هرس درختان میوه

مقدمه:

درختان ، بویژه درختان میوه اگر در طبیعت و در شرایط محیطی مناسب بدون دخالت انسان رشد کنند بعد از چند سال ، یک حالت متراکم پر از شاخ و برگ به خود می گیرند و از نظر میزان کیفیت باروری نیز حالت نامطلوب پیدا می کنند . در اینگونه درختان ، رشد شاخه های مزاحم و پر پیچ وخم در داخل تاج درخت صورت گرفته و بدلیل متراکم شدن و پر برگ شدن شاخه ها نفوذ نور داخل تاج درخت محدود گشته و بتدریج شاخه ها خشک شده و از بین می روند و باردهی درخت نیز محدود می گردد و میزان محصول و کیفیت آن پایین می آید . علاوه بر این مسائل ، مشکل سال آوری و تناوب باردهی نیز بروز می کند بطوریکه درخت ، یک سال میوه های زیاد وریز وسال دیگر عدم باردهی ویا تولید ناچیز اتفاق می افتد .بنابراین ، لزوم اجرای صحیح عملیات هرس جهت ایجاد شکل و فرم مناسب و باردهی منظم و مطلوب ضروری می باشد .

تعریف هرس:

هرس عبارت است از قطع کامل یا جزئی شاخه ، ریشه ، پوست ، برگ گل ومیوه به منظور تحت تأثیر قرار دادن و هدایت نحوه رشد و باروری گیاه . بطور کلی در اجرای هرس با رعایت نکات فنی و شناختن نحوه باردهی و اعضای بارده هر نوع درخت ، می توان هرس مناسبی انجام داد .

فواید هرس:

1- شکل وفرم دادن به نهال که در سال های اول تا چهارم و بعنوان هرس فرم دهی اجرا می شود .

2-حذف شاخه های خشکیده ، آفت زده ، مریض ، شکسته و مزاحم .

3- خلوت کردن تاج درخت از شاخه و برگهای اضافی جهت ورود نور و هوا به درون شاخسار درخت .

4- جلوگیری از تناوب باردهی و سال آوری درخت با حذف وتنک کردن تعدادی از شاخه های بارده و در نهایت بعضی از میوه ها .

5- جوان کردن درختان مسن ، ازطریق حذف شاخه های پیر و جایگزین کردن آن ها با شاخه های جوان 6- جلوگیری از رشد رویشی بیش از حد و وادار کردن گیاه به رشد زایشی که منجر به تولید میوه می گردد .

7- ایجاد تعادل بین ریشه و ساقه ، که بویژه هنگام انتقال نهال دارای اهمیت است .

8- بالا بردن کیفیت واندازه محصول باقطع شاخه های اضافی و متراکم .

9- با کوتاه نگه داشتن درخت ، باعث راحتی کار در مراحل داشت (سمپاشی وهرس ) و نیز برداشت محصول می گردد .

زمان هرس:

هرس در دو موقع از سال انجام می شود:

- یکی در هنگام استراحت و خواب گیاه که معمولاً در فصل سرد زمستان می باشد و به هرس زمستانه (خشک ) معروف است دیگری هرس سبز یا تابستانه است که در موقع فعالیت گیاه و سبز بودن آن و حتی گل یا میوه دار بودن درخت انجام می گیرد .قابل ذکر است که اصولاً هرس در هر زمان انجام بگیرد باعث تأخیر در باروری نهال های جوان و کم شدن محصول درختان بارور می گردد لذا در تمام انواع هرس ، رعایت جانب تعادل ضروری می باشد . هرس زمستانه معمولاً در اواخر فصل زمستان قبل از جوانه زنی درختان صورت می گیرد و در این فصل بعلت متوقف شدن یا کند شدن شیره نباتی ، گیاه کمتر آسیب و صدمه می بیند و چون درخت فاقد برگ می باشد لذا کلیه قسمتهای شاخه ها براحتی قابل رویت بوده وتصمیم گیری در این حالت راحتتر می باشد .فرم دهی وتربیت نهال در سالهای اول کاشت وحذف شاخه های شکسته ،مریض وآفت زده و هرس ریشه در زمستان (هرس خشک)می گیرد.

- هرس تابستانه معمولا از اوایل بهار تا اواخر تابستان انجام می گیرد که منظور از این هرس ،حذف پاجوشها ،نرک ها وهرس قسمتهای انتهایی شاخه هایی که رشد سریع دارند می باشند .

