حاشیه نشینی یک معضل شهری

با چنین دیدگاهی است که شهر موجودی زنده وپویا تلقی میشود که با گذشت زمان رشد وتوسعه می یابد وابعاد مختلف آن شکل میگیرند ،یک بعد شهر کالبد جسمانی وفیزیکی آن است که از سازه های منظم شهری ومعابر متناسب واماکن مختلف که نیازمندیهای سکنه شهر را تأمین مینمایند شکل گرفته وبعد دیگر آن که جنبه غیر مادی ومعنوی دارد در قالب مسائل اجتماعی وفرهنگی متجلی می شود واز مهمترین ارکان تشکیل دهنده آن، شهر وندان ومدیریت شهری است .

هر گاه درشکل گیری یک شهر ابعاد فیزیکی وغیر فیزیکی کا لبد شهر بطور همزمان رشد نکنند مشکلاتی برای ساختار شهر ومدیریت شهری بوجود می آید ، واگر گسترش مادی شهر بصورت منظم ومنطقی بهمراه گسترش غیر مادی آن در قالب پیوندهای بهینه اجتماعی وفرهنگ سازی مطلوب شهری وترویج زندگی مسالمت آمیز شهروندی و آماده سازی بسترهای مناسب مسؤلیت پذیری ورعایت حقوق یکدیگر ونظافت و انظباط شهری صورت نپذیرد برای مدیریت شهر همواره مشکل زا خواهد بود وپیامدهای نامطلوبی را برای شهروندان ببار خواهد آورد .

درکنار توجه وعمل بموارد فوق مسأله حاشیه نشینی و اسکانهای بدون ساختار وغیر رسمی وخود ساخته غیر استاندارد که از یکسو تجلی فاصله های طبقاتی بین سکنه شهر و ازسوی دیگر نتیجه مهاجرت روستائیان وکشاورزان ودامداران بسوی شهرها میباشند معضل اصلی شهر ومدیریت شهری هستند .

ایجاد حاشیه نشینی ها وگسترش آنها بعوامل متفاوتی وابسته است از جمله :خدمات رسانی مناسب شهری وتفاوت آن با خدمات رسانی درروستاها توسط نهادهای دولتی در بخش های بهداشت و درمان ، آموزش وپرورش ، نبود ساختارهای زیر بنایی و امکانات تفریحی ورفاهی در روستاها ،تجاوز حریم صنعتی بحریم کشاورزی وبی کار شدن کشاورزان با از دست دادن مشاغل کشاورزی ودامداری همراه عدم مدیریت صحیح دررونق واستحکام اشتغال روستایی وعدم حمایت وحفاظت وبازار یابی برای محصولات کشاورزی ودر نتیجه پایین آمدن درآمد وسطح معیشت زندگی روستائیان ودامداران ،بعلاوه وقوع حوادث غیر مترقبه مانند خشکسالی ،سیل ، زلزله ،ودر کنار این عوامل ،عامل مهم دیگری که بستر مناسب توسعه حاشیه نشینی در بعضی از شهرها از جمله شهرهای مرزی با کشورهای دیگر را فراهم میسازد مشکلات اقتصادی ، فرهنگی ،اجتماعی وداخلی کشورهای همسایه میباشد ، وآنچه که تأ ثیرگذاری همه این عوامل رادر شکل دهی حاشیه نشینی سرعت میبخشد سودجویی عده ای معدود دلال وزمینخوار وکارتل های تصرف کننده غیر قانونی اراضی حریم شهری است که در کمین مهاجرین ورودی بشهر نشسته وبا فروش غیر قانونی اراضی زمینه های گسترش اسکان های غیر رسمی را بطور مداوم فراهم میسازند.

جمعبندی آنکه ، گسترش حاشیه نشینی در حریم شهرها نتیجه سه عامل اساسی زیر است :1-عدم تعادل بین خدمات ضروری شهری وروستایی 2-پایین بودن سطح اشتغال ودرآمد وجاذبه های ماندگاری برای روستاییان در روستاها 3-مهاجرت نا متوازن داخلی از روستا بشهر ومهاجرت از بیرون مرزها بداخل کشور ، که اگر برنامه ریزی مناسب وکارشناسانه ای انجام پذیرد این سه عامل قابل مهار و کنترول هستند ومیتوان مانع ایجاد ، توسعه وگسترش سریع حاشیه نشینیها در محدوده شهرها شد .

