آموزش قران به کودکان - قسمت دوم - شعر
شعر كودك : نخستين دليل توجه كودكان به شعر ناشي از فطرت كمال جو و جمال‌پرست آنان است . شعر پر از حركت ، موسيقي و تصاويري است كه تخيل كودك را تحريك كرده حس لذت طلبي او را ارضاء مي‌نمايد .
شعر كودك بايد از شرط مهم تخيل برخوردار باشد . دنياي كودكان سرشار از تخيل است فقط بايد جستجو كرد و آنها را كشف نمود . دنياي كودكان سرشار از زيبائي و تخيل است و كينه را در آن راهي نيست . اگر كدورتي در دنياشان باشد به سرعت ابرهاي بهاري پراكنده مي‌شوند و آسمان دنياشان صاف و زيبا و پر از رنگين‌كمانهاي محبت و صفا مي‌شود . در دنياي آنها گلها خميازه مي‌كشند ، مي رقصند و مي‌خندند . كودكان با گياهان و سنگها حرف مي‌زنند و دوست مي‌شوند . در دنياي آنها هر چيزي زبان دارد و حرف آنها را مي فهمند . با ابرها گفتگو مي‌كنند ، ماه را مي بوسند و به او سلام مي‌كنند . آنها مي توانند از باغ آسمان دامني ستاره بچينند و سينه‌ريزي بسازند و برگردن عروسكشان بياويزند . كودكان با طبيعت و پرندگان دوست مي‌شوند و با آنها بازي مي‌كنند . زندگي كودكان بازي است و بازي آنها زندگي و همة اينها تخيل است .
از ديدگاه روان شناختي ، كودكان بسيار شائق يادگيري و تكرار واژه‌هاي منظوم هستند و از زماني كه سخن گفتن را آغاز مي‌كنند . آگاهانه مي‌كوشند ، كلمات هم‌وزن را به صورت نوعي سرگرمي و بازي تكرار نمايند . با توجه به اين اصل در شعر كودك بايد از واژگان آهنگين و گوش نواز و ساده و با معني استفاده كرد .
البته شعر كودك نه تنها از نظر لفظ بلكه از نظر معني نيز بايد ساده و متناسب با فهم و تصور آنان باشد .
آنچه كه به نام شعر كودك از آن ياد مي‌شود علاوه بر دارا بودن جنبة خيال داراي اين ويژگي نيز هست كه شاعر هنگام سرودن شعر با مخاطباني رو به روست كه بطور قطع با همة مفاهيم واژه‌ها و كنايه‌هاي ادبي آشنا نبوده و به تناسب گروه سني و سطح معلومات محدوديتي در ادراك شعر دارند .
لذا اگر مي‌بينيم در شعر بزرگسال آهنگ و وزن و خيال انگيزي و معنا مورد توجه است . در شعر كودك علاوه بر ويژگي‌هاي فوق موسيقي ، كوتاهي مصراع ، سادگي و دلنشيني كلمات نيز بايد مورد توجه قرار بگيرد .
ويژگي‌هاي شعر كودك
الف : زبان وبيان :
گفتيم كه سادگي يكي از اصول شعر كودك است . اين سادگي بايد در زبان و بيان به كار گرفته شود. زبان و بيان شعر كودك بايد براي او كاملاً ساده و قابل فهم باشد .
كلمات شعر بايد در محدودة اطلاعات واژگاني كودكان باشد . طوري كه كودك مجبور نباشد براي فهم معني كلمه‌اي به بزرگترها مراجعه كند .
از آنجائيكه هر گروه سني از بچه‌ها داراي كلمات خاصي است كه به واژگان پايه مشهور است . لذا براي كودكان هر كاري كه بخواهيم انجام دهيم بايد به اين كلمات رو آوريم . و فقط زماني مي‌توانيم پا را از اين محدوده فراتر بگذاريم كه قصد زبان آموزي داشته باشيم .
حالا به قسمتهايي از يك شعر كه شاعر با استفاده از يكي از بازيهاي رايج بين كودكان به مسئله مهمي چون شهادت اشاره دارد و با زباني كاملاً ساده و ديدي كودكانه از زبان فرزند يك شهيد حرف مي‌زند .
