خلاصه کتاب درآمدی بر تاریخ اسلام در قرون وسطی اثرکلود کاهن ترجمه دکتر اسدالله علوی

-دسته اول ملتهایی بودند که از همان ابتدا به اسلام گرویدند و در ساخت تدریجی آن همکاری کردند این حالت در خاورمیانه غربی – ایران – مصر و مناطق هم جوار آن می بینیم ص 11

-دسته دوم ملتهایی بودند که اسلام آنها را دیرتر جذب خود کرد مسلمانان اندونزی و سیاه از این گروهند و مسلمانان ترک و بربر نیز حالت بینابین دارند .ص 12

مشخصات ویژه هر جامعه کار مورخ را مشکل می کند جامعه بشری علی رغم گوناگونی ظاهری یکپارچه است و روشها و مسائلی که به آن مربوط می شود نمی توان جز جز کرد. ص13

مورخ همانند بند بازی است که بر طناب قرار گرفته است او بایستی سعی کند که از هیچ طرف طناب سقوط نکند . ص13

به نظر می رسد بعضی از مسلمانان امروزی در این مورد که دانشمندان مختلف به غربی توجه خود را معطوف به قرون وسطی اسلامی کرده اند گویی از آن دوره به بعد اسلام دیگر جاذبه ای نداشته است . خود را تحقیر شده احساس می کنند و بعضی از سیاست مداران اروپایی که نفت – کنجکاوی آنها را تحت الشعاع خود قرار داده است در این مسیر پا را فراتر گذاشته اند ولی این نوعی سوء تعبیر است ص 15

کتاب حاضر اساسا در مجموع برای استفاده دانشجو و دانشمند فرانسوی و احیانا برای (محقق غربی) نگاشته شده است با این همه شرقیها هم می توانند از آن استفاده کنند چرا که در دنیای معاصر ،دیگر نمی توان ملتها را از یکدیگر جدا دانست. ص 16

تکرار می کنیم که هر چه جامعه اسلامی ویژگی ها یی داشته باشد ولی بشریت یکی است و نبایستی اینگونه اندیشید که طرق تحول جوامع اسلامی در طول تاریخ همگی با طرق تحول جوامع به اصطلاح غربی متناقض است .ص 16

موضوعی را که نبایستی از نظر دور داشت این است که تاریخ اسلام یک قرن از تاریخ اروپا عقب تر است این وضع به علت فقدان امکان پیشرفت سریع مثل جوامع فاقد اسناد و سوابق بوجود نیامده است بلکه دلیل آن شرایطی بوده که مطالعات تا به حال در آن انجام می گرفته است .ص 16

خوب یا بد واقعیتی که نمی توان آن را نادیده گرفت این است که تقریبا تمام مسلمانان کشور های مختلف به حسب مورد از طریق زبان انگلیسی یا فرانسه به فرهنگ معاصر دست یافته اند این واقعیتی غیر قابل انکار که سرنوشت ما به هم گره خورده است. ص 16-17

از نظر کتاب شناسی کتاب حاضر با کتابی که سواژه در سال 1943 نوشته است و همچنین نسخه متعلق به کاهن (خودم) در سال 1961 تفاوت دارد. ص18

لذا نه تنها بایستی زبان را شناخت ،بلکه از طریق نگارش زبانی که به مقتضای کشورها ،انحصار لوازم و کاربرد (شناخت خطوط قدیمی ،پاپیروس شناسی ،کتیبه شناسی) تغییر می کند اطلاع پیدا کرد. ص 21

در طول زندگی نسلهای اخیر بحثهایی گاه بسیار شدید و یا انتزاعی بین طرفداران تاریخ و قایع و حوادث و بدواً حوادث سیاسی و پیروان تاریخ ساختاری – تاریخ اقتصادی – اجتماعی و یا اخیرا تاریخ ساختاری که به فرهنگها و روحیات توجه می کند در جریان بوده است .در تاریخ ساختاری سعی شده است که هر چه بیشتر دامنه روشهای کمیتی (آمار و غیره) تحقیق شود و عمل و استفاده از کامپیوتر و غیره در مورد آن بسط و توسعه یابد .ص 22-21

گرچه مسائل ساختاری قادرند به تشریح حوادث بپردازند ولی غالبا این حوادث هستند که موجب آشکار شدن حقایق ساختاری می شوند و طبیعتاً برای آنها اثر می گذارند. ص22

اسلام شناس نبایستی از کنار واقعه وحی و یا فتوحات اعراب بی توجه بگذرد وقایع دراز مدت با وقایع کوتاه مدت در هم می آمیزد همچنان که کف دریا با حرکت امواج عمق هماهنگ است.ص 22 هرگز فرضیه و حقیقت مدلّل شده را نباید مخلوط کنیم .ص 22

تاریخ عبارت از یک تحول است و هیچ مدرکی نیست که در زمان و مکان ،جامعه به یک حال و هوای خاص وابسته نباشد. ص22

یکی از اساسی ترین وظایفی که در کلیه موضوعات تحقیقی مورخ باید در نظر بگیرد بررسی اساس متونی است که از نظر زمانی و مکانی بیشتر به آنها نزدیک است .ص23

تاریخ یکی از شیوه های احاطه یافتن بر کل انسانیت است رشته های دیگر بخصوص جامعه شناسی و قوم نگاری هم از جنبه های دیگر به این موضوع پرداخته غالبا تاریخ و جامعه شناس در یک بی خبری دو جانبه از یکدیگر به سر می برند .ص23

به هر حال تاریخ هرگز به طور کامل تکرار نمی شود نخستین وظیفه مورخ توجه به عینیّت است عینیتی که نبایستی آن را با بی طرفی اشتباه کرد. ص23

البته تاریخ از نظر تاریخی دارای جایگاهی در پیدایش بعضی شناختهای ملی است ولی نباید برای خدمت به ملی گرایی مورد تحریف قرار گیرد کسی که بخواهد بگونه ای دیگر رفتار کند باید بداند که دیر یا زود حقیقت عملا از او انتقام خواهد گرفت.

