لکنت زبان دانش آموزان و نحوه ی برخورد با آن

لکنت زبان چيست؟

لکنت زبان مشکلی گفتاری ـ حرکتی است که به دلایل ناشناخته ای به وجود می آید و علت دقیق و مشخصی ندارد. می توان گفت که تربیت بد، اضطراب، کم هوشی و ... در بروز آن تأثیر ندارد. فراوانی ابتلا به لکنت در پسران نسبت به دختران سه به یک است و با افزایش سن، این عدم تناسب افزایش می یابد.

اختلال «لکنت زبان» انواع متفاوتی دارد که در زیر به برخی از آن ها اشاره می شود:

1. تکـــرار صداها مثـــل (گ ـ گ ـ گ ـ گـــریه)، تکــــرار سیلاب هــــا مثـــل (گر ـ گر ـ گر ـ گربه)، تکرار کلمات مثل (گربه ـ گربه ـ گربه) و بالاخره تکرار عبارات (گربه ی زرد ـ گربه ی زرد ـ گربه ی زرد آمد).

2. توقف ها و مکث های بی جا و نامتناسب بین صداها و کلمات

3. کش دادن و امتداد کلمات (م ن) و ...

دلایل بروز لکنت زبان در کودکان، تا کنون بطور دقیقی روشن نشده‌است. اما آنچه تا حدودی مشخص است، آن است که لکنت نمی‌تواند علت واحدی داشته باشد. بلکه همواره معلول علت بدنی، عاطفی، ژنتیکی ، اجتماعی و یا ترکیب این عوامل است. بسیاری از افرادی که لکنت زبان دارند دچار بعضی از ناراحتیهای عصبی و ناسازگاری‌های اجتماعی هستند. اما تشخیص اینکه آیا اینگونه ناراحتیهای روانی علت لکنت زبان است و یا لکنت خود حاصل حالات و فشارهای ناشی از اختلالات روانی است، بسیار مشکل است. در بعضی از مواقع لکنت ربان ممکن است حاصل نارساییها و اختلالات دستگاه عصبی باشد و یا در مواردی نیز لکنت زبان از زمان کودکی در اثر بعضی ناهنجاریهای خفیف فیزیولوژیکی پدید می‌آید.

روشهای اصلاح و درمان لکنت زبان امروزه از روشهای مختلفی برای اصلاح، درمان و بازپروری اختلالات گویایی و لکنت زبان استفاده می‌نمایند. از جمله این روشها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

روشهای زبانی یا تلفظی برای انجام این عمل بهترین هماهنگی‌ها بین حنجره ، گونه‌ها، زبان و لب‌ها لازم است؛ اما همین که در این هماهنگی خللی ایجاد شود،احتمالا به لکنت می انجامد. پیش از سن ۴ یا ۵ سالگی به‌ندرت معلوم می‌شود که کودک لکنت زبان دارد. کندی زبان بر اثر اختلال‌های بدنی یا برآشفتگی‌های عاطفی، در انسان رشد می‌یابد. گویا بتوان در پاره‌ای موارد، کند زبانی را از راه آموزش برطرف کرد؛ یعنی به شخص مبتلا آموخت که چگونه آهسته آهسته چیزی را بخواند؛ آهسته آهسته و با توجه خاص به حرف زدن خود، سخن بگوید و هر هجایی را با کمال دقت ادا کند.

همچنین به وی می‌آموزند چگونه به هنگام بند آمدن زبانش،تنفس خود را تنظیم کند. بر اثر مطالعه درباره صوتها یا ترکیب صوتهایی که چنین مشکلی را فراهم می‌آورند، به پاره‌ای از تمرینهای مرحله‌ به مرحله‌ای، برای خواندن دست یافته‌ایم که با انجام آن می‌توان تا حدود زیادی بر مشکل «کند زبانی» چیره شد. به هر حال، درمان لکنت زبان باید به‌وسیله متخصص گفتار درمانی انجام گیرد. این نکته نیز بسیار قابل توجه‌است که نباید مبنای عاطفی را در کند زبانی نادیده گرفت.

