حضرت محمد (ص)، در فرهنگ عامه ی مردم ایران
اعظم موسوي
مراسم تولد، مبعث و وفات
یکی از شخصیتهای نافذ و فرهنگ ساز جامعهی بشری در طول تاریخ حضرت محمد(ص) است. شخصیت و کلام حکمتآمیز او تعبیری از یک انسان کامل دارد. او مظهر کمالات الهی است و تمام ارزشهای انسانی در او متبلور است.
حضرت محمد(ص) فردی مسئولیتپذیر بوده و با تحمل مشکلات وناهنجاریهای بی شمار توانست مسئولیت رهبری جامعه را به دوش بکشد.
او با وجود حضور در عرصههای سیاست، جنگ و اجتماع یکی از زاهدترین انسانها نسبت به امور دنیا بود.
بر همین اساس خداوند تعالی، ایشان را از میان مردم برگزید تا ادب و فرهنگ و روش و رفتار درست در زندگانی را به مردم بیاموزد. سیمای مردمی حضرت محمد(ص)، در کنار جایگاه درخشان دینی وی، حضور او را در آیینهای مردم بسیار پر نقش میسازد.
باتوجه به شخصیت والای آن حضرت، مسلمین در سه روز تاریخی سال یعنی ولادت، مبعث و وفات آن بزرگوار، مراسمی را برپا میدارند که به اختصار به توضیح آن در این مقاله میپردازیم. این مقاله حاوی اطلاعاتی است که از پژوهشهای متعدد مردمنگاران و مردمشناسان پژوهشکده مردمشناسی گرد آمده است.
وفات پیامبر
در روز بیست و هشتم صفر، روز وفات پیامبر که روز حزن و اندوه برای مسلمانان است، مردم اکثر نقاط ایران برای عزا داری به مساجد و تکایا میروند و به روضه خوانی، نوحه خوانی، سینه زنی و رنجیر زنی میپردازند. در بعضی از نقاط ایران در این روز علاوه بر رفتن به مساجد وتکایا، مراسم خاصی در برخی از مناطق برگزار میشود که گزارش مردمنگاری آن در سطح کشور به شرح زیر است:
در شهرستان بستان‌آباد، علاوه بر عزاداری و دسته گردانی در مساجد به محلهها میروند، در بعضی از خانهها «آش نذری معروف به امام آشی» میپزند و با آن آش از دسته جات عزاداری پذیرایی میکنند.
در شهرستان میانه، در این روز چای و خرما نذر میکنند.
در شهرستان سراب، بعضی منازل احسان (احسان به معنای نیکی و طلب خیراست.) خیرات میدهند و پیراهن سیاه علمها را در میآورند وهرکس حاجتی دارد از پارچه سیاه علم تکه پارچهای گرو بر میدارد و بعد از قبولی حاجتش برای علم در سالآینده پارچه نذری میآورد. معمولاً زنان در این روز حلوا میپزند و با خرما در قبرستان روستا پخش میکنند.همچنین پخت آش منسوب به «آش امام» (چغندر، نخود، لوبیا و تره را در آب میپزند نزدیک پخت برنج و رشته و آرد اضافه میکنند، بعد از پختهشدن پیاز داغ و دوغ (آیران) را میافزایند.) مرسوم است.
در شهرستان کلیبر، هیئتهای هر مسجد و محله یک بار ساعت 10 صبح تا اذان ظهر و بار دیگر بعد از اذانمغرب به صورت دسته جات سینه زنی به خیابانها میروند. هیئتهای هر مسجد، داخل مسجد به سوگواری میپردازند و سپس به خیابان میروند.
از نذورات رایج در این روز پخت آش، شله زرد یا ساری شیله (sârišila) است که معمولاً درکاسههای مخصوص به همسایگان داده میشود. بعضی خانوادهها حلوای «ترک» را مرکب از آرد برنج و خاکه قند پخته و به صورت لقمه‌هایی داخل نان به همسایگان نذر میدهند.
در شهرستان لنجان، روز وفات پیامبر(ص) را چهل و هشتم نیز میگویند. علاوه بر برپایی مراسم عزاداری در مساجد و حسینیهها که در شبهای 28 و 29 صفر اجرا میشود، در بعضی منازل غذای نذری پخته و توزیع میشود. هرکس نذر آش شله قلمکار دارد پخته و افرادی که نذر یا حاجتی دارند به آن خانه میروند و آش میگیرند تا سال دیگر حاجتشان برآورده شود.
در شهرستان کاشان، دراین روز بعضی دسته جات که به نام محمد(ص) و امام حسن(ع) شهرت دارند جهت عزاداری به بازار میروند و با صرف ناهار از عزاداران پذیرایی میشود.
در روستاهای چوشقان ونشلج دراین روز در تکایا روضه خوانی میکنند و بعدازظهر به تعزیه خوانی میپردازند و در روستاهای ورکان و قهرود بعد از مراسم عزاداری، مراسم نخلگردانی انجام میگیرد و شیر گاو و گوسفندان را دوشیده و به امام جماعت مسجد میدهند.
در شهرستان اردبیل، بعضی خانوادهها بنا به نذر خود احسان داده و مراسم عزاداری و روضه خانی ترتیب میدهند و نهایتاً سعی و تلاش مردم در این است که سفرههای نذری خود را در این روز پهن کنند.
در شهرکرد، در روز وفات پیامبر(ص) پس از عزاداری، اهالی بعضی از روستاها به زیارتگاهها و امامزادهها میروند.
