تحلیلی بر نظام تهیه، تدارک و توزیع انواع گوشت قرمز
گوشت قرمز به عنوان يكي از عمده‌ترين مواد غذايي مصرفي انسان‌ها شناخته شده كه با دارا بودن منابع سرشاري از پروتئين، انرژي و ويتامين‌هاي B ، مواد معدني و اسيدهاي آمينه جزء منابع مغذي و ارزشمند غذايي محسوب مي‌گردد. انواع گوشت‌ها به عنوان يك ماده خوراكي مغذي به چندين دسته كلي تقسيم شده‌اند. بزرگ‌ترين دسته برحسب حجم مصرف، گوشت قرمز است كه شامل گوشت گاو، گوسفند و گوساله بوده و متداول‌ترين انواع گوشت قرمز مصرفي هستند.
در ايران فرآورده‌هاي حيواني و به طور عمده گوشت قرمز و لبنيات، به دليل مشكلات متعدد نقش كمتري در تامين كالري مورد نياز بدن داشته‌اند. به طوري كه مصرف آن بويژه در مناطق روستايي و در گروههاي كم‌درآمد در سطح حداقل و نامطلوب بوده است. بر اساس اعلام انستيتو تغذيه، سهم گوشت قرمز در الگوي غذائي متعادل براي هر يک از افراد جامعه به طور متوسط روزانه 30 گرم و ساليانه 11 کيلوگرم پيشنهاد شده است. سهم گوشت در تأمين پروتئين خانوارهاي روستايي بين 7 تا 23 درصد متغيراست و دهک هاي درآمدي بالاتر سهم بيشتري را به خود اختصاص داده اند. خانوارهاي شهري 24 درصد پروتئين خود را از گوشت تأمين کرده اند. دامنه تغييرات سهم گوشت در گروه هاي درآمدي كشور،بين 9 (دهک اول) تا 39 درصد (دهک دهم) است.
علاوه بر ارزش بالاي غذايي گوشت در ايران و جهان، صنايع مرتبط با توليد، نگهداري، بسته‌بندي، فرآوري و توزيع گوشت قرمز نقش مهمي در ايجاد ارزش افزوده، اشتغال و تجارت كشورهاي درگير با آن و دركل در تمام دنيا ايفا مي‌نمايند. اما متاسفانه سهم ايران در توليد و تجارت اين كالاي اساسي در مقياس جهاني اندك و ناچيز است. به‌طوركلي مهمترين مشكلاتي كه بازار گوشت قرمز در ایران با آن روبه رو است، عبارتند از افزایش شدید قیمت انواع گوشت قرمز گوسفند و گوساله از یک سو و به تبع آن کاهش قدرت خرید اقشار کم درآمدو عدم رعایت برخی استانداردهای معمول در بنگاههای خرده فروشی در جهت رعایت حقوق مصرف کنندگان در خرید گوشت قرمز به خصوص افراد کم درآمد از سوی دیگر است. لازم بذکر است در حال حاضر اصناف توزیع کننده گوشت قرمز در ایران بصورت سنتی و با توجه به ارتباط مشتریان و مقدار خرید گوشت، اقدام به عرضه محصولات گوشتی می نمایند. بر این اساس بطور معمول قسمت های مرغوب لاشه های گوشت قرمز گوساله و گوسفند به افراد متقاضی خرید زیاد عرضه می شود و در مقابل قسمت های کم کیفیت و حتی غیر استاندارد و غیر بهداشتی به متقاضیان با خرید مقدار کم عرضه می شود.
