ویتامینD

ويتامين D ياكلسي فرول، ويتامين استخوان بندي بوده و كمبود آن باعث ايجاد راشيتيسم در كودكان و نرمي استخوان در بزرگسالان مي‌شود.

اين عنصر يك عامل تثبيت كلسيم است و امروزه آن را هم به عنوان يك ويتامين و هم به عنوان يك هورمون مي‌شناسند.
اشعة ماوراء بنفش، برخي استرولها (ارگوسترول) را به مشتقاتي تبديل مي‌كند كه به خاطر باز شدن هستة B- فنانتريك داراي قدرت ضد راشيتيسم مي‌باشد. همچنين به نظر مي‌رسد كه تاكي استرول (10/AT)، كلسي فرول (ويتامين D2) و ساير مشتقات مياني نيز داراي چنين خواصي باشد.
بدين ترتيب، چند نوع ويتامين D قابل شناسايي است كه عبارتند از: ويتامين D1 يا مخلوط ناخالص، ويتامين D2 يا كلسي فرول كه از استرول گياهي مشتق مي‌شود (خصوصاً ارگوسترول)، الكل تك اتمي استخراج شده از زنگ چاودار كه تحت تابش ماوراء بنفش قرار گرفته باشد و ويتامين D3 كه مشتقي از استرولهاي حيواني است (روغن جگر برخي ماهيها نظير مورو، فلتان و تن). ويتامينهاي D4 و D5 هنوز تحت مطالعه قرار داشته و كمتر شناخته شده است.
ويتامين D خالص، پودر كريستالي سفيد متمايل به زردي است كه در برابر حرارت مقاوم بوده در آب حل نمي‌شود و در چربيها، روغنها و الكل محلول بوده و در اتروكلروفورم بسيار محلول است.
ويتامينهاي D2 و D3 بر اثر تابش نور، تماس با اكسيژن و اسيدها از بين مي‌رود. بنابراين بايد آنها را در شيشه‌هاي تيرة در بسته كه هواي داخل آنها توسط يك گاز خنثي (مثلاً ازت) خارج شده باشد نگهداري كرد. تركيبات كريستالي ويتامين D در برابر گرما نسبتاً مقاوم بوده ولي محلول روغني آن دچار ايزومريزاسيون مي‌شود.