انواع هرس:

1- هر س شاخه :در این هرس شکل واندازه وفرم نهایی درخت باید مد نظر باشد یعنی نحوه قرار گرفتن شاخه ها برروی تنه اصلی بطور مناسب انتخاب گردد،چرا که در درختان میوه نحوه قرارگرفتن شاخه ،روی قدرت بار دهی درخت تاثیر فراوان دارد بطوریکه در تعدادی از آنها میوه روی جوانه های تشکیل دهنده گل روی شاخه های بسیار کوتاه چند ساله (اکثراً2تا 5 ساله ) می باشد (از جمله سیب ،گلابی ،زرد آلو وگیلاس).

2- هر س ریشه :برای ایجاد تعادل بین ریشه وشاخه وبرگ جهت رشد ونمو گیاه .

3- هر س گل ومیوه (تنک کردن):در اوایل بهار وبعد باز شدن گلها تا موقعی که میوه ها به قطر یک سانتیمتر تشکیل شوند ،انجام می گیرد وهدف از آن حفظ تعادل مقدار محصول متناسب با قدرت درخت است .

4- زخم کردن وخم کردن پوست : که نوعی هرس محسوب می شود ودر بهار انجام می گیرد که به منظور تبدیل شاخه های غیر بارور و شکستن غرور درخت می باشد . بدین ترتیب که با زخم پوست ساقه ،رابطه قسمت بالای زخم با قسمت پایین قطع شده ومواد غذایی (کربو هیدارتها )تولید شده در قسمت بالا باقی مانده وآن شاخه را وادار به تولید گل ومیوه می کند .

نکاتی که در موقع هرس باید رعایت گردد:

1- اگر درخت مسن بوده وچند ساله هرس نشده نباید آنرا دریک دفعه ،هرس سنگین کرد ،بلکه باید ظرف 2-3روز وبتدریج هرس سبکتر انجام داد تا به هدف ایده آل رسید.

2- در موقع هرس ،باید شاخه هایی را حذف کرد که با تنه اصلی (شاخه حامل ) زاویه کوچکتری دارند و شاخه هایی که حفظ می شوند باید دارای زاویه نزدیک قائمه (بهترین زاویه60 درجه می باشد)باشند چرا ،که در این صورت بین دو شاخه بیشترین مقدار چوب تولیده شده و از شکستن آن در اثر فشار ناشی از وزن میوه جلوگیری می شود .

3- در موقع هرس ،با حذف شاخه های کج ومزاحم ،وسط تاج درخت باز نگهداشته می شود تا نفوذ نور به داخل تاج راحتتر صورت گیرد .

4- در هرس باید ابتدا باغات و درختان مسن را هرس کرده و سپس باغات جوان را هرس نمود چونکه اگر سرمای ناگهانی اتفاق افتد درختان مسن مقاومت بیشتری در برابر سرما از خود نشان می دهند

5- در موقع هرس در هنگام حذف شاخه باید تا آنجا که ممکن است برش ازته وموازی تنه اصلی صورت گیرد و از باقی گذاشتن مقداری از آن به عنوان ناخنک خوداری شود .

6- در موقع هرس شاخه های قطور وسنگین ،باید برش در سه مرحله صورت گیرد تا از شکسته شدن شاخه بر اثر سنگینی آن در موقع برش ،جلوگیری گردد.

7- در هرس به منظور جوان سازی درختان مسن قطع شاخه ها با قطر زیاد با عث ایجاد تعداد زیادی ترک در محل برش میشود لذا سرزنی شاخه های نازکتر با تعدادزیاد وپراکندگی مناسب در سطح تاج توصیه می گردد.

8- در مناطقی که امکان خشک شدن درختان در زمستان وجود دارد ،هرس زمستانه درختان تا حد امکان باید به تاخیر بیفتد .

9- شاخه های قوی ونیرومند قادر به تولید میوه های درشت با کیفیت عالی می باشند در صورتیکه شاخه های نازک وضعیف ،میوه های ریز وکم رنگ با کیفیت پائین تر بوجود می آورند لذا در انجام هرس ،اولویت حذف با شاخه های ضعیف ونازک می باشد .

10- میزان هرس با سن وقدرت ونوع آن تغییر می کند .درختان مسن با قدرت رشد وباز دهی کم را می توان سنگین تر از درختان جوانتر وقوی تر از همان نوع هرس کرد .

11- در سر شاخه زنی شاخه ها ،باید برش منتهی به یک جوانه باشد نه یک شاخه فرعی نازک وضعیف همچنین برش حدود نیم سانتی متر بالاتراز جوانه در بیرون تاج وپشت به با دهای غالب منطقه – در صورت وجود – قرار گیرد .

