آتی سهام؛ قرارداد پوشش ریسک

منیره نظامیوند‌چگینی: قرارداد آتی سهام، قراردادی است تعهدی که بر اساس آن فروشنده (طرف موقعیت فروش) تعهد می‌کند در سررسید تعیین‌شده، تعداد معینی از سهم پایه را به قیمتی که در زمان معامله قرارداد تعیین می‌شود، به فروش رساند و در مقابل خریدار (طرف موقعیت خرید)، تعهد می‌کند آن سهام را در تاریخ سررسید خریداری کند. سود (زیان) طرفین قرارداد، به قیمت سهم در تاریخ سررسید بستگی دارد.
مهم‌ترین تفاوت خریـد قرارداد آتـی سهام در مقایسه با خرید خود سهام این است که در خرید سهام، خریدار باید همه مبلغ را به فروشنده پرداخت کند، اما در قرارداد آتـی، خریدار و فروشنده صرفـا با سپرده‌گذاشتن درصدی از مبلغ معامله به‌عنوان وجه تضمین نزد بورس، نسبت به خرید و فروش همان میزان سهم در آینده، با قیمت مشخص، متعهد می‌شوند، بنابراین، سرمایه‌گذاران حتی درصورت نداشتن مبلغ بسیـار زیاد برای سرمایه‌گذاری نیز می‌توانند ریسک بسیار زیادی را متحمل شوند و این ویژگی، باعث افزایش پیچیدگی قراردادهای آتی، در مقایسه با سهام می‌شود، بر همین اساس، سرمایه‌گذاری در قراردادهای آتی صرفا به افراد متخصص و کارآزموده در حوزه بورس توصیه می‌شود. به گزارش «دنیای اقتصاد»، از مزایای این قراردادها می‌توان به این موارد اشاره کرد که امکان پوشش ریسک وجود دارد؛ به دلیل ویژگی اهرمی (۵ برابر)، با سرمایه کمتر می‌توان سود بیشتری کسب کرد؛ به دلیل نقش کارگزار و اتاق پایاپای، ریسک اعتباری ندارد؛ سود و زیان قراردادهای آتی به‌صورت روزانه به حساب سرمایه‌گذار واریز می‌شود، کسب سود در این بازار بر‌خلاف بازار سهام، منوط به بستن موقعیت و خروج از بازار نیست؛ در بازار افزایشی و کاهشی امکان کسب سود فراهم است؛ برای اتخاذ موقعیت فروش، نیاز به در اختیار داشتن سهام پایه نیست و البته هزینه معاملات قرارداد آتی سهام اندک است.
در این رابطه با تنی چند از کارشناسان امر گفت‌وگویی داشته‌ایم و در ابتدا از دکتر ابوالفضل شهرآبادی، معاون تامین مالی شرکت تامین سرمایه لوتوس پارسیان، خواسته شد در مورد قراردادهای آتی و قواعد حاکم بر این قراردادها و مزایای توسعه این ابزار در بورس اوراق بهادار توضیحات کلی به ما ارائه دهد. وی در پاسخ گفت: قرارداد آتی (Futures Contract) قراردادی است که بر‌اساس آن فروشنده متعهد می‌شود مقدار معینی از کالای مشخص را با کیفیت مشخص، قیمت معلوم، در زمان و مکان مشخص بفروشد و در مقابل طرف دیگر قرارداد متعهد می‌شود آن کالا را از فروشنده خریداری کند و برای جلوگیری از امتناع طرفین از انجام تعهدات، طرفین به‌صورت شرط ضمن عقد متعهد می‌شوند مبلغی را به‌عنوان وجه تضمین (Margin) نزد اتاق پایاپای بگذارند و متناسب با تغییرات قیمت آتی این وجه تضمین را تعدیل کنند و اتاق پایاپای از طرف آنان وکالت دارد متناسب با تغییرات قیمت، بخشی از وجه تضمین هریک از طرفین رابه‌عنوان اباحه تصرف در اختیار دیگری قرار دهد و او حق استفاده از آن را خواهد داشت تا در سررسید از طریق تسویه نقدی یا فیزیکی باهم تسویه کنند. استفاده از ابزار قراردادهای آتی در بازار سرمایه مزایای فراوانی به همراه دارد که پوشش ریسک (Hedging)، افزایش سرعت نقدشوندگی (Liquidity)، کمک به کشف قیمت، فراهم کردن فرصت سودآوری،‌ افزایش شفافیت در بازار و کاهش هزینه‌ها از مهم‌ترین این موارد هستند. همچنین اهرم مالی (Leverage) یا ایجاد فرصت کسب سودآوری بالا با سرمایه‌گذاری نسبتا کم، می‏تواند به‌عنوان یک مزیت محسوب شود. در ضمن با بهره‌گیری از این قراردادها دیگر نیازی به مالکیت دارایی نیست؛ به‌صورتی که فروشنده با پیش‌فروش (Short Selling) می‌تواند یک قرارداد آتی را در بازار بفروشد و در صورت نیاز به تحویل، آن را از بازار تهیه کند.
