آسیب شناسی زبان فارسی در پاریس

نشست" آسیب شناسی فعالیتهای آموزشی و پژوهشی در زمینه زبان و ادبیات فارسی" با  هدف استفاده از تجربیات کاربردی اساتید ونخبگان دست اندرکار زبان فارسی يازدهم تيرماه  در محل خانه فرهنگ  ايران در پاریس  برگزار شد .

به گزارش اداره كل روابط عمومي و اطلاع رساني سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي،  اين نشست با حضور دکتر بیک باغبان رییس اسبق دپارتمان و بنیانگذار کرسی زبان فارسی دانشگاه استراسبورگ، دکتر کریستف بلایی مدیر بخش فارسی موسسه ملی زبان ها و تمدنهای شرقی، خانم دکتر لسان پزشکی مدیر بخش فارسی  دانشگاه اکس آن پروانس، دکتر رفیعی استاد اعزامی زبان فارسی در دانشگاه استراسبورگ، استاد هایراپتیان مترجم رسمی اسبق زبان فارسی در سفارت ایران در پاریس ، استاد پورعلیزاده دبیر ادبیات فارسی و نماینده  مجتمع اموزشی سعدی ، خانم سنبله کامبوزیا مسئول کلاسهای فارسی خانه فرهنگ ایران در پاریس و دکتر طباطبایی رایزن فرهنگی ایران در فرانسه  برگزار شد .

در اين نشست  دکتر طباطبایی رایزن فرهنگی  ايران  در سخناني  هدف از اين نشست را بررسی وضعیت و آسیب شناسی فعالیتهای آموزشی زبان و ادبیات فارسی در یک دهه ی  اخیر ( از سال های 2000 تا 2009 ) اعلام نمود و  اظهار  داشت :  این جلسه با در خواست سازمان گسترش زبان فارسی برگزار می گردد. در این جلسه تاکید بیشتربر موضوع آموزش زبان فارسی است تا مبحث پژوهش. بدین منظور برای برنامه ریزی در خصوص گسترش زبان فارسی نیاز به داشتن اطلاعات ، آمار و شناخت محیط وجود دارد.

وي تصريح كرد: این گردهمایی که در واقع جنبه کارگاه کاری دارد .هدف استفاده از تجربیات کاربردی اساتید ونخبگان دست اندرکار زبان فارسی می باشد. به همین منظور سعی شد تا از هر مرکز یا نهاد تخصصی که در زمینه ی زبان فارسی فعالیت دارد یک نفر دعوت شود که مجموعاٌ حدود ۱۰ نفر باشند تا بهتر بتوان کار کرد. نتایج حاصله از این کارگاه جهت برنامه ریزی های آینده به سازمان گسترش زبان فارسی ارسال خواهد شد.

در اين نشست شش  محور با هدف پاسخ و ارائه ی اطلاعات دقیق به مرکز گسترش زبان فارسی و سایر مراکز مرتبط در ایران  مورد بحث وتبادل نظر قرارخواهد گرفت. بنابراین نظریات افراد شرکت کننده با تاٌکید بر ارائه ی اطلاعات و آماردقیق در این کارگاه کاربردی به شرح ذیل مورد بررسی قرار می گیرد :

1. وضعیت دانشجویان و فراگیران زبان و ادبیات فارسی
موسسسه ی ملی زبان ها و تمدئهای شرقیInalco به دانشجویان  علاقه مند به زبانهای شرقی پس از گذراندن دوره سه ساله تحصیلی در سطح لیسانس مدرکی تحت عنوان « لیسانس زبان وتمدن اوراسیا » اعطا می کند.این دپارتمان شامل سه زبان فارسی، کردی وپشتو می باشد. ضمن اینکه صرف لیسانس زبان تحت عنوان «زبان فارسی» وجود ندارد، بلکه بعنوان همان زبانهای شرقی می باشد .

دردانشگاه استراسبورگ ٌ لیسانس زبان فارسی به دانشجویان علاقه مند به این رشته داده می شود  و به همین منظور برای ادامه تحصیل در سطح مستر(فوق لیسانس) و دکترا بر طبق سیستم (L.M.D)  تنها واحد زبان فارسی وجود دارد.

در دانشگاه اکس ان پروانس  Aix En Provenceدر دپارتمان مطالعات زبانها و فرهنگهای خارجی  ، خصوصاٌ مطالعات زبانهای شرقی ، زبان فارسی جزء دروس اجباری انتخابی است و دیپلم دانشگاهی(D.U)  که حاوی شش واحد در هر سطحی وجود دارد با دوره دوسالهD.U  فارسی اعطا می گردد.

در سیستم اصلی موسسه زبانهاو تمدئهای شرقی، کسانی که فارسی را انتخاب می کنند زبانهای عربی وترکی را نیز در کنار آن یاد می گیرند براساس سیستم LLCAو همچنین واحدهای درسی تاریخ تمدن، تاریخ، تاریخ سیاسی و سایر درسهای مربوط به ایران نیز وجود دارد.

