نمونه اقدام پژوهي - راههاي مقابله با ترس و اضطراب در دانش آموزان

مقدمه:

از زمان تولد تا هنگام مرگ هر انساني در موقعيت هاي گوناگون بالندگي درگير مسائل و مشكلاتي مي شود كه به نحوي روان او را متأثر مي سازد. از جملة اين مسائل مي توان ترس و اضطراب را نام برد كه در تمام دوره هاي زندگي ممكن است بر انسان چيره شود.

بخشي از رشد كودك، متضمن آموختن و كنترل اضطراب و ترس است، كودكان ترس هاي بسياري دارند و ممكن است برخي از آن ها در بزرگسالي هم دچار ترس باشند. اما بسياري از استرس هاي و اضطرابهاي دوران كودكي در اثر گذشت زمان و تجربه از بين مي روند و تنها بخشي از آنها تغيير شكل مي دهد و بصورت نيرويي مؤثر در رفتار درمي آيند. اما ترس و اضطراب به يك مفهوم نيستند، ترس علت و موقعيت مشخص دارد و در اكثر موارد، كاربرد و تأثير مثبت دارد . مثلاً كودكان با وجود ترس مي تواند از جان خود حفاظت كنند. اما اضطراب هم كاركرد مثبت دارد و هم كاركرد منفي. يا به عبارت بهتر، احساس اضطراب تا يك جاي خاص كاركرد افراد را بهتر مي كند و از يك جايي به بعد، افزايش اضطراب باعث افت كاركرد مي شود.

تفاوت ديگري كه اضطراب با ترس دارد اين است كه علت شفاف و واضحي براي اضطراب نمي توان يافت. اگر چه براي برخي افراد، اضطراب ناشي از موقعيت خاصي است كه در آن قرار مي گيرند (در يك جمع جديدي از انسان ها، زمان امتحان هنگام جدايي از خانواده و ...) اما در هيچ يك علت بيروني دليل قابل استناد و ملموس براي اين نگراني و اضطراب وجود ندارد . بلكه تصور فرد نسبت به اين موقعيت ها مثبت نيست.

تعريفي از اضطراب:

اضطراب عبارت از ترس فرد از نتايج مجهول مربوط به آينده كه گاهي تفكر و اعمال گوناگون را به تعويق مي اندازد و يا از ديدگاهي ديگر مي توان گفت كه اضطراب شامل احساس عدم اطمينان درماندگي و برانگيختگي فيزيولوژيكي است. به طور كلي اضطراب يك احساس منتشر، بسيار ناخوشايند و اغلب مبهم دلواپسي است كه با يك يا چند حس جسمي مانند احساس خالي شدنِ سردل، تنگي قفسه سينه، تپش قلب، تعرق؛ سردرد و ... همراه است از ديگر علايم مربوط به اضطراب مي توان به عصبي بودن، تنش، احساس خستگي، بي خوابي، لرزش، تنگي نفس، بي حالي، اشكال در تمركز حواس، تپش قلب، تكرار ادرار، سرگيجه و گوش به زنگ بودن اشاره كرد.

توصيف وضعيت موجود:

9سال است كه مشغول به تدريس در آموزش و پرورش در مقطع ابتدايي هستم سابقه سال هاي تدريس در پايه پنجم را دارم. در طول اين مدت هميشه سعي كرده ام نسبت به شاگردانم احساس مسئوليت داشته باشم، در سال تحصيلي 89-88 در دبستان شهيد كوشكي(2) از توابع شهرستان كوهدشت مشغول به تدريس در پايه پنجم شدم. در اين كلاس 23 دانش آموز مشغول به تحصيل بودند؛ طبق روال هر سال روزهاي ابتداي سال تحصيلي جديد را به ارزش ورودي دانش آموزان پرداختيم تا حدودي از وضعيت درسي دانش آموزان آگاه شدم. در اين بررسي و ارزش يابي متوجه شدم كه هر وقت به يكي از دانش آموزان به اسم زينب (اسم مستعار) تكليفي مي دادم يا سوالي مي پرسيدم با ترس و لرز مي گفت كه امروز امادگي ندارد و فردا از روي متن مي خواند و هر وقت علتش را جويا شدم با گريه و زاري التماس مي كرد كه امشب حتما مي خوانم مدتي همين روال گذشت و دانش آموز تغييري نكرد و متوجه شدم اين دانش اموز داراي اضطراب شديد و با توجه به مسئوليت ها در قبال او احساس مي كردم تصميم گرفتم كه در صورت رفع مشكل او برايم.

