نقد و بررسی کتاب حکمت هنر اسلامی

( باور بفرمایید که یک خط و نصفی زیر اصلا طنز نیست )

نظر به اینکه سرکار خانم دکتر ( ؟ ) زهرا رهنورد به توسط جناب پروفسور دکتر میر حسین موسوی به عنوان مهمترین روشنفکر زن در این مملکت معرفی شد، بر آن شدیم تا یکی از تالیفات ایشان دکتر رهنورد یعنی کتاب حکمت هنر اسلامی را مورد بررسی قرار دهیم.

کتاب حکمت هنر اسلامی کتابی است که توسط انتشارات سمت به بازار آمده است. یعنی این کتاب یک کتاب درسی برای دانشجویان می باشد، پس باید دارای بینشی علمی باشد، یعنی اینکه از شیفتگی نسبت به مباحث پرهیز شود و به جای انشا یا شعر نوشتن درباره مباحث، بحثی علمی و آکادمیک را در بر بگیرد. ( مثال مناسب برای حوزه ی فلسفه ی هنر کتاب « حقیقت و زیبایی » نوشته ی آقای بابک احمدی و یا کتاب « مبانی فلسفه ی هنر » نوشته آن شپرد ترجمه علی رامین است. )

اما این کتاب: اولا نویسنده دارای یک حس شیفتگی به مباحث است و این رویه برای نوشتن کتاب بسیار خطرناک است چرا که نویسنده نمی تواند از بیرون به قضایا نگاه کند تا بتواند از این طریق مباحث را شرح و بسط داده و آنرا مورد نقادی قرار دهد، بنابراین ما در جای جای این کتاب با جملات شاعرانه ای طرفیم که صرفا یک بیان حس نسبت به موضوع است. به جملات زیر دقت کنید: « مقدمه: پرواز نیلوفری در بیکران لاجوردی که نه آسمان است، بلکه دیواره ای است بر همین زمین و پیچ و خمهای نقوش رنگین سرخ و فیروزه ای و سبز و طلایی بر کاشیهای لاجوردی سفالین که تو را شاید از خاک و خشت تا خیال و آسمان فراتر آورند ».

اما چرا اینگونه است: نویسنده این کتاب ( با اینکه سعی در کتمان این حقیقت دارد ) تحت تاثیر مستقیم نظریات آقای « تیتوس بورکهارت » است. او که بعدها مسلمان شد و نام ابراهیم را برای خود انتخاب کرد در کتب و رسائل خود خصوصا دو کتاب هنر مقدس و هنر اسلامی زبان و بیان، شیفتگی بیش از حد خود به هنر و تمدن اسلامی را بیان می دارد. این شیفتگی چیز بدی نیست اما او را از نقادی باز می دارد. مثلا آقای بورکهارت اعتقاد دارد که مینیاتور اسلامی یک هنر قدسی و معنوی است به علت فضای مثالی که دارد و این باور را به تمامی مینیاتور ها تسری می دهد که این یک اشتباه بزرگ است، چرا که حجم وسیعی از مینیاتور ها را آثاری که به « الفیه و شلفیه » معروفند، تشکیل می دهد و این الفیه و شلفیه ها یک سری تصاویر س.کسی و اروتیک هستند که در حمام و یا اتاق های استراحت پادشاهان و بعضا در کتبی که آن هم مخصوص پادشاهان توسط هنرمند مسلمان کشیده می شدند و کاملا دارای خصوصیات و شاکله های مینیاتور ها هستند. باید پرسید که کجای این مینیاتورها مذهبی و استعلایی هستند. البته تصاویری نیز وجود دارند که جدای الفیه و شلفیه ها می باشند و از بعد اروتیک کمتری برخوردار هستند ، به عنوان نمونه می توانید تصویری از کلیله و دمنه را که دو مرد را که اندامشان زیر لحاف است و سرهایشان بیرون ( به طوری که کاملا مشخص است که یکی روی دیگری قرار دارد ) را در کتاب « نقاشی ایرانی » نوشته شیلا کن بای ترجمه مهدی حسینی انتشارات دانشگاه هنر ص 38، را ببینید و خود قضاوت کنید که کجای این مینیاتور به قول آقای بورکهارت واجد توحید الهی و یا به قول خانم رهنورد حاوی بار مذهبی است.