12- بعد از رسیدن به سنین باروری مقدار وشدت هرس بسته به نوع درخت فرق میکند، بطوریکه در مورد درختانی که میوه های خود را روی شاخه های کوتاه تولید میکنند نظیر سیب ،گلابی، گیلاس شدت هرس کاهش می یابد و درختانی که میوه های خود راروی شاخه های یک ساله تولید می کنند مانند هلو ،هرس شدیدتر صورت می گیرد .

13- با توجه به اینکه وجود پاجوشها در اطراف درخت باعث ایجاد رقابت با تنه ودر واقع درخت و نهال اصلی در باغ می گردد،باید در هرس اقدام به حذف کلیه پاجوشها ازته نمود

پیرایش درخت میوه

مقدمه:

بيشتر گياهان باغباني بويژه چند ساله چوبي،اگر در شرايط محيطي مناسب بدون دخالت انسان رشد کنند، پس از چند سال ، تبديل به درختان يا درختچه هايي با شاخساره متراکم خواهند شد که چه از نظر ميزان و کيفيت باروري و چه از نظر شکل ظاهري مطلوب نخواهند بود.

در اينگونه گياهان شاخه ها ، مزاحم رشد يکديگر بوده، دچار پيچيدگي و خميدگي مي شوند.از سويي چون بدليل پر برگي، نور کافي به درون شاخساره گياه نمي رسدبه تدريج برگها و شاخه هاي وسطي شاخساره خشک مي شود و از بين ميرود و توليد گل و ميوه محدودبه سطح بيروني شاخساره گشته ، ميزان محصول کم مي گردد. براي جلوگيري از اين امر و ايجاد شکل و حالت مناسب در گياه ، بايد آن را پيرايش(هرس) و به نحوه دلخواه تربيت کرد.

پيراستن(هرس کردن):

به طور کلي پيراستن(هرس کردن) عبارتست از قطع کامل يا جزئي شاخه،ريشه،پوست، برگ و يا گل و ميوه به منظور تحت تاثير قرار دادن و هدايت نحوه رشد و باروري گياه . پيراستن يکي از عمليات مهم باغباني است که از حدود سه هزار سال پيش شناخته شده و مورد استفاده قرار ميگرفته است. دلايل و فوايد آن را مي توان به شرح زير خلاصه نمود:

1- حذف شاخه هاي مزاحم ،خشک شده ، آفت زده و مريض و شکسته جهت حفظ و تامين سلامت گياه.

2- ايجاد شرايط مناسب جهت ورود نور و هوا به درون شاخساره و خلوت کردن نقاط شلوغ و متراکم آن به منظور ايجاد امکان توليد محصول بيشترو مرغوبتر.

3- ايجاد شکل ويژه در شاخساره گياه،اين امر بويژه در ميوه کاري و نيز در شکل سازي گياهان جهت تزئين باغ و باغچه از اهميت خاصي برخوردار است.

4- ايجاد تعادل بين شاخساره و ريشه ، بويژه هنگام نشاء کاري و جابجا کردن گياه، جهت تضمين موفقيت و ايجاد امکان رشد اوليه سريعتر براي گياه.

5- جوان ساختن درختان مسن از طريق حذف شاخه هاي پير و وادار کردن درخت به توليد شاخه هاي جديد،جهت بالا بردن قدرت باردهي آن.

6- پيش يا پس انداختن باروري گياه و تنظيم گلدهي و ايجاد تعادل بين رشد رويشي و ميزان محصول و بالا بردن کيفيت فرآورده توليد شده.

7- محدود کردن رشد و کوتاه ساختن گياه براي تسهيل عملياتي مانند سمپاشي و برداشت محصول و نيز به دلايل تزئيني.

زمان پيرايش:بسته به نوع گياه و هدف از پيرايش(هرس)،اين کار اين کار در دو موقع از سال انجام ميشود: يکي پيرايشي که در زمان رکود و خواب زمستانه انجام ميشود و پيرايش سياه يا زمستانه ناميده ميشودو ديگري پيرايشي که در دوره فعاليت گياه ، يعي هنگاميکه گياه داراي برگ و احيانا گل و ميوه است ، انجام ميگيرد و پيرايش سبز يا تابستانه ناميده ميشود.در مورد هر دو نوع پيرايش بايد به اين دونکته توجه نمود که اصولا پيرايش در هر زمان انجام شود ،باعث تاخير در باروري نهالهاي جوان و کم شدن محصول درختان بارور ميشود، بنابراين ،بايددر تمام انواع پيرايش جانب تعادل رعايت گردد و قطع اندامهاي گياه تنها به مقدار لازم و در نهايت احتياط انجام پذيرد.