بخش اول

کتاب شناسی عمومی و ابزار تحقیق

از صدر اسلام تا اوایل امپراطوری عثمانی – کلود کاهن چاپ آلمانی 1968 و چاپ فرانسوی توسط بوردا 1970 هانتران ،گسترش اسلام – میکل ،اسلام وتمدن آن چاپ 1968 دوژی سوردل ،تمدن اسلام کلاسیک چاپ 1968 شامل مجموعه تصاویر قابل توجه و نموداری از تاریخ هنر اسلام – الیسیف ،مشرق زمین اسلامی در قرن وسطی چ 1977 برژه ،اراب چ 1978 شامل جنگی از متون است.

سوردل ،اسلام در قرون وسطی چ 1979 لوریس مومبارد، عظمت اولیه اسلام ص39

-از آثار انگلیسی = تاریخی اسلام کمریج لوئیس و لمپتون که شامل دو جلد 1- سرزمینهای مرکزی اسلام 2- دیگر سرزمینهای اسلامی و جامعه و تمدن اسلامی 1970

-عظمت اسلام مونتمگری وات 1974 حادثه اسلام هاجسون شامل سه جلد

1- دنیای کلاسیک اسلامی 2- گسترش اسلامی در قرون وسطی 3- امپراطوری باروت و عصر جدید

اعراب در تاریخ لوئیس 1966 – ایران در زمان ساسانیان کریستین سن 1947

تاریخ تمدن ایرانی ماسه چ 1952 ایران از آغاز تا اسلام گریشمن چ 1951

ترکستان تا دوران مغول بارتولد 1902 در مورد سوریه کتاب لامنز و هیتی 1951

خطط الشام کرد علی در چهار جلد 1922-1920 اثری از ژلین با نام تاریخ آفریقای شمالی که لوترنو آن را در سال 1952 مورد تجدید چاپ قرار داده است .

اسپانیا در دوران اسلامی لویی پردوانسال سه جلد 1953-1944

تاریخ مسلمانان در سیسل میکله آماری در سه جلد

دایرة المعارف اسلام اولین چاپ این اثر در سال 1942-1914 انجام گرفته که شامل چهار جلد و یک متمم بوده است چاپ دوم در سال 1954 از سر گرفته شده .

فشرده دایرة المعارف السلام و بخشهایی از اولین چاپ دایرة المعارف اسلام می توان مراجعه کرد همچنین دایرةالمعارف بزرگ عمومی هم میتوانند مورد استفاده قرار گیرند از جمله دایره المعارف ایرانیکا و دایرة المعارف قبطی که در دست تهیه است .

مطالعه خاورمیانه بایندر چاپ 1976 که نوعی جنگ جامع است و نویسنده اش آن را پایه ای محکم برای سیاست امریکایی قرار داده است.

خاورمیانه و اسلام گریمورد جونز چاپ 1979

چکیده اسلام شناسی که به ضمیمه مجله مطالعات اسلامی منتشر می شود و دیگر فهرست اسلامی که تحت سرپرستی جی .دی . پیرسون منتشر می شود گرچه انتشار چکیده اسلام شناسی از سال 1974 به تعویق افتاده است

نشریات حاوی مقالات و همچنین کم و بیش بر حسب مورد حاوی گزارش های آثار اخیر است . از جمله می توان مجله اسلام ،مجله انجمن شرق شناسی آلمان ،مجله شرق ،مجله مدرسه مطالعات شرقی که از نظر گزارش دارای ارزش هستند مجله عرب شناسی در فرانسه نیز همین حالت را دارد عموما کشور های ترکی زبان و فارسی زبان را در کنار ممالک عربی یا در یک مجموعه مورد بررسی قرار می دهند .

در فرانسه سه نشریه عمده وجود دارد :

1- مجله عرب شناسی که در سال 1954 هر سه سال یک بار انتشار می شود و بیشتر به زبان ادبیات مربوط است

2- مجله مطالعات اسلامی که هر دو سال یک بار منتشر می شوند و زمینه اسلام شناسی و باستان شناسی و غیره است .

3- تحقیقات اسلامی نشریه فرانسوی – آمریکایی که بیشتر به حقوق و مذهب مربوط است و هر دو سال یکبار منتشر می شود.

مجله آسیایی که ارگان جامعه آسیای است و تمام شعب شرق شناسی را شامل می شود.

علاوه بر آن مجلاتی در مصر – سوریه – الجزایر – مراکش نیز منتشر می شود .

همواره این رسم بوده است که در اواخر دوره زندگانی (و گاهی پس از مرگ) یک دانشمند ،یادنامه های اختصاص می یافته است که در آن مطالبی از همکاران ، دانشجویان قدیمی و یا دوستان دانشمند مزبور گردآوری و منتشر شده است .

در فرانسه :گود فروا ، ژرژ مارسه ، ماسینیون ، لاتوست بارکان ، اسماعیل اوزون چارشلی – مینورسکی – پاریا – این مجموعه ها بدون توجه به عناوین آنها در کاتالوگهای کتابخانه های زیر عنوان عمومی یادنامه ها ثبت شده است.

کنگره های بین المللی (از سال 1873) که تمام شعب مربوط به شرق شناسی را شامل می شوند به صورت متناوب تشکیل می شوند به موازات این کنگره ها ، همایشهای محدودتری نیز از کلیه اعضای انجمن های شرق شناسی یک کشور با رشته های خاص تشکیل می شوند.

ابزار تحقیق (دنباله)

فرهنگ نویسی :

بایستی تا حدودی بین زبان عربی کلاسیک ، یعنی عربی ادبی و زبان عربی امروزی که برای سخن گفتن به چندین لهجه غالبا متفاوت تقسیم شده است فرق قائل شده با این همه هر زبان متداول ادبی که تلفیقی است بین این لهجه ها و زبان کلاسیک که بیشتر در زبان نوشتاری جلوه می نماید. زبان کلاسیک هیچگاه در حالت ناب خود جز در کتب و فرهنگها وجود نداشته است. دارای یکپارچگی بیشتری است این زبان کلاسیک عربی را توسط همین قواعد دستوری و فرهنگ ها که از افتخارات فرهنگ اسلامی قرون وسطی می باشند شناخته ایم در این مورد می توان کتاب لسان العرب که در حدود 1300 میلادی توسط ابن مکرم نگاشته شده است. شناخت خطوط قدیمی عربی در مجموع بسیار آسان است زیرا، در نگارش عربی به ندرت از علائم اختصاری استفاده می شود و در مورد شناخت خطوط قدیمی عربی رساله جامعی موجود نیست مگر اینکه اثر گروهمان موسوم به تاریخ خطوط عربی که کاری بزرگ و جاه طلبانه است . در این خصوص سری آثار موسوم به آلبوم مربوط به شناخت خطوط قدیمی عربی متعلق به وجدا و یاسین ، منجد موجود هستند.

