جغرافیای پرداخت وام!...

اگر با وجود تمام موانعی که در راه وام گرفتن از سیستم بانکی کشور، باز هم می خواهید یا مجبورید به هر نحو از وام بانکی استفاده کنید، بد نیست بدانید پرداخت وام در سیستم بانکی ایران چگونه و براساس چه پیش فرض هایی انجام می شود. به عبارت دیگر، به تناسب فعالیت یا نیازی که دارید باید از کدام یک از وام ها استفاده کنید و ورود به حیطه دیگر وام ها برای شما و نوع فعالیت تان مثمرثمر نیست. این مطلب می خواهد شما را با انواع وام و شیوه های پرداخت آن و همچنین کلیات جغرافیای وام کشور آشنا کند تا هفتاد خوان وام گیری را کمی آسان تر و حداقل با آگاهی نسبی طی کنید!

پول، کالای بانک
هر مغازه ای، کالایی را تهیه و با افزودن سود خود بر آن، آن را برای فروش در معرض دید خریداران قرار می دهد. خریداران نیز با مقایسه قیمت و کیفیت کالا درباره خرید خود تصمیم می گیرند. حال بانک نیز به عنوان یک بنگاه اقتصادی یا مغازه، کالایی به نام پول را تحت عنوان وام در معرض فروش گذاشته است. به عبارت دیگر، بانک این کالا را یا شخصا تهیه کرده که نام آن سرمایه یا آورده است یا از مردم تحت عنوان سپرده دریافت کرده است. بانک، مجموع این کالای خود را قیمت گذاری کرده و در بسته های مختلف در معرض دید خریداران قرار می دهد. پس ملاک اولیه برای دریافت وام از بانک، پرداختن قیمت آن یا همان نرخ سود تسهیلات است. به طور طبیعی، بانک می خواهد کالایش را گرا ن تر بفروشد و ضمنا از بازدریافت آن نیز مطمئن شود. در مقابل، خریدار می خواهد این کالا را ارزان تر دریافت کرده و تضمینی هر قدر آسان تر و ساده تر برای دریافت وام در اختیار بانک قرار دهد. مجموع این فرآیند، پروسه پرداخت و دریافت وام را تشکیل می دهد که نرخ سود تسهیلات یا همان قیمت پول به عنوان کالای بانک اصل و اساس آن را تشکیل می دهد. در سیستم بانکی ایران نیز وام ها براساس نرخ سودی که به آنان تعلق می گیرد، تقسیم بندی می شوند.

