گزارشي از سقط هاي قانوني و غير قانوني

◄سقط يا abortion دفع نسوج حاملگي قبل از هفته بيستم حاملگي است كه حدوداً در 10 درصد بارداري ها مشاهده مي شود . سقط به دو صورت خود به خودي و القايي وجود دارد . علت اصلي سقط مشخص نيست . اما برخي عوامل به عنوان عوامل مساعد كننده آن مطرح هستند . نظير : سن بالاي پدر و مادر ، حاملگي طي مدت سه ماه يا كمتر پس از تولد يك نوزاد ، سابقه سقط و مرده زايي در حاملگي هاي قبلي . علاوه بر اين دو عامل اصلي مادري يا جنيني و گاهي هر دو موجب سقط مي شوند . تا بدان جا كه علل مادري سقط متنوع بوده و مي توان موارد زير را نام برد . ناهنجاري ها و اختلالات رحمي ( رحم سپتوم دار دهانه رحم نارسا و ... ) ، كم كاري تيروئيد مادر ، كمبود پروژسترون ، اعتياد مادر به مواردي نظير الكل و سيگار ، عفونت ها ، مواجه با تشعشع هنگام بارداري ، مصرف برخي داروها ( قرص هاي جلوگيري و ...) ضربه هاي مستقيم يا غيرمستقيم به رحم باردار و .. در رابطه با علل جنيني سقط ناهنجاري هاي كروموزومي ( سندرم داوون ، سندرم ترنر و .. ) مطرح هستند كه در واقع شامل كروموزوم هايي مي شود كه از لحاظ شكل و ساختمان و يا تعداد مشكل دارند . تأثير اين عامل تا به آن حد است كه آمارها در 50 و 60 درصد سقط هاي زودهنگام ( سقط هاي طي سه ماهه اول بارداري ) حضور اين را عامل مؤثر دانسته اند .
►
True
◄انواع سقط
سقط خود به خودي سقطي است كه در آن بقاياي حاملگي خارج مي شوند . در اين رابطه بنابر گفته هاي دكتر عبدالرسول اكبريان متخصص زنان ، زايمان و نازايي و عضو هيأت علمي دانشگاه علوم پزشكي ايران و رئيس بخش زنان بيمارستان رسول اكرم سقط هاي خود به خودي در شكل هاي مختلف تهديد به سقط ، سقط ناكام ، سقط غير قابل اجتناب ، سقط فراموش شده و سقط راجعه وجود دارند . سقط هايي كه علايم باليني متفاوتي داشته و درمان هاي خاص خود را مي طلبند .
►
True
◄تهديد به سقط
تهديد به سقط از پديده هاي شايعي است كه زنان زيادي آن را تجربه مي كنند . اين نوع سقط خود را عموماً با علايمي چون خونريزي خفيف تا خونريزي شديد ، درد يا عدم درد شكمي ، حساسيت رحمي ، عدم دفع محصولات حاملگي بروز مي دهد . ( البته در چنين سقطي خونريزي عموماً كم است و ممكن است ماهها ادامه پيدا كند ) . بنابر اظهارات دكتر اكبريان در اكثر زناني كه علايم تهديد به سقط در آنها ديده مي شود نهايتاً سقط به وقوع مي پيوندد و در‌ آنهايي كه حاملگي ادامه پيدا مي كند برخي عوارض بارداري نظير زايمان زودرس ، تولد نوزاد كم وزن ، مرگ و ميرهاي حول و حوش تولد افزايش پيدا مي كند .
( البته در تمامي اين موارد ناهنجاري هاي نوزاد افزايش پيدا نمي كند ) در اين موارد توصيه مي شود زن باردار با محدود كردن فعاليت و استراحت تحت نظر پزشك باشد .