در گناباد، تکایاومساجد را با پارچههای سیاه تزئین میکنند و دسته جات عزاداری اکثراً در این روز به مشهد مقدس میروند.
در شهرستان قائن، این روز را چهل وهشتم مینامند. مردم کار و کسب را حرام دانسته و همگی به عزاداری میپردازند، هیئتها ودستههای سینه زنی و زنجیر زنی در داخل خیابانها و کوچهها، عزاداری میکنند و مجالس روضه خوانی در اکثر خانهها، مساجد و...برپاست. بعضی از هیئتها و گروهی از مردم برای عزا داری به مشهد مقدس میروند.
در شهرستان درگز، روز وفات پیامبر(ص) مجلس روضه خوانی در مساجد برقرار است و مردم دسته‌دسته به زیارت امامزادهها خصوصاً شاهزاده محمد پسرامام جعفر صادق(ع) در شیلگان میروند و در آنجا عزاداری میکنند و هرکس نذری داشته باشد با پختن «حلیم» از عزاداران و مردم پذیرایی میکند.
در روستای گپی، دامداران شیر دامهایشان را به مسجد میآورند و «شیربرنج» درست میکنند و بین عزاداران پخش میکنند. مردم سعی میکنند در این روز دست از کار و کسب بکشند و بیشتر به نذر و نیاز، دعا و نماز بپردازند.
در قوچان، وعاظ و مداحان مرثیه سرایی میکنند، اهالی بعضی از روستاها و شهر قوچان جهت برگزاری مراسم بیست وهشتم صفر (وفات پیامبر) به مشهد مقدس میروند و به مدت دو روز در حرم امام رضا(ع) به عزاداری میپردازند.
یکی دیگر از مراسم، پیاده روی هیئتهای عزادار به سمت مشهد است که از چند روز قبل خود را برای این مسافرت با پای پیاده آماده میکنند و در مدخل و میدان ورودی شهر، مردم قوچان با چای و شربت از عزاداران، پذیرایی به عمل میآورند.
دربیرجند در این روز بعضی از مردم به صورت تکی و یا با هیئتهای سینه زنی برای عزا داری به مشهد میروند.
در روستای مود به «مزارکاهی» میروند و در آنجا مراسم سینه زنی و زنجیرزنی رایج است. در این روز افراد کارهایشان را تعطیل میکنند و معتقدند «کارکردن حرام» است. در بیرجند هیئتهای عزادار از هر محله به طرف مرکز شهر به راه میافتند و درجلو دستههای عزادار، بعضی مردم گوسفند قربانی میکنند و اسپند میسوزانند.
در شهر نهبندان، عدهای از مردم ظهر روز بیست وهشتم صفر «غلور»(خمیر خشک شدهای است که از مخلوط پودر گندم پخته و شیر درست میشود که با برنج نیز خورده میشود.) میپزند و بین عزاداران پخش میکنند.
در آبادان، در روزهای 27 و 28 صفر درحسینیهها پس از عزاداری به مردم غذا میدهند، شلهزرد پخته و بین اهالی تقسیم میکنند. فارس زبانهای آبادان در روز 28 صفر، دمام زنی(نوعی از آلات موسیقی محلی) دارند ولی ازحسینیههای خود خارج نمیشوند.
در دزفول، دستههای سینهزنی و زنجیرزنی به امامزاده سبزقبا میروند. در این روز مراسم خواستگاری، عقد و عروسی و نقل و مکان به منزل جدید را انجام نمیدهند، چون معتقدند که روزهای اربعین و صفر برای کارهای خیر بدشگون است.
درشهر شوش، در شب بیست و هشتم هیئتهای عزاداری در مراکز خود جمع شده، روضه خوانی و عزاداری میکنند و در روز بیست وهشتم صفر دستهها به صحن بقعه دانیال نبی میآیند و به سوگواری میپردازند.
مردم میان آب میگویند که حضرت محمد(ص) به حضرت فاطمه(س) گفتند: که من درماه صفر به دیار باقی خواهم رفت و به همین دلیل حضرت فاطمه(س) هر موقع ماه صفر میرسید نگران میشدند ودر منزل را میکوبیدند و میگفتند: الصفرطَلَع (صفربیرون بیا).
درشوشتر، در این روز کسانی که نذری دارند آن را ادا میکنند وسپس هیئتهای زنجیرزنی به امامزداه عبدالله میروند و شب هنگام نیز روضه خوانی میکنند.
در شهرستان خدابنده (قیدار) و روستاهای اطراف به غیر از شهرسجاس کار و تلاش را در این روز گناه وحرام شمرده ودست به هیچ کاری نمیزنند. در شهر گرماب خرجی (شام یاناهار) و درکوچ تپه نذری (چایوشربت) میدهند. در این روستا تعدادی به نام قتل خوان از روستای خوش ییلاق آمده و قتل‌خوانی(روضه، نوحه و عزاداری پیامبر(ص) و دیگر ائمه) میکنند.
در شاهرود، در قلعه نوخرقان، نخل کوچکی معروف به تابوت امام حسین(ع) را سیاه پوشمیکنند و آن را به قبرستان میبرند و آنجا در مقابل نخل به عزاداری میپردازند.
درزاهدان، روز وفات پیامبر(ص)، مغازهها را بسته و کار را حرام میدانند.
در شهر سراوان، در این روز تمام مردم در مسجد جمع میشوند وسوگواران به صورت جمعی نماز میخوانند.
در شیراز و روستاهای اطراف به مناسبت این روز به مدت سه شب روضه خوانی دارند.