روش دو جانبه یا مکمل در این روش به بازپروری و پرورش جنبه‌های دوگانه فکری و زبانی اهمیت فراوان داده می‌شود. این روش بیشتر در مورد کودکان ۳ تا ۷ ساله استفاده می‌شود و معمولاً نتایج ثمر بخشی دارد. هدف این روش در واقع پرورش دوگانه‌ای از قدرت و صحت تفکر، قدرت و صحت بیان است. به عنوان مثال برای نیل به این منظور به کودک می‌آموزند که افکار خود را اصلاح و روشن دریابد، فقط افکار واضح و روشن خود را به زبان جاری نماید و کلمات و جملات را دقیق و رسا بازگو نماید.

روشهای روان درمانی این روشها بویژه در مورد افرادی که دچار کشمکش‌های عاطفی و اختلالات روانی عصبی هستند بکار می‌رود. روش روان درمانی برای کودکان سنین پایین ثمر بخش نیست.

روش دارو درمانی برخی اعتقاد دارند که یکی از عوامل لکنت تنش‌ها و اضطراب و هیجانات عاطفی است. لذا داروهای آرام بخش می‌توانند تا حدودی کودک را از اضطراب و هیجانات عاطفی به دور داشته و در نتیجه لکنت زبان او را تقلیل دهند.

رفتار درمانی یکی دیگر از روشهای متداول و نسبتاً جدید در اصلاح و بازپروری لکنت زبان روش تغییرات و اصلاحات رفتاری است. نظریه مدافعان این روش در این است که یکی از علل لکنت زبان کودک رفتارهای سازش نایافته و یا ناهنجار اوست. لذا در این روش سعی بر اصلاح رفتارها و بالطبع تقلیل لکنت زبان کودک است.

روش خود درمان گری این روش که در واقع می‌تواند نوعی روش رفتار درمانی نیز تلقی شود، بر این اساس استوار است که فرد لکنتی با انگیزه قوی و ایجاد تغییرات لازم در زمینه بازخوردها و نگرشهایش نسبت به لکنت خود به برنامه‌ای منظم، مشخص و بطور جدی و مصمم تلاش کند که اختلال گویایی خود را اصلاح کند .

بررسی لکنت زبان و راههای درمان آن

علل فيزيکي و عقب ماندگي ذهني:

يکي از علل مي تواند فلج مغز باشد در فلج مغزي ضايعه در قسمت هايي از مغز ايجاد مي شود که کنترل عضله هاي بدن را بر عهده دارند و مغز به وسيله آن قسمت ها حرکات مربوط به اندام هاي گويايي را هدايت مي کنند. در حدود 70درصد از مبتلا يان به فلج مغزي اشکال در توليد صدا، اشکال زباني به اختلا ل صوت و لکنت زبان دارند. در نوع اسباتيک فلج مغزي عضله ها ناگهان سفت و محکم مي شوند. صداهاي گفتاري به صورت انفجاري يا مبهم و نامبهم بيرون مي آيند و عدم کنترل عضله ها سبب دشواري حرکت لب ها و زبان مي شوند و داراي اختلا ل هايي مانند توليد صداهاي نوک زباني، بيشتر صداها را در کلمه حذف مي کنند و زبانشان حرکات محدودي دارد. تنفس آن ها کوتاه و صدايشان در حال محو شدن است دومين علل شکاف کام و لب مي باشد که اين نقيصه مادرزادي است و در ساختمان توليد صدا تاثير مي گذارد که بايد در همان آغاز کودکي ترميم شود و اگر ترميم به خوبي صورت نگيرد ممکن است منجر به ناهنجاري هاي توليد صدا شود.

اختلالات عاطفي و نارسايي هاي تکلمي:

گاهي اوقات تاخير در زبان منشا عاطفي و هيجاني دارد و اين نوع اختلا ل معمولا به دليل هيجانات شديد و ضربه يا شوک هاي عاطفي در کودک عارض مي شود. اين قبيل اختلا لا ت تکلمي را گاهي نيز لا لي يا عاطفي يا سکوت مرضي مي گويند. احتمال وجود دارد اين گونه نارسايي هاي تکلمي در ميان کودکاني که در محيط پرتشنج قرار دارند بيشتر است.
در مواقع زيادي اختلا ل تکلمي کودک خود يک نشانه بارز و علا مت قابل توجهي از اضطراب و تعارضات دروني است.