نگاه كن به آنجا بابام شده ستاره
از آسمان مي‌كند به سوي من اشاره
كلاغ پر گنجشك پر ستاره‌هاي شب پر
با ابر پاره پاره بابام شده همسفر
نگاه كن به آنجا بابام شده كبوتر
پرزده از اين هوا به يك هواي تازه
«كيانوش»
و يا اين شعر كه كودك را به ارتباط با طبيعت دعوت مي‌كند .
پاشو پاشو كوچولو از پنجره‌ها نگاه كن
با چشمهاي قشنگت به منظره نگاه كن
آن بالا بالا خورشيد تابيده در آسمان
يك رشته كوه پايين تر پايين‌ترش درختان
نگاه كن آن دور دورا كبوتري مي‌پرد
شايد براي بلبل از گل خبرمي‌برد
« كيانوش »
ب : وزن و قافيه :
وزن و قافيه در شعر كودك بسيار حائز اهميت است . اصولاً شعر بي‌وزن و قافيه براي كودك قابل تصور نيست و كودكان نيز به وزن سازي و قافيه بازي علاقه مي‌ورزند و گاه و بي‌گاه در بين بازيهايشان جملاتي موزون و مقفا مي‌سازند و از يافتن كلمات هماهنگ و هم قافيه لذت بسيار مي‌برند مانند « فتيله فردا تعطيله » و امثال آن وزن شعر كودك بايد كوتاه و آهنگين باشد .
به بخشي از يك شعر كه وزني كوتاه دارد نگاه كنيد .
مي‌چرخم مي‌چرخي مي خندم مي‌خندي
مي بندم لبها را لبها را مي‌بندي
او مثل آهو مي‌دود مثل پرستو مي پرد
اين سو و آن سو مي دود اين سو و آن سو مي‌پرد
« كيانوش »
قافيه : قافيه هم در شعر كودك ، نقش بسيار مؤثري دارد و در ايجاد موسيقي و به عبارت درست‌تر در مضاعف كردن موسيقي حاصل از وزن ، نقش مهمي دارد .
ج : كوتاهي : شعر كودك بايد حتي الامكان كوتاه و موجز و مفيد و مختصر باشد چرا كه كودكان از خواندن شعرهاي طولاني زود خسته مي‌شوند . مگر آنكه شعر ماجرايي داستاني داشته باشد و آن كشش را دارا باشد كه كودك را تا پايان بكشد .
نكته ديگر اينكه كودكان دوست دارند شعرهايي را كه مي‌خوانند حفظ كنند و اگر شعر طولاني باشد، اين كار برايشان مشكل خواهد بود .
د : عدم كاربرد كلمات محاوره‌اي : در شعر كودك بايد حتي‌الامكان از بكار بردن كلمات مخفف مثل«ره» به جاي « راه » و كلمات محاوره‌اي مثل « ميرم » بجاي « ميروم » خودداري كرد .
چرا كه شعر كودك وسيله‌اي است كه بايد زبان سليس و صحيح را به كودك بياموزد بنابراين شعر بايد از زباني استوار برخوردار و از نظر دستوري درست باشد . مثلاً شاعر بايد سعي كند كه فعل را در پايان مصراعها بياورد و به اقتضاي وزن و قافيه كلمات را پس و پيش نكند .
به اين شعرها توجه كنيد كه مرتب است فعل‌ها هم در آخر مصراعها قرار گرفته است .
آسمان تعطيل است آسمان باراني است
يك پرنده حتي توي آن پيدا نيست
« مزيناني »
عروسكي دارم كه لب نمي‌بندد
هميشه بيداراست هميشه مي‌خندد
« جعفر ابراهيمي شاهد »
بطور كلي مي توان گفت كه شعر كودك بايد داراي خصوصيات زير باشد .
