کاشان نگینی در کویر

کاشان از شهرهای استان اصفهان و درشمال استان واقع شده است ودارای 3 بخش و67 روستا می باشد.فاصله این شهر تا تهران 230کیلومتر،تا قم 95کیلومتروتا اصفهان 210کیلومتر می باشد.کاشان،با قرار داشتن برروی زنجیره بزرگ راههای کشور و واقع شدن بر سرراه اصلی ارتباطی شهرها و استانهای شرقی و شمالی و غربی کشور، با شهرها و استانهای مرکزی، جنوب و جنوب شرقی؛ دارای موقعیت ممتازی می باشد.

2- موقعیت تاریخی
کاشان هزار سال است که محل زندگی انسانها و اقوام گوناگون بوده و تمدنی کهن را در خود جای داده است.
قدمت تاریخی منطقه کاشان مربوط است به یکی از کهن ترین مراکز استقرار بشر در فلات مرکزی ایران موسوم به سیلک:(Sialk)
مردمان 7 هزار سال پیش دراین قسمت که در2کیلومتری جنوب غربی کاشان قرار دارد، تمدنی را بنیان نهادند که آبادانی کنونی منطقه کاشان می تواند دنباله همان تمدن باشد، هر چند که آنچه امروزه به عنوان کاشان مطرح است هویتی کاملا اسلامی دارد.
یک هیئت باستان شناسی فرانسوی به سرپرستی پروفسور رومن گریشمن طی سالهای 1311 تا 1313 شمسی در سیلک کاشان به کاوش وحفاری پرداختند وبا به دست آوردن آثار سفالین و فلزی از دل تپه ها به نتایج شگفت انگیزی دست یافتند.
بر اساس تحقیقات این هیئت، اولین خواستگاه تمدن بشری و اولین سکونتگاه بشر و اولین نقطه ای که بشر با استفاده از مصالح ساختمانی(خشت خام و ملاط گل) به ساختن خانه پرداخته است، سیلک کاشان است.
علاوه بر منطقه سیلک، مناطقی مانند غار رئیس،آتشکده نیاسروآتشکده خرمدشت که مربوط به زمان ساسانیان است برتداوم آن تمدن صحه می گذارد.
علاوه بر آثار فوق؛ نویسندگان و مورخین نیز از دیرباز در آثار خود سخن از کاشان به میان آورده اند؛ از جمله: شرکت اهالی کاشان در جنگهایی که در زمان ساسانیان روی می داده است وپس از آن هجوم عربها به کاشان و بنا نهادن شهر کاشان توسط زبیده خاتون- همسر هارون الرشید- وآبادانی شهر کاشان در دوران آل بویه، اهمیت پیداکردن موقعیت کاشان درزمان حکومت سلجوقیان وآثار وابنیه ای که از این دوره باقی مانده است و نیز حمله وحشیانه مغولان در قرن هفتم به این شهر، پیمودن راه ترقی در دوران صفویان و آثاری که از این دوره به جای مانده، آثار واخباری که اززمان قاجاریه و نیز دوران مشروطیت داریم، همکاری هایی که مردم کاشان درقیام های مردمی در مخالفت با رژیم پهلوی از جمله 15 خرداد 1342 وادامه آن در انقلاب اسلامی ایران داشتند و...همه وهمه بیانگر موقعیت و جایگاه تاریخی کاشان و حیات تاریخی مردم این دیار از 7000 سال پیش تا کنون در این خطه می باشد.
3

- موقعیت فرهنگی
کاشان از جمله شهرهای با سابقه وهویت دیرینه فرهنگی است وعالمان، فقیهان، دانشمندان، طبیبان، فیلسوفان، شاعران ونقاشانی که دراین دیار نشو و نمو نموده اند ازجمله نام آورانی هستند که نه تنها نام کاشان را پرآوازه کرده اند بلکه ایران و جهان اسلام را اعتباری دیگر بخشیده اند. از زمانهای دیرین مجامع و حوزه های علمی مختلفی در این شهر وجود داشته و هم اکنون نیز در گوشه گوشه شهر عالمان و فرهیختگانی در مدارس علوم دینی و دانشگاهها و مراکز آموزش عالی جرعه نوشان علم و ادب را سیراب می کنند.
هم اکنون در کاشان 8 مدرسه علوم دینی باحدود2000طلبه و5 دانشگاه ومرکز آموزش عالی با حدود 15000 دانشجو وجود دارد.