اشتان اشنایدر در اثری با عنوان ترجمه آثار عربی تا اواسط قرن 17 چاپ 1906 – 1905 سواژه نیز کتاب مورخان عرب را در سال 1946 ترجمه کرده است.

تبار شناسی، چهره نگاری و غیره

محقق غالبا خود را نیازمند به مطالعه در علم انساب ، تاریخ وقایع و قلمرو جغرافیایی سلسله های متفاوت و گاه مبهمی احساس میکند که سراسر اسلام را می پوشاند در این مورد اثر عمده ای که از منابع ادبی ، کتیبه شناسی و سکه شناسی و ... استفاده می کنند.

کتاب معجم النساب و الاسرات الحاکمه فی تاریخ الاسلامی در دو مجله اثر زامباور چاپ 1927 کتاب باسورت موسوم به سلسله های اسلامی چاپ 1967

کتاب جلد اول تبار شناسی قبایل و طوایف عرب در دو جلد تالیف ووستن فلد و هشام الکلبی کتاب جمهر الانساب . کتاب الصفدی بنام الوافی بالوفیات

اوزان شناسی

با اینکه برخی واحدهای اصلی و بالاخص بعضی از مبادی در اوزان و مقیاس ها اعتبار همگانی دارد در مورد اساس نمونه اولیه واقعی ، این واحد از محلی به محل دیگر از دوره ای به دوره دیگر و از شیئی به شیئی دیگر فرق می کرده است پگولوتی در کتاب خود (روش انداره گیری) نمونه هایی را به دست می دهد

نقل قول ها یا استنادات

وفور استنادات به قرآن، احادیث و موارد دیگر در ادبیات

گاه شماری

مبدا سال هجری قمری همان سال هجرت است که برابر است با 622 میلادی است و سالی است که آن را در تواریخ ادبیات و همچنین در اسناد عمومی و خصوصی می نویسند.

در مورد تقویم اسلامی و تطبیق آن با تقویم مسیحی ووستنفلد تحقیقی اصولی انجام داده است و به نام جدول تطبیقی گاهشماری اسلامی و مسیحی.

جداول تطبیقی سالهای مسیحی با سالهای هجری اثر کاتنو چاپ 1954

جداول تطبیقی تاریخ های اسلامی و مسیحی اثر هیگ چاپ 1912

جداول تقویم یهود از آغاز تاریخ مسیحی چاپ 1866 اثر ای لوب

جغرافیا

گزاویه دوپلانول ،زیر بنای جغرافیای تاریخ اسلام 1960

جامعه شناسی

مقدمه ای بر جامعه شناسی غاسلامی اثر چلهود 1958

بخش دوم

منابع

مدارک باستان شناسی ،کتیبه نگاری و سکه شناسی

منابع باستان شناسی ،دست کم به همان صورتی که حفظ شده اند از این رو که ما را محیط و لوازم زندگی انسان هایی که در آن مکان ها زندگی و از آنها استفاده می کردند به شکل ملموسی آشنا می سازند حائز توجه است

باستان شناسی با تاریخ هنر مربوط است فقط دیدگاههای آنها با هم تفاوت دارد تاریخ هنر بیشتر مطالعه آثار تاریخی خواه بزرگ و خواه کوچک ، از دیدگاه زیبایی شناسی می پردازد. تاریخ هنر بدون آنکه خصایص تکنیکی آثار و اشیا تاریخی را از نظر دور بدارد سعی بر این دارد از آثاری که ارزش زیبایی شناسی نیستند فاصله بگیرد. برعکس باستان شناس در پی آن است که توسط آثار تاریخی گذشته شواهد از زندگی انسانهای قبلی بدست آورد و در نتیجه نه تنها هیچ چیزی را از نظر دور نمیدارد بلکه احتمالا به اشیاء معمولی توجه بیشتری نشان می دهد. بطور کلی باستان شناس را بایستی مرتبط با تاریخ دانست و بناهای تاریخی را بایستی اساسا با این هدف بررسی کرد که موارد استفاده آنها برای انسانها چه بوده است. بدون شک بنایی که تا کنون بر جای مانده است علاوه بر دلایل دیگر ، بستگی به مصالحی دانسته که در ساخت آن بکار رفته است اخیرا رشته جدیدی از باستان شناسی موسوم به باستانشناسی در زیر دریا ایجاد شده است که در واقع باستان شناسی ساحلی است همچنین کاشیهای قدیمی و یا نقوش دیواری بناهای غیر مذهبی والبته تذهیبات نسخ خطی بیشمار و غالبا چشمگیری که از نیمه دوم قرون وسطی در بین النهرین و ایران داریم در نظر سندیت ارزش زیادی دارند.

کتیبه نگاری ، همان هنر نگارش روی بناهای تاریخی و اشیائی است که عموما قصد از آن تعیین موقعیت بنا و یا تصریح اهداف ساخت آن است.

سکه شناسی به مطالعه پیرامون مسکوکات می پردازد و در این مورد اطلاعات خوبی را می توان در اثر گریرسون مرسوم به سکه و ضرب سکه یافت این پول صورت کاملی از سکه ها را در 10 جلد بین سالهای 1875تا 1890 با عنوان فهرست سکه های شرقی در موزه بریتانیا ذکر کرده است.