1) بايد از سادگي ، رواني و خوش آهنگي واژه‌ها برخوردار باشد
2) داراي ريتم دروني و بيروني باشد
3) شوق بر انگيز و احساس برانگيز باشد و كودك را به حركت و جست و خيز وادارد
4) گويا و بيانگر احساس كودك باشد
5) تا حدودي از شعر عاميانه و فرهنگ ملي تاثير پذيرفته باشد
6) انديشه ساز و خيال پرداز و خيال انگيز باشد
7) حاوي نكات آموزنده
8)سرگرم كننده
9) مصرع كوتاه و متناسب باشند
10) هماهنگي وزن با موضوع
مضامين شعر كودك : در مورد مضامين شعر كودك كيانوش در شعر كودك در ايران مي‌گويد « اجزاي مضامين در شعر كودك اجزاي زندگي واقعي اوست . كودكان هر چه خردسالتر باشند ، در زندگي آنها انتزاع كمتر جاي دارد . براي آنها هر چيز همان است كه مي‌بينند و احساس مي‌كنند »
در واقع كوك هنوز تجربيات زيادي ندارد كه يك چيز يا يك مفهوم خيلي چيزها و مفهوم‌ها را برايش تداعي كند .
كيانوش در جاي ديگري از كتاب خود انواع مضامين : وصفي تمثيلي ـ رفتاري آموزشي و چند جنبه‌اي را نام مي‌برد و آنها را توصيف مي‌كند كه اين توصيف عبارتند از :
1ـ مضامين وصفي : در مضامين وصفي همه چيز مي‌تواند موضوع شعر كودك واقع شود . طبيعت با همة پديده‌هايش ، احساسات و عواطف ، اسباب و اشياء .
برف آمد برف آمد آتش روشن كنيم
برف آمد برف آمد جامه‌اي برتن كنيم
شاخه خشك درختان پرشده از برف سپيد
مي‌توان گلهاي برفي را زروي شاخه‌ها چيد
برفي مي‌رقصد چه زيبا برف مي رقصد چه شاد
برف مي رقصد به همراهي باد
« پروين دولت آبادي »
مفاهيم و معاني
در وصف كودك را به تماشاي شاعرانه وا مي‌داريم . تماشايي چيزهايي كه او ديده است و باز هم خواهد ديد ، زيرا كه واقعيات هستند ؛ چه آنها را بپسنديم چه نپسنديم . براي تماشايي چنين ، كودك را بايد در زاويه‌اي بايستانيم كه چشمهاي روشن ،گشاده و سادة پاك كودكانه‌اش بتواند ديدي و ديدرسي سزاوار داشته باشد . در يك تماشاي شاعرانه كودك بايد بتواند از دريچه موسيقي زيباترين و لازمترين رنگها و خطوط موصوف را ببيند . موصوف بايد در موقعيتي مناسب به وصف گرفته شود اگر باران است ، باران باشد و باران بهنگام و زندگي بخش و بهار آور و باغساز ؛ زيرا كه اگر باران را سيلاب كنيم و به راه بيندازيم و كلبه‌هاي خشتي را در سر راهش درهم بكوبيم و زندگي تهي‌دستان را تباه او كنيم ما وصف باران نكرده‌ايم ، وصف بدنظامي جامعه را كرده‌ايم . و نسبت بيداد جامعه گردانان را به باران داده‌ايم .
2- مضامين تمثيلي : تمثيل حيطه‌اي وسيع دارد . نمونه‌هاي شناختة آن در ادبيات فارسي تمثيلهاي مثنوي مولوي ، مرزبان نامه و كليله و دمنه است . در اين تمثيلها بيشتر جانورانند كه شخصيتهاي داستانها را مي‌سازند . جانوران خصوصيات خود را نيز حفظ مي‌كنند ، گفتار و كردارشان مبتني بر تعقل تنها در آدميان است اما در شعر تمثيلي براي كودك همه چيز ، از جانور گرفته تا گياه و اشياء و امور مادي و ذهني مي‌تواند چون آدميان گفتار و رفتار كند . گاه مثلاً پاره ابري سخن مي‌گويد و سخن مي‌شنود و همچون شخصيتهاي غيرحقيقي افسانه‌ها ماجرا مي‌سازد و از ماجرا مي‌گذرد . شاعر در اين تمثيلها مي تواند مرادهاي مختلف داشته باشد ، گاه بخواهد كه ميان كودك و يك شيء انس و الفتي انساني ايجاد كند . گاه بخواهد كه شيء را به زبان خود او به كودك بشناساند .
