المپیادی ها از دلایل فرار مغزها می گویند

یک جاده یک طرفه <?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

"درهای ما به روی همه ملت ها باز است" این شعاری است که روی تابلوی اعلانات دانشگاه ام آی تی آمریکا خود نمایی می کند. شاید اولین نکته ای که دیدن این تابلو به ذهن ایرانیان مراجعه کننده به این دانشگاه متبادر می سازد موضوع تکراری » فرار مغزها» است. فرار نخبگان و مغزها هم اکنون به معضل اجتماعی بسیاری از کشورهای در حال توسعه مبدل شده است . معضلی که از یک سور به حمایت های علمی کشورها و دانشگاههای مقصد مرتبط است و از سوی دیگر به نیاز های علمی دانشجو و احتمالا نارسایی ها و کاستی های موجود در مبدا . هم اکنون در میان دانشجویان برخی دانشگاههای صنعتی ایران و به خصوص دانشگاه شریف فرهنگی متداول شده است که خواه ناخواه هر دانشجویی را حداقل از سال سوم تحصیل به اندیشیدن پیرامون مهاجرت و ادامه تحصیل در دانشگاههای اروپایی و امریکایی وامی دارد. از این رو است که برخی مدعی هستند بیشتر برگزیدگان المپیادهای علمی و دانشجویان ممتاز دانشگاههای شاخص کشور از جمله شریف اکثرا در خارج از کشور مشغول فعالیت هستند. در این گزارش بر اساس بخش هایی از اظهار نظرهای دانشجویان ایرانی خارج از کشور با نشریات داخلی و خارجی فارسی زبان بر آنیم تا دلایل این مهاجرت و راههای مهار مهاجرت و یا فراهم نمودن راههای بازگشت انان را بیابیم .

دکتر هژیر رحمانداد برنده مدال طلای المپیاد جهانی شیمی سال ١٩٩٦ مسکو که هم اکنون در دانشگاه ام آی تی به تحقیق و پژوهش مشغول است در خصوص پدیده مهاجرت نخبگان می گوید: حتی اگر مهاجرت غیر نخبه ها مرهمی بر بازار کار و بحران اشتغال درکشورهای مختلف به خصوص ایران و جبران بیکاری موجود باشد، مهاجرت نخبگان در بلند مدت قطعا بحرانی برای کشور را به همراه خواهد داشت. او معتقد است اگر آمارها حتی نیمی از واقعیت باشند خروج همه ساله صدها فارغ التحصیل از ایران ، به معنای تعطیلی بخشی از دانشگاهها و پروسه تولید علم در کشور است. به گفته او نیروی تحصیلکرده هر کشور است که بیشترین ارزش افزوده را در مقایسه با بخش های مختلف داراست وخللی که روند مهاجرت نخبگان می تواند به توسعه ایران وارد کند، قطعا غیر قابل جبران است . درباره علل فرار مغزها و مهاجرت نخبگان از دهه ٤٠ تا کنون ،مطالب بسیاری در رسانه ها و تریبون های مختلف گفته و منتشر شده است. اگرچه بیان مداوم این دلایل، آنها را تکراری ویکنواخت کرده ، ولی در لابلای صحبت های برندگان جوایز المپیادهای علمی و دانشجویان نخبه کشور- که این روزها در دانشگاههای آمریکا به تحصیل و تدریس مشغولند - نکات جالب توجهی وجود دارد که بیان آنها خالی از فایده نیست.

رحمانداد در کنارعوامل مختلفی که منجر به خروج نخبگان از کشور می شود، به عاملی دیگر اشاره می کند که آن را " فرهنگ دانشگاه شريف " می خواند. وی می گوید:" ثبت نام برای آزمون تافل و تکمیل فرم های تقاضا برای تحصیل در دانشگاههای مهم دنیا به خصوص آمریکا، به فرهنگ دانشگاه شریف تبدیل شده است . به این مفهوم که دانشجویان سال سوم و چهارم به صورت خودکار این دو اقدام را در برنامه هایشان گنجانده اند.وی می افزاید:"این فرهنگ به طوری فراگیر شده که اگردانشجویی دست به این اقدامات نزند، زیر سوال می رود. به عبارت دیگر ، دانشجویان ناخودآگاه برای مهاجرت زیر نوعی فشارقرار دارند." رحمانداد معتقد است میل به مهاجرت در میان دانشجویان به شدت بالا رفته است و گواه این ادعا ، میزان ایمیل های دریافتی از دانشجویان داخل ایران است که هر سال به تعدادشان افزوده می شود.

محمد حافظی - برنده مدال نقره المپیاد جهانی فیزیک ١٩٩٨ایسلند، که در دانشگاه هاروارد تحصیل می کند - نیز، با تاکید بر این نکته می گوید: " ورود به دانشگاه شریف به معنی خروج از دانشگاههای غرب است." او ادامه می دهد، در دانشگاه شریف سازو کاری وجود دارد که به طور خودکارمدارک دانشجویان را، برایشان به کشور مقصد ارسال می کند. گرچه حافظی شکوفایی علمی را عامل مهم مهاجرت دانشجویان نخبه ایرانی می داند، اما می گوید شخصا به خاطر میلی که به سفر داشته از ایران خارج شده و آموخته های بسیاری از این سفر کسب کرده است. دکترعلی نیری فارغ التحصیل دانشگاه شریف که در دانشگاه هاروارد به تدریس و تحقیق اشتغال دارد هم ، بر این باور است که اکثریت دانشجویان ایرانی در هنگام خروج از کشور دغدغه رشد و ترقی علمی دارند و کمتر بر اثر فشارهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی تن به مهاجرت می دهند.