مهمترين تهديدها در بازار داخلي گوشت قرمز
1-افزايش قيمت گوشت قرمز ناشي از افزايش قيمت نهاده‌هاي دامي از جمله علوفه و انواع خوراك دام، داروهاي دامي، بالابودن هزينه‌هاي بسته‌بندي،حمل‌و نقل،معضل مربوط به يارانه نهاده‌هاي دامي، نيروي كار و در كل تورم بوده است كه تا حدودي نيز موجب كاهش مصرف گوشت به ويژه در ميان اقشار كم درآمد جامعه ببه دليل عدم توان خريد با توجه به قيمت بالاي آن شده است.همان طور كه گفته شد با توجه به آمار بودجه خانوار سهم گوشت قرمز از هزينه خوراکي در جوامع شهري و روستايي در دهک هاي درآمدي پايين در سالهاي اخيركاهش يافته و وزنه اهميتي مصرف گوشت قرمز در ميان شهرنشينان بيشتر از روستانشينان بوده است.در نتيجه يكي از پيامدهاي كاهش مصرف، كاهش جذب اقلام و نيازهاي اساسي بدن كه از طريق مصرف گوشت قرمز تامين شوند، به‌خصوص در اقشار كم‌درآمد و آسيب‌پذير كه با توجه به مصرف پايين گوشت قرمز موجب واردآمدن زيان‌هاي پزشكي به اين افراد شده است. در نتيجه در جهت بهبود وضعيت تغذيه مردم ، مي‌بايد مصرف گوشت قرمز در ميان مصرف‌كنندگان افزايش يافته كه با توجه به مقدار فعلي توليد، بخشي از آن بايد از محل واردات و يا با افزايش مقدار توليد داخلي تامين گردد.
2- با مقايسه ميانگين قيمت گوشت قرمز در ايران و قيمت جهاني اين محصول مي‌توان اذعان داشت كه متوسط قيمت انواع گوشت قرمز در داخل كشور نسبت به بازار جهاني بسیار بالاتر است، در نتيجه گوشت توليد داخل از اين نظر توانايي رقابت در عرصه جهاني را نخواهد داشت.البته بالا بودن قيمت گوشت قرمز در داخل ناشي از مجموعه علل و عواملي است كه موجب بالا رفتن هزينه توليد گوشت مي‌گردند، كه از آن جمله مي‌توان به بالابودن هزينه‌هاي توليد و مواد اوليه، نرخ تورم، تمايل مردم به مصرف انواع گوشت قرمز گرم و تازه به خصوص با توجه به نژاد گوسفندان ايراني، بالابودن هزينه‌هاي بسته‌بندي وحمل‌و نقل اشاره نمود. همچنين قابل ذكر است تقاضاي مصرف گوشت قرمز يخ‌زده وارداتي تنها مربوط به اقشار كم‌درآمد جامعه است و اكثر افراد تمايل به خريد گوشت قرمز گرم و تازه دارند، لذا واردات محدود اين محصول، نه تنها ضربه‌اي به توليد داخل وارد نمي كند بلكه معضلات فعلي بازار را نيز تا حدودي مرتفع خواهد نمود.
3- درحال حاضر يكي از مهمترين مشكلات موجود در نظام تهيه، تدارك و توزيع انواع گوشت قرمز و فرآورده‌هاي گوشتي، عدم توجه به معيارها و استانداردهاي بهداشتي و پزشكي در توليد، نگهداري، بسته‌بندي، واردات و فرآوري همچنين نظارت و كنترل ناكافي در اين فرآيندها مي‌باشد. درنتيجه با توجه به ضعف قوانين و مقررات و عدم گسترش كمي و كيفي نهادهاي كنترلي و نظارتي در اين زمينه ها، امكان دارد، مصرف كنندگان در اثر مصرف اين فرآورده‌ها به برخي بيماري‌ها مبتلا شوند. بر اين اساس توجه به اصول بهداشتي در توليد، نگهداري، فرآوري و بسته‌بندي اين محصولات و گسترش نظارت و بازرسي در تمام مراحل و فرآيندها از توليد تا مصرف از ضرورت بسياري برخوردار است.