►
True
◄سقط ناكامل
سقط هاي ناكامل شامل سقط هايي هستند كه بخشي از محصولات حاملگي هنگام سقط داخل رحم باقي مي مانند و معمولاً با علايمي چون خونريزي ، دردهاي شكمي و رحمي ، حساسيت شكمي و رحمي خود را بروز مي دهند . در همين رابطه گفتني است عموماً سقط هايي كه قبل از هفته دهم بارداري اتفاق مي افتند به صورت كامل هستند ( يعني جنين و جفت با هم دفع مي شوند ) . اما در سقط هايي كه پس از اين زمان بوقوع مي پيوندند جفت و جنين جداگانه دفع مي شوند كه در اين شرايط ممكن است بقايايي از جفت داخل رحم باقي مانده و خونريزي هاي شديد را ايجاد كرده و منجر به كم خوني شديد مادر شوند . بنابراين درمان به موقع آنها يك ضرورت است كه در رابطه با درمان سقط هاي ناكامل بنابر اظهارات دكتر مريم پورضا متخصص زنان و زايمان ، فوق تخصص نازايي ، استاد دانشگاه تهران ، چنانچه طي معاينات باليني و سونوگرافي مسجل شود كه با سقط ناكامل روبرو هستيم بيمار سريعاً بستري مي شود تا طي اعمال جراحي يا طبي مناسب بقاياي حاملگي به طور كامل دفع شوند كه در اين رابطه چنانچه بيمار بقاياي حاملگي را در منزل و يا در مكاني غير از بيمارستان دفع كند ترجيحاً بايد نسوج حاملگي را جمع آوري و به پزشك متخصص ارائه دهد . تا اعمال تشخيصي جهت علت سقط روي اين بقايا انجام گيرد .
►
True
◄سقط غير قابل اجتناب
در اين نوع سقط علايم واضحي به نفع خروج قطعي محصولات حاملگي وجود دارد . نظير آب ريزش واضح كه حكايت از پارگي كيسه آمنيون دارد ، خونريزي هاي شديد و يا دفع نسبي بقاياي حاملگي مشاهده مي شود . بنابر اظهارات دكتر پوررضا چنانچه آب ريزش و يا خونريزي قطع شده و تحت سونوگرافي خروج بقاياي حاملگي وجود نداشته باشد و مادر علايمي به نفع عفونت نداشته باشد ( نظير تب ) حاملگي تداوم پيدا مي كند ولي در غير اين صورت سقط اتفاق مي افتد . اما در هر صورت رجوع به پزشك جهت اقدامات درماني و تشخيصي ضروري است .
►
True
◄سقط فراموش شده
در سقط فراموش شده با پسرفت علايم حاملگي رو به رو هستيم . اندازه رحم بزرگتر نشده بلكه ممكن است كوچكتر شود .
در اين راستا ممكن است محصولات حاملگي به مدت چند هفته در رحم باقي بمانند و يا خود به خود دفع شوند كه در غير اين صورت جهت تخليه نياز به اقدامات جراحي است .
هر گاه سه يا بيشتر از سه سقط خود به خودي اتفاق بيفتد سقط تكراري ناميده مي شود . در اين حالت با هر سقط شانس سقط در حاملگي بعدي افزايش پيدا مي كند . برخي عوامل مانند سن بالاي 35 سال مادر ، وجود مشكلات ناباروري در زوجين مستعدكننده اين سقط است . در همين رابطه دكتر پوررضا برخي عوامل فراهم كننده اين سقط را چنين تشريح مي كند : بيماري هاي ايمونولوژيك ( نظير لوپوس آنتي كواگولانت ) ، برخي عفونت ها ، مشكلات غدد درون ريز ، عوامل ژنتيك ، مشكلات آناتوميكي مي توانند سقط تكراري را به همراه داشته باشند . اما بايد گفت اين عوامل در ماههاي مختلف منجر به سقط مي شوند به طوري كه برخي از اين عوامل بيشتر سقط هاي سه ماهه اول و برخي ديگر منجر به سقط هايي در سه ماهه دوم مي شوند به عنوان مثال عوامل ايمونولوژيك بيشتر سقط هاي سه ماهه اول را ايجاد كرده اما عوامل آناتوميكي بيشتر سقط هاي سه ماهه دوم را منجر مي شوند : به هر حال آنچه مهم است در سقط هاي تكراري بررسي هاي كلي توسط پزشك متخصص جهت تشخيص ضرورت دارد .
سقط هاي القايي يا از جمله سقط هايي هستند كه در آن ختم حاملگي به صورت طبي يا جراحي ( قبل از اينكه جنين قابليت حيات را پيدا كند ) صورت مي گيرد اين نوع سقط به دو صورت تراپوتيك و الكتيو قابل انجام است .