تاريخچه
بيماري راشيتيسم كه از دوران قديم شناخته شده است، براي مدتهاي طولاني با ساير اختلالات تغذيه‌اي استخواني اشتباه گرفته مي‌شد. در قرن نوزدهم، راشيتيسم به عنوان يكي از رايجترين بيماريها در اروپاي غربي و مركزي و همچنين در آمريكاي شمالي مطرح بود و بيش از 80 درصد كودكان طبقات فقير را در مراكز صنعتي نظير گلاسكو، لندن و نيويورك مبتلا مي‌ساخت.
در قرن هجدهم دو پزشك فرانسوي يعني «بروتونو» و «تروسو» قدرت ضد راشيتيسمي روغن جگر ماهي مورو را مورد تأييد قرار دادند ولي بايد تا سال 1890 صبر كرد تا پالم نقش حفاظت كنندة اشعة خورشيدي را مشخص سازد و در سال 1919، تأثير درمان كنندة اشعة ماوراء بنفش مطرح شود. از سال 1920 تا 1930، حالت استروليك عنصر ضد راشيتيسم موجود در روغن جگر ماهي مورو و تأثير سودمندي كه توسط اشعة ماوراء بنفش بر بخش استروليك برخي از مواد غذايي خصوصاً ارگوسترول اعمال مي‌شود كشف شد. از سال 1931 به بعد، دانشمندان موفق به جداسازي ويتامين D و ساخت آن شدند. در سال 1967، تحقيقات دولوكا نقشي را كه برخي از متابوليتهاي فعال ايفا نموده و امكان جذب ويتامين D را به عنوان يك هورمون واقعي كنترل كنندة متابوليسم كلسيم فراهم مي‌آورند، به اثبات رساند.
نياز به ويتامين D:
نياز روزانه به ويتامين D بر اساس واحدهاي بين‌المللي يا وزن آن مطرح مي‌شود. يك واحد بين‌المللي ويتامين D، مربوط مي‌شود به فعاليت 025/0 ميليگرم ويتامين D2 يا D3 خالص و كريستال شده، بنابراين، يك ميلي گرم ويتامين D2 معادل 40هزار واحد بين المللي است.
نياز روزانه يك نوجوان يا يك انسان بالغ را به سختي مي‌توان مشخص كرد، زيرا آنها به مقدار ويتامين D ساخته شده درپوست خود (تحت تاثير اشعة خورشيد) وابسته هستند. به اين ترتيب بايد بپذيريم كه براي اكثر افراد بالغ، شرايط معمول قرار گرفتن در نور خورشيد براي تأمين مقدار لازم و مورد نياز بدن كافي است. با اين وجود، برخي افراد نياز به مقدرا ويتامين غذايي مكملي نيز دارند.
اين نياز در نوزادان (خصوصاً نوزادان نارس) و همچنين زناني كه دوران بارداري يا شير دادن را مي‌گذرانند افزايش پيدا مي‌كند.
به طور كلي، نياز به ويتامين D را حدود 400 واحد در روز برآورد كرده‌اند كه اين مقدار هم براي كودكان و هم براي بزرگسالان است. بيماري راشيتيسم، به خاطر كمبود خصوصاً در سنين بين 6 تا 18 ماهگي ايجاد مي‌شود اما البته اين حالت ممكن است در نوزادان نارس نيز كه ذخيرة كلسيم بدن آنها بسيار كمتر از كودكان معمولي است، ايجاد شود. نوزاداني كه پوست آنها رنگ گرفته باشد، كودكاني هستند كه اگر در كشورهاي كم آفتاب زندگي كنند، در معرض خطر شديدتري هستند، زيرا امكان تبديل استرول موجود در زير پوست آنها به وسيلة رنگ پوست كندتر مي‌شود.
شدت راشيتيسم از زماني كه ويتامين D به صورت منظم براي نوزادان تجويز مي‌شود به مقدار زيادي كاهش يافته است. اين بيماري بيشتر در كشورهاي شمالي و مناطقي كه در آنها نور خورشيد بر اثر مه و دودهاي صنعتي كاهش مي‌يابد رايج است. همچنين آن را در برخي كشورها كه مقدار تابش خورشيد در آنها كافي بوده اما نوزادان در محيط شهرهاي بزرگ به صورت بسته زندگي مي‌كنند نيز مي‌توان مشاهده كرد. علاوه بر آن، اين بيماري گاهي نيز در اواخر زمستان در نوزاداني كه در انتهاي تابستان يا اول پاييز به دنيا آمده و به مقدار كمتري در برابر اشعة خورشيد (6 ماه دورة زمستاني) قرار داشته‌اند و تغذية آنها نيز منحصراً شيري- آردي بوده مشاهده مي‌شود.
به همين دليل، گذراندن تعطيلات در سواحل براي كودكان توصيه مي‌شود، زيرا اين كودكان در آنجا لباس كمتري دارند (البته زماني كه شرايط آب و هوايي اين امكان را بدهد) و از سه حمام هوا، آفتاب و دريا سود مي‌برند. استفاده از سواحلي كه بتوان در آنها از نور خورشيد و آب دريا استفاده كرد، مي‌تواند تمام اشكالات استخواني- مفصلي را كه فاقد آسيبهاي ريوي باشد درمان كند.