طرح و بيان مساله:

بسيارند دانش آموزاني كه به خاطر ترس از مدرسه و معلم و ناظم و ... در دوره هاي مختلفي از درس و تحصيل عقب افتاده اند و در مقاطع مختلف زندگي به خاطر ترس هاي كه سركوب نشده اند با شكست مواجه مي شوند. چه بسا دانش آموزي به دلايل مختلف از مدرسه يا عوامل ديگر مي ترسد و نمي تواند در زندگي موفق باشد. بعضي دانش اموزان استعدادهاي درخشاني دارند كه اگر شكوفا نشوند (به دلايل مختلف) در زندگي با شكست مواجه شده و نمي توانند مراحال موفقيت را طي كنند. وظيفه معلمين اين است كه اين ترسها و اضطراب ها را شناخته و در صدد سركوب آنها بر آييم، چون مقطع ابتدايي از دوره هاي مختلف تحصيلي يكي از دوره هاي مهم و شايد بتوان گفت مهم ترين دوره مي باشد كه اگر دانش آموزان و عوامل موثر بر روحيه آنها و مسائل و مشكلات مختلف آنها بيان و رفع نشود در دوره هاي ديگر زندگي به مراتب با مشكلات بيشتري روبروي خواهند شد. در اين تحقيق ما مشكل يكي از دانش آموزان را بررسي مي كنيم و سعي بر اين است كه هرچه بهتر ترس و اضطراب را در وجود اين دانش آموز از بين ببريم، اميد است اين كار بتواند مقدمه اي باشد براي شناسايي مشكلات دانش آموزان ديگر.

*گرد آوري اطلاعات ( شواهد 1):

براي حل اين مشكل تصميم گرفتم موضوع را با مدير مدرسه و ديگر معلمان و همچنين خانواده زينب در ميان گذاشتم و حتي با بعضي از دانش آموزان كه احساس كردم كمي به او نزديك هستند سؤالاتي در مورد زينب پرسيدم اما جواب قانع كننده اي از آنها نگرفتم آنها اظهار داشتند كه زينب چند سالي است كه اين وضعيت را دارد و گوشه گير است.

در جلسه اي كه با مدير مدرسه و ديگر معلمان داشتم آنها نيز مدعي شدند كه خيلي سعي كرده اند اما فايده اي نداشته و خانواده اش نيز حاضر به همكاري با آنها نشده اند.

من هم با كمك مدير مدرسه تصميم گرفتم كه مسئله را به طور جدي پي گير شوم علت اين اضطراب و همچنين راه حل هاي مناسبي را براي رفع آن پيدا كنم تا وظيفه خود را به عنوان يك معلم در قبال او انجام داده باشم. از زينب خواستم كه اولياء خود را به مدرسه بياورد ولي او از اين كار خودداري كرد پس مجبور شدم خود به ديدار آنها بروم و از نزديك با آنها صحبتي داشته باشم. بعد از صحبت هايي كه با مادر زينب داشتم متوجه شدم كه زينب در خانه آرامش چنداني ندارد چون پدر و مادرش با هم مشكل دارند و محيط خانه آنها محيطي پر از مشاجره و بحث و جدال است چند جلسه اي با پدر و مادر زينب در اين مورد گفتگو كردم و از پيامدهايي كه بعداً ممكن است گريبانگير زينب و ديگر فرزندان آنها شود براي آنها صحبت كردم و به آنها گفتم به جاي مشاجره ايجاد تنش و بر هم ريختن آرامش خانواده مي توانند مشكلات خود را به دور از چشم فرزندان با يك گفتگوي ساده برطرف نمايند آنها نيز قبول كردند كه در اين زمينه اشتباه كرده اند و من بعد سعي بر جبران آن مي كنند.

* تجزيه و تحليل داده ها:

پس از جمع آوري اطلاعات مورد نياز در مورد وضعيت خانوادگي و چگونگي برخورد او با ديگر دانش آموزان و معلمان وضعيت درسي زينب بايد علل ايجاد چنين اضطرابي را كه ممكن است باعث ايجاد اختلال رفتاري در زينب شده بود را فهرست وار مي نوشتم و سعي بر جبران آنها مي كردم البته براي اين كار، بايد از ديگر دانش آموزان، مدير مدرسه و خانواده زينب كمك مي گرفتم كه آنها نيز حاضر به همكاري با من شدند.