اس میلر ضرب سکه در عهد امویان اسپانیا در 2 جلد چاپ 1950

او گابار فهرست مسکوکات سلسله طولونیان چاپ 1957

دانیل اوستاش فهرست سکه های متعلق به سلاطین ادریسی چاپ 1974

پی بالوگ جنگ ارزشمندی موسوم به ضرب سکه در عهد ممالیک در سال 1964

النقود العربیه اثر آنستاز ماری لوکارملیت چاپ 1939 قاهره

پاپیروسها و اسناد موجود در آرشیوها

در جوامع ، به دانستنیهای گوناگون ، تاریخ، از یک سو بر اساس اسناد مکتوب و از سوی دیگر از روی بقایای اشیای بر جا مانده و بالاخره بر اساس سنتهای نوین بوجود می آید مهمترین اسناد مکتوب ، در صورتی که به حد کفایت موجود باشند خود به دو دسته تقسیم می شوند گروهی که آثار ادبی را تشکیل می دهند و دسته ای که به اسناد موجود در آرشیو معروفند.

کاراباچک : پاپیروسهای لوک اعظم رانیر، فهرست نمایشگاه وین چاپ 1894

گروهمان : پاپیروسهای عربی در کتابخانه مصر در 6 جلد

از دیگر اسناد مهم خاص که دارای ارزش بسیاری هستند اسناد عبری عربی موسوم به اسناد گینزه در قاهره می باشند.

پیرامون آثار ادبی و تالیف قدیمی ، از زکی صفت ، کتاب جمهرة رسائل العرب قاهره 1937

جنگهایی از مراسلات رسمی مشهور: انشاء متعلق به ابوالسحاق الصابی .

منابع ادبی ،فهرستها

تاریخ ادبیات عربی 1903 اثر بروکملان – تاریخ مکتوبات عرب متعلق به فواد سزگین – فهرست المولفین اثری به عربی از کحاله

فهرست متعلق به هوسیمان موسوم به نسخ خط عربی در جهان کتاب شناسی فهارس ژی گراف در کتاب پنج جلدی خود موسوم به تاریخ نوشته های مسیحیان به عربی 1953-1944 که بر اساس مذاهب تقسیم بندی شده است.

فهرست ابن ندیم (قرن دهم م) فهرست قدیمی دیگر که حاوی اطلاعات ذی قیمت تاریخ و فرهنگ تا زمان حاج خلیفه (کاتب چلبی) است موسوم به کشف الظنون که مشتمل بر کتابهای کتابخانه های استانبول در قرن هفدهم است.

فهرستهای دیگری نیز در مشرق زمین و در همین عصر وجود داشته است ازجمله اسماء المولفین در دو جلد متعلق به پاشا بغدادی در سالهای 1951- 1955 به چاپ رسیده است.

الذیغه الی تصانیف الشیعه اثر شیخ آقا بزرگ تهرانی در این فهرست اسامی نویسندگان شیعی مذهب آورده شده است.

منابع تاریخ نگاری

در مجموع آثار فرهنگی علل اسلامی ، تاریخ نگاری عرب و در وجه دوم تاریخ نگاری ترکی و فارسی جایگاه ویژه و در عین حال خلاف معمول دارد، خلاف معمول از جهت حجم و کیفیت ، خلاف معمول از این نظر که در طی دوره هایی که دیگر شاخه های علوم سیر نزولی را می پیمودند ، این رشته پا بر جا بود رشته تاریخ نگاری ، در تقسیم بندی سنتی علوم مذهبی و غیر مذهبی به این سبب که میراث عهد باستان بود ، مقامی کسب نکرد ، و درعمل در میان علوم الزاما، به عنوان شاخه غیر علمی محسوب می شده است . هدف از تاریخ بیشتر ارائه پندها و نصایحی همراه با مثالهای تاریخی برای امیر زادگان بوده است که چه کاری را انجام دهند و چه کاری را انجام ندهند.

-پیرامون تاریخ نگاری عربی و بویژه از دیدگاه فرهنگی : اثر روزنتال موسوم به تاریخ نگاری در اسلام چاپ 1968 در تاریخ ادبیات عرب کمبریج نیز فصلی به تاریخ نگاری اختصاص یافته است.

-لوئیس وهولت در اثری به نام مورخان خاورمیانه چاپ 1962 گردآوری کرده اند به طور کلی تاریخ نگاری قدیمی همان اخبارات به این معنا که تاریخ نگاری قدیمی ، به دلایلی اغلب عملی ،به ذکر و نقل سلسله حوادث مهم تاریخی می پردازد عمده کوشش این نویسندگان تدوین تقویم زمانی رویدادها بوده است .

بنابر عادت واژه تاریخ در مورد انواع فرهنگ ها نیز به کار می رود فرهنگهایی که حاوی نام افراد برجسته و مهم یک شهر و یا طبقه ای از مردم مثل دانشمندان ،نویسندگان و علمای مکاتب فقهی ،مذهبی و غیره می باشد . عملا نویسندگان تاریخ نخستین برای جمع آوری اطلاعات همان روشی را به کار می بردند که برای حدیث بکار می رفته است . از جمله آثار مهمی که به این ترتیب گردآوری شده است تاریخ طبری است که مربوط به اواخر قرن سوم هجری است .

جغرافیا

واژه جغرافیا عربی نیست و بنابراین اعراب برای نشان دادن آن یا از چندین کلمه استفاده می کردند ویا کلمه جغرافیه را که معرب واژه یونانی است بکار می بردند .سیاحت نامه هاکه برخی از جغرافی دانان از آنها استفاده می کرده اند.

-مقاله جغرافیا نوشته کراتچکو فسکی مندرج در دایرة المعارف اسلام جلد 2 جغرافیای انسانی در نژاد اعراب نویسنده میکل که در آن جغرافیا را به عنوان عنصری از فرهنگ اسلام در قرون وسطی به حساب آورده است.

-سفرنامه ابن بطوطه که متعلق به قرن 14 میلادی است.