همین سوال از شایان کرمی، کارشناس ارشد مهندسی مالی (تحلیلگر بازار سرمایه) پرسیده شد، وی در پاسخ گفت: قرارداد آتی سهام قراردادی دو‌طرفه است که بر اساس آن خریدار و فروشنده تعهد می‌کنند سهام موضوع قرارداد را به قیمت مشخص که بر اساس سازوکار عرضه و تقاضا تعیین می‌شود در تاریخ و حجم معین که در قالب یک قرارداد استاندارد از قبل مشخص‌شده توسط بورس اوراق بهادار است، در آینده داد و ستد کنند و برای این تعهد و ضمانت اجرای آن وجه تضمینی (Initial margin) را در اختیار اتاق پایاپای قرار می‌دهند که این وجه تضمین بر اساس قیمت تسویه (Settlement Price ) پایاپای شده و سود(زیان) طرفین قرارداد با محاسبه هر بار قیمت تسویه از وجه تضمین اولیه واریز (برداشت) می‌شود که در حال حاضر در بورس اوراق بهادار تهران قیمت تسویه به‌صورت روزانه و براساس میانگین وزنی معاملات روزانه قرارداد آتی سهام موضوع مورد معامله بر مبنای ساعات پایانی معاملات یا کل ساعات جلسه معاملاتی محاسبه می‌شود. همچنین در صورتی‌که وجه تضمین یکی از طرفین معامله از مقدار مشخصی کمتر شود Margin Call شده و باید حساب تضمین خود را تا وجه تضمین اولیه شارژ کند، در غیر این صورت کارگزار موظف به بستن تعهد این فرد است.
نکته دیگر اینکه در معاملات سهام فرد سرمایه‌گذار باید سهام خود را به فروش برساند تا سود/ زیان او واریز یا برداشت شود؛ اما در معاملات آتی سهام سود (زیان) روزانه واریز (برداشت) شده و در پایان فرد برای بستن تعهد خود باید موقعیت معکوس به تعداد تعهد خود اخذ کند. همچنین در معاملات آتی سهام فرد فروشنده الزامی ندارد که سهام موضوع قرارداد را داشته باشد، همین‌طور هنگام اخذ تعهد فروش ملزم به پرداخت مالیات نیست مگر اینکه تا تاریخ سررسید تعهد خود را حفظ کند آن گاه علاوه بر تحویل سهام باید مالیات آن را نیز پرداخت کند مگر اینکه نکول کرده که مشمول جریمه خواهد شد و این جریمه از حساب تضمین او کسر می‌شود.