پيرايش سياه يا زمستانه :

اين نوع پيرايش از آنجا که زماني انجام ميگيرد که گياه فاقد برگ و در حال رکود است بيشتر مرسومند چون اولا : در اين هنگام شاخه ها بدون پوشش و قابل مشاهده بوده و به راحتي مي توان به آنها دسترسي پيدا کرد و آنهايي را که بايد به طور کامل يا جزئي حذف شوند با ديدي باز برگزيد،ثانيا:چون گياه در اين زمان فعاليت زيستي چنداني نداردميزان آسب حاصل از پيرايش به حداقل کاهش مي يابد.از پيرايش هاي زمستانه ميتوان پيرايش هاي شکل دهي نهالهاي تازه کشت شده را نام برد.اين پيرايش ها مهمترين گام در تشکيل شاخه هاي اصلي درخت يا بوته آينده به شمار ميروند و در حقيقت مبنا و اساس شکل آينده گياه را تشکيل ميدهند. علاوه بر اين پيرايش ها ، حذف شاخه هاي آفت زده و مريض و شکسته نيز بايد در زمستان پيش از فعال شدن گياه ،انجام گيرد زيرا اين نوع شاخه هامعمولا پناهگاه و منبع انتشار آفات و امراض اند. پيرايش ديگري که بايد حتما در زمستان انجام گيرد پيرايش ريشه است.

پيرايش سبز يا تابستانه:

اين نوع پيرايش ها ، گرچه همگي به نام تابستانه خوانده مي شوند ولي در عمل بر حسب نوع ، ميتوان آنها را از اوايل بهار تا اواخر تابستان انجام داد. مهمترين پيرايش ها تابستانه عبارتند از: حذف گلها و ميوه هاي اضافي که کلا تنک کردن ناميده ميشود.ايجاد زخم بر روي پوست ساقه، حذف نرکها و پا جوشها، بريدن قسمتهاي انتهايي شاخه هاي تند رشد و پيرايش بوته هاي زينتي و بالاخره پيرايش برگ .

انواع پيرايش(هرس):

همانطور که در قسمت پيشين گفته شد،بر حسب هدف پيرايش،ميتوان قسمتهاي مختلف گياه اعم از شاخه،ريشه،برگ ،پوست و گل و ميوه را بطور کامل يا جزئي حذف کرد. حذف هر يک از اين اعضاء بر روي رشد و باروري گياه در همان سال پيرايش و گاهي در طي چند سال بعد اثرات ويژه باقي مي گذارد که با گزينش زمان و شدت پيرايش مناسب ميتوان در شدت و ضعف اين اثرات دخالت ورزيد.

پيرايش ساقه:

در بين اعضاء مختلف يک گياه ،تعداد و نحوه رشد شاخه ها مهمترين عامل تعيين کننده در نحوه و اندازه پايداري آن در مقابل فشارهاي ناشي از وزن ميوه ،باد و برف و يخبندان زمستانه به شمارميرود.بعلاوه قرار گرفتن شاخه ها و زاويه آنها با تنه و شاخه هاي اصلي تر،به ميزان زيادي بر روي قدرت باروري گياه و تحمل آن در برابر شرايط نا مساعد جوي تاثير ميگذارد. به اين دلايل، در هنگام پيرايش شاخه هاي يک گياه بايد دقت زيادي به کار برد و همواره شکل و اندازه نهايي آن در نظر گرفت.

به طور کلي شاخه هاي يک گياه چوبي را مي توان به دو گروه بارور و نابارور تقسيم نمود.شاخه هاي نابارور عبارتند از:پاجوشها،نرک هاو شاخه هاي معمولي بي بار(فاقد گل و ميوه). شاخه هاي بارور عبارتند از:سيخک ها و شاخه هاي معمولي باردهنده(داراي گل و ميوه) اين هر دو گروه از رشد جوانه شاخه هاي معمولي نا بارور به وجود مي آيند.در برخي از گياهان ،مانند انگور،اين شاخه ها قبل از رشد داراي سرآغازه هاي گل هستندو پس از رشدگلشان باز ميشود.بعضي مانند هلو، درتابستان سال رشد،در جوانه هاي جانبي آنها سرآغازه هاي گل به وجود مي آيد که پس از زمستان گذراني، در بهار سال بعد تبديل به گل و ميوه ميشوند.در پيرايش شاخه هاي نابارور اصل بر اينست که تمام پاجوشها و نرک ها را در طول فصل رشد،همچنانکه به تدريج پديدار ميشوند از ته قطع کنند.البته در شرايط استثنايي، ميتوان اين شاخه ها را نگاه داشت و پاجوشها را به عنوان پايه پيوند و نرکها را(بوسيله چند سال سر زني و وادار ساختن به انشعاب و توليد جوانه گل) به عنوان شاخه بارور و يا شاخه حامل سيخک به کار گرفت. شاخه هاي معولي نا بارور را ، بر حسب موقعيت آنها، ميتوان در دوره استراحت گياه، به دو صورت سر زني يا حذف کامل پيرايش کرد.