شریعت به محتوای قانون گفته می شود و رشته ای که به شریعت می پردازد فقه نام دارد فقه در معنا کلی و در مرحله نخست ، عبارت است از وظایف فرد نسبت به خدا و وظایف فرد نسبت به جامعه ،ترتیبی که بر اساس آن بخشهای فقه تقسیم بندی و خیلی زود در همه مکاتب یکدست شد و بنابراین در محتوای مثبت آن کمتر اختلاف واقعی به چشم می خورد ،این همه مذاهب به تدریج پیدا شدند که در آنها مبانی نظری (که بعدها استنباط شدند) و بعضی ازقیود عینی یکسان نیستند از اوایل قرن پنجم است که رسما 4 مذهب اهل سنت مشخص شد . مذهب مالکی ،حنفی ،شافعی و حنبلی که هر یک بسته به موقعیت در مناطقی ،گسترش یافتند و برای هر کدام در همان زمان ها رسالات مختصر کاربردی برای رفع نیازهای قضایی و غیره تدوین شد . ص 97،98و 99 که الزاما در جاهایی که حقوق جدید به طور کامل ،حقوق سنتی را منسوخ نکرده بود بسط و گسترش یافت .

-در مورد فقه مالکی : کتاب الموطا نوشته مالک ابن انس و کتاب الحدونه اکبری متعلق به عبدالسلام سخون مراکش که از پیروان مالک بوده است.

-درباره فقه حنفی آثار زیادی را از ابویوسف که شاگرد ابوحنیفه بود پس از مرگ وی(الاخراج) نوشت در این مورد رسالت محمد الشیبانی که به طور ناقص چاپ شده است .

-در زمینه فقه شافعی ،اثر قابل ذکر کتاب لام متعلق به محمد ابن ادریس شافعی است تا مدت ها اصول فقهی منسجمی در خصوص فقه شافعی وجود نداشته است .

-در مورد فقه حنبلی باید از اثر ابن خیل موسوم به مسند نام برد که مجموعه از احادیث طبقه بندی شده بر مبنای شخصی و اعتبار راویان است و منحصرا بر اساس همین روایات است که ابن حنبل ،اصول را بنیاد نهاده است و پیروانش ملزم به رعایت آن هستند .

-زیدیه : نوشته ای را به زید ابن علی نسبت می دهند که در آن دستور ها و تعلیمات این فرقه درج شده است . این کتاب گرینفینی در سال 1919 بعنوان مجموعه فقهی به چاپ رسانید البته این اثر یقینا بعد از زید ابن علی نوشته شده است زیدیه فرقه ای از شیعیانی که پیروان آن به امامت زید ابن علی ابن حسین ابن علی ابن ابی طالب که بعد از امام زین العابدین (ع) معتقدند .

-در مورد فقه شیعی ،رساله علامه حلی (اوایل سده هشتم هجری سده چهاردهم) که رساله خاص مسائل فقهی است .

رسالاتی معروف به رساله های حقوقی عمومی تدریجا تهیه شد از معروف ترین آن کتاب متعلق به ماوردی (ابوالحسن علی الماوردی کتاب الحکام السلطانیه فی سیاست المدینه شرعیه)

-فتوا : عبارت است از حکمی که فقها به عنوان جواب به سوالات قضات و نیز به مسائل جدیدی که افراد در زندگی حرفه خود با آن روبرو هستند می دهند از روی این فتاوی که مجموعا به موارد و مسائلی واقعی مربوط می شود می توان تا حدودی زمان و موقعیت حدودشان را مشخص کرد .

-حیل : چاره جویی برای فرار از حرام به حلال : برای تغییر بعضی از قوانین به کار رفته و عبارت از تغییرات جزئی ،غالبا در اصطلاحات به این خاطر که مواردی غیر مجاز به موردی مجاز می گردد.ص 100

-برونشویگ : ملاحظات اجتماعی درباره حقوق اسلام قدیم سال 1955

-تلمود : به مجموعه سنتهای زبانی مربوط به حضرت موسی (ع) گویند.

منابع علمی و فنی

-کتاب القناة اثر ابوبکر محمد الکرخی (کرجی) ریاضی دان اطلاعات فراوانی پیرامون کانال های آبیاری در اختیار می گذارد .

-در مورد کشاورزی از ابن وحشیه با عنوان الفلاحیه البنطیه بدست ما رسیده است .

-مفاتح العلوم خوارزمی : محمد ابن احمد ،ابوعبداله کاتب

ادب :

-حافظ یکی از نویسندگان مشهور این آثار است که در یک رشته کتب شامل رسالات کوچک و مختصر و یا آثار بزرگتر مثل کتاب الحیوان و کتاب العجلا به تشریح محیط اجتماعی عصر خود (سده سوم هجری ،نهم میلادی)

الفهرست : ابن ندیم

منابع دیگر

از اشعار ابو فراس که درباره اسارت خود در قسطنطنیه و نیز جنگهای سیف الدوله سروده است

کتاب الاغانی : اثر ابوافرج اصفهانی انبوهی از اطلاعات مختلف در مورد شعرا و خوانندگان سه سده اولیه اسلامی بدست داده است اثری است درباره سروده ها و تصانیف خیناگران خلفا ،مخصوصا مغنیان دوره هارون الرشید و اشعاری که به آواز می خوانند.

بخش سوم :