مهم‌ترین تفاوت بین سهم و قرارداد آتی سهام به ماهیت این ابزار مالی بازمی‌گردد. سهام، سند مالکیت و مشارکت سرمایه‌گذار در شرکت است؛ اما قرارداد آتی سهام، تعهد سرمایه‌گذار برای خرید یا فروش تعداد معینی سهم در تاریخ مشخص و قیمتی است که خریدار و فروشنده بر اساس حراج پیوسته تعیین می‌کنند. به‌طور کلی می‌توان گفت سهامداران شرکت کل ارزش سهام شرکت را در زمان خرید پرداخت می‌کنند، شریک شرکت محسوب می‌شوند، حق رای دارند، سود دریافت می‌کنند، تنها در زمان فروش سهم از سود (زیان) ناشی از تغییرات قیمت سهم منتفع (متضرر) می‌شوند، سهام اوراق بهادار بدون سررسید است و سهامدار شرکت تا زمانی‌که اقدام به فروش سهام خود نکند، در مالکیت شرکت سهیم است و در صورت ورشکستگی شرکت نسبت به اموال و دارایی شرکت حق رای دارد. اما خریدار قرارداد آتی سهام به جای پرداخت 100 درصد ارزش قرارداد (در هر قرارداد آتی حجم مشخصی از سهام موضوع معامله وجود دارد که تعداد آن غیر‌قابل تغییر است به جز در موارد تصمیمات شرکتی) تنها درصدی از ارزش آن را به‌عنوان وجه تضمین پرداخت می‌کند که به این خصوصیت قراردادهای آتی خاصیت اهرمی می‌گویند، یعنی بر‌اساس اهرم این قراردادها سود و زیان فرد چند برابر می‌شود. از دیگر تفاوت‌های قراردادهای آتی سهام و معاملات سهام این است که فرد خریدار آتی سهام متعهد است که سهام موضوع مورد معامله را در تاریخ مشخص به قیمت تعهد شده خریداری کند به همین منظور اگر شرکت تا تاریخ سررسید سودی پرداخت کند به خریدار قرارداد آتی تعلق نمی‌گیرد. نکته دیگری که در مورد این قراردادها باید بیان کرد اثر تصمیمات شرکتی بر این قراردادها است. در بورس‌هایی که قرارداد آتی سهام معامله می‌شود پس از اقدام شرکتی ناشر، تغییراتی در قیمت و مشخصات قرارداد اعمال می‌شود که در بورس تهران نیز در صورت افزایش سرمایه و تقسیم سود توسط ناشر، اندازه قرارداد و قیمت تسویه آن تعدیل می‌شود.
از مزایای این قراردادها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• به دلیل ویژگی اهرمی با سرمایه کمتر می‌توان سود بیشتری کسب کرد.
• امکان پوشش ریسک با این قراردادها فراهم می‌شود. برای مثال فردی سهمی را به قیمت 200تومان خریداری می‌کند در صورتی‌که قیمت قرارداد آتی این سهم در سه ماه آینده 300 تومان باشد آن گاه این فرد 50 درصد سود بدون ریسک را در سه ماه آینده برای خود تضمین می‌کند. یا اینکه فردی سهمی را به قیمت 200 تومان خریداری کرده، اما قیمت نقدی سهم در حال کاهش است و به 150 تومان رسیده است با این حال قیمت آتی این سهم پس از ریزش برابر 210تومان است پس این فرد با فروش آتی این سهم و تحویل آن در سررسید می‌تواند از ضرر 25درصدی گریخته و سود اندکی نیز کسب کند.
• سود و زیان قراردادهای آتی به‌صورت روزانه به حساب سرمایه‌گذار واریز می‌شود و کسب سود در این بازار بر‌خلاف بازار سهام، منوط به بستن موقعیت و خروج از بازار نیست.
• در بازار افزایشی و کاهشی امکان کسب سود فراهم است و این ویژگی به افزایش کارآیی بازار کمک می‌کند. زیرا در بازار کاهشی نیز فرد سرمایه‌گذار می‌تواند تعهد فروش اخذ کند و پس از افت قیمت‌ها تعهد خود را ببندد و حتی از کاهش قیمت‌ها نیز سود کسب کند.
• امکان کشف قیمت (Price Discovery) بهتر سهام پایه را فراهم می‌آورد. هر چند بازارهای آتی برآورد قطعی از قیمت سهم پایه ندارند، اما اطلاعات ارزشمندی در مورد ریسک، ثبات یا عدم ثبات قیمت در آینده ارائه می‌دهند. در واقع معاملات قراردادهای آتی بیانگر انتظارات بازار درباره قیمت‌های آینده سهم پایه موضوع قرارداد است.
• هزینه معاملات قرارداد آتی سهام اندک است. کارمزد معامله در بازار آتی معمولا کمتر از کارمزد معامله‌ای با ارزش برابر در بازار سهام است. همچنین با توجه به اینکه مالکیت سهام تا قبل از سررسید بین طرفین قرارداد جابه‌جا نمی‌شود، هزینه نقل و انتقال و مالیات در معاملات این قراردادها پیش از سررسید وجود ندارد.