از عقود مبادله ای تا عقود مشارکتی
در ادبیات بانکی ایران مقصود از «عقد» همان قراردادی است که میان بانک و وام گیرنده برای کمیت و کیفیت دریافت وام منعقد می شود. عقود بانکی در ایران به دو دسته عقود مبادله ای و عقود مشارکتی تقسیم می شود که نرخ سود نقش اساسی را در تقسیم آنان مشخص می کند. عقود مبادله ای به نوع قرارداد وامی گفته می شود که بانک مقدار معینی پول را در قبال نرخ سود مشخص، غیرقابل تغییر و غیرشناور در اختیار اشخاص قرار می دهد. تقریبا ۷۰ تا ۸۰ درصد وام ها در ایران به شیوه مبادله ای پرداخت می شود. عقود مبادله ای چون معمولا نرخ سود کنترل شده ای دارند و بانک ها نمی توانند برخلاف نظر بانک مرکزی و شورای پول و اعتبار که سالانه این نرخ ها را تعیین می کنند، در آن تغییری به سود خود ایجاد کنند، معمولا مورد بی میلی بانک هاست.
از سوی دیگر معمولا بیشتر متقاضیان عقود مبادله ای، اقشار متوسط و پایین جامعه هستند که این امر از دید بانک ها، ریسک پرداخت تسهیلات را بالا می برد. همچنین در گذشته، پرداخت «تسهیلات تکلیفی» که پرداخت مقدار معینی وام به نرخی کمتر از نرخ های معمول به افراد و صنایع خاصی که نیاز به حمایت داشتند، بود، در قالب عقود مبادله ای انجام می شد. لذا از هر زاویه ای که نگاه شود، بانک ها چندان تمایلی به پرداخت وام در قالب عقود مبادله ای ندارند. با این حال، ماجرا درباره عقود مشارکتی فرق می کند. در این قرارداد، بانک یا در سود و زیان یک سرمایه گذاری با وام گیرنده شریک است، مثلا در پروژه ساخت یک پاساژ، بانک با پرداخت پول و سرمایه گذاری با سرمایه گذار یا سرمایه گذاران دیگر مشارکت کرده و به نسبت شراکت در سود آن سهیم می شود یا نرخ سود تسهیلاتی که به شخص می پردازد، شناور و بالاست، یعنی متناسب با بازدهی واقعی پروژه ای که بانک به خاطر آن وام می پردازد، با توافق دو طرف نرخ سود تعیین می شود و لذا چندان به اعداد و ارقامی که از سوی شورای پول و اعتبار تکلیف می شود، پایبند نیست.
بدیهی است بانک ها چون از محل پرداخت تسهیلات مشارکتی سود بیشتری دریافت می کنند و همچنین تضمین های قوی مانند خود پروژه ها یا کالاهای اقتصادی را در اختیار دارند و سرانجام وام گیرنده اعتبار مالی بالایی برای بازپرداخت دارد، تمایل دارند بیشتر منابع خود را به سوی پرداخت این عقود هدایت کنند. عقود مشارکتی معمولا ارقام درشتی را در بر می گیرد و دوره بازپرداخت آن کوتاه و سود آن نیز بالاتر است. این برخلاف عقود مبادله ای است که معمولا وام های خود را در برمی گیرد که بازپرداخت آن بلندمدت است و معمولا از تضمین های حقوقی مانند ضمانت محل کار، چک، سفته و...برای دریافت آن استفاده می شود، اما بانک ها معمولا برای پرداخت وام های مشارکتی حتی این مدارک را نیز به طور کامل اخذ نمی کنند، چراکه نوع فعالیت شخص خود ضمانتی قوی محسوب می شود.

وام های مبادله ای
به طور خلاصه اکثر وام هایی که من و شما به آن نیاز داریم، در قالب عقود مبادله ای می گنجد. از لحاظ حقوقی عقود مبادله ای به چهار دسته تقسیم می شوند: فروش اقساطی، جعاله، اجاره به شرط تملیک و سلف. وام های فروش اقساطی برای تهیه کالاهایی خاص به افراد پرداخت می شود. این وام ها به طور کلی به سه دسته تقسیم می شوند: فروش اقساطی مواد اولیه، لوازم یدکی و ابزار کار. فروش اقساطی وسایل تولید، ماشین آلات و تاسیسات و فروش اقساطی مسکن. از معروف ترین این وام ها می توان به وام خرید و ساخت مسکن که هم اکنون در انحصار بانک مسکن است و وام هفت میلیون تومانی خرید خودرو اشاره کرد. وام های خرد تا سقف چهار میلیون تومان که توسط برخی بانک های دولتی و نیمه دولتی تحت عنوان خرید لوازم منزل پرداخت می شود، از جمله این وام ها به شمار می رود. در نظام بانکی ایران سقف دریافت فروش اقساطی حداکثر ده میلیون تومان است که بازپرداختی طولانی (سه تا پنج سال) دارد.