4- موقعیت اقتصادی
کشاورزی: منطقه کاشان از ویژگیهای کشاورزی مهمی برخوردار است ، به طوری که قسمت عمده زمینهای اطراف کاشان زیرکشت پنبه وغله است وهمچنین انواع میوه ها از قبیل انار، انجیر، انگور، گوجه درختی، هندوانه، طالبی، چغندر، هویج، شلغم ونیز انواع سبزیجات وصیفی جات از جمله محصولات کشاورزی منطقه کاشان است . از جمله پرورش درختان گل وگیاهان داروئی جهت تهیه گلاب و عرقیات گیاهی در منطقه از جایگاه ویژه ای برخوردار است.
صنعت: از نظر صنایع اخیرا کاشان توسعه مناسبی یافته است و می توان از صنایعی مانند فرش ماشینی، ریسندگی، بافندگی، چینی سازی، ملامین، کاشی سازی، ابزارآلات صنعتی و دهها واحد صنعتی پیشرفته دیگر نام برد که کاشان را به یکی از مهمترین قطبهای صنعتی کشور تبدیل کرده است.تعداد واحدهای تولیدی فعال در این شهرستان متجاوز از 350 واحد می باشد.
صنایع دستی: در این زمینه کاشان از دیرباز زبانزد و مشهور بوده است ولی با رشد فناوری ماشینی درصنایع، بعضی از صنایع دستی به فراموشی سپرده شده است.
در روزگاران گذشته صنایعی مانند قالی بافی، شعربافی، زری بافی، مسگری، کاشیگری، سفالگری، ابریشم بافی، مخمل بافی، زیلو بافی و...در کارگاههای کوچک رواج داشته است که با مرور زمان و همراه با تحولات اقتصادی- اجتماعی ، یا بعضی ازآن صنایع مثل مسگری و شعربافی، سفالگری، ابریشم بافی به کلی به دیار فراموشی سپرده شده ویا بعضی از آنها مانند مخمل بافی، پارچه بافی، کاشیگری، قالی بافی در مجموعه های صنعتی بزرگ تولید می شود؛ ولی نه با آن ظرافت و هنرآفرینی که محصولات صنایع دستی برخوردار بودند.
معدن: درمنطقه کاشان معادنی نظیر مس، آهن، سولفات باریم، زاج سبز، نمک طعام، سنگهای مرمرو تراورتن به چشم می خورد که بعضی از این معادن مورد توجه ودارای اهمیت خاصی در کشورمی باشد.

جاذبه های گردشگری شهرستان کاشان
الف) جاذبه های تاریخی
1- تپه های باستانی سیلک
پس از فرونشستن آب دریاچه مرکزی ایران وخشک شدن تدریجی آن، ساکنان اطراف آن مجبور شدند نواحی حاصلخیزی مانند اطراف فین که همان منطقه سیلک باشد را جهت زندگی و سکونت اختیار کنند، ولی این قدمت تا 60 سال پیش همچنان ناشناخته بود تا اینکه براساس بررسی های علمی پروفسور گریشمن درسال 1311 ش(1933 م) قدمت آثار به جای مانده در این تپه ها به هزاره پنجم تا اول قبل از میلاد منسوب گردید.آثاری از این تپه ها در موزه های لوور فرانسه، ملی ایران و باغ فین نگهداری می شود.
این تپه در مغرب مسیر کاشان- فین ودر مجاورت جاده قرار دارد. سیلک در حال حاضر مشتمل بریک تپه شمالی ویک تپه جنوبی است که به فاصله 500 متراز یکدیگر قرار دارند.در جلو این تپه ها گورستانهایی از انسانهای ما قبل تاریخ وجود دارد.

2- باغ تاریخی فین
بنای اولیه باغ فین به قبل از اسلام و با تمدن سیلک پیوند خورده است که تمدن سیلک پیوندی ناگسستنی با چشمه جوشانی دارد که در بالای باغ جاری است، وبه چشمه سلیمانیه معروف است.
از زمانهای بس دور درپایین این چشمه باغی وجود داشته است که کمی پایین تر از باغ فعلی بوده و براثر زلزله ای که درسال 982 ه.ق روی داد باغ به کلی ویران شد که به دستور شاه عباس صفوی بعد از سال 1000 ه.ق باغی در مکان فعلی که در حقیقت قسمتی از باغ قدیمی بود ساخته شد.
ازسال 1135 ه.ق بعد از حمله افاغنه آبادانی باغ رو به رکود گرائید ولی با دستور کریم خان زند به خصوص با ساختن عمارتی که به نام خلوت کریم خانی در ضلع جنوبی باغ واقع است باغ فین رو به آبادانی گذاشت.ولی با زلزله معروف سال 1192 قمری باغ نیز آسیب کلی دید که پس از آن یعنی از سال 1200 قمری وبا روی کارآمدن سلسله قاجار به خصوص با دستور فتحعلی شاه به مرمت باغ جانی دوباره گرفت که ساختمان شتر گلوی فتحعلی شاهی در ضلع جنوب غربی باغ و حمام سلطنتی بزرگ که در مجاورت حمام اولیه ساخته شد از آثار آن می باشد.
با آغاز مشروطیت به جهت وضع دفاعی بنای باغ، این مکان پناهگاه اشرار ویاغیان گشت ودر مدت 14 سال یاغیان مصالح و اشیای گرانبهای آن را به یغما بردند.از وقایع مهم تاریخی در این باغ می توان به جشن تاجگذاری رسمی شاه اسماعیل صفوی و نیز قتل امیرکبیر در این باغ اشاره کرد.