در ادامه از شهرآبادی در مورد اینکه روش‏ها و استراتژی‏های پوشش ریسک با این ابزارها در بورس اوراق بهادار به چه صورتی است، سوال شد که وی در پاسخ گفت: قرارداد آتی برای معامله‌کنندگان آن اعم از فروشنده (تولید‌کننده)، خریدار (مصرف‌کننده) یا دلالان
(Speculators) نیز دارای فوایدی است. به وسیله قراردادآتی فروشنده (تولید‌کننده) می‌تواند قیمت فروش مورد نظر خود را برای زمان آینده تثبیت کند و در برابر نوسانات مربوط به تغییر قیمت کالا، قیمت مد نظر خود را حفظ و از ریسک مربوط به نوسانات قیمت جلوگیری کند.
تولید‌کنندگان می‌توانند از طریق فروش کالا در بازار آتی، سفارش ساخت محصولات را دریافت کنند. تولید‌کنندگان، پردازشگران و توزیع‌کنندگان از قراردادهای آتی به‌منظور پوشش ریسک (Hedging) در برابر نوسانات قیمت استفاده می‌کنند.
مصرف‌کننده کالا نیز می‌تواند از طریق این قرارداد از دریافت میزان کالای مورد نظر خود در زمان مورد نظر با قیمت تثبیت شده اطمینان حاصل کند. وی می‌تواند کالای مورد نیاز خود را برای زمان مورد نظر با قیمت مورد نظر خود تثبیت کند و به این صورت ریسک خود را در برابر نوسانات قیمت محصول در بازار پوشش دهد. مصرف‌کننده می‌تواند در صورت فاصله گرفتن قیمت‌ها از قیمت پیشنهادی، قرارداد خود را در بورس واگذار کند.
معامله‌گر (دلال) نیز می‌تواند از نوسانات قیمت قرارداد آتی با خرید یا فروش قرارداد آتی سود کسب کند.
این افراد با خرید و فروش قرارداد آتی در جهتی که از قیمت‌ها پیش‌بینی می‌کنند امکان کسب سود را خواهند داشت. به‌عنوان مثال زمانی که قیمت‌ها در حال افزایش است با اتخاذ موقعیت خرید (Long Position) در یک قرارداد آتی به قیمت پایین‌تر، از روند افزایشی قیمت سود کسب کرده و زمانی که قیمت‌ها در حال کاهش است می‌تواند با اتخاذ موقعیت فروش (Short Position) در یک قرارداد آتی از روند کاهشی قیمت‌ها،کسب سود کند. در این رابطه نظر کرمی نیز پرسیده شد، وی گفت: استراتژی‌های معاملاتی در این بازار به هدف مشارکت‌کنندگان آن بستگی دارد اما به‌طور کلی قراردادهای آتی سهام به‌طور گسترده‌ای توسط پوشش دهندگان ریسک (Hedgers) برای پوشش ریسک معاملات خود در بازار سهام و همچنین معامله‌گرانی با افق سرمایه‌گذاری کوتاه مدت برای کسب سود از سهامی که حتی مالک آن نیستند، استفاده می‌شود. همچنین قراردادهای آتی سهام، ابزار مناسبی برای آربیتراژگران به شمار می‌رود و فرصت‌های مناسبی پیش روی آنها قرار می‌دهد. به‌طور کلی فعالان این بازار می‌توانند افراد زیر باشند:
• پوشش دهندگان ریسک: این افراد به دنبال پوشش ریسک خود از نوسان قیمتی در آینده می‌باشند. برای مثال فرض کنید سرمایه‌گذاری سهمی را در سبد خود دارد، او اعتقاد دارد این سهم یک دوره کوتاه‌مدت افت قیمتی را تجربه می‌کند و این فرد به دنبال آن است که کارمزد خرید و فروش مجدد پرداخت نکند و همچنین از ارزش سبد خود محافظت کند. آن گاه اتخاذ موقعیت تعهدی فروش در قراردادهای آتی این سهم می‌تواند راهبرد بهینه‌ای برای پوشش ریسک از افت ارزش سهم در دوره ریزش باشد، زیرا برای تعهد فروش این سهم نیازی به پرداخت مالیات ندارد و علاوه بر آن شاید خاصیت اهرمی بودن قراردادهای آتی باعث ریزش بیشتر این قرارداد شود و این فرد علاوه بر حفظ ارزش سهامی که در مالکیت او است، بر ارزش سرمایه خود نیز اضافه کند.