4- در شيوه فعلي توزيع انواع گوشت قرمز و فرآورده‌هاي آن ،عرضه آن عمدتا به صورت غيربهداشتي و ناعادلانه صورت مي‌گيرد كه در اين فعاليت عموما انواع بي‌كيفيت اين محصول، بيشتر نصيب اقشار آسيب‌پذير جامعه مي‌شود. لذا برنامه‌ريزي و سياستگذاري براي افزايش توليد و تاسيس زيرساخت‌هاي لازم براي فرآوري، نگهداري و عرضه اين محصولات و تدوين قوانين مرتبط براي تغيير شيوه فعلي توزيع در راستاي به كارگيري روشهاي نوين سالم و بهداشتي توزيع، امري ضروري به‌نظر مي‌رسد.
5- به طور كلي در مقايسه نظام تهيه، تدارك و توزيع انواع گوشت قرمز ايران با جهان، بايد اذعان داشت كه سطح استانداردهاي سلامت توليد، فرآوري و عرضه انواع گوشت در ايران كمتر از ساير كشورها به خصوص كشورهاي توسعه‌يافته است و به اين مقوله در داخل كشور تا به حال توجه چنداني نشده است. در عين حال ميانگين قيمت گوشت قرمز در ايران نسبت به ميانگين قيمت بازار جهاني بالاتراست. در نتيجه در ايران علاوه بر توجه جدي و حمايت‌هاي دولتي از بخشهاي توليد و مصرف اين محصولات، مي‌بايد در خصوص افزايش كيفيت و استانداردهاي مربوط به توليد، فرآوري و توزيع نيز از سوي دولت توجه و نظارت بيشتري اعمال گردد.
6- اجراي برنامه تعديل ساختاري در برنامه اول بعد از انقلاب اسلامي در اواخر دهه 1360 و اوائل دهه 1370 ، از يك طرف موجب رشد بيشتر توليد انواع گوشت قرمز نسبت به مصرف آن شد و از طرف ديگر واردات اين محصول را به كشور به شدت كاهش داد، اگر چه با افزايش هزينه نهاده هاي توليد، قيمت عمده فروشي و خرده فروشي گوشت قرمز افزايش زيادي يافت و مردم بخشي از نيازشان به اين كالا را از طريق مصرف بيشتر گوشت سفيد جبران كردند.
7- در اكثرسالهاي بعد از انقلاب سياست خود كفايي در توليد انواع گوشت و نهاده‌هاي مربوط به آن همواره مدنظر دولتمردان بوده، اما در سالهاي اول از طريق قيمت گذاري ارزان، ارائه تسهيلات با نرخهاي سود حمايت شده، واردات و توزيع نهاده‌هاي توليد ارزان (با نرخ ارز ارزان) و....پيگيري مي گرديد، در سالهاي اخير نيز بيشتر از طريق گسترش خدمات بيمه،تشكيل كلاس هاي آموزشي، ترويجي و ارائه خدمات فني و اطلاعاتي ، بستر سازي براي عمليات اصلاح نژاد دام، كاهش هزينه توليد، آزاد سازي واردات نهاده هاي توليد با نرخ ارز آزاد و.... پيگيري مي‌گردد.
8- بررسي هاي صورت گرفته نشان مي دهد، ضريب خوداتكايي گوشت قرمز نزديك به 100درصد است، اما با افزايش قيمت علوفه وارداتي هزينه خودكفايي در توليد گوشت قرمز به‌شدت ناپايدار شده و حتي باعث شده در بعضي سالها كشور مزيت نسبي در توليد گوشت قرمز را از دست بدهد، يعني قيمت توليد داخل از توليدات خارجي گرانتر باشد.