در روستای تربرلاپیشه وبردج در این روز به پای حجله قاسم و کتلی(Kotal، نشانهای است سه متری به شکل صلیب که با پارچههای نذری آذین بندی میشود.) که به مناسبت عاشورا درست کردهاند، گوسفند قربانی میکنند. به همین منظور حجله و کتل را باز کرده، پارچههای نذری بسته شده به آنها را با مقداری از گوشت قربانی به صاحبانشان بر میگردانند.
در شهر آباده، در این روز بین عزاداران خرما وحلوا پخش میکنند.
در کازرون و شهرهای دوان و سیف آباد، آش امام، نان گرده (gerde)، و حلوا درست میکنند.
در سیف آباد معتقدند که روز وفات پیامبر(ص) باید در خانه بمانند و قرآن بخوانند و به این روز، روز قتل(qatl) میگویند.
در قم، دراین روز در اکثر مساجد مراسم سوگواری برگزار میشود، به سوگواران شام میدهند و کار و فعالیت تعطیل است و در روستای مهرزمین در این روز مراسم تعزیه برگزار میشود.
در شهر تاکستان در این روز به عزاداران خرجی میدهند که این خرج معمولاً آبگوشت است و موقعناهار آن را پخش میکنند و گاهی روضه خوانی و تعزیه نیز در این روز برپا میشود.
درسیرجان، هرکسی نذری داشته باشد ادا میکند و نذرداران، عزاداران رابه خانه خود میبرند و با آبگوشت امام حسینی از آنها پذیرایی میکنند. در گذشته مراسم قمه زنی رایج بود و عزاداران با پای برهنه روی خارها راه میرفتند، به خاطر این که نوهی حضرت محمد(ص) یاران امام حسین(ع) و یارانش در بیابانها روی خارها آواره بودند. پس از انقلاباسلامی دیگر مراسم قمهزنی انجام نمیشود. در ماههای محرم وصفر زنان زروزیور نمیآویزند و آرایش نمیکنند.
درگچساران در این روز اگر کسی نذری داشته باشد گوسفندی ذبح کرده و گوشت آن را بین همسایگان تقسیم میکند.
در قروه، کار و فعالیت را تعطیل کرده و به عزاداری میپردازند.
درسنقر در این روز به طور کلی مردم دست از کار میکشند. در روستای ده حمزه برخی خانوادهها آش میپزند و در روستای حسینآباد، افرادی که نذری دارند حلوایی تهیه کرده، بین اهالی تقسیم میکنند.
در جوانرود، در این روز معمولاً روزه میگیرند چون اعتقاد دارند که در این روز دندان حضرت پیامبر(ص) شکسته شده است.
در کنگاور در این روز، حلوا وجمعانه(آرد را باروغن خمیر کرده و بعد در روغن سرخ میکنند.) درست میکنند و آن را بین مردم توزیع میکنند. هرکس در این روز نذری داشته باشد خوراکهایی مثل پلومرغ و شله زرد میپزد. در گذشته در چنین روزی کارکردن را حرام میدانستند و حتی در این روز آبیاری نمیکردند بلکه آب را رها میگذاشتند چون معتقدند هر زمینی را که در این روز آبیاری کنند از بین میرود. کسانی که در این روز به دنیا میآیند، هر سال در چنین روزی هلیسه (halysa) یا حلیم میپزند. در روستای گودین در این روز اهالی به امامزاده محمد در روستای مجاور و یا به امامزاده باقر در روستای خود میروند.
در لنگرود، در این روز تعزیه حضرت قاسم انجام میگیرد. در روستای کولاک محله در این روز اهالی روستا برای شرکت در مراسم عَلم واچینی روستای سلوش در قالب هیات زنجیر زنی وسینه زنی به این روستا عزیمت میکنند. در شهر چمخاله مراسم شامدهی برگزار میشود.
در روستای کوشالشاه در این روز از ساعت 10 صبح هیات عزاداری از حیاط مسجد به طرف بقعه سیدمحمدنقی حرکت میکنند، ناهار را متولیان بقعه با همکاری مردم محل تهیه و تدارک میبینند.
در روستای پاپ کیاده در این روز علمایی را از شهر یا محلههای اطراف دعوت میکنند.
اهالی فومن، در این روز در روستای ماسوله با سینه زنی از بقعه عون بن علی به محلهها راه میافتند. شب 28 صفر نذری پخش میکنند. در روستای لادمخ در این روز علم میآورند و مردم غذا درست کرده، در مجمع میگذارند و برای مساجد یا دستههای عزاداری میفرستند.
در لاهیجان، در این روز در آسیدمحمد یمنی بعد از مراسم روضه خوانی، ناهار و شام میدهند و روضه در 30 صفر در آسیدمحمد یمنی خاتمه مییابد. در روز 28 صفر حلوا و شلهزرد پخش میکنند.
در بارکوسرا، شیرینی وحلوا و پلوخورشت درست کرده و پخش میکنند.
در رودینه پرچم سیاه زده و آش شله زرد، آش کشک و آش سبزی میپزند و بعدازظهر آنها را پخش میکنند.
در دیلمان، نان و حلوا و آش و نان و پنیر پخش میشود.
در صومعه‌سرا به دلیل روحیه مذهبی و علاقه خاص به پیامبر(ص) در این روز کار را حرام میدانند. دکمههای پیراهنشان را جهت عزاداری باز میگذارند و به حمام نمیروند. سردر مغازهها، مساجد و بقاع متبرکه را پرچم سیاه میزنند.