حاشیه نشینی یکی از ازمشکلات واهم معضلات شهر است که بعلت عوامل اثر گذار مطروحه وغفلت مدیران و مسؤلان در جلوگیری از تخریب فضاهای سبز وباغات حریم شهر در حاشیه شهربوجود آمده ویک سطح بندی وساختار دو بخشی خاص را در قالب حلبی آباد وآلونک ها وساخت وسازهای ناموزون بر چهره شهر تحمیل کرده وهر روز این پدیده شوم همچون یک غده سرطانی وکریه منظر گسترش میابد واگر بموقع درمعالجه آن چاره سازی نشود ممکن است کل کالبد شهری را فلج وناکارآمد سازد ،وچمین اتفاقی دور از انتظار نیست.

البته این تنها زاهدان نیست که بامشکل رویش قارچ گونه حاشیه نشینی مواجه است بلکه اغلب شهرهای بزرگ ومرزی ایران باین بیماری دردآور مبتلا شده اند و آنچه که شهر زاهدان رابا سایر شهرهای بزرگ درایران که با این مشکل مواجه اند متمایز میسازد اینکه اغلب شهرهای بزرگ که با این معضل گرفتارند قدمت چند صد ساله وحتی هزار ساله مدنیت دارند اما شهر زاهدان شهری با قدمت کمتر از یک قرن است که بطور نسبی دارای حاشیه نشینی بزرگتر ووسیع تر از بسیاری از شهرهای بزرگ وقدیمی تر کشور میباشد چرا؟ دراکثر شهرهای مبتلا باین بیماری مدیران شهری از نزدیک درد ویرانگر ومخرب آنرا لمس مینمایند و وهمواره درتلاشند که از گسترش آن جلوگیری نمایند ولی چندان موفق نبوده اند چون اقدامات آنی ومسکن گونه بوده ومعا لجات مقطعی وموقت برای یک بیماری با جهش فوق العاده ویروس آ ن که هر لحظه برسرعت رشد وتکثیرش افزوده میشود کارساز نبوده ونیست ومدیریت شهری که بطور ناخواسته در خط مقدم مبارزه با آن قرار گرفته بتنهایی قادر بمهار ودرمان نخواهد بود بلکه درمان این مشکل وبیماری احساس مسؤلیت مدیریت شهری وسایر نهادهایی را که بنوعی با مدیریت شهری همکاری وتشریک مساعی ومسؤلیت مشترک دارند میطلبد.

شهر زاهدان باتوجه به موقعیت سیاسی ،اقتصادی واجنماعی بعنوان مرکز استانی پهناور وپر جمعیت وواقع بودن در تلاقی مرزهای مشترک پاکستان وافغانستان باایران وشرایط ویژه ای که براین دو کشور حاکم است نتنها شهر پرجمعیت استان است که علاوه بر اینکه نصف جمعیت استان را در خود جای داده پذیرای بسیاری از مهاجرین خارجی وداخلی از سایر استانهاست واز طرفی وجود شهرکهای صنعتی وبازارهای تجاری رسمی وغیر رسمی ورواج بازارهای سیار یومیه ودستفروشی آنرا به مرکز اشتغال ،کار وسرمایه گذاری استان تبدیل کرده است، در کنار این پتانسیل ها ،پتانسیل های علمی بعنوان یک شهر دانشگاهی با چندین دانشگاه ومرکز آموزش عالی فعال وهمچنین مراکز مجهز درمانی ئبهداشتی وامکانات آموزشی زاهدان را بعنوان هسته جمعیتی فشرده و کانون اقتصاد وسیاست وفرهنگ ودانش وبهداشت و درمان همواره برای جمعیت پیرامونی ومهاجران دارای جذابیت و کشش نموده است . درنتیجه نیاز بمسکن برای جمعیت مهاجر وجویای کار سبب شد ه که آبادیها وروستاهای کوچک پیرامونی آن که در گذشته دارای اراضی زیر کشت گندم وجو ویونجه وباغات درختان میوه وغیره بوده وبصورت کمربند سبزی شهر را دربرداشته با سودجویی برخی از افراد وبی توجهی مسژلان بسرعت تخریب وفضاهای سبز پیرامونی که باعث تلطیف هوای شهر میشد از بین رفته وبجای آنها آلونک ها وحلبی آبادها وساخت وسازهای غیر استاندارد سر از خاک بر آورده وحاشیه نشینی ها شکل بگیرند وبعلت رشد این معضل واز بین رفتن فضاهای سبز حریم شهر ، امروز شاهد ورود ریز گردها در فضای شهر وایجاد آلودگی شدید هستیم که درهر روز وشب با وزش اندکی باد آسمان شهر بفضایی تاریک ورنگین وآلوده تبدیل ونفس کشیدن را برای کودک وبزرگسال با مشکل مواجه ساخته است .