گاه بخواهد كه اشيايي در ماجرايي انساني ، با كرداري انساني ، كودك را به استنتاجي انساني برساند.
خورشيد خانم گيسو طلا بيا پايين از اون بالا
كجا مي‌ري كجا مي‌ري چرا به دور دورا مي‌ري
بيا بيا بازي كنيم توكوچه‌ها بازي كنيم
آفتاب كنيم آفتاب كنيم برف و يخها را آب كنيم
« كتاب شعر و شكوفه‌ها ، ص 38»
3ـ مضامين رفتاري : به مضاميني كه در آنها نكته‌اي اخلاقي يا تربيتي نهفته يا آشكار است ، مضامين رفتاري نام مي‌دهيم .
4ـ مضامين آموزشي : بیشتر شعر هایی که برای گروه سنی پیش از دبستان گفته می شود شعر هایی است که جنبه آموزشی دارد. كودكان 3 چهار تا 6 ساله كه هنوز خواندن و نوشتن نمي‌دانند . نياز به اشعاري دارند كه آنها را از راه گوش به خاطر بسپارند و بخوانند . شعر آموزشی بر آن است تا چیزی را به بچه ها یاد بدهد . تاثیر آموزشی دارد . در این نوع شعر ، رشد عقلانی ، گسترش گنجینه های ذهنی ، آشنایی با محیط ، میل به تجربه و پاسخ به حیس کنجکاوی بچه ها مد نظر است. ( رحماندوست به نقل از طلوع مقدم –بی تا)
براي اين دسته از كودكان مي‌توان اشعاري هجايي و حتي با زبان محاوره‌اي شبيه به ترانه‌ها و اشعار عاميانه ساخت و در ضمن اين شعر سازي چيزهايي نيز از قبيل اعداد ، نام اعضاي بدن ، نام جانوران و گياهان و اشياء و غيره را به آنان آموخت . البته در اين گونه شعرها جنبة موسيقي موزيكي و آموزشي بر جنبة شعري مي‌چربد .
حيوونا خيلي هستند وحشي و اهلي هستند
گاو بچه‌اش گوساله بز ، بچه‌اش بزغاله
گوسفند و ميش و بره مي‌چرند توي دره
اسب و شتر تو صحرا باري برند به هر جا
گنجشك و سار و بلبل ميرن رو شاخة گل ....
خواندن شعر براي كودكان : از آنجائيكه اگر شعر بد خوانده شود زيبائيهاي آن پوشيده مي ماند و از طرفي شعر از راه گوش ، تأثير بيشتري بر انسان مي‌گذارد .
1ـ هنگام خواندن در بين مصرعها ، مخصوصاً در پايان بيتها ، بايد كمي مكث كرد و نبايد شعر را مثل نثر خواند . و مصرعها را به هم متصل كرد . اين روش در خواندن شعر براي بچه‌ها اهميت زيادي دارد. كودكان نيز بايد يادبگيرند كه شعر را اينگونه بخوانند .
2ـ كلمات شعر را بايد شمرده شمرده خواند ، مگر در شعرهاي ترانه‌اي كه بايد بعضي حروف را سريع ادا كرد تا وزن خاص پيدا شود .
مثل : طوطي سبز هندي از جنگلها مي‌آيي
با قصه هاي شيرين به شهر ما مي‌آيي
حتماً با اين سوادت صدتا استاد گرفتي
وگرنه قصه‌ها از كجا ياد گرفتي
« كيانوش »
3ـ نحوة خواندن شعر حماسي ، غمگين و شاد بايد با هم تفاوت داشته باشد . يعني بايد به مفهوم شعر توجه خاص شود .
4ـ پيش از خواندن شعر دركلاس تمرين ضروري است .
5ـ خواننده شعر بايد با تجربه دريابد كه در كدام قسمت شعر صدايش را بالا ببرد و در كدام قسمت پايين بياورد .
۶- تکرار و مرور اشعار برای کودک فعالیتی لذت بخش به شمار میرود و فرایند جذب را تسریع میکند.اجازه بدهید در هنگام خواندن شعر کودکان به آرامی کف بزنند. بخصوص آموزش با مناسبت های مذهبی ولادت یا اعیاد مذهبی هم زمان باشد.