اختلا لا ت دستگاه شنوايي و نارسايي هاي تکلمي:

نارسايي هاي تکلمي که منشا آن اختلا لا ت شنوايي هستند متاثر از حداقل 3 ويژگي خاص است که عبارتند از سن وقوع نقص شنوايي، ميزان و نوع اختلا ل شنوايي. اگر وقوع اختلا ل شنوايي به ميزان ضعيف قبل از سن به سخن آمدن کودک باشد موجب تاخير در صحبت کردن طبيعي مي گردد ولي اگر بعد از رشد طبيعي کودک در صحبت کردن باشد ممکن است چندان تاثيري در صحبت کردن نداشته باشد. اگر وقوع اختلا ل شنوايي به ميزان متوسط يا خيلي زياد قبل از يادگيري زبان باشد تاثير بسيار شديدي بر رشد طبيعي زبان کودک مي گذارد.

نقش مهم ترس:

اسمايلي بلا نتون معتقد است که عوامل رواني سبب بروز لکنت مي شوند بدين ترتيب که ترس باعث مي شود قشر مغز نتواند کنترل خود را بر اندام هاي گفتاري اعمال کند و لکنت زبان ريشه در مسائل و مشکلا ت عاطفي دارد و به صورت نشانه هاي فيزيکي و اختلا لا ت زباني تظاهر مي کند. اغلب گفته مي شود که لکنت مانند توده يخ شناوري است قسمتي که در بالاي آب قرار دارد که مردم مي بينند و مي شنوند قسمت کوچک تر آن است. قسمت بزرگتر آن شامل شرم ترس و گناه و تمام احساساتي است که هر زمان سعي کرده ايد جمله ساده اي را بيان کنيد و نتوانسته ايد تماما زير سطح آب قرار دارد.
اکثرا لکنتها سعي مي کنند قسمت پايين اين توده شناور را پنهان نگه دارند تا خود را شخصي با گفتار عادي نشان دهند اين کار فقط قسمت پائين توده را بزرگتر مي سازد.

بهبودي از لکنت زبان:

اضطراب و فشار عاطفي همواره لکنت را تشديد مي کند به همين دليل هدف بسياري از توصيه هاي درماني از لکنت زبان کودکان اين است تا آنجائي که مقدور است تلا ش نماييد اضطراب و فشارهاي عاطفي را کاهش دهيد موفقيت وقتي حاصل مي شود که بتوان منشا و منبع اضطراب را باز شناخته و متوجه آن شد.
بسياري از کودکاني که دچار لکنت هستند اگر اضطراب و فشار از بين برود بدون برنامه درماني خاص و ويژه به طور خود به خودي لکنت شان برطرف مي شود. امروزه روش هاي تازه تري براي کنترل تنفس، کنترل حنجره، زبان، لب ها و فک مورد استفاده قرار مي دهند و به فرد لکنتي ميآموزند که سرعت صحبت را کم و آهسته کند ودر بين صحبت کردن نفس عميق بکشد. در شيوه اي ديگر که جريان هوا ناميده مي شود توصيه مي شود تا نفس عميقي بکشد و اجازه بدهد در هنگام صحبت کردن هوا بيرون بيايد.
پياژه عقيده دارد که کودک را بايد در موقعيت هايي قرار داد که او در آن ها فعال باشد و ابتکار به خرج دهد. نقش بازي درمانگر را قادر مي سازد که موقعيت هايي به وجود آورد که در آن مواقع امکان کشف و پيدا کردن ساختارهاي رفتاري وجود داشته باشد. از طريق نقش بازي فرد لکنتي مي تواند ببيند که اعضاي ديگر گروه (غير لکنتي ها) چگونه اند چه کساني آشفتگي ها و احساسات مشابه او را دارند و چه کساني همانند او به موقعيت ها و گفتارش واکنش نشان مي دهند مي بايست به شخص لکنتي اعتماد به نفس داده شود که از طريق مختلف انجام مي شود، مانند: دادن هديه مورد علا قه اش در هنگام صحبت کردن او.
فرد لکنتي چنان احساس مي کند که گويي لکنت به عنوان عامل خارجي به آنها واقع مي شود نه اين که لکنت حالت و عملي است که آنها انجام مي دهند.