* خلاصه يافته هاي اوليه:

پس از مطالعات انجام شده و صحبت هاي به عمل آمده نتايج زير را بدست آورديم.

- اينكه اضطراب مي تواند ريشه در يكي از مورد زير داشته باشد:

1- حالات دروني فرد و انگيزه هاي ناخودآگاه

2- ناتواني فرد در مقابله با فشارهاي محيطي

3- احساس جدايي يا طرد شدن

4- احساس فقدان و يا از دست دادن حمايت هاي عاطفي

5- تغييرات ناگهاني محيطي يا حوادث غير منتظره

6- يادگيري در منزل و محيط مثل يادگيري اضطراب ها و ترس هاي والدين

7- افكار و عقايد غيرمنطقي، غلط و اغراق آميز در مورد خطرات موجود و موقعيت هاي مثل امتحان و ...

ويژگي راههاي پيشنهادي براي تغيير:

براي اين منظور كليه ي وظايف تعيين شده هم براي زينب به عنوان كسي كه دچار اضطراب شده. من به عنوان معلم و مدير مدرسه و خانواده زينب و حتي دوستان او پس نتيجه اي كه حاصل مي شد به همكاري افراد گفته شده بستگي داشت.

چگونگي اجراي راه جديد:

با توجه به وظايف گفته شده به كمك مدير مدرسه و دانش آموزان د محيط كلاس فضايي ايجاد كرديم كه دانش آموز (زينب) در آن احساس امنيت و آرامش كند. با گروهبندي نمودن دانش آموزان و تقويت ارتباط مؤثر بين دانش آموزان و ايجاد فضايي آرام و صميمي در كلاس و نزديك شدن هر چه بيشتر به دانش آموزان، دادن مسئوليت به زينب شور و اشتياق بيشتري براي وجود كلاس نشان مي داد.

*گرد آوري اطلاعات (شواهد 2):

گرچه از رفتار و اظهار دانش آموزان پيدا بود كه تغيير و تحولي در دانش آموز مورد نظر به وجود آمده است براي اين كه دقيقاً مشخص شود كه روشهاي به كار گرفته شده مؤثر بوده است يا نه تصميم گرفتم درباره ي آنچه انجام داده ام اطلاعات عيني و مؤثق جمع آوري كنم.

1- ارزشيابي از درس هاي تدريس شده

2- مقايسه ي نمرات دانش آموز مورد نظر پيش از آموزش و پس از آن

3- نظرخواهي از دانش آموزان و اولياء دانش آموز مورد نظر درباره روش هاي جديد و نتايج آن

4- نظرخواهي از افراد اهل فن درباره نمونه ما و گزارش ها و روش هاي به كار گرفته شده

5- جواب دادن به سؤالات با اعتماد به نفس كامل در حضور دانش آموزان و ديگر كاركنان مدرسه

شواهد به دست آمده نشان داد كه روش ها مؤثر بوده و همه ابراز رضايت نمودند

* چگونگي ارزيابي راه حل جديد:

پس از مشخص شدن وظايف مربوط و به كارگيري آن در بهبود بخشيدن به وضعيت زينب پس از مدتي تغيير رفتار در زينب قابل مشاهده بود.

- به طوري كه وضعيت درسي زينب روز به روز بهتر مي شد

- در بحث ها كلاسي و فعاليت هاي محوله مشتاقانه شركت مي كرد

- دانش آموز اعتماد به نفس را در خود پيدا كرد

- مسئوليت هايي كه در كلاس به او داده مي شد به نحو احسن انجام مي داد

- رابطه اش با دوستانش روز به روز صميمي تر مي شد

- از آن شخصيت گوشه گير و مضطرب كه قبلاً بود حال به يك شخصيت شاد و با انگيزه تبديل شده بود

- پدر و مادرش مرتباً وضعيت درسي او را جويا مي شدند و در جلسات اولياء مربيان شركت مي كردند

- با توجه به وضعيت ايجاد شده در زينب مشخص بود كه پدر و مادرش نيز در اين زمينه همكاري لازم را داشته اند و محيط خانه را به يك محيط آرام و صميمي تبديل كرده بودند