بررسی اجمالی ابنیه باغ فین
سردرب، دیوارها و برجها: مجموعه باغ فین حدود 2500 مترمربع مساحت دارد که در بدو ورود به این مجموعه با ساختمان رفیع سردرب ورودی برخورد می کنیم.این قسمت از باغ در دوره صفویه بنا گذاشته شده است.این بنا دارای دو طبقه است که طبقه تحتانی شامل هشتی و دالان ورودی به باغ با اتاقهای جانبی، و طبقه فوقانی شامل سالن وسیع و زیبایی است که چشم انداز خوبی بر اطراف دارد.در اطراف باغ از جمله در طرفین سردرب، دیواری به ارتفاع 6-5 متر وهفت برج دیده می شود.
شترگلوی عباسی: پس از ورود به باغ و گذشتن از خیابان مصفایی که در وسط آن نهرآب زیبایی که همیشه آب از فواره های فیروزه ای آن درفوران است ودرختان سرو زیبایی در دوطرف آن سر به فلک کشیده اند؛ اولین ساختمانی که جلب توجه می کند شتر گلوی عباسی است که به دستور شاه عباس بزرگ ساخته شده است.درجلوی این بنا حوض وسیعی دیده می شود ودر پشت این بنا نیز حوضچه ای قرار دارد که از کف آن آب فوران می کند، این بنا در دو طبقه و به گونه ای ساخته شده است که ازهر طرف باغ می توان به آن وارد شد.
در میان این ساختمان نیز حوضچه ای است که آب چشمه با طرحی جالب(موسوم به شترگلو) درآن فوران می کند.برروی دیوارها و سقف این بنا آثار نقاشی دوره صفوی با تصاویری از شکارگاه و شاهزادگان می باشد، این ساختمان قبلا به صورت سه طبقه و طبقه بالای آن به صورت کلاه فرنگی بوده است.
شترگلوی فتحعلی شاهی: این بنا که در جنوب باغ واقع است به دستور فتحعلی شاه ساخته شده و شامل شتر گلو و صفه مجاور و دارای دو حیات خلوت در قسمت شرق و غرب آن است که کف صفه کلا از سنگ مرمر مفروش بوده و سقف آن به طرز جالبی نقاشی شده است که هنوز قسمت هایی از آن دیده می شود.
اندرونی کریمخانی و اتاق شاه نشین: این بناها مجموعه مسکونی است که در جنوب باغ و در مغرب شترگلوی فتحعلی شاهی قرار دارد ودر سال1176 قمری به دستور کریم خان وبه همت آقا سلیم آرانی حاکم وقت کاشان ساخته شده و شامل چند اتاق تودرتو وحیاط و باغچه ای کوچک است که گفته می شود امیرکبیر40 روز در این ساختمان زندگی کرده است.درمقابل اتاق شاه نشین حوضچه زیبایی است که دارای منافذ متعدد ومنظمی است که آب چشمه سلیمانیه فین به طرز جالبی در آن فوران می کند.
حمام ها(حمام کوچک و بزرگ): درقسمت جنوبی باغ ، دو حمام وجود دارد که به حمام کوچک وبزرگ معروف است، حمام کوچک از آثار دوره صفویه وهمراه با بنای اولیه باغ فین ساخته شده است.حمام بزرگ در دوران قاجاریه به وسیله فتحعلی شاه ساخته شده است.
حمام بزرگ مخصوص امرا وحمام کوچک اختصاص به استفاده خدام داشته است.در هریک از حمامها قسمتهایی شامل ورودی، گرمخانه، آبنما،خزینه، محل نظافت، سربینه(رختکن) به چشم می خورد.
کانالهایی جهت تعویض آب خزینه ها وحوضچه ها در کف حمامها وجود دارد.دیوار حمامها با عایق رطوبتی مخصوص- ماسه آهک یا ساروج- پوشانده شده است.