در اينجا بايد در نظر داشت که معمولا در بهار سال بعد از پيرايش ،گياه که مقداري از شاخه ها و در نتيجه تعدادي از جوانه هاي خود را از دست داده، نيروي ذخيره خود را صرف رشد جوانه هاي باقيمانده ميکند و بدين ترتيب جوانه هايي که در شرايط معمولي ممکن بود رشد نکرده و به حالت راکد(خفته) يا جوانه نهفته در آيند،تبديل به شاخه ميشوند و موجب توليد شاخساره زياد و متراکم شدن شاخساره درخت مي گردند.در چنين حالتي، بايد تعدادي از اين شاخه هاي جديد را ، در زمستان سال بعد،به طور کامل حذف کرد و شمار باقيمانده را نيز سرزني و کوتاه کرد تا از رشد سريع و بدون انشعاب ،در نتيجه از ترکه اي شدن آنها جلوگيري کرده در ضمن ، براي رشد سال بعد تعداد کافي جوانه بر روي گياه باقي بماند.

پيرايش شاخه هاي بارور ،بستگي به طول عمر آنها دارد. به عنوان مثال ،شاخه هاي بارور معمولي بيش از يکبار توليد گل و ميوه نمي کنند،بنابر اين بايد در زمستان سالي که به بار نشسته اند پيراسته شوند. سيخک ها ، در گياهان مختلف، طول عمر هاي متفاوتي دارند ،مثلا در زرد آلو تا چهار سال ، در سيب ده سال تا بيست سال در گيلاس ده تا دوازده سال و گلابي حدود بيست سال عمر ميکند و پس از آن خشک مي شود. در اين هنگام بايد سيخکها را از طريق قطع شاخه حاملشان پيراست و گياه را وادار به توليد شاخه هاي جديدي کرد که هر کدام ، پس از چند سال ، بصورت شاخه هاي حامل سيخک هاي جوان بارور در مي آيند.

در هر پيرايش شاخه، براي اخذ فرم و شکل مطلوب و جلوگيري از رشد بي رويه و عقب افتادن باروري و کم شدن محصول سال بعد ، رعايت نکات زير ضروري است:

الف-در موقع حذف کامل يک شاخه،صرفنظر از قطر آن، بايد دقت شود که برشي که براي پيرايش داده ميشود در پايين ترين قسمت شاخه اي که قرار است حذف شود و به موازات تنه اصلي ايجاد شود، بطوريکه قسمتي از شاخه بريده شده بر روي تنه يا شاخه اصلي باقي نماند. اين امر باعث مي شود که سطح بريده شده ، سريعا توسط بافت پوششي پينه التيام يابد و راه نفوذ عوامل بيماري و پوسيدگي مسدود گردد.اگر برش به طور نا صحيح انجام شود،زايده اي از شاخه بريده شده بر روي درخت باقي خواهد ماند که ناخنک يا مهميز ناميده ميشود و به دليل رشد نکردن ، پس از مدتي ميميرد و مورد حمله شديد قارچها و باکتريهاي گند رو قرار ميگيرد و دچار پوسيدگي ميگردد.پوسيدگي به مرور در طول زايده پيشروي کرده ، به تنه درخت ميرسد و در نتيجه پس از چند سال درخت را پوک و تو خالي ميکند. اگر شاخه اي که قطع ميشود مسن و داراي قطر بيش تر از پنج سانتي متر باشد،بايد سطح بريده شده را با چسب باغباني که داراي سم قارچ کش باشد پوشاند تا به درخت فرصت کافي براي التيام داده شود و در عين حال از قسمتهاي مرکزي سطح بريده شده که قابليت ترميم ندارند مصون بمانند.اگر چسب در دسترس نبود ، ميتوان محل زخم را با محلول يک درصد کات کبود (سولفات مس) گند زدايي کرده ، سطح آنها را با گل رس پوشاند.البته چون خاکها اغلب آلوده هستند ممکن است گياه را آلوده کنند.