• آربیتراژگران: آربیتراژگران به دنبال کسب سود بدون ریسک هستند. به این ترتیب سهامی را که در یک بازار کم قیمت‌گذاری شده‌، خریداری و در بازار دیگری که بالا قیمت‌گذاری شده‌اند، به فروش می‌رسانند و تا زمانی‌که این تفاوت قیمت وجود داشته باشد، امکان کسب سود برای این دسته از فعالان وجود دارد. البته نکته قابل ذکر این است که فرصت‌های آربیتراژی باید به گونه‌ای باشد که هیچ گونه هزینه فرصتی برای آربیتراژگران نداشته باشد برای مثال، در صورتی‌که بازدهی حاصل از آربیتراژ کمتر از اوراق مشارکت و سپرده‌های بانکی در کشور باشد این فرصت آربیتراژی برای آربیتراژگران قابل قبول نیست. در بازار آتی سکه ( بورس کالا) آربیتراژگران بارها از این بازار سودهای بدون ریسک مناسبی کسب کردند. برای مثال، فرض کنید نرخ اوراق مشارکت روز شمار سالانه در ایران برابر 24درصد باشد آن گاه در بازار آتی سهام، سررسید 3ماه آینده، 10 درصد بیش از ارزش فعلی سهام باشد،در این صورت یک فرصت آربیتراژی مناسب برای آربیتراژگران ایجاد شده است.
• سفته‌بازان: این دسته افراد برای کسب سود حاصل از نوسانات قیمتی با تحلیلی که نسبت به این بازار دارند اقدام به معامله می‌کنند. سفته‌بازان،‌گاهی اوقات باعث نقد‌شوندگی بازار می‌شوند. بازار آتی سهام به دلیل اینکه خاصیت اهرمی دارد برای این دسته از افراد به مراتب جذابیت بیشتری نسبت به بازار سهام خواهد داشت.
شهرآبادی در پاسخ به اینکه آیا با راه‌اندازی این قراردادها امکان بازگشت سرمایه به بورس وجود دارد یا خیر، گفت: در صورتی که حمایت لازم از قراردادهای آتی و به‌طور کلی‌تر از بازار مشتقه صورت بپذیرد، توسعه بازار مشتقه پتانسیل بسیار بالایی در راستای جذب نقدینگی و بازگشت سرمایه به بورس خواهد داشت. به‌عنوان مثال، افزایش تعداد کالاهای پذیرفته شده در بازار آتی و پذیرش محصولات استاندارد کشاورزی مانند دانه‏های روغنی کمک شایانی هم به کشاورزی کشور و هم به بازار سرمایه خواهد کرد.
کرمی نیز در این رابطه اظهار کرد: قطعا این‌گونه خواهد شد. این نوع ابزارها ماهیتا برای پوشش ریسک هستند. با توجه به اینکه سرمایه‌گذاران اغلب روی سرمایه‌شان ریسک کمتری می‌پذیرند و به شدت نسبت به سرمایه خود احتیاط می‌کنند، با این ابزارها می‌توانند خود را در مواقع لزوم از ریسک افت ارزش سهامشان پوشش دهند؛ همچنین این ابزارها در شرایط عکس، خواسته طرف مقابل افراد ریسک گریز یعنی افراد بی‌تفاوت به ریسک یا با ریسک‌پذیری بالا را برآورده خواهند کرد؛ زیرا به دلیل خاصیت اهرمی کمک می‌کند نوسان‌گیران موفق، با سرمایه کمتر، سود بیشتری کسب کنند، پس توسعه این‌گونه ابزارها قطعا به حفظ سرمایه و حتی جاری شدن سرمایه به بورس اوراق بهادار کمک بسزایی خواهد کرد و با حفظ سرمایه در بورس، شرکت‌ها می‌توانند به‌راحتی به افزایش سرمایه اقدام کنند و باعث بهبود و افزایش تولید و رونق اقتصادی شوند، در نتیجه توسعه این‌گونه ابزارها به رشد اقتصادی کشور کمک بسیاری خواهد کرد.