3- مجموعه تاریخی بازار
یکی از اهم آثار تاریخی ودیدنی کاشان مجموعه تاریخی بازار است که از تقاطع خیابان باباافضل و میدان کمال الملک تا حدود دروازه دولت ادامه دارد.
قدمت بازار را مربوط به دوران سلجوقی می دانند، لکن دوران اوج بازار مربوط به زمان صفویه است.غالب سیاحان وجهانگردانی که درعصر صفویه و قاجاریه به ایران آمده و از کاشان دیدن کرده اند عظمت و شکوه و رونق بازار کاشان را ستایش کرده اند.
درمجموعه تاریخی بازار علاوه بر راسته بازارهای اصلی نظیر:مسگرها، زرگرها، کفاش ها، بزازها و بازارچه های میانچال، ملک، ضرابخانه و رنگرزها؛ مساجد، بقاع، کاروانسراها، تیمچه ها، حمامها وآب انبارهای متعدد ومختلفی وجود دارد که هر یک از آنها در دوره خاصی ساخته شده اند.
چنانچه از طرف میدان تاریخی فیض وارد بازار شویم در قسمت شرقی بازار مسگرها مشتمل بر کاوانسرای ذغالی ها(888 ه.ق) وکاروانسرای میرپنج وسرای غفارپور ومسجد و حسینیه رباط قراردارد.
از سمت غرب که به بازار وارد شویم از ابتدای بازار تا انتهای آن که بازارچه پانخل نامیده می شود بناهای زیبا و تاریخی زیر را در مجموعه بازار دیدن خواهیم نمود:
کاروانسرای گمرک، کاروانسرای نو، سرای نراقی ها، سرای بروجردیها، آب انبار بالا بازار، مسجد بالا بازار، حمام خان، سرای زرکشها، سرای قمی ها، قیصریه، سرای آب انبار، سرای چهارگوش، تیمچه حاج محمد صادق، تیمچه معروف، زیبا ودیدنی امین الدوله، مدرسه ومسجد میانچال، مسجد تبریزی ها، سرای ملک، تیمچه سیدآقا، مسجد کفش دوزها، زیارت درب زنجیر، آب انبار درب زنجیر، مدرسه و مسجد امام خمینی، زیارت شاه سلیمان، آب انبار گذرنو، مسجد گذرنو، حمام گذرنو، حسینیه پانخل و بقعه امامزاده قاسم.ضمنا مراکز مختلف فرش فروشی و صنایع دستی وسوغات کاشان نیز در بازارموجود است.

4- تیمچه امین الدوله
این بنا که در یکی از نقاط مرکزی بازار قرار دارد متعلق به دوره قاجاریه است که به دستور یکی از رجال نامدار آن عصر به نام فرخ خان غفاری ملقب به امین الدوله و با معماری استاد علی مریم دراواخر قرن سیزدهم قمری(1285) ساخته شده است.این بنای با شکوه درسه طبقه و با طول وعرض زیاد بنا گردیده است.همه ساله درایام سوگواری حضرت ابا عبدالله الحسین (ع) این تیمچه میعادگاه گروهها و هیئات مذهبی کاشان می باشد.

5- خانه تاریخی بروجردیها
این خانه در محله سلطان امیراحمد کاشان درخیابان علوی واقع است.این خانه توسط بازرگانی به نام حاج سید حسن نطنزی در حوالی سال 1275 قمری در دوره قاجاریه ساخته شده است.چون صاحب خانه مال التجاره از بروجرد وارد می کرده، لذا به بروجردی مشهور شده و خانه او هم به خانه بروجردی موسوم گردیده است.
معمار این خانه یکی از نوابغ معماری کاشان و از طراحان معروف ساختمان به نام استاد علی مریم بوده است.این خانه شامل دو قسمت بیرونی و اندرونی است.در بدو ورود به خانه وارد هشتی خانه می شویم که درب ورود به قسمت اندرونی خانه هم دراین هشتی قرار گرفته است.پس از آن از راهروی نسبتا طولانی و شیبدار گذشته ووارد حیاط می شویم، درکنار این راهرو ایوان شمالی خانه قرار دارد.در قسمت شمالی ایوان یک اتاق پنج دری واقع است که محل پذیرایی مهمانان بوده و دو طرف آن دو اتاق بهار خواب قرار دارد که به علت نور مناسب وگرمای زیاد، بیشتر در زمستانها مورد استفاده قرار می گرفته است.
در داخل حیاط یک حوض بزرگ و باغچه های وسیع در اطراف آن قرار دارد.در قسمت شمال شرقی مطبخ(آشپزخانه) قرار دارد.در قسمت شرقی بنا اتاقها و ایوانهای سرپوشیده به چشم می خورد که در جلو ایوانها پله هایی جهت رفتن به سردابها ساخته شده است.این سردابها در جبهه های مختلف بنا واقع اند که بوسیله بادگیرهایی هوای آنها خنک وتهویه می شوند.
در قسمت جنوبی بنا تالار سرپوشیده ای به چشم می خورد که بر پیشانی آن می توان هنرنمایی استادکار ایرانی را نظاره گر بود.تالار سرپوشیده که محل برگزاری اعیاد ومراسم سوگواری بوده است شامل یک ایوان که دارای سقف بلندی است درجلو ویک قسمت شاه نشین درانتهای تالار که از قسمتهای دیگر مرتفع تر بوده ودارای تزئینات خاصی است.سقف تالار با طرح بسیار زیبایی گچ بری ومقرنس کاری ورنگ آمیزی گردیده است.سقفها و بدنه داخلی سرپوشیده و تالارهای جانبی آن با نقوش گل و مرغ وشکارگاه و حیوانات گچ بری و یا نقاشی شده است.نقاشیهای این بنا در شیوه های متنوع و با رنگ و روغن وآبرنگ و زیر نظر هنرمند نامدار نقاشی ایران، کمال الملک ترسیم گردیده است.
با توجه به گچ بریهای قسمتهای مختلف این خانه به خصوص پنجره های مشبک گچی داخل اتاق بزرگ که از کمال ظرافت به پارچه توری شباهت دارد به مرتبه ذوق و هنر این هنرمند ایرانی ودیگر استادکاران و معمار این خانه واقف می گردیم.