روش هاي اصلا ح لکنت زبان :

1- روش زباني يا بياني يا تلفظي
براي کودکان 7 سال به بالا مي باشد در اين روش تمرين هاي مربوط به رها ساختن عضلا ني جلوگيري از گير و فشار از اهميت بسزايي برخوردار است.
2- روش دو جانبه يا مکمل
بيشتر براي کودکان 3 تا 7 سال استفاده مي شود و هدف آن پرورش دو گانه اي از قدرت و صحت تفکر و قدرت و صحت بيان است. به کودک ميآموزند افکار خود را صريح و روشن دريابد و به زبان جاري کنند.
3- روش روان درماني: که براي سنين پائين ثمر بخش نيست.
4- روش دارو درماني: با استفاده از داروهاي آرام بخش، تنش ها و اضطراب و هيجانات عاطفي که يکي از عوامل لکنت مي باشد را تقليل مي دهند.
5- رفتار درماني: براساس نظريه مدافعان اين روش در اين است که يکي از علل لکنت زبان کودک رفتارهاي سازش نايافته يا ناهنجار اوست. لذا در اين روش سعي بر اصلا ح رفتارها و بالطبع تقليل لکنت است.

عوامل موثر در درمان لکنت زبان:

1) احساسات و هيجانات
لکنت يک اختلا ل پيچيده رواني و حرکتي است که داراي ابعاد فيزيولوژيکي و رواني است. مکانيسم صحبت کردن از يک تعادل خيلي ظريف برخوردار است لذا نفس لکنت کردن از نظر احساسي و عاطفي روي فرد تاثير مي گذارد و در بعضي از شرايط و موقعيت ها فرد لکنتي دچار دستپاچگي و شرمساري بشود زيرا از احساسات عجز و ناتواني خجالت، حقارت، افسردگي و بعضي از خود بي زاري رنج مي برد.
2) تنش، تنش زدايي و آرامش رواني حرکتي
اگر کسي بتواند با تمرينات ورزشي و استفاده از شيوه هاي تنش زدايي اضطراب خود را افزايش دهد مفيد خواهد بود.
صحبت کردن آرام وآهسته و راحت و سنجيده موجب برقراري ارتباط آرام تر با ديگران مي شود.
3) بي توجهي به پديده لکنت يا فراموشي عمدي.

نقش پدران و مادران در درمان لکنت زبان:

اصلا ح کردن گفتار و رفتار کودک و منبع دائمي او ممکن است در عواطف او اختلا ل هايي ايجاد کند عدم علا قه يابي تفاوتي نسبت به گفتار و رفتار کودک نيز ممکن است تاثير مشابهي داشته باشد. پدر و مادر و مربي کودکان زير 7 سال مي توانند از گرفتار شدن کودک به لکنت زبان پيشگيري کنند يا اختلا ل زبان و گفتار او را کاهش دهند.
بايد براي اين گونه کودکان در محيط خانه جو آرامي پديد آورد و با آن ها صحبت کرد تا احساس کنند که آن ها را هم مانند ديگر کودکان دوست دارند. بهترين پدران و مادران آن هايي هستند که در مورد مشکلا ت کودک صبر، احترام، درک و توجه و همدردي دارند. کودک را بايد طوري بار بياورند که بهترين دوست آن ها باشد.
براي کودک خود تجارب خوشايندي از صحبت کردن فراهم کنند براي آن ها قصه بگويند يا کتاب بخوانند بدون شک بايد از به کار بردن يک اصطلا ح خاص بپرهيزند و سعي کنند که به کودک خود به عنوان يک لکنتي نگاه نکنند. اوليا مي بايست نارواني گويايي کودک را بپذيرند و پيرامون آن مطالعه کنند. توانايي آن ها در برخورد صحيح با لکنت زبان مي تواند زمينه مثبتي را فراهم کند که بر روي فرزند خود کار کنند.
بهترين راه براي اصلا ح فرزندانتان داشتن وقت کافي براي آن هاست. صبر و حوصله معلم بسيار مهم است او بايد به کودک فرصت بدهد به راحتي آن چه را مي خواهد بگويد و از هر گونه شتابزدگي، تمسخر و استهزاي کودک دوري نمايد.