منابع آن:
ويتامين D خصوصً در روغن جگر بعضي از ماهيها (تن، ماكورو، فلتان، مورو، ماهي آزاد، مار ماهي و....)، گوشت ماهي تن و چربي استخراج شده از پوست سبز كاكائو و همچنين به صورت جزئي در كره، زردة تخم مرغ، ماهي آزاد، ساردينهاي روغني، جگر گوساله، بره و گاو موجود است.
مواد غذايي گياهي، عملاٌ فاقد ويتامين D هستند (غير از كاكائو) ولي بسياري از آنها بر اثر تابش ماوراء بنفش، فعاليت قابل ملاحظه‌اي را به دست مي‌آورند.
بنابراين براي انسان دو نوع منبع ويتامين D وجود دارد:
- از طريق مواد غذايي (كه معمولاً چندان زياد نيست، مگر با تابش ماوراء بنفش).
- به وسيلة تابش خورشيد كه بسيار مهمتر است و ويتامين D را از طريق پوست تثبيت مي‌كند. اين سنتز پوستي، تحت تأثير ماوراء بنفش نور خورشيد به صورت تبديل 7- دهيدرو كلسترول موجود در لايه‌هاي عمقي پوست كه خود آن از كلسترول و ساير مشتقات استروليك تهيه شده است انجام مي‌گيرد. اين منبع تهيه و ذخيرة ويتامين D3 طبيعي، معمولاً براي بزرگسالان كافي است، اما شديداً بستگي به شرايط آب و هوايي و خصوصاً تابش خورشيد دارد

ويتامين D را مي‌توان از طريق دهان به وسيلة روغن جگر ماهي مورو يا بهتر از آن، روغن جگر ماهي فلتان كه مقدار ويتامين D آن 10 تا 30 بار بيشتر است، و يا بهتر از همة آنها استروژيل به كار برد:
- به صورت قطره، 3 تا 4 قطره در روز براي نوزادان نارس و نوزادان مبتلا به راشيتيسم. اين كار به مدت چندين سال انجام مي‌شود. براي جلوگيري از هيپرويتاميني D توصيه مي‌شود كه ويتامين A را با آن همراه كنيد ( به عنوان مثال، اكسرژيل PC كه داراي هر دو ويتامين است و يا ويتادون، آلويتيل، اووسترول، زيموستول يا هيدروسولهاي پولي ويتامينه و غيره) و نمكهاي كلسيم.
- يا به صورت آمپولهاي استروژيل 15 و يا موارد ديگر. اين آمپولهاي روغني هم خوراكي و هم قابل تزريق هستند. آمپولهاي داراي محلولهاي الكلي منحصراً خوراكي هستند.
ضمناً مي‌توان روشهاي درماني زير را تجويز كرد:
- درمان پروفيلاكتيك: در نوزادان به صورت قطره‌اي يا نصف آمپول هر 6 ماه يك بار مخلوط در شيشة شير و يا 1 آمپول تزريقي در سال. همين مقدار براي افراد بزرگسال و اشخاص مسني كه احتمالاً به نرمي استخوان، اسپاسموفيلي يا تتاني، كمبود كلسيم در خون بر اثر كاهش ويتامين D مبتلا شده‌اند نيز مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
- يا روش معالجه با استفاده از مقادير خيلي بيشتر كه تنها پزشك مي‌تواند آن را تجويز كند (به عنوان مثال براي نرمي استخوان افراد بزرگسال و مسن: يك آمپول استروژيل 15 به شكل خوراكي يا تزريقي براي هر يك تا دو هفته تا زمان از بين رفتن درد و بازگشت مقدار كلسيم و فسفر خون به سطح عادي همراه با مراقبت از مقدار كلسيم موجود در ادرار براي جلوگيري از مصرف بيش از حد آن كه به دنبال آن يك روش درماني پروفيلاكتيك براي جلوگيري از بازگشت بيماري در پيش گرفته شود).
- نوع ديگر موجود آن ويتامين D3 B.O.N است كه به دو شكل زير ارائه مي‌شود:
- آمپول محلول الكلي خوراكي به مقدار 1 ميلي گرم با نام كولكسي فرول يا ويتامين D3: 5 ميلي گرم (يا 200 هزار واحد بين المللي) به علاوة هيدروكينون: 1/0 ميلي گرم+ اكسيپيان: الكل 90 درجه.
- آمپول محلول روغني تزريقي 1 ميلي گرم با عنوان كولكسي فرول يا ويتامين D3: 5 ميلي گرم (يا 200هزار واحد بين المللي)+ اكسيپيان: روغن زيتون خنثي و استريل شده.
خواص آن: ضد راشيتيسمي، جذب روده‌اي كلسيم را افزايش داده و بر متابوليسم فسفر- كلسيم و مواد معدني استخوان تأثير مي‌گذارد.
جذب آن در سطح رودة باريك انجام شده و دفع آن اساساً از طريق حفرا به مقدار كمي انجام مي‌شود. به اين ترتيب، ويتامين D در كبد ذخيره مي‌شود.
كاربردهاي درماني آن: انواع راشيتيسم، اسپاسموفيلي و تتاني، كاهش كلسيم خون و پوكي و نرمي استخوان همراه با هم.