►
True
◄سقط تراپوتيك
سقط تراپوتيك در دو حالت قابل انجام است ، نخست ختم حاملگي به منظور حفظ سلامتي مادر قبل از اينكه جنين قابليت حيات داشته باشد و ديگر ختم حاملگي به صورت قانوني در صورتي كه حاملگي منجر به تولد نوزادي با ناهنجاري هاي عمده شود .
►
True
◄سقط هاي الكتيو
سقط هاي انتخابي شامل سقط هايي هستند كه بنا بر درخواست و تقاضاي زن بدون وجود داشتن مشكل عمده اي در مادر و جنين صورت مي گيرد . در واقع سقط هايي كه به ظاهر ساده اما داراي عوارض جسمي و رواني گسترده اي هستند كم نيستند خانواده هايي كه به نوعي در آن درگير هستند . به دليل اهميت اين موضوع در اين گزارش سعي شده پيرامون عوارض مختلف جسماني ، رواني و اجتماعي اين نوع سقط و همچنين مسائل حقوقي اين قضيه پرداخته شود .
عموماً دو گروه از زنان اقدام به سقط هاي انتخابي ( غير قانوني ) مي كنند يك دسته مربوط به زناني كه حاملگي شان خارج از عرف جامعه است و دسته دوم زناني كه ازدواج رسمي كرده اند اما از نظر اقتصادي ، اجتماعي ، فرهنگي هنوز شرايط بچه دار شدن را ندارند و يا اينكه به دليل شكست برنامه هاي تنظيم خانواده مجدداً دچار فرزند شده اند در حالي كه به تعداد كافي بچه دارند . در همين راستا بنا بر اظهارات دكتر مريم پوررضا متخصص زنان زايمان و فوق تخصص نازايي ، سقط هاي الكتيو سقط هايي است كه قانوني نبوده در نتيجه افراد از راههايي به جز از راههاي معمول و مجاز جامعه به اين امر مبادرت مي ورزند ؛ سقط هايي كه جزء اقدامات حادثه انگيز محسوب شده و عوارض جسمي مختلفي را براي زن به دنبال داشته و حتي ممكن است منجر به مرگ مادر شوند . وي مي گويد : « هنگامي كه زنان از طريق غيرقانوني درصدد ختم حاملگي برمي آيند ناگزير به افراد سودجويي مراجعه مي كنند كه با گرفتن هزينه اي سقط عمدي را در مكان هاي غيربهداشتي انجام مي دهند مكان هايي كه عمدتاً مطب هاي غيربهداشتي ، زيرزمين و يا بيمارستان هاي بدون امكانات كافي است كه نهايتاً اين عمل مي تواند عوارض جسمي متعددي را براي مادر به دنبال داشته باشد » . اين متخصص زنان در ادامه به برخي از عوارض جسمي حاصل از اين عمل اشاره كرد و گفت : « سقط هاي انتخابي ممكن است در بعضي عارضه اي به دنبال نداشته باشد اما در عده اي ديگر عوارض حاد و مرگ آوري را به جا بگذارد . عوارضي چون ، عفونت ، سوراخ شدن رحم ، سوراخ شدن روده ، آمبولي ، كورتاژهاي ناقص و به دنبال آن خونريزي هاي شديد و يا حتي احتباس جفتي و ... كه البته از بارزترين عارضه اين عمل عفونت است چرا كه عموماً در مكان و شرايط غيربهداشتي انجام مي شود . »
وي مي گويد : « چندي پيش زني چهل ساله هنگامي كه براي ششمين دفعه حامله مي شود نزد فردي سودجو اقدام به سقط مي كند . چند ساعت پس از اين عمل دچار مشكل شده و در بيمارستاني نزديك منزل خود بستري مي شود . در بيمارستان بررسي ها مشخص مي كند كه اين خانم دچار سوراخ شدگي رحم و روده شده است در نتيجه رحم اش خارج شده و بخشهايي از روده وي كه دچار پارگي شده بود قطع مي شود و در ادامه درمان هاي ديگري كه نياز بود روي وي انجام مي گيرد . »
اين نمونه توانست از مرگ نجات پيدا كند اما وجود دارند مواردي كه حتي جان خود را در اين راه از دست مي دهند .