9- اگر چه خشكسالي هاي پي در پي در ايران و كشورهاي عمده توليد كننده علوفه موجب كاهش توليد محصولات داخلي و افزايش قيمت انواع علوفه وارداتي گرديده، اما با توجه به مديريت وكنترل نرخ ارز توسط دولت، در كل واردات علوفه نسبت به خريد آن از بازار داخلي به صرفه است. به‌طور كلي فقر برنامه‌ريزي و ضعف در ذخيره سازي علوفه، نداشتن برنامه‌ريزي منظم براي توليد، توزيع و ذخيره سازي خوراك دام، شيوع تب برفكي و جنون گاوي و ساير بيماريهاي دام كه به‌شدت بر گوشت قرمز عرضه شده در بازارهاي جهاني تاثير داشته، از جمله عواملي است كه نظام تهيه، تدارك و توزيع انواع گوشت قرمز كشور و به خصوص تامين آن از محل واردات را تهديد مي نمايند.
10- مطالعات انجام شده نشان مي‌دهد افزايش صددرصدي تعرفه واردات گوشت قرمز، قيمت اين محصول را در بازار داخلي حدود 13 درصد افزايش مي دهد، اگر چه زماني كه قيمت گوشت قرمز در بازار داخلي بيشتر از قيمت جهاني باشد، اثر اين افزايش كمتر از زماني است كه قيمت در داخل كمتر از قيمت اين محصول در بازار جهاني باشد.
11- بررسي رويكرد طرف عرضه جدول داده – ستانده در سال 1380 نشان مي دهد، اثر افزايش قيمت گوشت قرمز بر روي شاخص قيمت زير بخشهاي گروه خدمات بيشتر از شاخص قيمت زير بخشهاي صنعت وكشاورزي مي باشد. در نتيجه با افزايش قيمت گوشت قرمز ارائه كنندگان خدمات بيشتر از توليد كنندگان صنعت و كشاورزي (به خصوص بخش دام ) منتفع مي شوند. بر اين اساس سياست افزايش قيمت اين محصول تاثير زيادي بر توليدكنندگان آن نخواهد داشت.
پیشنهادها:
باتوجه به اهميت گوشت قرمز در تامين بخشي از نيازمندي‌هاي مردم، به عنوان يك كالاي اساسي و چالشهاي پيش روي بازار گوشت قرمز در داخل و مقايسه وضعيت آن با بازار جهاني، بازار داخلي نيازمند اتخاذ تدابير اساسي در بخشهاي مختلف توليد، تجارت و توزيع اين محصول است كه در ذيل به مهمترين آنها به صورت مختصر و اجمالي اشاره شده است.
1- با توجه به بالا بودن هزينه‌هاي توليد گوشت قرمز در داخل و به منظور حمايت از بخش توليد گوشت و انواع فرآورده‌هاي غذايي آن، پيشنهاد مي‌شود دولت با پرداخت يارانه به صورت مناسب به نهاده‌هاي دامي كه مهمترين آن خوراك دام مصرفي، داروهاي دامي،واكسن و تجهيزات دامپزشكي مي‌باشد، از اين بخش حمايت جدي‌تري به عمل آورد.
2- با توجه به نوع ذايقه و الگوي مصرف گوشت در ميان خانوارهاي ايراني كه عادت به مصرف گوشت تازه و يخ‌نزده(گرم) دارند،حمايت از توليد دام‌هايي كه نژاد بومي دارند توسط روستاييان و عشاير نتايج مطلوبتري را به همراه خواهد داشت.