و در شهر گوراب زرمیخ به هنگام غروب زنان دستهای تشکیل میدهند و تابوتی به عنوان نماد تابوت امامرضا(ع) روی دستشان بلند می کنند که پارچه مشکی روی آن کشیده شده و سپس آن را گل باران میکنند و بهصورت دستههای عزاداری به روستای تطف میروند. در روستای تطف با شربت زعفرانی، چای وخرما از عزاداران پذیرایی میکنند و مجدداً به شهر باز میگردند. مردان عزادار هم در میدان شهر سینه میزنند.
در ضیابر، زنان در مسجد محل جمع میشوند و با نان وخرما و حلوای نذری از حاضرین پذیرایی میکنند.
در شهرستان علی آباد کتول، روز وفات پیامبر(ص) هرکس نذری دارد، آن را ادا میکند و بین مردم صدقه میدهند.
در شهر ترکمن، در این روز شام یا ناهار میدهند و بعضیها علاوه برخانههای خودشان در مسجد نیز از مردم پذیرایی میکنند.
در شهرستان کوهدشت با درنظر گرفتن وسع مالی، نذوراتی به جا آورده و به فقرا و مستمندان صدقه میدهند.
در شهر درود در این روز کسانی که نذر دارند شرکت‌کنندگان در مراسم را برای صرف شام یا ناهار به خانه خود دعوت میکنند. غذای تهیه شده در این روز برنج همراه با گوشت یا مرغ است و بعضی نیز شربت وحلوا به مسجد میبرند.
در روستای بزازنا نذوراتی از قبیل برنج و گوسفند را به امامزاده خالک علی (خالدبن علی) برده ضمن زیارت امامزداه، آنها را در همانجا پخته و خیرات میکردند. همچنین معتقدند هر کس به قصد کارکردن در اینروز از منزل خارج شود سالم بر نمیگردد.
درقائم شهر، این روز را در اصطلاح محلی «چهل وهشتم» میگویند. در این روز بعضی به پختحلیم و شله زرد نذری میپردازند. در شب 28 صفر آذریها در مساجد مربوط به خود جمع میشوند و برخی زنان آذری زبان در منزل خود سفرههای نذری پهن میکنند. در این شب سمنو و آش آذری میپزند و صبح هنگام آن را بین همسایهها پخش میکنند. در کیاکلا مراسم عزاداری در این شب در مساجد ابوالفضل، ترکیمحله و مسجد موسی بن جعفر برگزار میشود و با چای و خرما و نان از عزاداران پذیرایی میکنند.
در تنکابن، اهالی کار را در این روز تعطیل کرده و سر در مغازهها را سیاه پوش میکنند. غذاهای نذری همچون آش و شله زرد میپزند و بین همسایهها تقسیم میکنند.
در آشتیان و روستاهای اطراف، در این روز مانند روزهای تاسوعا و عاشورا تعزیه امام حسین(ع) اجرا میشود.
در انانجرد، نخل بیرون میآورند و در جلوی دستههای عزادار حرکت میدهند. در این شهرستان و روستاهای آن اعتقاد دارند که در این روز نباید به سرکار رفت یا زمین را آب داد.
اهالی شهرستان خمین، خصوصاً روستائیان، کارکردن در این روز را نکوهیده و این روز را همچون روز عاشورا گرامی میدارند. بنابر این باور به اماکن مذهبی میروند. دادن نذری و طعام به عزاداران و برپایی مجالس تعزیه خوانی از جمله شیوههای رایج این روز در خمین است.
درساوه و روستاهای لالایئن و خانقاه، یکی از خانواده‌هایی که نذری دارد هر ساله در این روز تمامی اهالی را برای ناهار دعوت کرده و مردم را خرج میدهد.
در روستای آوه، در این روز جهت عزاداری به شهر قم میروند.
اهالی تفرش، این روز را «چهل و هشتم» مینامند وعزاداران در محله زاعزم نخل محله را در محلگردانده و به شاهزاده محمد میبرند. پس از سوگواری نخل را به محل بر میگردانند. در این روز مجالس شبیهخوانی به ویژه در تکیه شش ناووخلچان برپا میشود. در محله خلچان عماری را بیرون آورده و در محل گردانده و در وسط مراسم شبیه خوانی قرار میدهند. در این روز، مراسم شبیه خوانی روز شهادتامامحسن(ع) نیز خوانده میشود. در تفرش مجالس زنانه روضه خوانی وگستردن سفرههای نذری امری متداول است.
در بستک و بندرلنگه، در عصر این روز عزاداران در مقابل مسجد جامعه تجمع کرده و به حسینیه رودباریها میروند و در آنجا، کنار مقبره سیدجعفر گرد آمده و عزاداری میکنند.
در شهر گاوبندی غذای نذری بین مردم توزیع میشود.
در شهرستان قشم از 19 صفر تا 28 صفر مراسم روضه خوانی برپاست. در جزایر هرمز و هنگام در روز 27و 28 صفر روضهخوانی دارند و در جزیرهی هنگام کسانی که نذری داشته باشند، غذایی را به عنوان خرج تهیه کرده بین عزاداران تقسیم میکنند.
در بندرعباس، مردم منطقه کارکردن در این روز را نکوهیده میدانند. دادن ولیمه و دیگر نذورات در این روز رواج دارد. در شهرو، به این مناسبت شبیه خوانی برپا میگردد.