۷- میتوانید از کودکان بخواهید اگر شعری از حفظ دارند برای دوستانشان بخوانند . این کار به تقویت حافظه شنیداری آنان کمک میکند.
نمونه هایی از اشعار با موضعات قرانی برای آموزش مفاهیم و آموزه های قرانی
- آیه موضوعی " وبالوالدین احسانا "
کو کو ي مامان
به مادر اخم کردم چرا شور است کو کو
به من خنديد اما دلش رنجيده بود او
خدايا خيلي الان پشيمانم از اين کار
برايم خانه ديگر شده زندان و ديوار
نمي خواهم که مادر دلش از من برنجد
نبايد اين دل من شود يک لحظه هم بد
من الان ميروم تا ببوسم روي او را
غذاي هر شب خود کنم کو کو.ي او را
نگين تدين پور
آیه موضوعی " احسنوا ان الله یحب المحسنین "
مهماني
يک روز صبح مامان گاوه از خواب بيدار شد و گوساله را که هنوز در خواب ناز بود بوسيد و گفت:
فداش بشم که قنده همش تو خواب ميخنده
فداش بشم که خوابه خواب ميبينه رو تابه
قربون برم به نازش به اون دم درازش
بچه ي من گوساله فردا ميشه دو ساله
کيک ميپزم با شيرم براش يه جشن ميگيرم
مامان گاوه اين را گفت و سطلي از شيرو سر شير و ماست و پنير برداشت و به راه افتاد. رفت تا به دکان بقالي رسيد. گفت:
سلام آقاي بقال چه طور حال و احوال؟
يه خورده شير اوردم ماست و پنير آوردم
به جاي ماست و شيرم اَزَت شکر ميگيرم
مامان گاوه شکر را از بقالي گرفت و رفت تا به نانوايي رسيد . گفت:
سلام به آقا نانوا يه خورده شير بفرما
منم به جاي شيرم يه کمي آرد ميگيرم
مامان گاوه آرد را از نانوا گرفت و رفت و رفت ورفت تا به خانه ي خانوم مرغه رسيد. در زد و گفت
سلام سلام خانم مرغ به من ميدي يه تخم مرغ
منم بهت شير ميدم يه خورده سر شير ميدم
بچه من گوساله فردا ميشه دو ساله
فردا با اين جوجه ها بيان به خانه ما
مامان گاوه تخم مرغ ها را از خانوم مرغه گرفت و به خانه رفت. گوساله کوچولو هنوز از خواب بيدار نشده بود. مامان گاوه با کره وشير و تخم مرغ و آرد و شکر يک کيک خوشمزه پخت .وقتي گوساله کوچولو از خواب بيدار شد. مامان گاوه خنديد و گفت:
گوساله ملوسم بيا تو را ببوسم
گاو قشنگ کوچک تولدت مبارک
بعد هم خانم مرغه با جوجه هايش سر رسيدند. آنها براي تولد گو ساله کوچولو يک تخم مرغ رنگي آورده بودند. گوساله کوچولو هم خيلي خوشحال شد و همه انها را بوسيد و تا شب با جوجه ها گفتند و خنديدند و بازي کردند.