در ادامه از شهرآبادی خواسته شد در مورد مشکلات فعلی این قراردادها در حال حاضر در بورس اوراق بهادار که نقد‌شوندگی این ابزارها را پایین نگه داشته است، توضیحاتی ارائه دهد؛ وی گفت: مهم‌ترین دلیل نقد‌شوندگی پایین این قراردادها به عدم آشنایی کامل سرمایه‌گذاران بورس اوراق بهادار و همچنین تولید‌کنندگان و مصرف‌کنندگان در بورس کالا با ماهیت و مزایای قراردادهای آتی مربوط می‏شود. اگر این افراد، با قراردادهای آتی آشنایی لازم را داشته باشند، می‏توانند از این ابزار مالی قدرتمند جهت پوشش ریسک خود استفاده کنند و همین موضوع موجب افزایش تعداد معاملات در بازار آتی و در نهایت افزایش نقد‌شوندگی خواهد شد. نکته دیگری که موجب نقد‌شوندگی پایین قراردادهای آتی می‌شود ، اعمال نفوذ عاملان قدرتمند و دستکاری قیمت‌ها در بازار نقد (Spot) است که موجب ایجاد تغییرات غیر‌عادی در روند قیمتی دارایی پایه می‏شود. بدیهی است که در صورت وجود این تغییرات غیر‌عادی و همچنین با توجه به اهرم موجود در قراردادهای آتی، اقبالی به سوی این معاملات وجود نخواهد داشت.
عدم کارآیی بازار نیز می‏تواند دلیل مهمی برای عدم نقد‌شوندگی معاملات آتی باشد. اطلاعات نهانی موجود باعث ایجاد فرصت‏های آربیتراژی و کسب سود غیر عادی برای بعضی از دلالان می‌شود و در نهایت زیان سنگینی را برای یکی از طرفین فروشنده یا خریدار به همراه خواهد داشت. در این رابطه از مهدی عشریه، یکی دیگر از تحلیلگران بازار سرمایه، نیز جویای نظر شدیم که وی این‌گونه پاسخ داد: بازار آتی در ایران بازاری نوپا تلقی می‌شود. به همین دلیل عدم دانش لازم در این حوزه یکی از مهم‌ترین مشکلات پیش روی این بازار شمرده می‌شود. متاسفانه، بسیاری از مردم اطلاعات کامل و درستی به منظور سرمایه‌گذاری در بازار بورس اوراق بهادار نیز ندارند چه برسد به بازار آتی. از طرف دیگر عدم اطمینان نسبت به تصمیمات کلان اقتصادی همچون نرخ خوراک پتروشیمی‌ها یا نرخ عوارض سنگ آهنی‌ها باعث عدم اطمینان نسبت به سرمایه‌گذاری فعالان بازار سرمایه در بازار آتی اوراق بهادار گردیده است. همچنین نبود مکانیسم جامع در این بازار از دلایل دیگر عدم استقبال سرمایه‌گذاران شمرده می‌شود. نبود اطلاعات جامع و قابل دسترس عموم از قبیل وجه تضمین اولیه، حجم هر قرارداد و... برای هر سهم از بزرگ‌ترین‌ معضلات این بازار شمرده می‌شود.
شهرآبادی در پاسخ به این سوال که مدیر‌عامل شرکت بورس و اوراق بهادار چندی پیش اعلام کرد قراردادهای آتی سهام و دستورالعمل جدیدی برای این ابزارها تدوین خواهد شد که در آن هم صندوق‏های سرمایه‌گذاری و هم معامله‌گران آنلاین می‏توانند به خرید و فروش این ابزار بپردازند، در صورت اجرای این دستورالعمل این ابزارها می‏توانند چه تاثیری روی بورس اوراق بهادار بگذارند، گفت: بدون تردید، بازار قراردادهای آتی سهام یک بازار پر پتانسیل و جذاب برای فعالان بازار سرمایه است و تلاش‌های بسیاری هم در سازمان بورس و هم در شرکت بورس جهت اجرایی شدن این بازار انجام گرفته است. به دلایلی حتی می‌توان جاذبه‌های منحصر به فردی را برای آن نسبت به بازار قراردادهای آتی سکه برشمرد. یکی از این موارد، محدودیت دامنه نوسان دارایی پایه است که تحلیل‌پذیری قرارداد آتی سهام را بیشتر می‌کند. همچنین به دلیل وجود بازار مستقل دارایی پایه و توازی آن با بازار قرارداد آتی سهام، نگرانی‌های موجود در بازار آتی سکه شامل تعطیلی بازارهای جهانی در روزهای تعطیل رسمی طبق تقویم میلادی یا 24 ساعته بودن آن در روزهای کاری موضوعیت ندارد.