در شهرهای بهار و اسدآباد گرچه مراسم این روز نسبت به عاشورا مختصر است، لیکن در بین اهالی از ویژگی اعتقادی خاصی برخوردار است. رفتن به سرکار و حتی گرفتن آب در این روز حرام و نکوهیده است. از جمله مراسم خاص این روز پختن حلیم و... است که از شب قبل در منازل و مساجد آغاز گردیده و با فرارسیدن صبح در بین اهالی هر محل تقسیم میشود. اهالی روستای داس قلعه در این روز حتی از فروش شیر دامهای خود امتناع کرده، آن را برای پذیرایی از عزاداران آماده میکنند.
در مهریز، در این روز مراسمی شبیه روز عاشورا اجرا میشود، به طوری که علم وکتل را حرکت میدهند.
در روستای «بیورزین» لوشان روز رحلت پیامبر با شهادت امامزاده محمد حنیفیه مقارن است و در این روز آیینهای مذهبی با حضور جمعیت فراوان برگزار میشود.
میلاد پیامبر(ص)
روز 17 ربیع‌الاول یا به روایت اهل تسنن 12 ربیع‌الاول روز میلاد حضرت رسول اکرم (ص) است. این روز درمیان مردم به «عیدمولود» نیز معروف است. عید مولود روز شادی وجشن و سرور است و مردم اکثر نقاط ایران خیابانها، کوچهها، سردرخانهها، مغازهها، ادارات، مساجد و تکایا را با پارچه و چراغهای رنگی تزئینمیکنند. آنان مراسم مولودخوانی و مدیحهسرایی در مساجد و تکایا را و یا در خانههای خود بر پا کرده، به مدح حضرت محمد(ص) میپردازند و این روز را جشن میگیرند. در این روز خانواده‌هایی که نذزی دارند گوسفند ذبح میکنند و به پخت غذا، آش، و شله زرد میپردازند، عدهای هم در خیابانها، کوچهها، مساجد وتکیهها شیرینی و نقل و شربت و چای و...پخش میکنند. اکثر مردم کارهای خیر خود را از قبیل خواستگاری، عقد، عروسی و سفرههای نذری در این روز انجام میدهند، چون معتقدند این روز خوش یمن است. در این روز بسیاری از مردم به دیدار بزرگترها میروند و بزرگترها برای زوجهای جوان و تازه عقدشده هدایایی میفرستند.
اگر کسی تازه فوت شدهای دارد، چنانچه این روز گرامی را در پیش داشته باشد این روز عید اول شخص فوت شده محسوب میشود و افراد به دیدن خانوادهی متوفی میروند و آن خانواده با شیرینی، حلوا، چای و...از تسلیتگویان پذیرایی میکنند. در بعضی ازنقاط علاوه برکارهای فوق مراسم خاص خود را برگزارمیکنند از جمله در شهرستان سلماس در این روز خیرات داده و گوسفند ذبح میکنند.
در مهاباد در این روز با نواختن دف در خصوص حضرت پیامبر(ص) اشعاری را سر میدهند.
اهالی اردبیل روز تولد پیامبر(ص) همه مردم در خانههایشان شام یا ناهار مفصلی تهیه میکنند و در روستاها به دیدن سادات میروند.
در آبدانان در این روز حمام کرده و به دست وپای خود حنا میگذارند و سرمه میکشند، معمولاً به تفریحگاه و پارک و امامزاده میروند.
در شهرستان درگز، درگذشته با پخش برنج عید میگرفتند و شادی میکردند.
در شهرستان نهبندان، در روز تولد حضرت محمد(ص) دست و پای خود را حنا میبندند.
در آبادان، در این روز مثل سایر اعیاد در حسینیهها به مولودی خوانی وشعر خوانی میپردازند.گاهی بین جوانان حسینیه، مسابقه شعرخوانی برگزار کرده و گاه سؤالاتی راجع به زندگی ائمه و پیامبر مطرح میکنند.
در شوشتر، به مدعوین قهوه داده میشود که مراسم خاص خود را دارد. مجالس پذیرایی از اهالی، بیشتر در امامزاده عبدالله انجام میگیرد.
در شهرستان خدابنده (قیدار) و در شهر گرماب دراین روز به بعضی از خانوادهها خرجی میدهند و از همسایهها و آشنایان با آبگوشت پذیرایی میکنند. این روز را به یکدیگر مبارک باد میگویند.
در زاهدان بلوچها معتقدند که روز وفات و تولد پیامبر(ص) دریک روز واقع شده بدین سبب نمیتوان این روز را جشن گرفت.
اهالی شهرستان سیستان در این روز نان روغنی شیرین میپزندو بین همسایهها تقسیم میکنند. روغن تهدیگ را با پنبه پاک کرده، به چوبی میزنند و روشن میکنند، چون بر این باورند که در این شب خداوند روزی ما را می نویسد.
در بخش میرجاوه، بلوچها معتقدند 12 ربیع‌الاول روز تولد، وفات و بعثت پیامبر است و روزه گرفتن دراین روز را ثواب میدانند.
در قم در روز ولادت حضرت محمد(ص) هر کسی که نامش محمد است نقل یا خرما بین مردم پخش میکند.
در شیراز در این روز اماکن عمومی بخصوص اطراف شاهچراغ را با لامپهای رنگی نورانی میکنند. روستاهای اطراف با گلیمهای محلی و پرچم، محلههاشان را زینت میدهند. در گذشته رسم بود که در این روز دست و پای خود را حنا ببندند البته امروزه هم بعضی اشخاص هنوز این کار را انجام میدهند.
اهالی شهر آباده طشک ونی ریز در این روز سعی میکنند لباس نو بپوشند.
در کازرون و روستاهای اطراف در این روز حلوا پخته و پخش میشود. در سیف آباد حیوانی سر میبرند و مهمان دعوت میکنند.