6- خانه تاریخی طباطبائی
این خانه در نزدیکی خانه تاریخی بروجردی ودر جوار بقعه مبارکه امامزاده سلطان امیراحمد قرار دارد، در زمینی به مساحت 4730 مترمربع ودر حدود سال 1250 قمری با مهارت و استادی معمار معروف کاشانی استاد علی مریم احداث گردیده است.
این خانه مشتمل بر چهار صحن وحیاط می باشد که حیاط مرکزی متعلق به قسمت بیرونی و دو حیاط متعلق به اندرونی و یک حیاط متعلق به خدمه بوده است.
قسمت اندرونی:خانه شامل اتاق پنج دری ساده درمرکز و دو حیاط در دو طرف آن ودارای سردابهایی است که این قسمت محل زندگی خانواده مرحوم طباطبائی بوده است.حیاط ضلع شمال غربی بزرگتر وتعداد اتاقهای آن بیشتر می باشد.در زیر قسمت اندرونی مخصوصا اتاق مرکزی، سرداب بزرگی قرار دارد که دارای مشخصات منحصر به فرد خود است و به علل مختلف ازجمله:وجود بادگیر، سقف ضربی، نوع مصالح به کاررفته در بدنه، دوجداره بودن بدنه، وجود حوضی که قبلا در مرکز سرداب بوده، اختلاف ارتفاع با سطح کوچه درحدود10-8 متر، نسیم خنکی که از سطح حوض حیاط مرکزی وارد زیرزمین می شود؛همه این عوامل باعث شده تا بخصوص درفصل تابستان 20-15 درجه اختلاف دما با بیرون مشاهده شود.
قسمت بیرونی:شامل تالار بزرگ(اتاق شاه نشین)در مرکز با نورگیرها و پنجره های مشبک رنگی و پنجره های کناری دوجداره که عمودی باز و بسته می شود.این اتاق دارای تزئینات نقاشی وآیینه کاری وگچ بریهای جالب ازجمله پنچره های مشبک گچی است.در دو طرف اتاق شاه نشین اتاقهای گوشواره بنا شده است.در جلوی اتاق شاه نشین ایوانی با آیینه کاری وگچبری های جالب دیده می شود.
حیاط خدمه:شامل اتاق های خدمه، زیر زمین خدمه، آشپزخانه و اصطبل زمستانی و تابستانی می باشد که تعدادی از اتاق های خدمه از بین رفته است.
آب خانه از دو رشته قنات دولت آباد و نصرآباد تامین می گردیده است.خانه طباطبائی دارای 5 درب ورودی می باشد که ورودی اصلی به دو ورودی اندرونی و بیرونی در قسمت هشتی تقسیم می گردد.علت پیچ وخمهای راهروهای ورودی شکستن اختلاف ارتفاع و نداشتن دید مستقیم است.

7- مجموعه خانه های تاریخی عباسیان
این مجموعه نیز در کوی سلطان امیراحمد قرار دارد و در سال 1252 ه.ق ساخته شده است.مجموعه خانه های تاریخی عباسیان به تحقیق و طبق نظر نخبه ترین کارشناسان معماری، جزو برجسته ترین آثار معماری اسلامی و یکی از نامزدهای دریافت جایزه بهترین بناهای مسکونی ایران اسلامی است.
این مجموعه مشتمل بر5 حیاط وگودال باغچه بوده است که پس ازفوت مالک اولیه به مرور از هم تفکیک و به صورت 5 باب خانه مستقل از هم درآمد.در سالهای اخیر با همت و تلاش مسوولان ذیربط 4باب از 5 باب خانه خریداری وبازسازی شده است.
از4 باب خانه خریداری شده، دو واحد آنها به صورت طرح معمول معماری بافت قدیم کاشان یعنی گودال باغچه و یکی از آنها به صورت دوطبقه با حیاط مسقف و چهارمی که در اصل باغچه بوده است به صورت حیاط سنتی است.
خانه های عباسیان به لحاظ معماری، دارای طرحی بسیار قوی وغنی و از نظر تزئینات گچبری و نقاشی وکاربری تزئینات معماری اسلامی نظیر:رسمی بندی، یزدی بندی، کاربندی، قطاربندی، مقرنس و مشبک دراوج زیبایی وظرافت می باشد.