متأسفانه امروز در كشور ما آماري از اين قبيل سقطها در دسترس نيست . چرا كه اصولاً هنگامي مواجهه با اين افراد صورت مي گيرد كه آنها دچار عارضه اي شده اند . در همين راستا دكتر شهلا كاظمي پور جامعه شناس مدير گروه مطالعات زنان دانشگاه تهران معتقد است كه در موارد زيادي شايد 80 درصد بارداري هاي ناخواسته ادامه پيدا مي كند و اكثريت افراد جامعه حاصل يك بارداري ناخواسته هستند به عنوان مثال در زوجيني كه تازه تشكيل زندگي داده اند هنگامي كه بدون برنامه ريزي بچه دار مي شوند در بسياري از موارد بارداري ادامه پيدا مي كند و يا برخي افراد هزينه كافي براي دفع جنين ( سقط ) ندارند . در همين رابطه وي معتقد است امروزه بيشتر در خانواده هايي شاهد سقط هستيم كه از يك آگاهي برخوردار هستند و يا از لحاظ اجتماعي ، فرهنگي و اقتصادي آمدن يك بچه را ناخواسته مي پندارند كه اين موضوع در رابطه با حاملگي هاي نامشروع با شدت بيشتري صدق مي كند .
بنا بر اظهارات اين دكتر جامعه شناس امروزه دليل عمده اي كه منجر به سقط هاي غيرقانوني مي شود شكست برنامه هاي تنظيم خانواده است . چرا كه به اعتقاد وي مردم ما به درجه اي از رشد فكري رسيده اند كه فرزند ناخواسته را درك كنند اما روش برنامه ريزي تنظيم خانواده را نمي دانند .
در ادامه وي به نقش شوهران اشاره مي كند و مي گويد : « در اين قضيه شايد 10 درصد شوهران با همسران همراه هستند . اكثريت آنها دركي از مشكلات زن ندارند و حتي در مواقعي تحت فشارهاي شوهر ، زن ناگزير مي شود سقط انجام دهد . »
دكتر رضا رستمي روان پزشك عضو هيأت علمي دانشگاه تهران مي گويد : « در مشاوره ها در اكثريت مواقع شاهد هستيم كه زنان تمايلي به ادامه بارداري ندارند چرا كه فشارهاي اصلي و زحمتهاي عمده اين قضيه بر عهده زن است .
مسأله اي كه خالي از اشكال نيست و بار رواني زيادي به همراه دارد بويژه در فرهنگ ما كه فرزند نعمت الهي شمرده مي شود و سقط عمدي ناشكري كردن در مقابل نعمت خدا است . در نتيجه استرس شديد و مداومي در خانواده ها بويژه در زنان ايجاد مي كند ؛ استرسي كه يكي از دلايل شدت آن انجام اين عمل در مكان هايي چون زيرزمين ، بيمارستان هاي بدون امكانات و مكان هاي مخروبه است . عمل بزرگي كه مي تواند با خونريزي و مرگ و مير همراه باشد كه اين عوارض استرس حادي را توليد مي كند كه به مدت حداقل يك ماه دوام دارد و چنانچه شخص زمينه استرس داشته باشد اين قضيه به كابوس مادام العمر وحشتناكي تبديل مي شود كه در اين حالت ما با اصطلاحي به نام استرس پس از سانحه رو به رو هستيم . حالتي كه شخص احساس مي كند تا مرز مرگ رفته و سپس برگشته است ، كه در نهايت مي تواند زندگي طبيعي وي را تحت تأثير قرار دهد .
علاوه بر اين با عوارضي چون احساس گناه و افسردگي مواجه هستيم . افسردگي كه حداقل شش ماه فرد را درگير مي كند و همراه با ديگر عوارض اين ضايعه نهايتاً روابط فرد را با ساير افراد خلانواده و جامعه تحت تأثير قرار مي دهند .
►
True
◄اقدام به سقط تحت تأثير شوهر
گفته مي شود چنانچه شوهري خواهان سقط جنين باشد و زن آمادگي اين مسأله را نداشته باشد صدمات روحي حاصل از اين قضيه بيشتر از زماني است كه زن خود رضايت به اين امر داشته باشد . در توضيح اين مسأله بنا بر اظهارات روان پزشك هنگامي كه زن به دلخواه خود وارد اتاق عمل شود تا حدودي سعي مي كند مكانيسم هاي دفاعي بدن خود را در جهت توجيه اين شرايط به كار ببرد ولي در غير اين صورت عواقب بدني در وي به واقع خواهد پيوست . به طور كلي در تمامي اين موارد حضور خانواده از جمله مادر ، خواهر بويژه شوهر بسيار مؤثر است و باعث مي شود كه اين ضايعه با عوارض كمتري روي دهد . اين در حالي است كه مطرح كردن برخي جملات از طرف شوهر نظير : « مشكل خودت است ، خودت بايد تصميم بيگري ، خودت مشكل ات را حل كن »
مي تواند اين معضل را از بعد رواني حادتر كند . در رابطه با دوران رواني افرادي كه تحت شرايطي مرتكب سقطهاي غيرقانوني مي شوند توصيه مي شود اين افراد تحت خدمات مشاوره اي ، روان شناسي و روان پزشكي قرار گيرند .