3- درنظر گرفتن معيارها و استانداردهاي پزشكي و بهداشتي در راستاي تغذيه سالم جامعه يكي ديگر از اقداماتي است كه بايد در جهت بهبود وضعيت بهداشت گوشت قرمز و فرآورده‌هاي حاصل از آن و جلوگيري از به‌كارگيري مواد نامرغوب وناسالم در كليه مراحل توليد،نگهداري، فرآوري، بسته‌بندي و حتي واردات گوشت قرمز، در قالب مديريت صحيح و اصولي و نظارت‌هاي گسترده‌تر انجام گيرد، چراكه تاكنون وضعيت فعلي نظام تهيه، تدارك و عرضه اين محصولات از مديريت، بازرسي، كنترل و نظارت جامع و پويايي برخوردار نبوده و بروز آسيب‌هاي فراوان براي سلامت جامعه و به تبع آن افزايش هزينه‌هاي بهداشتي و پزشكي را به دنبال خواهد داشت.در اين ارتباط پيشنهاد مي‌شود، از تجربه ساير كشورها در حركت به سمت استفاده از ابزار و روشهاي نوين توزيع استفاده گردد، به‌طوري‌كه ارتباط بين خريدار و فروشنده با ابزارهاي نوين و فن‌آوري اطلاعات صورت مي‌گيرد. درنتيجه بر بسته‌بندي انواع گوشت تمام اطلاعات مربوط به تاريخ توليد، انقضاي زمان مصرف و كليه اطلاعات مربوط به معرفي كالا و مصرف آن ذكر شده و در صورتي‌كه زمان مصرف منقضي شد، كالاي موردنظر از سيستم عرضه خارج شده و در معرض فروش قرار نخواهد گرفت. علاوه بر اين‌كه مصرف‌كننده در صورت خريد اجناس نامرغوب و ناسالم مي‌تواند آنرا پس دهد و اگر در مصرف جنس نامرغوب دچار ضرر و زيان شد، مي‌تواند از شركت و فرد صنفي مربوطه شكايت نمايد.بر اين اساس بخش زيادي از تقلب در بازار گوشت قرمز با اصلاح نظام توزيع و استفاده از ابزار و روشهاي نوين توزيع با تصويب و ابلاغ قانون حمايت از مصرف‌كنندگان برطرف خواهد شد. همچنين در اين زمينه مي‌بايست، همه خرده‌فروشان و توزيع‌كنندگان در برابر اجناس فروخته شده مسوول بوده و در صورت ارائه اجناس تقلبي، ناسالم، نامرغوب و غيراستاندارد ملزم به پس‌گرفتن، تعويض و حتي جبران خسارت ناشي از مصرف كالاي مزبور گردند. در اين صورت افراد صنفي توان و قدرت نصب عبارت " پس از فروش تعويض و پس گرفته نخواهد شد"را نخواهند داشت وبا متخلفين مربوطه برخورد خواهد شد. از جمله ديگر اقدامات لازم براي كاهش زيان‌هاي بهداشتي و پزشكي مربوط به مصرف گوشت قرمز و فرآورده‌هاي آن، اجباري شدن دريافت نشان استاندارد در همه مراحل توليد، فرآوري، بسته‌بندي، نگهداري و عرضه اين محصولات خواهد بود. همچنين تشكيل شركت‌هاي بازرسي،كنترل و نظارت در تمام مراحل تهيه، تدارك و توزيع گوشت قرمز و فرآورده‌هاي آن به‌خصوص در واردات و فرآوري سوسيس و كالباس و...نيز از جمله ديگر فعاليت‌هاي لازم و ضروري براي اصلاح اين نظام مي‌باشد.
4- با توجه به بالا بودن متوسط قيمت گوشت قرمز در داخل در مقايسه با بازار جهاني، مصرف گوشت قرمز در داخل با افت مصرف به‌ويژه در ميان دهك‌هاي پايين درآمدي در سالهاي اخير روبه‌رو گرديده است، تا جايي‌كه مصرف اين كالا را به يك كالاي لوكس در ميان اقشار آسيب‌پذير تبديل كرده‌است. لذا به منظور رفع اين معضل بهتر است دولت از طريق واردات گوشت به‌صورت نظارت شده وارد عمل شده و بدين ترتيب از مصرف گوشت در ميان خانوارهاي كم‌درآمد حمايت نمايد. همچنين به منظور جلوگيري از نوسانات شديد قيمت گوشت، دولت مي‌تواند با ذخيره‌سازي به موقع گوشت، اين معضل را تا حد زيادي كاهش دهد.