ب-هر گاه درختي چند سال پيرايش نشده باشد و يا بخواهيم از ارتفاع آن بکاهيم و در هر صورت پيرايشي شديد نياز است،اين کار بايد در طي چند سال انجام شود و به تدريج ، درخت به شکل و اندازه دلخواه در آيد. پيرايش شديد يکباره ،باعث خواهد شد که باروري درخت( درصورتيکه هنوز بارور نشده باشد)يک تا چند سال به عقب بيفتد و اگر بارور شده باشد،براي يک يا چند سال، به شدت کاهش يابدو حتي گهگاهي بطور کامل متوقف شود. اشکال ديگرپيرايش شديد يکباره اينست که گياه در سال بعد تعداد زيادي نرک توليد خواهد کرد که حذف آنها در طول فصل رشد کاري پر زحمت خواهد بود.

پ-در هنگام حذف کامل شاخه ها،بايد دقت داشت که هر چه زاويه اي که شاخه با تنه و يا شاخه حامل خود مي سازد به قائمه نزديکتر باشد، اين شاخه قويتر بوده ، رشد بهتري خواهد نمود و چنين زاويه اي در مقابل وزن ميوه و فشارهاي خارجي تحمل بيشتري خواهد داشت.بنابراين در هنگام پيرايش بايد در درجه اول شاخه هايي حذف شوند که با تنه يا شاخه حامل خود زاويه بسته تري ميسازند.و در نتيجه ضعيف تر هستند.

ت-در انشعابات دو شاخه اي ،آنهايي که قطر يکي از شاخه هايشان از ديگري کمتر است قويتر از آنهايي هستند که قطر آنها با هم مساوي است. بنابراين، بايد کوشش کرد که انشعابات دو شاخه اي که قطر انشعاب آنها يکسان نيست نگهداشته شوند.

ث- در هنگام سرزني معمولا يک سوم تا نصف انتهاي شاخه هاي طويل حذف مي شود .وضعيت محل برشي نسبت به اولين جوانه نزديک به آن در نحوه رشد شاخه و شکل درخت بسيار موثر است.به اين معني که اگر جوانه مذکور در قسمت فوقاني شاخه قرار گرفته باشددر اثر رشد، تبديل به شاخه اي خواهد شد که تقريبا به طور عمودي رشد کرده به بالاخواهد رفت.و اگر جوانه در زير شاخه قرار گرفته باشد بسيار نزديک به رشد افقي خواهد بود.با توجه به اين موضوع ميتوان با گزينش محل برش در پيرايش سرزني، شکل درخت و ميزان گسترش شاخساره آنرا کنترل کرد. يعني اگر هدف، متراکم کردن شاخساره درختي مثل هلو باشد که بطور طبيعي شاخساره اي گسترده دارد،بايد جوانه در قسمت فوقاني باقي گذاشته شود و بر عکس ،اگر هدف پخش و گسترده کردن شاخساره درختاني مثل سيب گلاب و انواع گلابي باشد،که بطور طبيعي رشد عمودي دارند،بايد جوانه قسمت زيرين باقي نگهداشته شود. در اينجا بايد به اين نکته اشاره کرد که هرچه يک شاخه عمودي تر باشد، چون شيره گياهي در آن راحت تر و سريعتر جريان مي يابد، رشد سريعتر و بيشتري نيز خواهند داشت که اين امر بويژه در نرکها که تقريبا همگي عمودي رشد ميکنند قابل مشاهده است.

در روي يک شاخه نيز رشد جوانه هايي که در سطح بالا قرار دارند معمولا از جوانه هاي زيرين بيشتر است و اين تفاوت رشد،هرچه شاخه حامل جوانه ها افقي تر باشد،چشمگير تر است. بنابراين گزينش محل برش علاوه بر هدايت نحوه رشد گياه، در ميزان رشدآن نيز موثر است.

ج- در گياهان باغباني و بويژه درختان ميوه، براي توليد محصول زياد و مرغوب بايد نور با شدت کافي به تمام نقاط و بويژه به قسمت هاي دروني آن برسد. براي اين منظور بايد در هنگام پيراستن سعي شود با حذف شاخه هاي اضافي، قسمتهاي مياني شاخساره در حدلازم و متعادل باز نگاهداشته شود. بويژه شاخه هايي بايد پيراسته شوند که بطور شيب دار و کج درون شاخساره رشد ميکنند و علاوه بر سايه اندازي، مزاحم ساير شاخه ها هم هستند.