8- خانه تاریخی آل یاسین
این خانه درخیابان امام خمینی کاشان واقع و متعلق به مرحوم حاج سید محمد تقی پشت مشهدی است که در زمان محمد شاه قاجار ساخته شده است ودر نهایت به صورت موروثی در اختیار آقا نظام الدین مجتهد کاشانی(آل یاسین) قرار می گیرد.این خانه در سنوات اخیر توسط شهرداری کاشان مرمت شده ومورد بازدید علاقمندان می باشد.

9- قلعه جلالی و حصار سلجوقی
درانتهای خیابان علوی، در طرفین خیابان دو دیوار بلند کاهگلی به چشم می خورد که از بقایای حصار معروف عهد سلجوقی است.این دژ تسخیرناپذیر در اواسط قرن پنجم هجری به همت یکی از رجال نامدار و سخاوتمند، در دولت سلجوقیان به نام خواجه مجدالدین ابوالقاسم کاشانی ساخته شده است.این دژ بارها جان مردم کاشان را از دست مهاجمین و اشرار نجات داده است.
در کنار این دژ، قلعه ای عظیم خودنمایی می کند که به دستور جلال الدین ملک شاه سلجوقی ساخته شده است.این بنای عظیم خشت وگلی مدتها ازاهالی کاشان حراست نموده و مدتی هم ارگ حکومتی کاشان بوده است.
از دیگر آثار تاریخی این شهرستان؛ خانه تاریخی عامریان، مناره زین الدین، ساختمان چشمه سلیمانیه فین و... می باشد.همچنین دیدار از آب انبارها و یخچالهای قدیمی خالی از لطف نیست.
ب) جاذبه های طبیعی

1- قمصر
این منطقه واقع در25 کیلومتری جنوب غربی کاشان و از جمله مناطق ییلاقی و خوش آب و هوای اطراف کاشان می باشد.
علاوه بر مراسم سنتی گلابگیری که شهرت جهانی دارد ودر اردیبهشت ماه هرسال درقمصر برپا می گردد آثار تاریخی چون مسجد میانده، بقعه پیرداود، بقعه پیرسلیمان وچند آثار تاریخی دیگر دراین ناحیه جلب توجه می نماید.
نه تنها مردمان؛ بلکه آب، خاک و هوای این دیار مفتخرند از اینکه گلهایی راپرورش می دهندکه عطردل انگیزآنها انسانها را سرمست نعمات الهی کرده و نیز خانه کعبه با شیره جان آن گلها شستشو می شود.

2- نیاسر
این منطقه در30 کیلومتری غرب کاشان در مسیر مشهد اردهال، یکی از مناطق دیدنی وخوش آب وهوای اطراف کاشان است.آثار تاریخی ودیدنی نیاسر شامل: آتشکده ای متعلق به دوران ساسانی درارتفاعات این منطقه،که با سنگ وساروج به ارتفاع 14 متر ساخته شده است(بنابر تحقیقات آقای آندره گدار این آتشکده(معبد زرتشتی) اولین آتشکده ای است که اردشیر بابکان احداث کرده است) و نیز چشمه اسکندریه وآبشار معروف ودیدنی و همچنین غار معروف رئیس می باشد.
این غار از حفریاتی است که ظاهرا ایجاد آن با آتشکده نیاسرهمزمان بوده و از مشخصات بی نظیر آن رعایت اصول فنی و مهندسی در آن است، به صورتی که در تمامی مسیر کمبود نور وهوا احساس نمی شود.

3- ابیانه
این منطقه که حدود72 کیلومتری کاشان قرار دارد یکی از زیباترین روستاهای ایران وجزو کهنترین آنها از حیث معماری سنتی می باشد که آثاری از دوران هخامنشیان تا قاجاریه در این منطقه دیده می شود.
بافت فشرده روستا، کوچه های پیچ درپیچ، ساباتهای(راهروهای سرپوشیده) زیبا،مسجد جامع و پنجره های مشبک و زیبای آن(766ه.ق)،آتشکده هاریاک و حفظ آداب و رسوم زندگانی به خصوص طرز لباس پوشیدن سنتی مردم روستا مورد توجه و همگی حکایت از تاریخی کهن و فرهنگی غنی و اصیل دارد.
از دیگر مناطق طبیعی و تفریحی این شهرستان می توان به روستاهای کوهستانی مانند: قهرود، جوشقان، نشلج، ارمک، مرق و...اشاره نمود.