5- خريد تضميني گوشت قرمز يكي ديگر از راهكارهاي تضمين فعاليت دامداران و توليدكنندگان در مقابل نوسانات بازار است،كه دولت مي‌تواند با خريد به موقع دام و گوشت از دامداران در قبال تحويل خوراك دام يارانه‌اي از آنها حمايت‌هاي لازم را به عمل آورد.
6- افزايش تسهيلات اعتباري نظام بانكي براي سرمايه‌گذاري در طرح‌هاي جديد، سرمايه در گردش براي بنگاههاي توليدي درحال فعاليت، افزايش سرمايه‌گذاري از طريق اختصاص وام‌هاي با كارمزد كمتر به واحدهاي دامداري و دامپروري و حتي مرتعداران(براي حمايت از توليد خوراك دام داخل) امري لازم و ضروري است.
7- با توجه به عدم استفاده كامل از كليه ظرفيت‌هاي دامپروري‌ها و كشتارگاهها و گاوداري‌هاي صنعتي در داخل به دليل مشكلاتي نظير كمبود نقدينگي واحدهاي موجود، بالابودن كارمزد تسهيلات بانكي و...، بهتر است دولت با برنامه‌ريزي‌هاي بلندمدت،ميان‌مدت و كوتاه‌مدت به منظور بهبود وضعيت توليد، اين پتانسيل‌ها و امكانات را در مناطق مختلف كشور شناسايي كرده، شاخص‌هاي آتي را پيش‌بيني كرده و با سرمايه‌گذاري و افزايش ارايه تسهيلات و اعتبارات تخصيصي در اين بخش‌ها و همچنين در ساير كشتارگاه‌هاي صنعتي، سردخانه‌ها و واحدهاي بسته‌بندي و صنايع تبديلي، مشكلات اين بخش را مرتفع سازد.
8- افزايش اعتبارات و تسهيلات تخصيصي به خصوص در زمينه آموزش وتحقيقات و پژوهش دام به‌واسطه پايين بودن سطح آگاهي دامداران سنتي و به‌طور كلي افزايش بهره‌وري در تمام مراحل توليد،از ديگر پيشنهادهايي است كه در راستاي بهبود عملكرد اين بخش مطرح است.
مجموعه سياست‌هايي كه در بخش تجارت انواع گوشت قرمز بايد مدنظر دولت قرار گيرند به شرح زير مي‌باشند:
9- از آنجا كه ميانگين قيمت انواع گوشت قرمز در جهان از قيمت گوشت قرمز در ايران پايين‌تر است، لذا دولت مي‌تواند از طريق منطقي نمودن تعرفه واردات انواع گوشت قرمز از طريق بخش غيردولتي با نظارت و كنترل كافي، گوشت قرمز مورد نياز مصرف‌كنندگان كم‌درآمد را از اين طريق تامين و عرضه نموده، در عين حال اين دسته از مصرف كنندگان نيز از آثار سوء ناشي از عدم مصرف يا كمبود مصرف گوشت در امان خواهند بود. همچنين گوشت قرمز توليد داخل نيز به‌دليل تمايل عمده مصرف‌كنندگان داخلي به مصرف آن با مشكلي مواجه نخواهد شد چراكه مصرف‌كنندگان مزبور حاضرند هزينه بيشتري براي مصرف گوشت تازه بپردازند.
10- ساماندهي و برنامه‌ريزي براي تدوين قوانين و مقررات لازم، همچنين در نظر گرفتن يك نهاد يا ارگان مشخص كه متولي امر بازرسي و كنترل كيفي و نظارت بر واردات و توزيع انواع گوشت قرمز وارداتي سالم و بهداشتي باشد، مي‌بايد به طور جدي پيگيري و فعال گردد.در اين خصوص مي‌بايست ساماندهي و برنامه‌ريزي براي عرضه گوشت قرمز وارداتي براي مصارف عمومي و در مناطق مختلف كشور در بسته‌بندي‌هاي مناسب كه برچسب اطلاعات و قيمت و ديگر اطلاعات لازم بر آن حك شده باشد، صورت پذيرد.