انواع:
ويتامين D به اشكال فعال زير موجود است:
- شكل مصنوعي آن از قرار دادن ارگوسترول تحت تابش اشعة ماوراء بنفش به دست مي‌آيد. اين عنصر ويتامين D2 يا ارگوكلسي فرول است كه امروزه موارد استفادة متعددي در روشهاي درماني دارد.
- نوع طبيعي كه استخراج شده از روغن جگر ماهي بوده و به همان نامگذاري قديمي ويتامين D مربوط مي‌شود. اين ويتامين D3 يا كلسي فرول مي‌باشد. اين عنصر در بدن انسان از تابش اشعة ماوراء بنفش بر 7- دهيدرو كلسترول موجود در پوست ساخته مي‌شود.

كاربردهاي درماني:
دو كاربرد اساس آن عبارتند از: راشيتيسم كودكان و بيماريهاي استخواني افراد بزرگسال.
الف) درمان راشيتيسم
- جذب 1000 تا 2000 واحد بين‌المللي در روز قبل از يك سالگي، 2 تا 5هزار واحد بين‌المللي بين 1 تا 3 سالگي براي مدت طولاني.
- تجويز ماهيانة 600هزار واحد بين‌المللي محلول روغني ويتامين D (يك آمپول استروژيل 15 يا اكسرژيل D3 به مدت 2 تا 3 ماه). مي‌توان به اين تجويز نمكهاي كلسيم را نيز افزود و سپس، يك آمپول براي هر 6 ماه و پس از آن هر يك سال در اوايل زمستان.
ب) درمان بيماريهاي استخواني
گاهي بر اثر كمبود مصرف يا جذب، شخص نياز به ويتامين D3 پيدا مي‌كند كه در اين صورت از آن به مقدار 15 ميلي گرم در هفته به صورت خوراكي استفاده مي‌شود. اگر ناراحتيهاي گوارشي شديد باشد، بايد تزريقي به مقدار 20هزار واحد به صورت عضلاني 2 تا 3 بار در هفته انجام گيرد.
مصرف كلسيم به مقدار زياد، بايد از طريق مواد لبني و نمكهاي كلسيم تأمين شود.
در صورت ابتلاء به ناراحتي كليوي به صورت همزمان (نرمي استخوان و ديابت كليوي فسفاته) بايد مراقبت شديدي براي تشخيص علائم هيپرويتاميني اعمال شود. ويتامين D2 همچنين در درمان لوپوس سلي بر حسب روش شارپي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. در اين رابطه، از مقادير خيلي زياد يعني 3 بار و در هر وعده 15 ميلي گرم D2 براي اولين هفته و در سه هفتة بعد، دو وعدة 15 ميلي گرمي و در سه هفتة سوم 15 ميلي گرم در هر هفته و سپس 15 ميلي گرم در ماه به مدت يك سال استفاده مي‌شود. همچنين در اين رابطه نمكهاي كلسيم نيز مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
بيماري تتاني نيز به وسيلة كلسيم و ويتامين D2 درمان مي‌شود. مقدار مصرف آن 5 تا 10 ميلي گرم ويتامين D2 در روز در اوايل، و سپس 1 تا 2 ميلي گرم در روز به وسيلة 10/AT(كالكامين) به مقدار 1 تا 6 ميلي گرم در روز است.
براي جلوگيري از كاهش كلسيم خون به صورت جانبي در رابطه با درمان به وسيلة ويتامين D، توصيه مي‌شود كه به صورت منظم از كلسيم به عنوان كمكي به مقدار 500 ميليگرم در روز حداقل براي 15 روز استفاده شود.
هنگامي كه فقر ويتاميني D به صورت جزئي وجود دارد، (تأخير در رشد دندانها، آمادگي ابتلاء به پوسيدگي و فساد دندانها، كم قدرتي، اشكالات رشد، خميدگي كمابيش شديد استخوانهاي بلند، آمادگي براي شكستن، اسپاسموفيلي، پوكي استخوان، بيماري پاژه و بيماري ركلينگوسن و...) مقدار آن بسيار كمتر است و بين 1 تا 2 آمپول در سال مي‌باشد كه همواره بايد تحت مراقبت پزشكي انجام گيرد