از لحاظ تعداد دانشجویان،  در موسسه زبانهای شرقی تقریباٌ آمار ثابتی وجود دارد، هر ساله     حدود50 نفر برای رشته زبان فارسی ثبت نام می کنند که معمولا این تعداد در آخرسال  به 25 نفر تقلیل می  یابد. در سال دوم به 20 و حتی 15 و در نهایت (اخذ لیسانس) به 10 نفر کاهش می یابد . در سطح فوق لیسانس حدود 3 تا 4 نفر در این رشته ادامه ی تحصیل می دهند.  معمولاٌ این نوع دانشجویان به ندرت از دانشجویان موسسه زبانهای شرقی هستند و اغلب دانشجویانی هستند که مطالعات تطبیقی را انتخاب کرده و از دانشگاههای دیگر می آیند. در سطح دکتری، حدود ۸-۷ نفر می باشند. بطور کلی علت اصلی تعداد کم علاقه مندان به زبان فارسی و پس از آن کاهش دانشجویان در سنوات تحصیلی، عدم وجود بازار کار برای فارغ التحصیلان زبان فارسی درکشور فرانسه می باشد، یکی دیگر از دلایل کاهش دانشجودرفرانسه که مربوط به همه رشته هامی باشدعدم وجود کنکور ورودی به دانشگاه است . دانشجویان با داشتن دیپلم  به آسانی وارد دانشگاه می شوندوبه تدریج ازادامه تحصیل بازمی مانند.دربرخی ازرشته ها،  در ابتدا ۱۰۰ نفر وارد دانشگاه شده در آخر سال به ۱۵ نفر تقلیل می یابند .

آمار تقریبی دانشجویان زبان فارسی در دانشگاه اکس آن پروانس در سال اول 15 تا 20 نفر با 4 ساعت مطالعه زبان فارسی در هفته و 3 ساعت تمدن وادبیات ایران می باشد،  که در سالهای بعد درنهایت به 6 تا 7 نفر تقلیل می یابد. اما دانشجویانی که برای اخذ «دیپلم دانشگاهی» (U.D)   در رشته زبان فارسی ثبت نام می کنند دانشجویانی هستند که می خواهند فارسی را نه به عنوان زبان خارجی بلکه به عنوان ابزاری  برای شناخت تاریخ ، هنر و یا رشته های دیگر یاد بگیرند که این بسیار ارزشمند است. این دانشجویان کمتر فراگیری زبان فارسی را رها می کنند. هرساله حدود ۳الی۴ نفر برای اخذ دیپلم دانشگاهی ثبت نام می کنند که تا پایان همین مقدار باقی می مانند.

در دانشگاه استراسبورگ نیزدپارتمان زبان فارسی جزء دپارتمان های زبانهای زنده دنیا است. در این دانشگاه در سطح لیسانس رشته «بین فرهنگی» به وجود آمده که واحدهای زبان خارجی از جمله زبان فارسی، به عنوان زبان اول، جزء واحد تخصصی آموزشی قرار می گیرد. بطورکلی، دردانشگاه استرازبورگ در مقطع لیسانس سالانه ۵۰ الی ۶۰ نفرثبت نام می کنند که مانند سایر موارد تا پایان لیسانس با ریزش بسیار مواجه است. درمقطع دکتری نیز حدود ۷ الی ۸ دانشجو مشغول نگارش تز می باشند.

باید توجه داشت که نباید زبان و ادبیات فارسی را با تاریخ ادبیات ادغام کرد. در موسسه زبانهای شرقی  ادبیات در سال سوم شروع می شود و تمام پایان نامه ها باید به زبان فرانسه باشد. در واقع در مواردی دیپلم سال اول لیسانس معادل دوره پیش دانشگاهی درایران است.

 در خانه فرهنگ ایران نیز به طور معمول حدود ۴۰ الی ۵۰ نفر برای یادگیری زبان فارسی در چهار سطح مبتدی، متوسط، پیشرفته و بسیار پیشرفته ثبت نام می کنند. البته این تعداد تا پایان سال تحصیلی به نصف کاهش می یابد. هر ساله در مدرسه سعدی حدود یکصد نفر که اکثریت آن با دانش آموزان ایرانی مقیم فرانسه می با شد در سه سطح زبان فارسی را یاد می گیرند.

- درخصوص نسبت جنسیت فراگیران شرکت کننده دردوره های آموزشی، باید گفت که در موسسه مطالعات شرق شناسی به تعداد مساوی ولی در دانشگاه اکس آن پروانس، دانشجویانی که زبان فارسی یا عربی را  فرا می گیرند اغلب خانمها هستند. این آمار در رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی نیز در هر سال تغییر یافته
به طوری که نسبت جنسیت فارسی آموزان را نمی توان در آمار جنسیت فراگیران زبان فارسی در دراز مدت دقیقا اعلام نمود.