چ- بسياري بيماريها و آفات ، در سطح يا درون شاخه هاي خشکيده ، زمستان گذراني ميکنند، از اين رو لازم است در تمام طول فصل سال و بويژه در زمستان، تمام شاخه ها ي شکسته وخشکيده بريده و سوزانيده شوند. اين عمل بخصوص در مبارزه با آفاتي مانند انواع چوبخوارها، پوست خوارهاو سوسک هاي شاخک بلند، از اهميت وافري بر خوردار است.

ح-گهگاه هنگام قطع شاخه هاي کلفت و سنگين ، پس از آنکه عمق برش به حدود نصف قطر شاخه رسيد، در اثر وزن زياد ،بقيه شاخه مي شکند و همراه خود قسمتي از پوست و چوب تنه را قطع و زخمي ميکند . براي جلوگيري از اين امر، که براي سلامتي گياه مضر است، بايد چنين شاخه هايي را با سه برش قطع کرد.

بدين ترتيب که اول برشي به عمق يک سوم تا نصف شاخه،از پايين به بالا،در فاصله حدود 10 سانتي متري شاخه ايجاد کرده، سپس برش دوم را چند سانتي متر بالاتر از برش اول ، از بالا به پايين ايجاد و شاخه را از تنه جدا ساخت.در مرحله سوم بايد زايده باقيمانده را که سبک است و خطر شکستن نداردبا يک برش از ته قطع کرد.برخي پيشنهاد ميکنند بهتر است ناخنک ناشي از پيرايش ، يکسال روي گياه باقي گذاشته شود،سپس درزمستان آينده حذف شود. دليل اين امر چنين ذکر ميشود که زخم هاي ناشي از پيرايش، موجب ميگردند که انتقال مواد،از ريشه به قسمتهاي بالايي شاخه بريده شده،مختل گردد و باعث ايجاد کمبود مواد در بالاي زخم شوند، وانگهي انتقال شيره پرورده را نيز از بالا به زير زخم محدود سازند که در هر دو صورت ، باقي گذاشتن ناخنک به درخت امکان مي دهد که بافت هاي آوندي خود را سريعتر ترميم کند. لازم به توضيح است که در اين حالت،در طول سال اول، پس از پيرايش،در صورتيکه سطح برش به طور مناسبي محافظت شود، خطر حمله قارچها و باکتريها به ناخنک و سرايت پوسيدگي به تنه ( که در قسمت الف آمد)چندان هم شديد نيست.

صول تربیت و هرس گیاهان باغبانی تهیه کننده ش عباسی کرم بهار91

رشد و نمو گیاهان را با تغییر در شرایط محیطی و یا دستکاری در خود گیاه می‌توان تنظیم کرد، برای رسیدن به چنین تغییراتی در گیاه از روش‌های فیزیکی مانند تربیت کردن (Training) و هرس کردن (Pruning) و یا از روش‌های شیمیایی نظیر کاربرد مواد تنظیم کننده رشد استفاده می‌شود. واژه تربیت کردن گیاهان به معنی تکنیک‌ها و روش‌هایی است که برای تنظیم اندازه، شکل و جهت رشد گیاه بکار می‌روند. هرس کردن یا حذف قسمت‌هایی (جوانه، شاخه، برگ و گل و میوه) از گیاه همراه با عمل تربیت انجام می‌گیرد، تا گیاه به شکل یا فرم معینی ایجاد شود. به عنوان مثال تربیت درختان میوه و گیاهان زینتی به اشکال مختلف و یا حصار. تربیت گیاهان بایستی در مراحل اولیه رشد انجام شود. هرس منظم برای حفظ شکل و تعادل فیزیولوژیکی لازم برای گلدهی و میوه‌دهی ضروری است. تربیت گیاهان باغی همیشه نیاز به هرس ندارد بطوری که در برخی گیاهان بالا رونده مانند گوجه فرنگی، خیار و برخی از لوبیاها باید آنها را به قیم بست تا برگهایشان از نور کافی برخوردار شوند این عمل به شکل غیر مستقیم گلدهی و میوه‌دهی را تحریک می‌کند و باعث می‌شود که میوه آنها تمیز بماند.

هدف از هرس:

هرس گیاهان باغی بطور عمده به سه دلیل زیر انجام می‌گیرد:

1- تنظیم اندازه گیاه

2- بدست آوردن شکل یا فرم معین

3- بهبود کارآیی یا باروری گیاه (تنظیم کمیت و کیفیت محصول).