وجوه با اهمیت تاریخ اسلام

– تاریخ تمدن اسلام در دو جلد اثر کرمر چاپ 1877 – 1879

-تاریخ تمدن اسلام جرجی زیدان 1922 در چهار جلد

-فجر الاسلام ضهی الاسلام و ظهر الاسلام جمعا 8 جلد آثاری از احمد امین 1942 -1949

-اسلام ،دین و امت اثر گارو،چاپ 1967

-جهان اسلام بین قرون وسطی و عصر جدید اثر فون اشتپات 1980

امت اسلامی به عنوان یک جامعه

-تاریخ اجتماعی و اقتصادی اسلام در قرون وسطی اثر آشتور 1978

تاریخ اقتصادی اسلام

- مقدمه فی التاریخ الاقتصادی العربی از 404 دوری بیروت 1969

- اسلام و نظام سرمایه داری – اثر ماکسیم رودنسون 1966

- اسلام و اقتصاد – اثر ولفانگ اوله 1971

- مقدمه ای بر فقه اسلامی اثر شاخت 1964

- رساله فقه اسلامی – ای لیفان دوبل فون 1965-1978

- تاریخ فقه اسلامی – کولسون1978

- اموال شخصیه غیر مسلمانان در کشور های اسلامی در قرون وسطی اثر فاتال 1959

- مسائل فراکیان در ایران اسلامی – اثر آن ژی پی دونساس 1967

- منابع جغرافیایی اثر گزاویه دوپلانول

- ایران قرون وسطی کلود کاهن 1970

- اموال منقول در دوره قرون وسطی اسلامی اثر ژوزف سدن 1976

- برده داری در اروپای قرون وسطی اثر سی اچ ورلیندن 1951

- فنون در قرون وسطی و تغییرات اجتماعی اثر لین وایت 1960

- مالک و زارع در ایران اثر لمپتون 1953

- کاغذ الوان – اثر هایرل 1975

- تاریخ کبریت احمر و باروت اسود درباره باروت اثر پارتینگتون

- کمانداری نزد مسلمانان اثر لاتم و پاترسون 1970

- مطالعاتی درباره تیر و کمان داری نزد مسلمانان اثر بودو لاموت 1968 دمشق

- مفهوم شهر در اسلام اثر مارسه 1945

- شهرهای ایران اثر هانیز گاوبه 1979

- سازمانهای مخفی و سری در جامعه اسلامی (در خصوص گروههای کوچک کم وبیش سری در شهرها 1976) اثر باسورت

- محمد(ص) و شارلمانی اثر هانری بیرن (پیرامون جنگ مسلمانان و فرانکها)1928

- ملاحظاتی بر نظریه خلاف در نزد اهل سنت مقاله گیب 1947

- اندیشه سیاسی در قرون وسطی اسلامی اثر جی و روزنتال 1958

- قضاوت و خلافت اثر ناگل 1970

- فرضیه و عمل در حکومت ایران در قرون وسطی اثر لمپتون 1980مجموعه مقالات

- استبداد در مشرق زمین اثر ویت فوگل 1964

- جنگ و صلح در حقوق اسلامی اثر م خدوری 1955

حیات فرهنگی

- انشعابات مذهبی در اسلام اثر هانری لائوست 1962

- تاریخ فلسفه اسلامی اثر هانری کربن 1974

تاریخ علوم و فنون

تاریخ علوم در جهان اسلام رشته طیفی است که هنوز دوران آغازین خود را می گذراند .

- علوم اسلامی و تقش آن در تحولات علمی جهان اثر الدوسیه لی 1938

- مقدمه ای بر تاریخ علم و میراث اسلام 1974 اثر جرج سارتون 1937-1948

- ریاضیات اسلامی اثر پوسکرویچ 1976زبان روسی

- جابرابن حیان و نقش وی در تاریخ عقاید علمی اثر پ کراوسی 1942-1943

تاریخ و هنر باستان شناسی

- هنر های اسلامی و جوشن و زره اثر ال گود 1971

- نقاشی عربی اثر اتینگ هاوزن 1962

- نقاشی ایرانی اثر بازیل گری 1961

- هنر ویژگی های قومی در اسلام اثر آی کو هنل 1951

- ارتباط های بین ادبیات و هنر اثر گابریلی

بخش چهارم :

دوره های تاریخی تا سده چهارم

منابع و کتاب شناسی تاریخ عربستان قبل از پیدایش اسلام

همیشه اعرابی که هویت اسلامی به خود گرفتند همزمان هم عربیت خود را حفظ کردند و هم خود را متعلق به نژاد اسلامی و اخلاق حضرت ابراهیم (ع) می دانند بنابراین دوره معروف به جاهلیت با اینکه از ادوار اسلامی نبود لیکن همیشه برای اعراب جالب توجه بوده ا ست کتیبه هایی که به زبانها و الفبای مختلف عربستان مرکزی ثمودی عثمانی صنعایی و در روزهای سوریه – بین النهرین نبطی نوشته شده اند.

- روبن : پایان بی دینی در عربستان مرکزی 1980

- مقالات مختلف کیستر – تحقیقاتی پیرامون عصر جاهلیت و اوایل پیدایش اسلام 1980

- اسرائیلیات و قصص الانبیاء مجموعه آثار

- ناگل : قصص الانبیاء چاپ 1978

- بولتن مطالعات شرقی به همت پی گریک ناچی در شماره 26 سال 1973 منتشر شده است

ایرانیان مستعرب به گذشته تاریخی اساطیری خود علاقه مند بودند

مقاله از رودرسون در جلد دوم تاریخ جهانی در دایرة المعارف پلئیاد چاپ 1957

مقاله ای از گروهمان در کتاب راهنمای علم عهد قدیم .

جواد علی اثری در 8 جلد نوشته : تاریخ مفصل عرب قبل از اسلام 1956-1950

- آثار متعلق به پی اچ لامنز امت که در مجموعه منتشر از سوی دانشگاه سن ژوزف بیروت مندرج است عنوان این آثار مکه در روزهای قبل از هجرت و عربستان باختری در روزهای قبل از هجرت

- ژاکلین پیرن در اثرش یونان و سبا چاپ 1954 در زمینه یمن و مناطق همجوار آن ،از عصر نیم افسانه ای مکه سبا جای خاصی را در عربستان به خود اختصاص داده است

- یول ولهاوزن : باز مانده بت پرستی اعراب چاپ دوم 1897

- ث . فهد : خدایان عربستان مرکزی در روزهای پیش از اسلام 1968

- یوت هینگر : قربانی کردن در نزد اعراب 1948

- ها . رینگرن: تحقیقی در جبر عربی 1955

- رنه دوسو : نفوذ اعراب در سوریه پیش ازپیدایش اسلام 1955

- تحقیات : شلومبژر و دیگران در خصوص پالمیر

- جی اس تری مینگام : مسیحیت در میان اعراب در دوران قبل از اسلام 1958

- آکامرر: بحراحمر – حبشه و عربستان از عصر باستان پنج جلد 1929- 1947

قرآن و سیره

- آغاز تاریخ اسلامی همزمان با وحی است که از سوی ا... به پیامبرش محمد(ص) نازل شده است وحی که مضمون قران را تشکیل می دهد موضوعات مربوط به زندگی پیامبر بسط و گسترش اولیه اسلام را باید در منابع دیگری جست وجو کرد که به حدیث و رشته های جانبی آن سیره مغازی موسوم اند

- قران تنها کتابی است که تا به امروز ذهن آثار مسلمانان با ایمان را مشحون از خود ساخته است قرآن به معنای بیان وحی است وحی به تدریج ودر اوقات پراکنده نازل شده است . تدوین کنندگان قرآن سور قرآن را نه بر اساس ترتیب تاریخ نزول بلکه بر اساس اهمیت مورد نظر تنظیم کرده اند لذا سوری که حاوی تعلیمات بیشتری است سوره هایی هستند که در قسمت دوم زندگی پیامبر نازل شده است . بنابراین می توان گفت که اساس ترتیب که سوره های قرآن بر طبق آن منظم شده اند در مجموع عکس وقوع تاریخی آنهاست.