11- مي‌بايست كميته‌اي متشكل از نمايندگان وزارتخانه‌هاي بازرگاني و جهاد كشاورزي براي بررسي و برنامه‌ريزي و ساماندهي چگونگي صادرات دام زنده و انواع گوشت قرمز با توجه به مزيت‌ها،امكانات و پتانسيل‌هاي موجود در كشور تشكيل گرديده و همچنين با كنترل،نظارت و بازرسي از ورود گوشتهاي آلوده و فرآورده‌هاي نامرغوب و آلوده گوشتي كه در توليد محصولات فرآوري شده و عرضه در رستوران‌ها و اغذيه‌فروشي‌ها به كار گرفته مي‌شود، جلوگيري به‌عمل آيد.
12- تدوين قوانين و مقررات در خصوص برنامه‌ريزي براي هدايت عرضه استاندارد و بهداشتي گوشت قرمز به‌صورت بسته‌بندي با اجباري شدن رعايت استانداردها در تمام مراحل نظام تهيه،تدارك و توزيع انواع گوشت قرمز كه بر اين اساس مي‌بايست نظام صنفي عرضه انواع گوشت قرمز با توجه به قيمت يكسان در مناطق مختلف كشور و عرضه، نگهداري و فرآوري انواع گوشت قرمز با رعايت اصول بهداشتي و استانداردهاي مربوطه و تدوين و بازنگري در قوانين و مقررات مربوط به استانداردها و حداقل‌هاي لازم براي ايجاد واحدهاي صنفي عرضه گوشت قرمز، همچنين جلوگيري از اجحاف به مصرف‌كننده در صورت عدم رعايت اصول مربوط به استانداردهاي سلامت كالا ساماندهي گردد.
13- ساماندهي نظارت، بازرسي و كنترل عرضه انواع گوشت قرمز در واحدهاي صنفي توسط سازمان‌هاي بازرگاني و صنفي، براي سهولت انجام كار پيشنهاد مي‌شود بانك اطلاعات قيمت انواع كالاها و خدمات در كشور به تفكيك مناطق مختلف به منظور اطلاع‌رساني و آگاه‌سازي مصرف‌كنندگان از قيمت‌ها و اطلاعات بازار تشكيل گردد.
مطالب مشابه :
ليست تعاوني هاي كشاورزي كشور
اطلاعات عمومی - ليست تعاوني هاي كشاورزي كشور - درج اطلاعات عمومی و مفید
آشنایی با شرکت لبنیات کاله
ايران ليست. زيرا شير لازم جهت توليد محصولات از دامداران معتبر كشور و همچنین در كشور
اصول تولید گوشت گوسفندی
پتانسیل تولید گوشت گوسفندی در كشور : منجر به سود بیشتر دامداران به منظور ليست سايتهاي
تحلیلی بر نظام تهیه، تدارک و توزیع انواع گوشت قرمز
ليست وبلاگهای هاي درآمدي كشور،بين موقع دام و گوشت از دامداران در قبال تحويل خوراك
شير ايراني
هاست به دلايلي در كشور اين كه اين شير جزو ليست دامداران با چراي بي رويه خاک و
تاریخچه دامپزشکی در ایران و علت نامگذاری 14 مهر بنام روز ملی دامپزشکی
سازمان دامپزشكی كشور و شبكه های آن می شود تا دامداران، مرغداران ليست تمام پيوند
در میز مناظره کاندیداها جای حاجی خالی بود !!!
هاي سياسي كشور از ليست ملت هستم و حتي كشاورزان و دامداران بوده است چون
برچسب :
ليست دامداران كشور