در این کتاب نیز اینگونه است و تمامی اوصافی را که برای هنر اسلامی می شمرد از جمله مذهبی بودن و استعلایی بودن و ... را برای تمامی مینیاتورها می شمرد و حتی یک مثال نقض هم نمی آورد.

اما در فصل دوم که روشهای حکمت هنر اسلامی مورد بررسی قرار گرفته اند عنوان می شود که روش جامعه شناختی، روانشناختی و ایدئولوژیکی برای بررسی هنر اسلامی نادرست است و اگر این مسائل بخواهد بررسی شود از دیدگاه آرمانی بررسی می شود.

در دیدگاه آرمانی مبنای طبقه بندی بر نوع دیگری غیر از روشهای بالاست و حب و عشق به عنوان خاستگاه هنر و هنرمندی مطرح می شود. نویسنده در شرح و توضیح حب و عشق باز به انشا نویسی کودکانه روی می آورد. مثلا: شخصیت هنرمند مسلمان از مسیر واقعیات عبور می کند تا به قله یک شخصیت آرمانی برسد. این تک سوار از تمامی منزلها، بیغوله های مهیب و مخوف روح تا دست اندازها ...

او هو آواز با برگ و کوه ترانه می خواند ... و جملاتی عاشقانه از این دست.

و در نهایت نتیجه می گیرد که: او اینک در کنار دندان کرم خورده ی لاشه عفن جاه و مال و مقام و شهرت، وابسته زنجیرهای هزاران ساله باورها و سنتهای ظالمان نیست... آگاهی او شهود یک روح مهذب و پالوده است به حقایق و وقایع و به خالق معبود و به تمامی هستی...

باید توجه داشت که نویسنده جملات بالا را به تمامی هنرها و هنرمندان نسبت می دهد که این اشتباه است. ببینید در تاریخ هنرمان اکثر هنرمندان در خدمت یک بزرگی، امیری یا پولدار و ثروتمندی بودند که به خاطر آنها کار می کردند یعنی دغدغه ی مالی مهمترین دغدغه ی آنها بود و اصولا اگر کسی از آنها حمایت نمی کرد هیچگاه این هنرها به وجود نمی آمدند و اصولا همین الفیه و شلفیه ها یادگاری از این طبقه بالادست می باشد. در شعر و شاعری نیز که ما شاعر مداح کم نداریم. کار به جایی می رسد که بعضا شعرا برای طلب کاه برای اسبشان شعر می گفتند: دعا گو اسبکی دارد که هر روز/ ز بهر کاه تا شام می خروشد.

بنده به اتفاقا خلاف نظر خانم دکتر این عقیده را دارم که اگر ما تاریخ هنر هنرمان را بادیدی جامعه شناسانه بنویسیم و یا اگر در فلسفه هنر اسلامی بتوانیم دیدگاههای روانشناختی و ... را به کار گیریم بسیار موفق خواهیم بود و این کمبود هایی که داریم مرتفع خواهد شد.

خب به نظر کافی است و دیگر این نکته را نگوییم که بعضی از صفحات کتاب عینا ( به اصطلاح دوستانی که در دنیای مجازی می نویسند ) copy past از منابع است و نویسنده حتی یک جمله ربطی مناسب برای آنها به کار نمی برد.

نقد و بررسی کتاب حکمت هنر اسلامی

مطالب مشابه :

معرفی کتاب بوطیقای ارسطو برای فیلمنامه نویسان

فلسفه اسلامی

زندگینامه ارسطو

تاریخچه نقد ادبی در یونان و روم باستان

بررسی و نقد فن شعر

نقد و بررسی کتاب حکمت هنر اسلامی

ارسطو و ابن سينا

دانلود کتاب

کارنامه ی فلسفه ی یونان به زبان پارسی