►
True
◄قوانين سقط در ايران
در هر صورت ما با يك حقيقت روبرو هستيم و آن اينكه در هر شرايطي سقطهاي غيرقانوني در تمام جوامع وجود دارند . اسدي معاون دادگاه خانواده يك در مورد اينكه چرا سقط جنين به طور كلي مجاز نيست ؟ مي گويد : قاعده حرمت دم در حقوق اسلام مورد پذيرش قرار گرفته است و بالاترين ارزش همانا جان انسانهاست كه بايد مورد حمايت قانون قرار گيرد . زن و مردي كه عامل ايجاد طفلي هستند نبايد بتوانند آزادانه نسبت به سلب حيات از طفل اقدام كنند . سپردن سرنوشت حيات جنين بدون هيچ قيد و شرطي به مادر يا پدر خلاف قاعده حرمت خون و جان است . وي در خصوص اينكه در چه شرايطي افراد در ايران مي توانند اقدام به سقط جنين كنند ؟ اظهار مي كند : قبل از انقلاب اسلامي ماده 17 نظام نامه پزشكي شرايط سقط جنين كه با مجوز قانون صورت مي گيرد را روشن كرده بود و سقط جنين كه به صورت غير مجاز صورت مي گرفت داراي مجازات حبس بود كه اين مجازات در قانون مجازات عمومي مصوب 1304 براي مباشر جرم ( اعم از مادر يا پزشك و ماما ) و همچنين براي معاون جرم ( كسي كه مادر را راهنمايي به سقط جنين مي كرد يا وسايل سقط را در اختيار او قرار مي داد ) در نظر گرفته شده بود . پس از انقلاب اسلامي شوراي نگهبان ماده 17 نظام نامه پزشكي را خلاف شرع اعلام كرد و تنها وقتي سقط جنين مجاز شناخته شده كه قبل از حلول روح در جنين باشد و در صورت بارداري خطر مرگ براي مادر وجود داشته باشد . بر اين اساس قانون تعزيرات مصوب 1362 در سه ماده به جرم انگاري سقط جنين پرداخت . جالب توجه اينكه مجازات مباشر در سقط جنين وقتي روح در جنين دميده شد قصاص تعيين شده بود يعني حيات جنين كه حياتي وابسته به غير مستقل و غير وابسته است مساوي و محترم شده بود . در حالي كه در قصاص مماثله و تساوي شرط است در حال حاضر قانون مجازات اسلامي مصوب 1375 در مواد 622 ، 623 ، 624 به سقط جنين عمدي و مجازات مباشر و معاون آن اختصاص دارد . مطابق ماده 622 كه موضوع سقط جنين همراه با اذيت و آزار است هر كس عالماً و عامداً به واسطه ضرب و جراحت وارده به زن حامله ، موجب سقط جنين وي شود علاوه بر اينكه بايد ديه ضرب و جراحت وارده به زن را بپردازد يا نسبت به آن قصاص شود از بابت سقط جنين به حبس از يك تا سه سال محكووم مي شود . ماده 623 مربوط به مجازات افراد غير متخصص است كه وسيله سقط را در اختيار زن حامله قرار مي دهند كه مجازات شش ماه تا يك سال حبس براي وي در نظر گرفته شده است ماده 624 قانون مجازات اسلامي مربوط به مجازات افراد متخصص مثل طبيب ، ماما يا داروفروش است كه مباشرت به اسقاط جنين مي كنند يا وسايل سقط جنين را در اختيار زن حامله قرار مي دهند . مجازات اين افراد به لحاظ اينكه در حرفه مقدس پزشكي و ... فعاليت دارند و مسؤوليت اخلاقي بيشتري نسبت به حفظ قانون دارند بيشتر در نظر گرفته شده است . ( حبس از دو تا پنج سال ) نكته قابل توجه اين است كه مقنن در ماده 623 به افراد غير متخصص اين فرصت را داده كه با اثبات اين امر كه سقط جنين براي حفظ حيات مادر ضروري بوده است از مجازات معاف شوند اما در ماده 624 چنين دفاعي را براي افراد متخصص قرار نداده است كه اين تفكيك جاي سؤال دارد . چگونه يك فرد غير متخصص مي تواند ضرورت سقط را تشخيص دهد اما فرد متخصص چنين حقي ندارد . در تمامي موارد فوق مباشر جرم محكوم به پرداخت ديه جنين به اولياي دم طبق ماده 478 قانون مجازات اسلامي مي باشد . ديه جنين قبل از حلول روح به حسب مرحله اي كه در آن به سر مي برد از بيست دينار تا صددينار است كه با توجه به نرخ ديه در سال جاري پنج ميليون ريال است و ديه جنيني كه روح در آن دميده باشد ديه فرد كامل است كه براساس جنسيت جنين پرداخته مي شود .