جعاله
بخش بزرگی از وام های خرد در قالب عقد جعاله انجام می شود. براساس این عقد بانک ها می توانند در امور تولیدی، بازرگانی و خدماتی با تنظیم قرارداد به شخص (عامل یا جاعل) مبالغی پرداخته و سپس با احتساب سودی معین آن را دریافت کنند. مبلغ وام های جعاله از پنج تا ۵۰۰ میلیون تومان در نوسان است. با این تفاوت که برخلاف وام فروش اقساطی که بازپرداخت طولانی دارد، بازپرداخت این وام ها کوتاه مدت و حداکثر دوساله است. بانک ها معمولا این وام ها را برای خریدهای کوتاه مدت بازرگانی یا واردات پرداخت می کنند و چون بازپرداخت آن کوتاه و حتی گاه به شکل اعتبار (یعنی نپرداختن پول نقد و تخصیص مستقیم مبلغ برای انجام کاری مشخص است) پرداخت آن مقرون به صرفه تر است.
این وام طیف وسیعی از وام های ضروری و مردمی را نیز در بر می گیرد. تعمیر مسکن، خرید لوازم منزل و خرید خودرو جهت خودروهای فرسوده از معروف ترین مصداق های وام های جعاله است. سقف این وام ها در سیستم بانکی کشور حداکثر ده میلیون تومان است، اما در سایر فعالیت هایی که بانک ها تشخیص دهند و بازپرداخت کوتاه مدت باشد برای طیف نامحدودی از امور بازرگانی (صادرات و واردات) و خدماتی تا سقف ۵۰۰ میلیون تومان نیز پرداخت می شود.

اجاره به شرط تملیک سلف
در عقد مبادله ای اجاره به شرط تملیک، بانک برای تهیه کالای با دوام مشخص و بازپرداخت اصل و سود پول در اقساط مساوی تسهیلات پرداخت می کند. شرکت های لیزینگ خودرو نمونه بارز این وام ها هستند. سند کالایی که در این نوع وام خریده می شود تا زمان بازپرداخت وام تحت مالکیت بانک باقی می ماند. وام های سلف نیز برای پیش خرید نقدی محصولات واحدهای تولیدی در بخش های صنعتی، معدنی و کشاورزی به کار می رود. این قرارداد بیشتر درباره تامین سرمایه در گردش واحدهای تولیدی و خدماتی به کار می رود و مکانیسم آن، این گونه است که بانک برای کمک به فرآیند تولید کالایی مشخص به شخص وام می دهد یا محصول مورد علاقه را قبل از تولید پیش خرید می کند. در هر صورت، شخص وام گیرنده می تواند از تولید یا تضمین فروش کالای خود مطمئن باشد. این تسهیلات معمولا کوتاه مدت و حداکثر یک ساله پرداخت می شود و نرخ سود آن براساس عقود مبادله ای ثابت است.

عقود مشارکتی
در عقود مشارکتی، نرخ سود معینی وجود ندارد و نرخ سود معمولا به تناسب فعالیتی که انجام می شود، میان طرفین توافق می شود. لذا این عقد هم دارای سقف پرداخت های بسیار بیشتر و تا مبالغ میلیاردی است و هم نرخ سود آن بیشتر است. مشارکت مدنی مضاربه از مهم ترین وام های مشارکتی محسوب می شود. وام های مشارکت مدنی همان گونه که از نامش پیداست، مشارکت بانک با شرکای دیگر برای انجام امور اقتصادی متنوع را می رساند. در سیستم بانکی ایران مشارکت مدنی به چهار دسته مشارکت مدنی بازرگانی، مدنی خدماتی، مدنی صادراتی و مدنی مسکن تقسیم می شود. مثلا در مشارکت مدنی بازرگانی، بانک تا ۸۰ درصد سرمایه در گردش متقاضی برای امور مختلف بازرگانی از هزینه خرید کالا گرفته تا انبار داری، بسته بندی، ثبت و سفارش، بیمه، هزینه بانکی، گمرکی و... را تامین می کند.
سود این وجه به تناسب نوع کار بازرگانی میان بانک و بازرگان توافق می شود. در مشارکت مدنی صادراتی نیز بانک های ایرانی تا ۹۰ درصد ارزش کالای صادراتی را به صورت وام های کوتاه مدت و حداکثر ۱۸ ماهه می پردازند. حداقل مدت بازپرداخت این عقد در محصولات کشاورزی شش ماه و حداکثر آن برای صدور خدمات فنی ـ مهندسی ۱۶ ماه است. یکی دیگر از انواع بسیار رایج مشارکت مدنی، در بخش مسکن است که بسیار رایج و مورد اقبال بانک هاست. در این عقد، بانک مثلا با دارنده زمین شریک شده و سپس بخشی از ساختمان را به تملک خود درمی آورد. در نوع دیگر، بانک به تناسب سودفروش نهایی واحدهای آن ساختمان، سود تسهیلات خود را تعیین می کند. مدت بازپرداخت این وام ها بیشتر وحداکثر پنج سال است.