در سال 1389 شرکت بورس با طراحی یک سامانه بومی، موفق به برداشتن گام مهمی برای خروج از وضعیت تک ابزاره شد و بازار آتی را با جذابیت‌های ویژه خود به سرمایه‌گذاران و فعالان جدی بازار سهام معرفی كرد. با این حال پس از نخستین سال فعالیت بازار، با هدف یکپارچه کردن سامانه‌های معاملاتی، معاملات قراردادهای آتی به سامانه مبادلات بازار نقدی منتقل شد که متاسفانه به دلیل فراهم نبودن زیرساخت‌های نرم‌افزاری لازم در این سامانه، این اقدام با استقبال فعالان بازار مواجه نشد و کارگزاران و مشتریان نیز پس از مدت کوتاهی از این بازار خارج شدند. با این حال به‌رغم محدودیت‌ها و پیچیدگی‌های فنی تلاش‌های زیادی جهت بهبود سازوکارهای اصلی این بازار با مشارکت همه نهادهای ذی‌ربط از جمله: سازمان بورس، شرکت سپرده‌گذاری مرکزی، شرکت‌های کارگزاری، شرکت مدیریت فناوری بورس و برخی از شرکت‌های نرم‌افزاری فعال صورت گرفته که می‌تواند کاستی‌های موجود را هموار كند.
صندوق‏های سرمایه‌گذاری صرفا به‌منظور پوشش ریسک خود در برابر کاهش قیمت سهام می‏توانند در قراردادهای آتی سهام، موقعیت فروش گرفته و تنها جهت بستن موقعیت‏های باز خود مجاز به گرفتن موقعیت خرید ‏هستند. گرفتن موقعیت فروش در قراردادهای آتی سهام موجب می‏شود تا سهام موجود در پرتفوی صندوق سرمایه‌گذاری از ریسک کاهش قیمت در امان بوده و این موضوع موجب کاهش ارزش روز دارایی‏های (NAV) صندوق نخواهد شد.
شایان کرمی این سوال را به این صورت پاسخ داد که یکی از این مشکلات عدم آگاهی و شناخت صحیح و کامل سرمایه‌گذاران از این قراردادها است که باید در زمینه تبلیغات و آموزش این قراردادها؛ همه نهادها از جمله بورس، کارگزاران و رسانه‌ها همکاری کنند تا سرمایه‌گذاران شناخت بیشتری نسبت به این ابزارها پیدا کنند برای مثال در حال حاضر بورس کالای ایران برای متقاضیان اخذ کد معاملاتی آتی کلاس‌هایی را برگزار می‌کند که باعث شناخت بیشتر فعالان از این قراردادها می‌شود بنابراین برگزاری کلاس و تبلیغات در این زمینه به مرور باعث افزایش آگاهی سرمایه‌گذاران خواهد شد. مشکل دیگر این قراردادها شفاف نبودن قراردادهای آتی سهام و عدم حمایت سرمایه‌گذاران حقوقی است که قطعا این مشکل با قراردادهای جدید و دستورالعملی که اجازه ورود صندوق‌های سرمایه‌گذاری به این بازار را می‌دهد حل خواهد شد زیرا صندوق‌های سرمایه‌گذاری با بهره‌گیری از مدیران حرفه‌ای و با دانش، طبیعتا شناخت کافی از این بازار را دارند و به درستی از این بازار برای اهداف خود استفاده خواهند کرد.