از منظری دیگر اراضی کشاورزی وباغاتی که بدین ترتیب بسرعت تخریب و درختان و فضای سبز آنها از بین رفته وبمحل های سکونتی غیر رسمی وغیر استاندارد تبدیل شده اند بصورت وصله های نا همگون به جامعه شهری متصل وزاهدان را تبدیل بیک روستا شهر بزرگ نموده اند که پیوستگی مسائل زیست محیطی وبهداشتی مرکز وحاشیه شهر لحظه به لحظه شهرداری را ملزم بارائه خدمات بجمعیتی از همشهریان جدید وناخوانده مینمایند، که اگر شهرداری بناچار بارائه خدمات به حاشیه نشینی از مجموعه ثابت امکانات وظرفیت های موجودشهری اقدام نماید بانقصان خدمات دهی به کالبد اصلی شهر مواجه ،واگر از ارائه خدمات بمناطق حاشیه نشینی ناتوان باشد معضلات زیست محیطی و بهداشتی حاشیه بمرکز شهر منتقل شد ه آلودگی فراگیر میشود و این یعنی حاشیه نشینی یک مشکل اساسی است که جهت حل آن یک سازمان ویا یک نهاد بتنهایی هیچ اقدامی ریشه ای واصولی نمیتواند انجام دهد مگر مقطعی ومسکن گونه و موقت .

در دوره اول فعالیت شورای اسلامی شهر زاهدان در جهت مبارزه با حاشیه نشینی اقداماتی انجام وپروژه بزرگ ساماندهی وتعریض معابر درچند محله شهر آغاز وانجام شد ولی از سال 1384 این معضل با شکل گیری حاشیه های جدید مجددا متولد شد که با توجه بوظیفه ای که در قبال شهر وساکنان آن احساس میشد بارها از طریق جراید ، نامه و نوشته ها فرایند تخریب فضاهای سبز کمر بند شهر بگوش مسژلان ومدیران مرتبط رسانده شد ولی متأسفانه اقدامی در جلوگیری از تخریب فضاهای سبز وباغات کمر بند شهر صورت نگرفت ودر عوض به حاشیه نشینی و ساخت وسازهای غیر قانونی و غیر استاندارد افزوده گردید بطوریکه اکنون حاشیه نشینی در شهر زاهدان خصوصا در شمال ،شمال غربی و غرب شهر چنان گسترش یافته که نظارت وکنترل امنیتی ،اجتماعی و فرهنگی این مناطق یا امکان پذیر نیست ویا با مشکل جدی مواجه است.

ازآنجاییکه حاشیه نشینی ها بعلت عدم کنترل برجمعیت وناهمگونی فرهنگی واجتماعی بین ساکنان میتوانند مستعد وقوع جرم وجنایت بوده واز مراکز جرم خیز باشند تهدیدی جدی برای مرکز شهر محسوب میشوند ومیطلبد که مدیریت شهری وسایر نهادهای فرهنگی ،امنیتی وسیاسی درقبال این پدیده احساس مسؤلیتی مناسب داشته وبا همکاری وتعامل وتشریک مساعی یکدیگر وایجاد وگسترش تشکل های مردم نهاد دراین گونه مناطق نتنها از گسترش آنها جلوگیری که بپاکسازی وساماندهی حاشیه نشینی ها برنامه ریزی و اقدامات جدی ومؤثر ی را درنظر بگیرند ، لذا پیشنهاد میگردد شهرداری بعنوان متولی مدیریت شهرو شورای اسلامی بعنوان نمایندگان شهروندان بسرعت سایر نهاد های تأثیر گذار شهر از جمله استانداری،منابع طبیعی ، راه وشهرسازی ، جهاد کشاورزی ،نهادهای قضایی وانتظامی وامنیتی را بهمکاری ومشارکت در حل این معضل فراخوانده وبا برنامه ریزی صحیح واصولی اقداماتی را جهت جلوگیری از گسترش حاشیه نشینی وتخریب فضاهای سبز باقیمانده کمربند شهر بشرح پیشنهادی ذیل مد نظر واقدام قرار دهند :

1- 1- باجدیت از تخریب باغ ها وفضاهای سبز کشاورزی باقیماند ه در حریم شهر وتبدیل آنها باسکان های غیر استاندارد جلوگیری نمایند.

2- 2- باواگذاری اراضی مسکونی در محل های مناسب وطبق نقشه های مصوب توسعه شهر بآلونک نشینان وساکنان حاشیه های غیر استاندارد نسبت با نتقال آنان بمحل های جدید اقدام وتخریب آلونکها وحلبی آبادها وتبدیل اراضی آزاد شده را بفضای سبز در برنامه بهسازی وساماندهی زیست محیطی قرار دهند .