مضاربه
مضاربه، نوعی عقد مشارکت است که شخص با وامی که بانک به وی پرداخت کرده تجارت می کند و طرفین در سود حاصل شریک می شوند. وام های مضاربه ای طیف متنوعی از کالاها و خدمات را در برمی گیرد و بانک می تواند در هر بخشی از فرآیند تولید یا تجارت که احساس کرد، چنین وامی را پرداخت کند. تامین سرمایه در گردش واحدهای تولیدی، لوازم یدکی، ابزار کار، وسایل تولید و ماشین آلات، مسکن، کالاهای مصرفی بادوام، همه و همه می تواند زیرپوشش این عقد قرار گیرد.

سرانجام قرض الحسنه...
در دین مبین اسلام، قرآن کریم بصراحت از قرض الحسنه، قرضی که به خداوند پرداخت می شود، سخن گفته است. قرض الحسنه، عقدی است که در هیچ یک از عقود مبادله ای و مشارکتی جای نمی گیرد، چون سودی از آن دریافت نمی شود. وام قرض الحسنه در بانک ها به شکل هایی چون: قرض الحسنه ضروری، قرض الحسنه ازدواج و قرض الحسنه درمان پرداخت می شود که سقف آن معمولا چهار میلیون تومان است. البته بجز وام ازدواج که سقف آن تا ده میلیون تومان (در صورت حائز بودن شرایط اختصاصی) می رسد. در کنار این، وام هایی به شکل شبه قرض الحسنه توسط بانک کارگشایی که یکی از زیربخش های بانک ملی ایران است، پرداخت می شود. مراجعان می توانند با گروگذاشتن طلاجات و سایر اموال قیمتی خود از وام های بدون سود یا کم سود این بانک نیز استفاده کنند.

جغرافیای پرداخت وام!...
در جستجوی وام مناسب برای خود به این نکته توجه داشته باشید که در ایران به طور قانونی یا غیرقانونی چهار دسته بنگاه مالی وجود دارند: بانک، موسسه مالی ـ اعتباری، تعاونی اعتبار و صندوق قرض الحسنه. بانک ها به دو دسته خصوصی و دولتی تقسیم می شوند. در بانک های دولتی یا نیمه دولتی معروف می توان هر سه دسته وام یعنی قرض الحسنه، مشارکتی و مبادله ای را دریافت کرد. (البته اگر توانستید، خبر بدهید!) اما در بانک های خصوصی خبری از وام قرض الحسنه و عقود مبادله ای نیست. بلکه عموما می توان از عقود مشارکتی در آن استفاده کرد. در موسسه های مالی ـ اعتباری و تعاونی های اعتبار نیز اکثرا از عقود مشارکتی و سودهای بالا می توان سراغ گرفت. هر چند برخی از این موسسات اقدام به پرداخت تسهیلات با عقود مبادله ای البته به شرط سپرده گذاری می کنند. اما وام گرفتن از آنها راحت تر و سریع تر و با بروکراسی کمتری همراه است.
در صندوق های قرض الحسنه نیز وام به شرط سپرده گذاری با سود بسیار کم و با کارمزد ۴ درصد قابل دریافت است. البته به شرط آن که پول شما مدتی در آن خوابیده باشد و به تناسب زمان خواب پول، مبلغ وام معین خواهد شد. البته برخی کارشناسان در قرض الحسنه بودن تسهیلاتی که به شرط سپرده گذاری پرداخت می شود، تردید جدی دارند.

جغرافیای پرداخت وام!...

مطالب مشابه :

«طلا» گرو بگذارید،پول بهره ای بگیرید.

«طلا» گرو بگذارید، «وام» بگیرید

نحوه ی ارائه تسهیلات در بانک کارگشایی

بانک کارگشایی در بافق

تاریخچه بانک و بانکداری در ایران

جغرافیای پرداخت وام!...

سکه بهار آزادی

تاریخچه تاسیس بانک ملی

تاریخچه تأسیس بانک ملی ایران