آموزگاران در برخورد با دانش آموزان لکنت دار چه بايد بکنند؟

معلم قبل از همه چیز باید از این موضوع آگاه باشد که؛ این گونه دانش آموزان تغییر پذیرند و نیز نسبت به فشار زمانی (کمبود زمان) حساسیت زیادی دارند. هر معلمی با آگاهی از این موضوع و با به کار بردن روش هایی که در زیر می آیند، می تواند به این دانش آموزان کمک کند تا به راحتی با دیگران ارتباط برقرار کنند، در فعالیت های کلاسی شرکت کنند و از این که در کلاس بلند صحبت می کنند، احساس خوبی داشته باشند.

و اما روش های یاد شده:

• بکوشید محیطی کاملاً آرام و به دور از فشار زمانی برای دانش آموزان لکنت دار فراهم سازید. با آن ها به آرامی و شمرده صحبت کنید و این احساس را در آن ها به وجود بیاورید که زمان زیادی برای پاسخ گویی دارند. در عین حال، زبان بدن شما (حرکات و سکنات شما) باید حاکی از نوعی آرامش باشد.

• به سخنانشان کاملاً گوش دهید. در نگاه کردن به آن ها از حد نرمال خارج نشوید و فقط به چشمانشان خیره شوید.

• بـه آن ها توصیه نکنید که نفس های عمیق بکشند، چون این کار به ندرت مشکل آن ها را حل می کند.

• نباید درصدد تکمیل کلمه یا جملات ناقص آن ها برآیید، چون کسی دوست ندارد که حرف در دهانش گذاشته شود؛ مخصوصاً اگر آن حرف غلط باشد. این کار مشکل را چند برابر می کند و اعتماد به نفس را کاهش می دهد.

• در مورد مشکلشان و این که چه کارهایی به بهبود آن کمک می کند به صراحت با آن ها صحبت کنید. ولی سعی نکنید مشکلشان را بزرگ جلوه دهید.

• اگر در گفتن کلمه ای که به نظرشان سخت است مشکل دارند، لازم نیست بخواهید که به جای آن از کلمه ی راحت تری استفاده کنند، چون این کار باعث ترس از بعضی کلمه ها و عبارات می شود.

• از بیان بعضی جملات و توصیه ها مثل: «آرام باش»، «قبل از این که صحبت کنی، سعی کن فکر کنی» و «آرام تر و یواش تر» بپرهیزید. این توصیه ها باعث به وجود آمدن حس بی ارزش بودن، تحقیر و ... در آن ها می شود و کمکشان نمی کند.

• وقتی جمله ای را نارسا و مبهم بیان می کنند، شما برگردید و جمله ی آن ها را تکرار کنید، چون این کار باعث می شود، هم احساس کنند شما جمله شان را فهمیده اید و هم فکر این جمله را نارسا بیان کرده اند، از ذهنشان خارج شود.

• برای پرشیدن درس، آن ها را به صورت تصادفی، نه به صورت منظم (مثلاً از بالا به پائین یا برعکس) انتخاب کنید؛ چون انتخاب منظم باعث می شود دانش آموز منتظر نوبتش باشد و این کار در او استرس و تشویق ایجاد می کند.

• بیش تر دانش آموزانی که لکنت زبان دارند، بعضی مواقع بد و بعضی مواقع هستند. شما روی زمان هایی که خوب هستند سرمایه گذاری کنید.