- تاریخ قرآن اثر تئودور نولدکه شوالی و برگ اشتراسر بعدا آن را در سه جلد به اتمام رسانده 1909-1939

- مقاله قرآن اثر ولش که در دایرة المعارف الاسلام چاپ دوم مندرج است .

- مقدمه ای بر قرآن ا. بلاشر – مقدمه ای بر قرآن ا.پل 1977

- تحقیقاتی در قرآن از رودی پاره – قرآن و تکوین آن از گائتز

- مقالات قرآنی منابع و روشهای تفسیر آیات از ونس بورو 1978

- تحقیق پیرامون سوره های مکی – آ.نوویرث 1980

- پیرامون اولین قرآن اثر گونتر لولینگ 1947

- نشریه مطالعات اسلامی مقاله دومنیک وژانین سوردل 1967

- مفهوم ایمان در قرآن ه. رینگرن 1951

- مفاهیم اخلاق و دینی در قرآن تحقیقی در نشانه شناسی ت .ایزوتسو 1959

و از همین نویسنده خدا و انسان در قرآن 1966

- هدایت الهی مطالعات در عصر آغازین اسلامی اچ برکلند 1956

- قرآن تفسیر و کشف الایات اثر پاره 1971

- محمد (ص) زندگی و تعالیم او تور آندره 1930 به زبان سوئدی

- محمد (ص) گودفروا دمومبین 1957

- پیامبر اسلام م .حمید ا... چاپ 1959

- محمد (ص) در مکه – محمد (ص) در مدینه اثر وات 1954-1957

- محمد (ص) و یهودیان ،تحلیلی تازه برکات احمد 1979 دهلی نو

- محمد (ص) و یهودیان مدینه ون سینگ

- پیامبر امی ایسایا گولدفلد

- مشترکات مذاهب اسلام و یهود ابراهام گرگر 1933

- منشع اسلام و مسیحیت تور آندره 1926

- قرآن و الهامات یهودی – مسیحی مارگ ماسون 1958

- کشف مجدد پیامبر اسلام گونتر لولینگ 1981

- منشاء نماز جمعه در اسلام گوتین 1958

روزهای نخستین تاریخ اسلام

– منابعی از تاریخ سده هفتم اثر مایکل . جی . مورنی 1976

– کتابی در حدیث اثر م. م .علی 1978

– واقعه خمین : نصربن مزاحم المنقری

– کتاب الرده: وثیمة بن موسی بن الفرات وثیمه که درباره شور شمای بعد از حضرت رسول (ص) است .

– کتاب البلدان : احمد ابن واضح یعقوبی وفات 284 ه ق 897 م جغرافی دان و مورخ کتابی در تاریخ دارد در دو جلد 1883

– الاخبار الطوال : احمد بن داود ابو حنیفه دینوری وفات (282-895) گیاه شناس و جانور شناس عالم جبر و حساب

– عیون الاخبار و کتاب المعارف ابو محمد عبدا.. ابن قتیبه(211-276-ه)(827-889 م)

محدث،مورخ،زبان شناس و ادیب خراسانی

- فتوح البلدان : احمدابن یحیی البلاذری (صوفی 279 ه-892 م)

- ریشه های حکومت اسلامی پی.کا.هیتّی 1916

- تاریخ الوزراء اثر ابن عبدوس الجهشیاری که توسط هانس فون شریک در سال 1926 به چاپ رسید

- کتاب الطبقات : ابن سعد

- انساب الاشراف : بلاذری

- تاریخ الرسل و الملوک : طبری

- کتاب التاجی : که تاریخ آل بویه است توسط ابولاسحاق صابی تحریر شده است.

- تجارب الامم و تعاقب الهمم – ابن مسکویه (متولد 421 ق 1030 میلادی) این اثر را آمد روز و مارکولیوث با عنوان تجربه ملل با ترجمه و در مجموعه آثار خود به دوره ضعف و فتور خلفای عباسی در سه جلد با متن اصلی و نیز یک نما به چاپ رسانده اند .

- مروج الذهب : مسعودی که توسط باربیه و پاوه دو کورتی در نه جلد بین سالهای 1961تا 1977 منتشر شده است .

- کتاب الاوراق : که حاوی خاطرات شخصی و یا مطالعات درباره بنام الصوفی است

- کتاب آثار الباقیه عین القرون الخالیه : ابوریحان بیرونی که توسط کارادوو ترجمه و با عنوان تاریخ از سوی انتشارات زاخاو در سال 1888 به چاپ رسید.

- الملل والتحل : محمد بن عبدالکریم ،ابوالفتح الشهرستانی که ژیماره در حال ترجمه اثر اوست

- مقاتل الطالبین : ابوالفرج اضحاقی که بصورت جنگی است از اشعار

- زین الاخبار : گردینوی (ابو سعید عبدالهی بن خهاک بن محمود گردیزی تحرنوی(وفات 453ه 1061 م)) و در این کتاب را در زمان مسعود غزنوی نوشته است.

- تاریخ بغداد : ابن ای طیفور

- تاریخ قم : حسن بن محمد القمی

- تاریخ بخارا : محمد فرشخی 348ه 959 م

- رساله ابن فضلان فی روس : محمد بن فضلان

- شرح مساوتها سلیمان تاجر به خاورمیانه دور

- الکیل : محدانی آن را نوشته و موضوع آن عربستان سده چهارم هجری دهم میلادی است .