اسدي در مورد اينكه مجازات مادر براي سقط جنين چيست مي گويد : چنانچه مادر مباشر جرم سقط جنين باشد مشمول هيچ يك از مواد 622 ، 623 ، 624 قانون مجازات اسلامي نمي تواند قرار بگيرد چون نحوه نگارش اين مواد به گونه اي است كه مادر را شامل نمي شود و با توجه به اصل قانوني بودن جرايم و مجازاتها و اصل تفسير مضيق ( تنگنا ) قوانين اجرايي مي توان گفت براي مادر ساقط كننده جنين مجازات تعزيري در نظر گرفته نشده است اما پرداخت ديه در ماده 487 قانون مجازات اسلامي به ولي دم جنين ( پدر ) بايد توسط مادر صورت بگيرد . همچنين مطابق ماده 489 اگر زني جنين خود را سقط كند ديه آن را در هر مرحله اي كه باشد بايد بپردازد و خود از آن ديه سهمي نمي برد . همچنين زني كه از مباشر جرم سقط جنين تمكين مي نمايد و از وي مي خواهد كه جنين او را سقط كند به عنوان تسهيل كننده جرم سقط جنين ( معاون جرم ) محسوب گردد اما همچنان كه ذكر شد مشمول مجازاتهاي تعزيري مندرج در مواد 622 الي 624 قرار نمي گيرد . در خصوص مجازات پدر جنين چنانچه وي صرفاً رضايت به سقط جنين داده باشد نظر به اينكه مباشرتي در عمل سقط نداشته و داشتن رضايت هم از مصاديق معاونت در جرم نمي باشد مجازاتي براي او نيست اما اگر يكي از اعمال معاونت را انجام داده باشد مثلا زن را تحريك يا تهديد به انجام سقط كرده باشد يا وسايل سقط جنين را براي او فراهم كند مشمول مجازات مندرج در ماده 623 خواهد شد . لازم به ذكر است كه در سال 83 آيين نامه اي در خصوص سقط جنين تدوين شد كه به احصاء موارد و بيماريهايي كه با وجود اين بيماريها سقط جنين قانوني محسوب مي شود پرداخته شد بنابراين در حال حاضر موارد و جهاتي كه اجازه سقط جنين به طور قانوني داده مي شود توسعه يافته است . به نظر اين جانب با عنايت به اينكه آمار سياه جرم سقط جنين ( سقط جنين هايي كه كشف نشده و در فرآيند كيفري وارد نمي شوند ) تقريباً صد در صد است يعني اكثريت قريب به اتفاق سقط جنين هاي صورت گرفته به طور غير قانوني ، كشف نمي شوند و مورد تعقيب قرار نمي گيرد و با توجه به اينكه سقطهاي جنين غيرقانوني در شرايط بهداشتي بسيار بد و خطرناك صورت مي گيرند بهتر است به اين مقوله و اصلاح قوانين و مقررات مربوط بيشتر توجه شود .
► fereshteha

گزارشي از سقط هاي قانوني و غير قانوني

مطالب مشابه :

گزارشي از سقط هاي قانوني و غير قانوني

اوضاع زايمان طبيعي و سزارين در ايران در گفتگو با كارشناسان و مسؤولان

جواد غفورزاده