ممنوعيتها: ناراحتيهايي كه با افزايش كلسيم خون، بالا رفتن مقدار كلسيم در ادرار، سنگهاي كلسيمي و حساسيت نسبت به ويتامين D همراه باشند و براي افراد بي تحرك (در مقادير زياد).
از مصرف بيش از حد معمول آن خودداري كنيد در رابطه با كودكان، مقدار مصرف نبايد از 10 تا 15 ميلي گرم در سال بيشتر باشد. براي زنان باردار نيز مقادير زياد نبايد تجويز شود.
علائم كلينيكي مصرف بيش از حد: بي‌اشتهايي، تشنگي مفرط، ادرار زياد، يبوست، فشار خون شرياني بالا.
متذكر مي‌شوم كه همچنين ويتامين D را به شكل شياف يا شستشوي روده‌اي نيز مي‌توان به كار برد.
عليرغم اينكه ممكن است به تكرار دچار شوم، ولي باز هم فهرست كامل دكتر پوميه را در رابطه با فقر ويتاميني D و كاربردهاي درماني آن مطرح مي‌كنيم:
اكنه، اكروسيانوز، بيماريهاي غدد لنفاوي، لاغري پيشرونده به خصوص در كودكان، شير دادن، لاغري، آسم، سوختگي، قولنجها، كوريزاي مزمن، از بين رفتن كلسيم استخوانها، رويش دندانها، قاعدگي دردناك، اگزما، سرما زدگي، شكستگيها، شكنندگي استخوان، بارداري، يرقان عفوني، نارسايي پاراتيروئيدي، ليخن پلان، سل پوستي، بيماري اودكين، بيماري استخواني پاژه، بيماري شومن، يائسگي، حالت عصبي، نرمي استخوان، بيماري استخواني ناشي از گرسنگي، تاولهاي پوستي، زخمها، پزوريانس، راشيتيسم، پيوره، بيماري استخواني ركلينگوسن، روماتيسمهاي حاد و مزمن، اسكلرولاي سلي، اسپاسموفيلي، نازايي، تتاني، سل استخواني، سل ريوي، صفاقي، تناسلي، ادراري و...
براي مصارف خارجي به صورت پماد جهت درمان سوختگيها و سرما زدگي.
محلولهاي شستشو و پمادهاي چشمي با اين ويتامين يا چندين ويتامين (A.C.D) (التهاب قرنيه، سوختگي قرنيه، ناراحتيهاي چشمي، باقيمانده‌هاي جوش خوردگيها و...) همراه هستند.