ج) جاذبه های فرهنگی- مذهبی
1- مسجد و مدرسه آقابزرگ
این بنا واقع در خیابان فاضل نراقی می باشد.ساختمان این مدرسه مربوط است به دوره قاجاریه که با سرمایه شخصی به نام حاج محمد تقی خانبان طی سالهای 1250تا1260 قمری جهت استفاده نماز جماعت ودرس و بحث داماد خود ملا مهدی نراقی دوم ، برادر ملا احمد نراقی ملقب به آقابزرگ بناشده و بدین نام معروف شده است.
تمامی این بنا از جمله گنبد که جزو بزرگترین گنبدهای آجری است با آجر ساخته شده و تزئینات بکار رفته در این بنا عبارت است از: کاشیکاری، آجرکاری، کتیبه های نفیس گچی وکاشی، مقرنس کاری، خطاطی ثلث و نستعلیق و نقاشی،که نقاشی این مدرسه توسط استاد محمد باقر قمصری صورت گرفته است.کتیبه های خطوط مسجد توسط اساتید برجسته خوشنویس کاشان من جمله: محمد ابراهیم(جد خاندان معارفی)، محمد حسین(جد خاندان ادیب) و بسلمه های طغری توسط سید صادق کاشانی نوشته شده است.
در بدو ورود به مدرسه؛ مقرنسهای گچی و نقاشی سردر و کاشی های الوان بکاررفته در طرفین درگاه و دیوارهای جلو خان و کتیبه های بالای سردر، و ظرافتی که در ساخت درب ورودی بکاررفته جلب توجه می نماید.
سپس هشتی بسیار زیبا و سقف مقرنس کاری آن مورد توجه قرار می گیرد.پس از آن با عبور از دو دالان مسقف عریض، به صحن مدرسه می رسیم که در میان این دو راهرو، دو شبستان وسیع تابستانی وزمستانی در دو طبقه قرار دارد.در قسمت سردرب چهار بالاخانه ساخته شده است که در طرفین سردرب دو بادگیر مشاهده می شود که این بادگیرها با هدایت هوای مطبوع به شبستان تابستانی و زیرزمین، تابستان گرم کویر را بر ساکنان این بنا دلپذیر می سازد.
پس از ورود به محوطه مدرسه دو صحن فوقانی و تحتانی و حجره های محل سکونت طلاب و گنبد آجری با شکوه و گلدسته های دو طرف آن خود نمایی می کند.علاوه بر این دو حیاط خلوت، آب انبار بزرگ، شبستان دیگری در پشت گنبد، ساختمان مسجدی که در جنب گنبد واقع است و محراب کاشیکاری واقع در شبستان جنب گنبد که در حقیقت مجموعه ایست از هنرهای معماری: کاشیکاری، گچ بری، کتیبه نویسی، مقرنس کاری ونقاشی، ازجمله متعلقات این بنای عظیم است.

2- مسجد جامع
این بنا واقع در خیابان باباافضل و مربوط به قرن های اولیه اسلامی است که از دیگر بناهای تاریخی کاشان قدمت بیشتری دارد.
این بنا دارای مناره آجری زیبایی است که دارای کتیبه آجری به خط کوفی ودارای تاریخ 466 ه.ق است که نشان دهنده اهمیت و اعتبار مسجد در دوره سلجوقیان می باشد.
درلایه برداری های اخیر از گچبری های محراب عصر سلجوقی، آثار وتزئیناتی متعلق به دوره آل بویه کشف شده است.
در شبستان تابستانی این بنا که در زیر شبستان زمستانی قرار دارد طرحهای بسیار زیبای کاشیکاری دیده می شود درکف این شبستان آثاری از کوره های پخت ظروف چینی کشف گردیده است.
این بنا دارای گنبدی اجری است که احتمالا پس از زلزله معروف سال 1192 ه.ق که مسجد آسیب فراوان دید به وسیله عبدالرزاق خان کاشی تعمیر گردیده است و این موضوع در کتیبه خط ثلث درزیر گنبد مسجد به سال 1207ه.ق مشخص گردیده است.

3- مدرسه امام خمینی (سلطانی)
این مدرسه به دستور فتحعلی شاه در سالهای1221تا1229ه.ق وتوسط معماری بنام محمد شفیع ساخته شده است.
این مدرسه به سبک مدارس چهار باغ و صدر اصفهان ساخته شده است.در بدو ورود به بنا سردرب که با اسلوب جالبی کاشیکاری شده است مشاهده می گردد.سپس وارد هشتی ورودی مدرسه می شویم که به وسیله دو راهرو می توان به صحن وارد شد، از این هشتی که در قسمت مشرق بنا واقع است می توان بنای عظیم گنبد آجری دو پوششه که در غرب مدرسه واقع است را مشاهده نمود.در بالای هشتی سردرب، بنای دیدنی ماذنه دیده می شود.فضای صحن مدرسه را درختان کاج پوشانده است ودر میان صحن آبنمای بزرگ مدرسه جلوه نمایی می کند.
تزئینات این مدرسه شامل کتیبه های گچی و کاشیکاری هفت رنگ به خصوص در محرابی که زیر گنبد واقع است و مقرنسهای زیبای گچی در جبهه سردرب و گنبد می باشد.