آیه موضوعی « انما المنون اخوه »
جهان ما
جوجه بچه ي مرغ است غنچه بچه ي گلهاست
ميوه بچه ي باغ است قطره بچه ي درياست
خانه بچه ي شهر است شهر بچه ي کشور
شهر ها همه هستند چون برادر و خواهر
کشور عزيز ما هم بزرگ هم زيباست
مثل کشور ديگر بچه جهان ماست
غصه حسن در مصر مي کند مرا غمگين
مي کند مرا خوشحال شادي " تي آن" در چين
مصطفي رحماندوست
آيه موضوعي « انظر الي طعامک»
نان و لبخند
پيامبر عزيز ما هر غذايي را دوست داشت
تا آخر عمر خودش گلايه از غذا نداشت
وقتي تو سفره مي‌گذاشت خانم او شام و ناهار
به خانم خود نمي‌گفت اين را ببر، آن را بيار
وقت غذا هيچ نمي‌گفت بد است چرا ؟ كم است چرا ؟
بد مزه است ، تكراري است يا آش و شلغم است چرا ؟
تو مهماني هم نمي‌گفت دوست ندارم من اين غذا
با ميل مي‌خورد و گويي بود آن غذا بهترين غذا
دست او مثل شاپرك تو باغ سفره پر مي‌زد
گاهي به آب ، گاهي به نان گاهي به خرما سر مي‌زد
سید محمد مهاجرانی از سری کتاب های نان و لبخند
آيه موضوعي «ان شکر لي و لوالديک »
آي دونه دونه دونه مامان جونم تو خونه
غذا برام ميپزه قصه برام مي خونه
آي دسته دسته دسته مامان پيشم نشسته
اومده از سر کار باز شده خيلي خسته
آي رشته رشته رشته روي گلا نوشته
مامان مهربونم مثل چيه ؟ فرشته
اسد الله شعباني
توجه به نعمت های خدا
یه گردیه سر او – دوتا چشم دو ابرو- دو تا گوش ، دو گیسو
نشد نشد دوباره – دماغ و دهن نداره
یه بینی ، یه گردن- دو تا لب ، یه پیرهن- سه تا خط ، یه دامن
نشد نشد دوباره – که دست و پا نداره
دو تا دست دوتا پا – دو تا کفش ، چه زیبا 0 تمام شد ماشاء الله
هزار هزار ماشاء الله – خیلی قشنگه حالا (رحماندوست )
آموزش آیه موضوعی سلام
بچه ها سلام
پيامبر عزيز ما وقتي ميرفت تو كوچه ها
خنده به لب سلام ميداد به هركه حتي بچه ها
گل پسر عزيز سلام غنچه خوب من سلام
حميد سلام سعيد سلام حسين سلام حسن سلام
دختر كوچكم سلام غنچه ناز من سلام
زهره سلام زهرا سلام سارا سلام سوسن سلام
بچه ها از سلام او خوشحال و خندان ميشدند
كوچه ها از سلام او مثل گلستان ميشدند.
سید محمد مهاجرانی از مجموعه نان و لبخند
منابع : 1- کتاب چهارمین سمینار سراسری علمی آموزشی بررسی مسائل کودکان پیش دبستانی – حسن طلوع مقدم
2- جزوه های راهنمای مربی دوره های پیش دبستانی – سطح 1 ، 2 و 3 – سازمان دارالقران کشور
مطالب مشابه :
اعضای بدن
درباره وب. می قصه های کودکانه. گالری برچسب‌ها: شعر, اعضای بدن, بدن
مال منه (آشنایی با اعضای بدن و آموزش مالکیت)
(آشنایی با اعضای بدن و آموزش مالکیت) روش تدریس به کمک شعر های کودکانه درباره وبلاگ
شعر کودکانه انار
با خوردن یک انار کامل به حفظ سلامتی کل اعضای شعر و رنگ آمیزی کودکانه انار درباره وب
آموزش قران به کودکان - قسمت دوم - شعر
مطالب آموزشی پژوهشی و خبری درباره نام اعضاي بدن ، نام شعر براي
آموزش وضو به کودکان+زیباترین شعر در مورد وضو+آموزش وضو
آموزش وضو به کودکان+زیباترین شعر در مورد وضو درباره وب. بسم الله لاك و روغن كه بچسبد
فعالیتهای صورت گرفته در مهرماه(کلاس شاپرک ها)
شعر های کودکانه. -تشخیص رنگ برگها-شناخت اعضای بدن-آشنایی با دست چپ و *شعر: مهد. رفتیم
عجایب بدن انسان
اهنگ های کودکانه. عمل می کنند و داخل اعضای درونی بدن مثل معده و جالب درباره بدن
آفرین به زنبور عسل
حرف های کودکانه نشینیم و درباره یک موضوع از آن تمام اعضای بدن نیرو می گیرد و
برای کودکان زیر 2 سال چه بازی هایی مناسب است؟
کودکانه - برای بنابراین توضیح درباره این وسایل می‌تواند یک این کار را با تمام اعضای بدن
برچسب :
شعر کودکانه درباره اعضای بدن