کتاب شناسی جدید

یکم تا سال 750 میلادی 132 ه ق

براساس سنت هزار ساله دوره بیست و نه سال خلافت چهار خلیفه اول معروف به خلفای راشدین را از دوره خلافت الویان که تا قبل از بنی عباس تقریبا یک قرن می شود (40-132 ه ق – 661- 750م) مهمترین مسائلی که بر نسل های بعدی تاثیر گذارد ،در همان رده اول اتفاق افتاد همین طور بیشترین فتوحاتی که به تشکیل اجرا قوری عربی اسلامی منجر شد در زمان خلافت 4 خلیفه اول پیش آمد .هنوز هم بسیاری از وقایع مهم این دوره ، پس از طی قرنها تا به امروز در وجدان مسلمانان همچنان زنده است.

- خلافت اعراب و انقراض آن یولیوس و ل هاوزن چاپ 1902

- هاگارسیم چاپ 1976 ب اسب سوار چاپ 1980 اثر پاتریکا کرون

- ملاحظاتی در مورد خلفای اموی: گابریل 1974

- مروان وزوال بنی امیه : اثر دنت 1971

- خلافت امویان : اثر ا.دیکسون 1971

- ابن الاشعث و قاریان قرآن چاپ 1977اثر رضوان سعید

- امویان و جنگ های داخلی دوم : اثر روتر 1981

- فتوحات نخستین اعراب : اف. مک دونر چاپ 1981

- نقش قبایل عرب در عصر خلفای اموی : نوشته حاجی حسن 1978 بغداد

- توسعه و گسترش امپراطوری عربی اسلامی : ام کانار 1974

- نقش شتر و اسب در فتوحات اولیه اسلامی : دی . هیل

- جنگ بین اعراب و روم شرق ،فتح سازمان دهی سرحدات در قرون هفتم و هشتم میلادی اثر ام . شیراکه 1947 اسکندریه

- فتوحات اعراب در آسیای مرکزی گیب 1923

- اعراب و دریای مدیترانه ،تاریخ دریا نوردی از آغاز و مسائل مربوط به آن : هونر پاخ 1955

- تغییر مذهب و مالیات سرانه : اس. دنت 1951

- قوانین حکومتی محمد ابن عبدالعزیز: گیب

- مالک و زارع در دوران اولیه اسلامی : ضیاء الحق 1977

- چگونگی پیدایش فرقه شیعه : هاجسون 1955

- تاریخچه شیعیان اولیه : اس . موسکاتی 1955

- ویژگی های فرق اولیه اسلامی تامسون 1948

- بین حدیث و علم الادیان: یوزف. فان . اس 1981

- اسلام اولیه : کوک 1981

- اسلام وشمایل شناسی : اولگ گرابار 1975

- انقلاب بنی عباس : ام شابان آن را در سال 1970 منتشر کرده است

- زمینه پیدایش بنی عباس : ناگل 1971

- ادبیات عرب از آغاز تا دوره بنی امیه : کارلو نالیو 1950

- معماری در دوران اولیه اسلام کرس ول دو جلد 1938-1940

- مسجد مدینه : سواژه 1947

- کاخهای امویان در سوریه : مقاله سواژه در شماره 131 نشریه آسیایی 1939

دوم : دوره کلاسیک

از جلوس عباسیان 133 ه ق 750 میلادی تا اواسط سده یازدهم درباره این سه قرن به سبب وجود منابع غنی مطالعات فوق العاده عمیق صورت گرفته است سه قرنی که از آن بعنوان نقطه اوج تاریخ اسلام یاد می شود . از طرفی تا حدودی به همین لحاظ هم همت که ما آثاری کع این دوره را بطور کلی مورد مطالعه قرار داده باشند را در اختیار نداریم (سده اول امپراطوری عباسی سده دوم تجزیه امپراطوری و سده سوم حکومت آل بویه).

- تحقیقی در مورد خلافت المهدی : اس سوکاتی 1945- 1946

- جانشینی هارون و جنگ بین امین و مامون فرگابریلی 1928

- دو ملکه بغداد مادر و همسر هارون الرشید : نادیا ابوت 1946

- علی ابو جعفر المنصوری : ادهم 1960

- ابوالعباس : انیکون کوهن 1980

- تاریخ سیاسی و اجتماعی خراسان در عهد عباسیان : دانیل 747 الی 820 چاپ 1979

- اولین خلفای عباسی تاریخ سیاسی : اچ کندی 1980

- تجدید حیات در اسلام : آ.مز.922

- درگیری با سپاهیان اسلام : ای .و. بروکس نویسنده بیزانسی

- حماسه بیزانس در سه جلد : گستاو سلومبرژر

- ارمنستان بین روم شرق و اسلام : لوران

- بیزانس و دریانوردی : اهروایلر 1975

- جنگ های دریایی و سیاست بحری بین الملل اسلام و مغرب زمین : ایک هوف 1967

مطالب مشابه :

خلاصه کتاب درآمدی بر تاریخ اسلام در قرون وسطی اثرکلود کاهن ترجمه دکتر اسدالله علوی

سوالات درس ادبیات کودک و نوجوان ( اعظم خزائی)

تحلیل و بررسی کتاب زبان و ادبیات فارسی پیش دانشگاهی در سال 90-89

درآمدی بر مطالعه و نقش خدمات ویژه کتابخانه های عمومی در توسعه فرهنگ مطالعه

درآمدی بر ادبیات حماسی -گیل گمش

معرفی کتاب "درآمدی بر فلسفه تعلیم و تربیت جمهوری اسلامی ایران جلد دوم"

نقش حافظ در شعر و ادبیات فارسی

آخرین کتب رسیده جهت فروش

خلاصه کتاب درآمدی بر تاریخ اسلام در قرون وسطی اثرکلود کاهن ترجمه دکتر اسدالله علوی

درآمدی بر تاریخ روشنفکری ایران : اکبر گنجی

نقش کتابخانه های آموزشگاهی در یادگیری دانش آموزان