- روند کاهش یا افزایش تعداد فراگیران شرکت کننده در دوره های آموزش زبان فارسی در دهه اخیر در موسسات مختلف متفاوت بوده به طوری که در موسسه زبانهای شرقی و دانشگاه استراسبورگ تقریباٌ ثابت اعلام شده ولی در دانشگاه اکس آن پرونس سیر صعودی داشته است .
- در خصوص علل رغبت فرانسویان به زبان فارسی می توان مسایل ایران و انقلاب و تحولات موجود در کشور را ذکر کرد که توجه آنان را به ایران جلب می کند. ازدید آنان ایران و تمدن کهن آن در دنیا جایگاه ویژه ای دارد و همین باعث می شود که آنها به فرهنگ و زبان این کشور توجه داشته باشند.

2. وضعیت اعطای بورس تحصیلی زبان و ادبیات فارسی به دانشجویان ایرانی
موسسه زبانهای شرقی سالانه به 2 تا3  نفر از دانشجویان برای بورسهای دو ماهه هزینه سفر می پردازد و آنها از امکانات موسسه تحقیقات ایرانی فرانسهIFRI درتهران نیز بهره مند می شوند.
در دانشگاه استراسبورگ براساس توافقی که با دانشگاه آزاد اسلامی شده است زبان آموزان فارسی می توانند به ایران رفته و دروس فارسی تکمیلی را در آنجا فرا گیرند و هزینه ناچیزی به
عنوان پول تو جیبی نیز به آنها داده می شود. در واقع دانشجو هزینه سفرش را می پردازد ولی هزینه اقامت درایران به عهده  دانشگاه است.
دولت فرانسه هم  در زمینه علوم پایه و رشته حقوق به متقاضیان ایرانی بورس می دهد اما تعداد بورسیه های متقاضی در زمینه علوم انسانی تقریباٌ صفر است.
در زمینه اعطای بورس،کنوانسیونها ویا تفاهم نامه های تبادل دانشجو واستاد وجود دارد. به عنوان مثال می توان  دانشگاه اکس آن پروانس را  با دانشگاه گیلان ، دانشگاه آزاد اصفهان و غیره نام برد  ولیکن این  تفاهم نامه ها خیلی فعال نمی باشند.

3. وضعیت مدرسین زبان و ادبیات فارسی
تعداد مدرسین زبان فارسی در اینالکو 4 نفر برای 40 دانشجو می باشد. این تعداد استاد به ازای هر 10 دانشجوی زبان فارسی نسبت به سایر زبانها و دانشگاهها افزایش ناهماهنگی را نشان می دهد . چنانکه در رشته ی ادبیات تعداد اساتید زیاد است ولی در رشته های تاریخ سیاسی، جغرافیای ایران وسایر رشته های تخصصی در باره موضوعات دیگر مربوط به ایران با کمبود استاد مواجه می باشند. در اکس آن پرونس یک استاد زبان فارسی و در استراسبورک سه نفر می باشند (2 نفر از فرانسه و 1 استاد اعزامی از ایران ) . البته وضعیت مدرسین زبان فارسی در خانه فرهنگ و مدرسه سعدی متوازن است.

4. وضعیت کتب و منابع آموزشی زبان فارسی
5. وضعیت شیوه های آموزش زبان و ادبیات فارسی
موسسه مطالعات وتحقیقات شرقی از نظر منابع دستور زبان فارسی با  مشکل خاصی مواجه نیست و از منابع مختلف از جمله فرهنگ لازار و سایتهای اینترنتی که به عنوان مهمترین منابع علمی و اطلاع رسانی محسوب شده است  استفاده می شود. در واقع، زبان فارسی به عنوان هفت یا هشتمین  زنده ی دنیا از نظر تعداد  مراجعه در اینترنت به حساب می آید.