نشریه واشنگتن پریزم با ارائه آماری مدعی شده است که خروج سالیانه بیش از صدهزارایرنی از کشور به بهانه تحصیل، سبب شده که صندوق بین المللی پول ، کشور ما را از نظر فرار مغزها ،درمیان تمامی کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته، دارای رتبه نخست بداند. یا براساس گزارش بی بی سی ، چندی پیش دکتر یزدانی استاد دانشگاه بهشتی تهران در جمع مدیران سازمان مدیریت و برنامه ریزی گفته است ٨٠ درصد المپیادی ها در خارج از کشور تحصیل می کنند. یکی از دارندگان مدال المپیاد سال 98 و دانشجوی سابق دانشگاه شریف که در آمریکا تحصیل می کند مدعی است که صد در صد دانشجویان شرکت کننده در المپیاد سال ١٩٩٨ از ایران خارج شده اند و تمامی گروه ما به جزیک نفرهمه دراینجا(آمریکا) هستند. حافظی معتقد است موضوع به المپیادی ها محدود نمی شود و ٨٠ تا ٩٠ درصد دانشجویان دانشکده فیزیک دانشگاه شریف حتما برای تحصیل در دانشگاههای خارجی اقدام می کنند، ولی وی اطلاع دقیقی در مورد میزان توفیق آنها دراخذ پذیرش ندارد. علی نیری نیز از زاویه ای دیگربه این موضوع نگاه می کند. او ضمن تاکید برصحت آمارهای اعلام شده ازخروج دانشجویان دانشگاه شریف ، می گوید آمار بازگشت دانشجویان مهمتر است. چرا که ازهر١٠دانشجوی ایرانی دانشگاههای خارج از کشور تنها ٣ نفر به ایران باز می گردند، در حالی که این رقم برای دانشجویان ژاپنی به ٩ نفر می رسد.

در حالی که ٧٠ تا ٨٠ درصد دانشجویان درموقع خروج ، از بازگشت سخن می گویند ، هیچکدام به ایران برنمی گردند. به گفته او همانطورکه " خروج" فرهنگ دانشگاه شریف شده، " ماندن" هم فرهنگ آمریکا است. این در حالیست که گفته می شود دانشجویان غیر ایرانی بیشتربه کشورهای خود برمی گردند، ولی ایرانی ها حاضر به بازگشت نیستند و به همین سبب همه دانشجویان سال آخر دانشگاه در پی یافتن شغلی برای ماندن هستند. در هر حال موضوع مهم این است که بسیاری معتقدند مساله فرار مغزها و مهاجرت نخبگان را نباید سیاسی و یا اجتماعی تلقی کرد، چرا که نخبگان برای شکوفایی استعدادهایشان مهاجرت می کنند و این پدیده در همه جای دنیا با شدت و ضعف های متفاوتی وجود دارد و هیچ ارتباطی با کشور و جامعه خاصی ندارد چرا که علاقه به رشد و شکوفایی علمی به زعم یک دانشجو موضوعی فراگیر و جهانی می باشد.

اما سوال مهم این است که راه بازگشت نخبگان چیست و جاده یکطرفه مهاجرت را چگونه می توان دوطرفه کرد؟ به گفته رحمانداد پژوهشگر دانشگاه ام ای تی نخبگان چینی هم تا چند سال پیش برنمی گشتند، در حالی که اینک طرزفکرشان عوض شده است. چرا که جذابیت های لازم در چین در شرایط کنونی برای آنها ایجاد شده است. محمد حافظی نیز معتقد است با مسدود کردن راه مهاجرت نخبگان، مشکلی حل نمی شود. همانطور که فرانسه نیزدریافت که باید راه مهاجرت دانشجویانش را باز کند و به همین سبب قانون منع مهاجرت دانشجویان قبل ازاتمام تحصیل را، حذف کرد. به گفته حافظی نخبگان بعد از مهاجرت خیلی تلاش می کنند ارتباطشان را با داخل حفظ کنندو این نشان می دهد که آنها به بازگشت تمایل زیادی دارند. یکی دیگر از این دانشجویان معتقد است : بخش صنعت ما علاوه بر متخصصین، نیازمند مدیران کاردان است تا نخبگان بتوانند زیر دست آنها به شکوفایی صنعت کشور خدمت کنند و تا این مهم سامان نیابد ما همچنان عقب مانده خواهیم ماند . وی به نبود ارتباط بخش صنعت با دانشگاه در ایران اشاره می کند و می گوید:" تا زمانی که صنعت خود را بی نیاز از دانشگاه احساس می کند، ما به توسعه دست نمی یابیم.از سوی دیگر گروه مطالعات ایرانی دانشگاه ام آی تی طی دو سال تحقیق و پژوهش درمورد موضوع بازگشت نخبگان، دریافته است که وابستگی های عاطفی مهمترین عامل این ااقدام بوده است .براساس نتایج این پژوهش ، افراد شرکت کننده درتحقیق، در پاسخ به این پرسش که چرا به ایران بازگشته اند، علت اصلی را نیاز به خانواده محوری، میل به تاثیر گذاری بر روند تحولات جامعه و نارضایتی از زندگی بر پایه چگونگی کار در غرب عنوان کرده اند .

المپیادی ها از دلایل فرار مغزها می گویند

مطالب مشابه :

نشست "طلای بی رنگ"

دیدار یار

المپیادی ها از دلایل فرار مغزها می گویند

مريم ميرزاخاني

مریم میرزاخانی

بیوگرافی مریم میرزاخانی

دكتر مريم ميرزا خاني ،‌ استاد جوان ايراني يكي از ده مغز برتر آمريكا