- دانش آموز با مطالب و ديدگاه هاي تجربه هاي جديدي آشنا شد

- والدين از پيشرفت تحصيلي دانش آموز اظهار رضايت كردند

- مهارت سخن گفتن در دانش آموز در ميان جمع تقويت شد

- كلاس درس به محيطي گرم و دوست هم براي دانش آموز و معلم تبديل شد

- مشاركت در ميان دانش آموزان و معلمان و ديگر كاركنان مدرسه افزايش يافت

نتيجه گيري:

اضطراب يك بخش طبيعي زندگي است در مورد كودكان اضطراب اغلب واكنشي به بعضي آشفتگي هاي فضاي زندگي و هيچ اقدام خاصي به جز مراقبت آرام، متضمن رفع آن نيست. وقتي كه اضطراب كودكي آن چنان ناتوان كننده است كه با عملكرد طبيعي تداخل مي نمايد، بعضي از اقدامات شديد همچون اطمينان بخشي، حمايت و آرامش دانش آموزي بايد اعمال گردد. همچنين توانايي ارتباط مؤثر به ما مي آموزد كه براي درك موقعيت ديگران – چگونه فعالانه به سخنان آنها گوش دهيم. اگر اين اقدامات روان شناختي مؤثر واقع شدند استفاده از آرام بخش هاي خفيف ممكن است در نظر گرفته شود كودك بايد به دقت ارزيابي شود تا احتمال افسردگي رد شود. تنها وقتي شيوه هاي ديگر مؤثر واقع نشوند بايد آرام بخش هاي مدنظر قرار گيرند و فقط به طور متناوب و غير مستمر و همراه ديگر اقدامات درماني موجود استفاده قرار گيرند – روابط ميان ولدين مهمترين عامل در تعيين رفتار غيرعادي خصوصاً اضطراب و ترس مي باشد هرگاه مادر در خانه بطور طبيعي قادر به بيان احساسات دروني خود نباشد موجب خواهد شد كه، تنگ كردن روابط اجتماعي خود در خانواده منشأ نوعي نگراني و اضطراب ابتدايي براي كودكان را در خانه فراهم نمايد.

ما به عنوان معلم بايد سعي كنيم دانش آموزان خود را بيشتر بشناسيم و با خانواده هاي آنها ارتباط بيشتري برقرار كنيم تا مشكلات دانش آموزان كمتر شود و روحيه شان شاد و روانشان آرام شود و بهتر بتوانند درس بخوانند.

منابع :

1- جمال فر ، ترجمه، روانشناسي شخصيت ، انتشارات بعثت ، 1373 .

2- شاملو ، سعيد، آسيب شناسي رواني ، انتشارات رشد ، 1368 .

3- آتش پور ، سيد حميد،اضطراب ، مجله بهداشت جهان ، سال دهم ، شماره سوم ، 1375 .

4- احمدي ، سيد احمد، مقدمه اي بر مشاوره و روان درماني ، انتشارات دانشگاه اصفهان ، 1371 .

5- بيرجندي ، پروين، روانشناسي رفتار غيرعادي ، نشر دهخدا ، 1375 .

6- سرمد ، غلامعلي نشر، روانشناسي كودك ، دوروني راحرز ، ترجمه آواي نور ، 1373 .

7- مهري نژاد ، سيدابوالقاسم ،مشاوره و روان درماني كودكان مشكل دار ، ترجمه، انتشارات ابجد

8- شكركن ، حسين ،روانشناسي اجتماعي ، ترجمه انتشارات رشد .

9- احمديه ، ملك سيما ،بازيابي ارزشها در كودكان و نوجوانان ، انتشارات نشرني ، 1375 .

10- ماهنامه آموزشي ، تحليلي و اطلاع رساني رشد ، شماره 105 ، 107 و 108.

عشق معلمي http://mehrbaran49.blogfa.com

نمونه اقدام پژوهي - راههاي مقابله با ترس و اضطراب در دانش آموزان

مطالب مشابه :

نمونه هایی از اقدام پژوهی

چند نمونه تحقیق اقدام پژوهی

یک نمونه اقدام پژوهی که رتبه اول کشوری دارد...

نمونه اقدام پژوهي - راههاي مقابله با ترس و اضطراب در دانش آموزان

نمونه کار معلم پژوهنده

نمونه اقدام پژوهي - راههاي مقابله با ترس و اضطراب در دانش آموزان

نمونه اقدام پژوهی

نمونه اقدام پژوهی

نمونه ای از اقدام پژوهی همکاران

نمونه موضوعات اقدام پژوهی مقطع ابتدایی