در بیجار در این روز اهل تشیع جلسات شعرخوانی دارند واهل تسنن در مسجد ومنازل مراسم مولودخوانی برپا مینمایند و در مدح پیامبر (ص) قصیده میخوانند و دف میزنند. پس از اتمام مراسم مولودیخوانی، نقل و شیرینی را در بستههای مناسب بین مردم تقسیم میکنند. عقیده دارند که نقل وشیرینی متبرک شده و افراد برگزارکنندهی این مراسم دارای اجر اخروی خواهند بود.
اهالی سقز به این روز «جه ژن مه ولود (Jezen meolad) یا جشن تولد پیغمبر(ص) میگویند. اکثر افراد در جشن مولود در ماه ربیع‌الاول اقدام به برگزاری مراسمی بدین منظور میکنند و از دوستان وآشنایان خود دعوت به عمل میآورند. به همین مناسبت بعد از صرف شام و به جا آوردن نماز عشاء روی سفره یا داخل مجمع بزرگی مقداری خرما، کشمش، نقل ونبات، پول و ظرف آب قرار داده و در وسط مجلسمیگذارند. بعد یک نفر از روحانیون شروع به خواندن مولودنامه میکند و دراویش هم به وسیله دف به مجلس شور و حال خاصی میبخشند. عدهای از دراویش ذکر میخوانند و بعضی از آنها به خلسه فرو رفته، به انجامکارهایی مانند تیغ زدن، خنجرزدن، خوردن تیغ و سنگ و... دست میزنند. مجلس به دو صورت زنانه و مردانه برگزار میشود. بعضی افراد نیز در روز تولد پیامبر(ص) گوسفندی را سر بریده و گوشت آن را مولودی(گوشت را بین مردم پخش میکنند) میکنند. در اغلب روستاها افراد شب دوازدهم که شب تولد پیامبر (ص) است، در مسجد جمع شده و مولودی میخوانند و شیرینی پخش میکنند.
در بانه نیز همانند دیگر شهرهای کردستان این ماه را «ماه مولود» میگویند و تولد پیامبر (ص) را در روز 12 ربیع‌الاول میدانند. در طول این ماه در شهر و روستا مراسم جشنی به نام مولودی انجام میشود. هزینه این مراسم را یک یا دو نفر یا دستجمعی در یکی از روزهای این ماه به عهده میگیرد. در این جشن در روستاها خرما، نقل و مویز و در شهرها - انواع شیرینیهایی که در قنادیها پخته میشود- پس از خواندن مولودنامه بین حاضران در جلسه تقسیم میشود. در پارهای موارد غذا هم میپزند. توسط پیش نماز، شخص یا مولودی خوانی که بتواند با تسلط آواز رسا و اشعار مولودی را بخواند، مولودنامه خوانده میشود. چون این اشعار طولانی است در فواصل آن چند مرتبه دف زده میشود. اشعار عرفانی به زبان کردی یا فارسی یا عربی در وصف رسول اکرم(ص) خوانده میشود و با ریتم دف، فضایی روحانی به وجود میآید، دراویش قادری دراین مجلس به حال شور و جذبه در آمده، شروع به ذکر و پایکوبی میکنند. مولودنامه پس از نماز مغرب وعشاء شروع میشود و گاهی تا نصف شب یا نزدیک نماز صبح ادامه مییابد.
در شهرسنقر، در روستای هفت آشیان در این روز گوسفند قربانی میکنند و گوشت آن را بین اهالی تقسیم میکنند.
در شهرستان جوانرود نیز ماه ربیع‌الاول را به علت این که ولادت حضرت رسول (ص) در آن واقع شده، درگویش محلی (مانگ مولود mہmâng moloud) یعنی «ماه تولد» میگویند.
مانگ مولود یکی از مقدسترین ایام سال قمری در نزد اهل سنت است و فرا رسیدن آن موجب شادی و نشاط مردم میشود. اعتقاد بر این است که در این ماه خیر وبرکت و شادی بر اهل زمین نازل میشود. دراین ایام هر کس به اندازه توان مالی خود گاو و گوسفند نذر کرده و همسایهها و اهالی را به مسجد دعوت میکند و با حضور ماموستا(ملای قرآن خوان، امام جمعه) مراسم مولودخوانی برگزار میشود.
مولودنامه کتابی است شامل مدایح در وصف آن حضرت که بین حاضران تقسیم میشود و ماموستا آن را تکخوانی کرده و بقیه با او هم‌نوا میشوند. خواندن ادعیه و قرآن و نواختن دف در مراسم حتمی است.
در انزلی در این روز هرکس سفره نذری داشته باشد اقدام به ادای آن میکند و همینطور بعضیخانوادهها بنا بر نیت قلبی خود در خانه مهمانی و جشن مولودخوانی برپا میدارند و معمولاً در این مراسم دعای توسل خوانده میشود.
در فواصل معین اشعاری توسط ملای مجلس خوانده میشود، که حاضران با کف زدن به شادی میپردازند.
در علیآباد کتول، در این روز جشن گرفته، شیرینی، عسل، و حلوا و شربت به در خانههای یکدیگر میبرند. در شهر ترکمن در این روز طلبه‌هایی که به درجه عالی فراگیری سطوح حوزوی رسیدهاند، ملبس به لباس روحانیت میشوند و همراه با مولودخوانی از مردم پذیرایی میشود. مولودخوانی توسط چند تن از طلاب جوان انجام میشود. ایشان ابتدا سوره حمد، اِنا فَتحنا و سوره یوسف را میخوانند، سپس مولودیخوانی را آغاز مینمایند.