همچنین مهدی عشریه در این رابطه گفت: مسلما درصورت رونق بازار آتی سهام، شاهد کاهش ریسک سرمایه‌گذاری از طریق روش‌هایی چون آربیتراژ کردن خواهیم بود. این مساله هم به رونق معاملات بازار سرمایه می‌انجامد و هم روشی مطمئن برای کسب سودآوری تلقی می‌شود. همچنین شاهد تغییرات انتظارات در ماه‌های مورد معامله از نگاه سرمایه‌گذاران خواهیم بود. خارج از مباحث قیمت، بازار آتی نشان دهنده انتظارات سرمایه‌گذاران از رشد قیمتی یک سهم در آینده خواهد بود، به همین دلیل به قدرت تصمیم‌گیری در بازار اوراق بهادار نیز به‌صورت قابل توجهی افزوده خواهد شد. در پایان از شهرآبادی خواسته شد تا درخصوص اینکه چه ابزارهای دیگری می‏توانند به پوشش ریسک فعالان بورس اوراق بهادار کمک کنند؛ توضیحاتی ارائه دهد؛ وی گفت: به‌طور کلی ابزارهای مشتقه (Derivatives) در پوشش ریسک می‏توانند تاثیر گذار باشند. از نمونه‏های دیگر مشتقات می‏توان به قراردادهای اختیار معامله (Options) و قراردادهای تاخت (Swaps) اشاره کرد. ترکیب این ابزارهای مشتقه با یکدیگر و همچنین با ابزارهای مالی دیگر نیز می‏تواند با توجه به شرایط سرمایه‌گذاری، ریسک را پوشش دهد. به‌عنوان مثال هم اکنون ابزار اختیار فروش تبعی سهام در بورس اوراق بهادار تهران به منظور پوشش ریسک برای تعدادی از سهام در نظر گرفته شده است. ابزار دیگری که به‌عنوان پوشش ریسک می‏توان از آن نام برد صندوق‏های پوشش ریسک (Hedge Fund) می‏باشند. صندوق‏های پوشش ریسک صندوق‏هایی هستند که حضور در آنها به قشر خاصی از سرمایه گذاران که طبق قوانین اجازه حضور در فعالیت‌های بیشتری نسبت به صندوق‏های سرمایه‏گذاری متعارف را دارند، تعلق دارد. این صندوق‏ها همان‌گونه که از نام‌شان پیدا است از روش‏های مختلفی جهت به حداقل رساندن ضررهای احتمالی در سرمایه‌گذاری‏ها استفاده می‏کنند. کرمی نیز در این رابطه گفت: در حال حاضر اوراق تبعی از دیگر مشتقات و ابزارهای مالی برای پوشش ریسک در نظر گرفته شده و در صورتی‌که فعالان بازار به خاطر داشته باشند این ابزار مالی بارها یکی از دلایل خروج بورس از رکود بوده حال در صورتی‌که بازار آتی سهام در کنار اوراق تبعی توسعه پیدا کند استراتژی‌های معاملاتی بسیاری برای پوشش ریسک، کسب سودهای بدون ریسک و حفظ و توسعه بورس اوراق بهادار و بازار سرمایه کشور پیدا خواهد شد.
همچنین مهدی عشریه در پاسخ به این سوال گفت: در حال حاضر ابزارهای مالی بسیاری در بازارهای بین‌المللی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در بازار ایران نمونه کوچکی از این ابزار به نام اوراق تبعی برای برخی نمادها منتشر شده است. متاسفانه به رغم انتشار این اوراق در بازار، شاهد عدم اطلاع رسانی و آموزش لازم در این باب هستیم. اوراق دیگری که به همین منظور در بازارهای جهانی قابل معامله است، اوراق آپشن نام دارد که به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای مالی بین‌المللی شمرده می‌شود که ان‌شاءالله در آینده به همراه روند رو به رشد سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه شاهد راه‌اندازی و رونق این بازارها خواهیم بود.

آتی سهام؛ قرارداد پوشش ریسک

مطالب مشابه :

نمونه قرارداد حسابرسی مالیاتی

سرمایه گذاری و ریسک

قراردادهای مشارکت در تولید نفت

بررسی مدیریت سود و انعطاف‌پذیری حسابداری

استاندارد های مبتنی بر اصول و قواعد در مورد حسابداری اجاره

انواع قرارداد پیمانکاری

استانداردهای مبتنی بر اصول و قواعد در مورد حسابداری اجاره

آتی سهام؛ قرارداد پوشش ریسک

سرمايه‌های سرگردان و معادله حسابداری