3- 3- نسبت بتعقیب وشناسایی ومعرفی افرادی که غیر مسؤلانه وفقط با انگیزه سوجویی در قالب زمینخواران بزرگ وکوچک ویا مباشرین وعوامل آنها اقدام بتخریب باغات وفضاهای سبز حاشیه شهر ویا تصرف اراضی ملی در شمال وشمال غرب وغرب شهر نموده وبا فروس آنها سبب توسعه حاشیه نشینی شده اند بدستگاه قضایی جهت مجازات اقدام گردد.

4- 4- با تشکیل نهاد ویژه ای در شهرداری وصرفا" با مسؤلیت مبارزه با حاشیه نشینی از گسترش اسکانهای غیر استاندار جلوگیری و بر حفظ اراضی کشاورزی حریم شهر وسایر اراضی و ممانعت از تخریب باغات ومزارع وتبدیل آنها بمکانهای مسکونی غیر قانونی تلاش جدی صورت پذیرد.

5- 5- با برنامه ریزی اصولی و کارآمد نسبت برفع کاستیها و ازبین بردن تدریجی اختلاف معنی دارسطح خدمات در شهر وروستاهای نزدیک آن و اختلاف سطح زندگی اقدام و با ارتقاء سطح اشتغال وافزایش درآمد روستاییان با اعطاء تسهیلات وحمایت از تولیدات آنها شرایطی فراهم شود تا از مهاجرت آنها بشهر وتوسعه مشاغل کاذب همچون دستفروشیها وفروشگاهای وانت باری در معابرشهر کاسته واینگونه مشاغل ازبین بروند .

6- 6- دربخشی از حاشیه نشینی ها که امکان انتقال وجابجایی ساکنان مقددور نبوده وازطرفی امکان واگذاری اراضی مورد تصرف وساماندهی وجوددارد شهرداری با همکاری سایر نهادها ی مرتبط نسبت بتعریض وباز گشایی معابر وساماندهی محله بر اساس نقشه وطرح مناسب وبا تعیین هویت سکنه وجانمایی کانونهای مسکونی مشخص ،فضا سازی و زیباسازی محیطی ، ایجاد مراکز بهداشتی و درماانی ومدارس موردنیاز ، ایجاد کانونهای فرهنگی ورزشی ، اینگونه محله ها را بمحله های شهری تبیل نماید.

7- 7-یکی از عوامل مهم توسعه حاشیه نشینی ها ایجاد شهرکهای صنعتی در حریم شهرهای بزرگ میباشد زیرا شهرکهای صنعتی مراکز اشتغال وکار گروه کثیری از کارگران ساده ، ماهرونیمه ماهر و...میباشند واینگونه کارگران چون توانایی اجاره ویا خرید مسکن در داخل شهر را ندارند بناچار بسوی حاشیه ها جذب شده وبا تهیه محل اسکان ارزان وگاها" آلونکی سبب افزایش جمعیت حاشیه وتوسعه اسکانها ی غیر قانونونی وغیر استاندارد میشوند ،لذا برای اینکه شهرکهای صنعتی سبب اینگونه معضلات برای شهر ها نشوند بنظر میرسد بهترین اقدام آنست که اولا" طراحی ایجاد شهرکهای صنعتی باید چنان باشد که از مراکز شهری حداقل 50 کیلومتر فاصله داشته وثانیا" وزارتخانه های صنایع و راه وشهرسازی و سایر نهاد های مسؤول با همکاری هم در طراحی شهرکهای صنعتی مشکل اسکان شاغلین در شهرکها را مد نظر داشته ،فضاهای شهرکهای ضنعتی را چنان طراحی نمایند که کلیه امکانات از نظر خدمات بهداشتی ودرمانی ، آموزش وپرورش ، بازار خرید ، امکانات تفریحی و گردشگری وسایر ملزومات زندگی در جوار شهرکها برای خانواده های صنعتگران و کارگران و .... ایجاد شود ودر واقع بجای شهرک صنعتی یک شهر صنعتی در نزدیک مراکز شهری بزرگ ایجاد شود تا شهرها از هجوم شاغلین در شهرکهای صنعتی در امان وبحاشیه آنها افزوده نشود.

حاشیه نشینی یک معضل شهری

مطالب مشابه :

شهرهای ایران هر کدام چقدر جمعیت دارند؟/ جدول همه شهرها

نام و جمعيت شهرهاي كشور در سرشماري 1355

تاریخچه ی زاهدان زابل وخاش

تاریخچه جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ...

جامعه

شیوه نامه ی اجرایی جشنواره روشهای فعال یاددهی ، یادگیری درس مطالعات اجتماعی اول متوسطه (پایه هفتم)

مهندس حسين زهي شهردار زاهدان: با تعهد و ايمان راسخ بر كمبودها وكاستي ها غلبه كرديم

راهنما: انتخابات شوراهای شهر و روستا در سال 92

نظام آموزش و پرورش در دیگر کشور ها...

حاشیه نشینی یک معضل شهری