یا رسول، یا رسول، یا رسول
یا رسول، یا رسول اشفعنا یوم النشور و...
یا رسول، یا رسول، یا رسول
ما را در روز قیامت از شفاعت خود محروم نساز
این مراسم بیش از یک ساعت به طول میانجامد و در پایان با خواندن قرآن و صرف شیرینی به پایان میرسد.
اهالی خمین در این روز مراسم جشن و سرور بر پا میدارند و افراد هر خانه با شادمانی روز خود را در زیارتگاه، اماکن متبرکه و با صله رحم میگذرانند.
در ساوه در این روز مراسم جشن و مولودخوانی برپاست. مولود خوانی را در اصطلاح محلی «پامنبری» (pâ menbari) میگویند. در روستاهای لالائین و غاذم‌آباد کسانی که نذری دارند، در این روز اهالی را برای صرف ناهار یا شام دعوت میکنند.
در تنکابن در این روز زنان با توجه به به نیت و نذری که از قبل دارند در منزلشان سفره نذری و مولودخوانی برگزار میکنند. یک نفر خانم خوش صدا، شروع به مولودخوانی در مدح پیامبر اکرم(ص) مینماید و سایر خانمها دست میزنند. در این مراسم با شیرینی، آش، نقل و شکلات از مهمانها پذیراییمیشود.
در شهرستانهای بندرلنگه و بستک، اهل تسنن در شب 12 ربیع‌الاول و اهل تشیع در شب 17 ربیع‌الاول مراسم مولودخوانی برگزار میکنند. اهل سنت در این شب در مساجد جمع شده، حدود 15 تا 20 نفر از مولودخوانان در قسمت جلو در حالی که رو به مردم قرار دارند، روی زمین نشسته و از روی کتاب «برزنجیbarzanji»، اشعاری در مدح رسول اکرم(ص) میخوانند و بقیه حضار با آنها همراهی میکنند. گاهی اوقات این چند نفر ایستاده و هر کدام چوبی به دست میگیرند. سپس دایره زده و هماهنگ با آواز ملای محلی که مولود خوانی میکنند، خود را تکان داده و شور میگیرند. در پایان مراسم از مدعوین با شربت و چای و آجیل پذیرایی به عمل میآید. این مراسم خاص مردهاست و زنان در آن شرکت نمیکنند. در گذشته در شهر بندرلنگه، اهل تسنن برای برگزاری مراسم مولود خوانی، یک نفر را به عنوان نماینده انتخاب کرده، تا نذورات و هدایای مردم نظیر نقل و شیرینی را جمع‌آوری کند. این شخص علاوه بر آن، وظیفه اطلاع رسانی و دعوت ازمردم جهت شرکت در مراسم را به عهده داشت. بعد از مراسم مولودی خوانی، یکی از شرکت‌کنندگان کهوظیفه پذیرایی از بقیه را عهده دار بود، انواع نقل، شیرینی، بادام و... را در زنبیل بزرگی ریخته و به دوشمیکشید و یک نفر دیگر به عنوان دستیار، مقداری از آن را با دست برداشته و به حاضرین میداد. گاهی اوقات، علاوه بر تنقلات یاد شده، با شیرگرم از حاضرین پذیرایی میشد.
اهالی قشم در این شب بیشتر از شبهای قبل به مولودخوانی میپردازند. اشعار مولودی خوانی از دو کتاب «برزنجی» و «شواهد» (مربوط به اهل تسنن) قرائت میشود.
در شهر رودان و روستای جغین در این روز یک نفر مولودی میخواند و مردم در ازای هر بند آن جواب میگویند و یا این که صلوات میفرستند. در روستای زیارت پیرچوگان مراسم مولودیخوانی در زیارتگاه سلطان محمد(ع) برپا میشود و چند نفر از مداحان، مولودیخوانی میکنند.
شب معراج پیامبر(ص)
داستان معراج رسول خدا(ص) چنین روایت(کتاب زندگانی حضرت محمد(ص) ص 196) شده است. در یک شب مبارک حضرت رسول (ص) از مکه بهمسجد الاقصی و از آنجا به آسمانها رفته و در خاتمه به مکه بازگشتند، این مطلب در قرآن کریم در دو سوره به اجمال ذکر شده: یکی در سوره «اسراء» و دیگری درسوره «نجم». در چند حدیث هم آن شب را شب هفدهم ربیع‌الاول و یا شب بیستوهفتم رجب ذکر کردهاند. در نقلی دیگر این شب مبارک را در شب هفدهم رمضان و شب بیست‌ویکم آن ماه نوشتهاند.
از ائمه معصومین روایت شده که فرمودند:
جبرئیل در آن شب بر آن حضرت نازل شد و مرکبی را که نامش «براق» بود، برای او آورد. رسول خدا(ص) بر آن سوار شد و به سوی بیت المقدس حرکت کرد. در راه در چند نقطه ایستاد و نماز گزارد. یکی در مدینه، هجرتگاهی که سالهای بعد رسول خدا(ص) بدانجا هجرت نمود، یکی درمسجد کوفه، دیگری در طورسینا و بیت‌الحم زادگاه حضرت عیسی(ع). سپس وارد مسجدالاقصی شد و در آنجا نماز گزارد و از آنجا بهآسمان صعود کرد.
آنجا آدم ابوالبشر را دید، آن گاه فرشتگان دسته‌دسته به استقبال ایشان آمده و با روی خندان بر آن حضرت سلام کرده و تبریک و تهنیت گفتند.