4- بقعه حضرت سلطانعلی بن امام محمد باقر(ع)(مشهد اردهال)
این بقعه که در40 کیلومتری غرب کاشان واقع است علاوه بر اینکه از آثار هنری و تاریخی کاشان محسوب می شود به لحاظ اینکه مدفن یکی از امامزادگان معتبر، فرزند امام محمد باقر(ع) و از نواب خاص آن حضرت در منطقه کاشان می باشد اهمیت مذهبی خاصی دارد و زیارتگاه دوستداران اهل بیت عصمت و طهارت می باشد.
بنای اولیه این بقعه متعلق به دوره سلجوقیان است که صحن و بقعه و بارگاه آن توسط خواجه مجدالدین ابوالقاسم کاشانی احداث شده است و در قرنهای دهم، یازدهم و دوازدهم بخصوص در زمان شاه طهماسب صفوی تعمیرات و الحاقاتی نیز بر آن صورت گرفته است.این بنا دارای سه صحن:درقسمت شرق صحن سردار یا صحن فینی ها، در قسمت جنوب صحن صفا ودر قسمت غرب صحن قمی ها می باشد.در صحن صفا ایوانی است با کتیبه های گچی به خط نستعلیق و نقاشی هایی از دوران قاجار، در این مجموعه می توان از گنبد وگلدسته کاشیکاری ومسجدی که در کنار بقعه واقع است و آب انبار در صحن صفا و نیز حمامی به قدمت دوران سلجوقیان اشاره کرد.
از ویژگیهای مهم این بقعه آن است که در سردابه تحتانی آن تعدادی تابوت با اجساد سالم و تازه دیده شده است. سهراب سپهری شاعر و نقاش معاصر در صحن شرقی این بقعه مدفون است.

مراسم سنتی- مذهبی قالیشویان
سالروز شهادت آن بزرگوار17 مهرماه جلالی است و مراسم سنتی- مذهبی قالیشویان همه ساله در جمعه ای که به این روز نزدیکتر باشد- دومین جمعه مهر ماه- برگزار می گردد.فلسفه مراسم قالیشویان متعلق است به چگونگی شهادت حضرت سلطانعلی(ع)، بدین گونه که پس از درخواست اهالی کاشان از امام محمد باقر(ع)، آن حضرت فرزند گرامی خود را جهت ارشاد و تبلیغ به کاشان می فرستند و حاکم وقت این مناطق با ایشان اعلام جنگ می نماید که بسیاری از اهالی به جنگ با دشمنان ایشان برخاسته و بالاخره ایشان و یاورانش به شهادت می رسند.به محض اطلاع یافتن عده ای از یاران آن حضرت، از اهالی فین به یاری ایشان می شتابند که با اجساد ایشان و یارانشان مواجه می شوند و جسم خونین آن حضرت را در قالیچه ای پیچیده و جهت خاکسپاری حمل می نمایند.
لذا درروز قالیشویان دوستداران آن امامزاده از جمله اهالی فین با حرکتی نمادین با در دست گرفتن چوبهایی به عنوان خونخواهی آن حضرت در حالیکه به عزاداری و سوگواری مشغولند یکی از قالی های متعلق به آستانه را تحویل گرفته ودر نهری که در نزدیکی بقعه می باشد، می شویند.

5- بقعه ملا محسن فیض کاشانی
درناحیه جنوب غربی کاشان ودر کنار گورستان قدیمی فیض، بقعه علامه محدث ملا محسن فیض کاشانی(از بزرگترین علمای اسلامی قرن 11ه.ق) قرار دارد که در قرن 13 هجری به تقاضای ابو نصر فتح الله خان شیبانی شاعر بزرگ عصر قاجار توسط فرهاد میرزای قاجار احداث شده است.
از دیگر آثار تاریخی – مذهبی این شهرستان می توان از بقعه امامزاده ابراهیم(ع)، بقعه تاریخی ابو لولو، مسجد میرزا مقیم وزیر، بقعه امامزاده حبیب بن موسی(ع)، مسجد ومیدان میرعماد(سنگ)، بقعه امامزاده هارون بن موسی(ع)(پنجه شاه)، بقعه سلطان امیر احمد و مقبره محتشم کاشانی یاد کرد.

د) سوغات کاشان:
از جمله سوغات کاشان می توان قالی و قالیچه دستباف، مخمل، تولیدات شعربافی، زیلوی دستباف، گلاب و انواع عرقیات، کلوچه مخصوص کاشان، ظروف مسی، انار و...را نام برد.