هيپر ويتامينی D
مصرف بيش از اندازة ويتامين D مي‌تواند موجب بروز ناراحتيهاي متابوليكي در رابطة فسفر و كلسيم نظير افزايش كلسيم در خون و ادرار، افزايش فسفر در خون، ناراحتيهاي گوارشي، عصبي، قلبي- عروقي، كليوي، همراه با كم خوني، بي‌اشتهايي، لاغري، وجود آلبومين در ادرار، فشار خون بالا و گاهي اوقات رخوت و بي‌حركتي و حتي كما شود.
مصرف بيش از حد آن به صورت تزريقي، خطرناكتر از مصرف خوراكي آن است. همچنين محلولهاي الكلي آن خطرناكتر از محلولهاي روغني است. در اين ميان، روغن جگر ماهيها اگرچه طعم ناخوشايندي دارد (و همين طعم باعث جلوگيري از زياده روي در آن مي‌شود)، با اين وجود بهتر تحمل مي‌شود.
مي‌توان با همراه ساختن ويتامين‌هاي A و D از پيدايش ناراحتيهاي هيپرويتاميني جلوگيري كرد. همچنين مي‌توان از اكسرژيل، آدژيك، ويتادون A و D، اووسترول، آلويتيل، هيدروسولهاي پولي ويتامينه، پولي تونيل، كارنسيل، كوتي ويت، ويواكتيل و غيره استفاده كرد.
حال ببينيم علائم مصرف بيش از حد ويتامين D به صورت تشريحي چگونه هستند. اين علائم مي‌توانند كلينيكي و يا بيولوژيكي باشند.
- كلينيكي: بي‌اشتهايي، بي‌حسي، ضعف و لاغري، سردرد، اسهال همراه با عطش شديد و از بين رفتن آب بدن، ادرار زياد، از دست دادن وزن، خارش، تهوع و استفراغ، ناراحتيهاي شخصي و...
عطش شديد همراه با ادرار زياد و وجود آلبومين در ادرار، حتي به صورت گهگاه باعث انباشته شدن كلسيم در كليه (سنگهاي كليوي) و ساير بافتها خصوصاً رسوب آن روي ديوراة عروق مي‌شود كه احتمالاً در نتيجة آن آسيبهاي غير قابل بازگشتي ايجاد خواهد شد.
- بيولوژيكي: افزايش كلسيم در ادرار و خون، اختلال در كارآيي كليه، ازتمي تدريجي، افزايش فشار خون، كرختي و...
كاري كه سريعاً بايد در چنين شرايطي انجام شود، در وهلة اول توقف هر نوع ويتامين درماني D و توقف كورتيكوئيد درماني است كه جذب روده‌اي كلسيم را متوقف سازد. مصرف مايعات بايد زياد بوده و از مدرها با اسيدي كردن ادرار و مصرف كلسي توني يا شوازميد، شلاتورها و رژيمهاي داراي كلسيم كم استفاده شود.
تذكر: مثل ساير ناراحتيهاي هيپرويتاميني (و شايد بسياري از ناراحتيهاي ديگر)، بيماريهاي جانبي در رابطه با روشهاي درماني نامناسب خصوصاً در خانواده‌هايي كه تصور مي‌كنند داراي علمي فطري هستند و شخصاً براي كودكان و بزرگسالان خانواده درمانها نامناسبي تجويز مي‌كنند يا از رژيمهايي كه به آنها مخصوص گفته شده و در دراز مدت مي‌توانند بسيار خطرناك باشند استفاده مي‌كنند، بروز مي‌كند

ویتامینD

مطالب مشابه :

ویتامینD

بررسی تاثیر مکمل ویتامین D3 در بیماری آرتریت روماتوئید

مرکز جراحی شهریور- روبان صورتی -اصول صحیح نسخه نویسی2

درمان لقي جوجه لاري

دارو درمانی

هوش ذاتی بدن

کمبود ویتامین D3 را (بویژه در کودکان) جدی بگیرید!!