شب مبعث پیامبر اکرم (ص) را عید معراج نیز میگویند. این شب را مردم اکثر مناطق ایران جشن گرفته و مانند تمامی اعیاد شیرینی پخش میکنند و به تزئین خیابانها، کوچهها، سردر مغازهها و ادارات میپردازند.
مردم اگر نذری داشته باشند ادا میکنند و مناسبتهای میمون مثل عقد وعروسی و.. در این روز انجام میشود. در بعضی از نقاط علاوه بر جشن وسرور مراسم خاص خود را انجام میدهند، که به عنوان نمونه بهاختصار به برگزاری این مراسم در استان کردستان پرداخته میشود:
این رسم در سنندج و سایر نقاط استان کردستان به جز شهرها و روستاهای شیعهنشین انجام میگیرد. در شب معراج اشعاری به زبان کردی خوانده میشود که در سنندج و اطراف آن از سرودهی مرحوم «سیدبهاءالدین شمس قریشی» ملقب به «شمس الاشراف» استفاده میشود. وی این اشعار را با ظرافتی خاص به نظم درآورده است. معراجنامههای دیگری نیز وجود دارد که توسط شاعرانی دیگر در مناطقی مانند اورامان به زبانی اورامی، سردشت و بوکان و مهاباد به گویش سورانی سروده شده و مخصوص تکلم مردم آن دیار است. اما چون قسمت اعظم استان کردستان در محدودهی جغرافیایی تحت تاثیر سنندج است، بیشتر این معراج‌نامه خوانده میشود که قابل درک برای همه ساکنین کردستان است.
شب بیستوهفتم رجب هر سال اهل هر محله در مسجدی که گنجایش بیشتری داشته باشد، جمع میشوند. در آن شب مسجد را آراسته و هر خانواری که استطاعت دارد وسایل چای وشربت و شیرینی و نقلو چراغانی مسجد وغیره را تقبل میکند. مردان محل با کودکان بعد از شام در مسجد جمع میشوند. فرد باسوادی که بتواند اشعار معراج‌نامه را بخواند روی یک صندلی مینشیند. بعد از این که مسجد پر از جمعیت شد با فرستادن صلوات، وی با آهنگ مخصوص شروع به خواندن معراج‌نامه میکند و بعد از هر بند، دف زنان همراه بانوای دف شروع به مداحی حضرت رسول(ص) میکنند و بعد از آن معراج‌نامه ادامه پیدا میکند.
در حال حاضر مراسم شب معراج را در مساجد بزرگ یا تکایا برگزار میکنند. گاهی پس از پایان معراج‌نامه، دراویش قادری ذکر میگویند ودف مینوازند و موها را افشان میکنند و کسانی که به حال خلسه میروند گاهی به سماع برمیخیزند. پس از پایان مراسم، خلیفه و دراویش صلوات و سلام برحضرت محمد(ص) و آل و اصحاب و دوازده امام میفرستند، در پایان خرما و شیرینی و شربت در بین حاضرین تقسیم میشود.
تا حدود سی سال پیش، شبهای معراج در سنندج، در پشت بام مسجد «هاجره خاتون» دور تا دور بام تیرهایی نصب میکردند و سیم میکشیدند. در فواصل مختلف گلولههایی از پارچه را به نفت آغشته کرده وباتاریک شدن هوا این گلولهها را که «توپز» میگویند آتش میزدند و به این ترتیب پشت بام مسجد غرق در نورو آتش میشد. دراین شب مردم به پشت بام رفته و به تماشای این منظره میپرداختند. مسجد «هاجره خاتون» در وسط شهر قراردارد و هرکس از پشت بام خود میتوانست آتشها را ببیند.
معراج‌نامه عبارت از شرح واقعه رفتن حضرت محمد(ص) به معراج به وسیله «براق» و به راهنماییجبرئیل است. این واقعه یک شب دوشنبه پنج سال بعد از مبعث حضرت رسول (ص) بوده است.
در معراج‌نامه آمده است که این روایت صحیح را «ابن عباس» که نامش «عبدالله» بوده از زبان خود حضرت رسول(ص) میشنود و بعداً آن را روایت میکند. اشعار معراج‌نامه شامل نه بند است که هر بند ابیاتیدارد.
ماخذ
.برگرفته از گزارش های مردم نگاری استان های کشور آرشیو در پژوهشکده مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی ،صنایع دستی و گردشگری
مطالب مشابه :
سفر حج - مدینه روز دوم (قسمت دوم)
ها از جنس های دست فروش ها و مغازه دارها که اکثرا از قشم. گردشگري معراج. پرواز
انزلي گردي - قسمت اول
يازده ساعت در راه-نفس مي زند موج-ابيات شاعري روي كركره مغازه-انجمن قشم. گردشگري معراج
ميدان نقش جهان
نقشه هتل های قشم. تعرفه های فروش هواپیمایی هواپیمایی معراج.
حضرت محمد (ص)، در فرهنگ عامه ی مردم ایران
در شهرستان قشم از اهالی روستای داس قلعه در این روز حتی از فروش شیر معراج‌نامه
مشاغل فراموش شده - چلنگري
.ما هم رعايت ادب كرديم و وقتش را نگرفتيم.همان چند دقيقه در همان مغازه خيلي به فروش
حضرت محمد (ص)، در فرهنگ عامه ی مردم ایران
در شهرستان قشم از اهالی روستای داس قلعه در این روز حتی از فروش شیر معراج‌نامه
برچسب :
فروش مغازه معراج قشم