در گذشته در دانشگاه استراسبورگ، منابع آموزشی تدریس فارسی را از کتابهای درسی و کلاسیک ایران  اقتباس می کردند. اما در مراکز آموزش زبان فارسی (رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در پاریس و مدرسه سعدی) از سه منبع اساسی : کتاب ( کلاسیک و مدرن)، معلم و روشهای مختلف تدریس به عنوان منابع آموزشی استفاده می شود . از نظر این دو مرکز آموزشی ، کتاب حداقل وسیله لازم برای یادگیری و آموزش فارسی آموزان به خصوص سطوح مبتدی می باشد. همچنین لزوم استفاده از کتب مکمل و سایر روشهای مختلف تدریس برحسب میزان استعداد و توانایی یادگیری هریک از فارسی آموزان تاکید می شود. در ضمن استفاده از منابع مختلف موجود در فرانسه وایران و تلفیق از روشهای قدیم  و جدید با  توجه  به  توانایی یادگیری فارسی آموزان نیز مورد نظر می باشد.
یکی از مشکلات  مراکز آموزش زبان فارسی در خارج از کشور کمبود اصطلاح نامه (فرهنگ نامه) و واژه نامه های دوزبانه یا چند زبانه است. هر چند که نباید وجود اینترنت را که در واقع بزرگترین منبع یادگیری و اطلاعات در همه زمینه ها می باشد، از نظر دور داشت ولی نیاز به منابع نوشتاری و کتب برای فارسی آموزان از آن جهت که قابل حمل و استفاده در هرنقطه و مکانی است حائز اهمیت است و این مشکلی است که فارسی آموزان از آن گلایه دارند. قابل ذکر است که زبان محاوره ای یا زبان گفتاری که ما ایرانیان صحبت می کنیم با زبان نوشتاری متفاوت است این موضوع که کمتر در زبانهای دیگر دیده می شود، از این  جهت ما در واقع با دو نوع آموزش زبان به خارجیان مواجه هستیم. به همین جهت به منابعی نیاز است که بتواند به شیوه های آموزشی نوشتاری از یک سو و گفتاری از سوی دیگر کمک کند. زیرا چنانچه فارسی آموزان زبان گفتاری را نیاموزند نمی توانند زبان نوشتاری را به کار برند و بالعکس. البته تقدم و تاٌخر  استفاده  از زبان گفتاری و نوشتاری در سطوح مختلف قابل بحث است. استفاده از روشهای جدید به کاربرده شده در کتب درسی فارسی نیز خالی از اشکال نمی باشد.

یکی دیگر از منابع قابل استفاده ، منابع مستشرقین فرانسوی است که به زبان فارسی تدوین شده است.

استفاده از فیلم ، نوارهای صوتی و تصویری ، اسلاید و حتی استفاده از شیوه های نمایشی مشروط براینکه این منابع به آسانی در دسترس مدرسین باشد بسیار مهم و موثر و گاهی بسیار جالب خواهد بود. همچنین استفاده از داستان های کوتاه به زبان ساده و حداقل  به دو زبان می تواند بسیار موثر باشد.
    
 6.  وضعیت مراکز، موسسات و کرسیهای آموزشی زبان و ادبیات فارسی  
مراکز آموزش زبان فارسی در فرانسه شامل  مراکز وابسته به  نهاد رسمی ایرانی  وفرانسوی می باشد. نهادهای رسمی ایرانی درامرآموزش زبان فارسی ، مدرسه سعدی (آموزش وپرورش) وخانه فرهنگ ایران(سازمان فرهنگ وارتباطات اسلامی) می باشند . نهادهای رسمی فرانسوی عبارتند از : موسسه ملی زبانها و تمدنهای خارجیInalco) ( دانشگاه اکس آن پروانس، دانشگاه سوربن جدید (پاریس ۳) و مدرسه مولیر ( برای دانش آموزان دبیرستانی فرانسه که قصد دارند یکی از زبانهای اختیاری را زبان فارسی انتخاب کنند). البته در خصوص آموزش زبان فارسی چندین مرکز خصوصی و غیررسمی نیز وجود دارد.

پیشنهادها :
• در اختیار قرار دادن گزیده های ساده از داستانهای کوتاه به دو زبان فارسی و فرانسه.
• ترجمه آثار ادبی ازادبای معاصر مانند آثار ادبی کهن به زبان فرانسه. بهتر است متن اصلی و ترجمه در یک کتاب چاپ شوند.
• اعطای بورسهای مطالعاتی کوتاه مدت برای تقویت زبان فارسی .
• تشویق فارسی آموزان به ترجمه آثار نویسندگان ادبیات معاصر .
• اعطای گواهی نامه یا دیپلم به فارسی آموزان پس از اتمام هر دوره مشوقی خواهد بود که آنها را به ادامه یادگیری زبان سوق می دهد.

قابل ذكر است سیستم دانشگاهی فرانسه بویژه در حوزه علوم انسانی پیچیدگی خاصی دارد. این امر، به ویژه با تحمیل الزامات آموزشی دانشگاهی اتحادیه اروپا دشواری بیشتری دارد. در خصوص آموزش زبان و ادبیات فارسی و خارجی، دوحوزه ی مجزا در دانشگاه ها و موسسات  شامل :  دپارتمان و حوزه زبان ، ادبیات، تمدن و محیط فرهنگی  LLCA  آن چنان که در موسسه زبانها و تمدن های شرقی  و  دپارتمان و حوزه زبان، ادبیات، تمدن خارجی،  LLCA آن چنان که در دانشگاههای استراسبورگ و اکس ان پروانس وجود دارد.ج.ط/