• موفقیت آن ها را با توجه به میزان بهبودی در برقراری روابطشان بسنجید، نه با در نظر گرفتن میزان کاهش رفتارهایی که هنگام لکنت از خودشان نشان می دهند.

• در شرایطی که زیاد حرف زدن برای آن ها سخت است، سعی کنید از سؤال هایی با جواب های بله و یا خیر یا سؤال های چند گزینه ای استفاده کنید.

• آن ها را تشویق کنید در گروه هایی مثل گروه کُر عضو شوند.

• در موقعیتی مناسب و موقعی که تنها هستند، از آن ها بپرسید انجام چه کارهایی برایشان سخت و چه کارهایی راحت است؟

• آن ها را به شرکت در فعالیت های کلاسی و گروهی تشویق کنید.

• آن ها را از حرف زدن در کلاس معذور نکنید.

• در مورد آنچه می گویند آن ها را تشویق کنید، نه این که چگونه می گویند.

باید بدانید که این گونه دانش آموزان همیشه سعی دارند به هر نحوه ی شده روی مشکلشان سرپوش بگذارند. مثلاً سعی می کنند در صحبت کردن از کلمات راحت استفاده کنند و یا در جواب سؤالی که از آن ها می شود، بگویند: «ما نمی دانیم»، در حالی که می دانند. آن ها با این کار می خواهند لکنتشان آشکار نشود.

و اما معلمان در مورد آزار و اذیتی که این دانش آموزان از طرف هم سالان خود دریـــافت می کنند، باید بدانند که 82 درصد از این دانش آموزان به خاطر مشکلشان از طرف دوستان خود مورد تمسخر قرار می گیرند. معلمان باید به دانش آموزان خود این را بفهمانند که هر فردی با دیگری فرق دارد. معلمان باید از دانش آموزانی که هنگام صحبت کردن دوستشان خوب گوش می دهند و در مورد آن ها فکر می کنند و تا حرفشان تمام نشده است حرف نمی زنند، تقدیر به عمل بیاورند. باید بین دانش آموزان این فرهنگ را به وجود بیاورند که دوستشان را همان طور که هست بپذیرند. و در نهایت باید راهبردهای مشخصی را در مورد آزار و اذیت این گونه دانش آموزان برای آن ها تعیین کنند.

معلمان باید بدانند، موقعی به این هدف ها دست می یابند که به طور مستمر با روان شناس زبان و والدین این دانش آموزان در ارتباط باشند و هرگونه تغییر ایجاد شده در الگوی صحبت کردن دانش آموز در طول سال تحصیلی را به اطلاع آن ها برسانند.

آموزگاران در برخورد با دانش آموزان لکنت دار چه بايد بکنند؟

و اما روش های یاد شده:

• به سخنانشان کاملاً گوش دهید. در نگاه کردن به آن ها از حد نرمال خارج نشوید و فقط به چشمانشان خیره شوید.

• بـه آن ها توصیه نکنید که نفس های عمیق بکشند، چون این کار به ندرت مشکل آن ها را حل می کند.

• برای پرسیدن درس، آن ها را به صورت تصادفی، نه به صورت منظم (مثلاً از بالا به پائین یا برعکس) انتخاب کنید؛ چون انتخاب منظم باعث می شود دانش آموز منتظر نوبتش باشد و این کار در او استرس و تشویق ایجاد می کند.

• آن ها را تشویق کنید در گروه هایی مثل گروه کُر عضو شوند.

• در موقعیتی مناسب و موقعی که تنها هستند، از آن ها بپرسید انجام چه کارهایی برایشان سخت و چه کارهایی راحت است؟

• آن ها را به شرکت در فعالیت های کلاسی و گروهی تشویق کنید.

• آن ها را از حرف زدن در کلاس معذور نکنید.

• در مورد آنچه می گویند آن ها را تشویق کنید، نه این که چگونه می گویند.

منابع:

معلم نمونه

http://www.mardomsalari.com

http://rahnamamoalem.blogfa.com

www.tebyan.net