هرس اثر پاکوتاه کنندگی در گیاهان دارد. به عنوان مثال کوتاه کردن منظم درختچه‌های زینتی و گیاهان حصار باعث می ‌شود که آنها ارتفاع مناسبی داشته باشند.

هرس درختان میوه سبب تولید تاجی مناسب برای سهولت در برداشت می ‌شود.

هدف دیگری که در اثر تربیت و هرس کردن گیاه بدست می‌آید ایجاد اسکلتی مناسب با شکل مشخص و معین است. برای رسیدن به این مقصود باید در مراحل اولیه رشد درختان، شاخه‌های اصلی انتخاب و مشخص شوند تا اسکلت آینده درخت تشکیل شود. شاخه‌هایی اصلی انتخاب شده باید از فضای کافی برخوردار باشند به طوری که پس از رشد در سالهای آینده و رسیدن به نمو کامل، میزان سایه‌اندازی آنها به حداقل ممکن برسد. علاوه بر آن زاویه بین شاخه‌های اصلی و تنه درخت (محل انشعاب شاخه‌های فرعی)(Crotch) باید به قدری کافی باز باشد زیرا این موضوع مانع از شکستن شاخه‌ها در اثر میوه‌دهی زیاد می ‌شود. اگر این زاویه کم باشد فرم دهی اسکلت درخت ضعیف است.

تکنیک‌های هرس :

هرس گیاهان یکی از روش‌های مهم در باغبانی است که شامل حذف قسمتی از تاج و مقداری از سیستم ریشه گیاه می‌شود تا بدین طریق تعادل لازم بین مراحل جنسی و رویشی ایجاد شود. هرس تاج (اندام‌های هوایی) تعدد نقاط رشد را کاهش داده و مصرف ازت و سایر عناصر ضروری را بیشتر کرده و بکارگیری هیدرات‌های کربن را کاهش می‌دهد. بنابراین رس تاج رشد رویشی را تحریک کرده و مرحله رشد زایشی را به تأخیر می ‌اندازد. معمولاً گیاهان جوان و قوی را بایستی هرس سبک انجام داد. هرس سنگین گیاهان قوی تشکیل جوانه گل و بلوغ را به تأخیر می‌اندازد. از طرف دیگر گیاهان باغهای قدیمی و مسن به انجام هرس شدید نیازمند هستند تا قدرت و جوان سازی آنها تحریک شود.

هرس ریشه گیاهان سبب کاهش جذب ازت شده، رشد رویشی و تقاضا برای هیدرات‌های کربن کم می‌شود. در نتیجه هیدرات‌های کربن تجمع یافته و تشکیل جوانه گل را تحریک می‌کنند. زمانی که نسبت C:N زیاد باشد گلدهی محقق می‌شود اگر هرس شدید بر روی شاخه‌های قوی انجام گیرد این نسبت کم شده و رشد رویشی صورت می‌گیرد. تعادل بین مراحل رشد رویشی و زایشی در گیاهان که در نتیجه هرس ایجاد می‌شود، با واژه نسبت C: N بیان می‌شود. بنابراین هرس شاخه و ریشه برای گلدهی و باردهی درختان میوه بسیار ضروری است.

اصطلاحات هرس:

جوانه انتهایی (Apical bud (apex) : نوک ساقه، یا بالاترین جوانه موجود بر روی ساقه را گویند.

جوانه چوب: جوانه‌ای که در اثر رشد آن شاخه تولید می‌شود.

جوانه گل: جوانه‌ای که مولد گل یا خوشه گل است.

زاویه برگی: زاویه بین یک برگ و ساقه‌ای که بر روی آن قرار دارد.

جوانه راکد(Dormant bud):جوانه‌ای است که در زاویه برگی قرار گرفته اما فعال نیست، مگر اینکه شاخه‌ها صدمه ببینند.

شاخه پیشاهنگ(Leader shoot): شاخه‌ای که رشد فعال داشته و به صورت انتهایی قرار دارد و هر ساله بر رشد آن افزوده می‌شود.

شاخه جانبی(Lateral shoot): شاخه‌ای که از رشد جوانه جانبی موجود در زاویه برگی ساقه ایجاد می‌شود.

شاخه عقیم(Blind shoot): شاخه‌ای است که به طور کامل رشد نکرده و جوانه انتهایی آن سقط شده است. این نوع شاخه رشد بیشتری نمی ‌کند.

شاخه سال جاری(Current year's growth) : ‌شاخه‌‌ای است که در اثر رشد جوانه فصل جاری ایجاد می‌شود.

چوب یکساله: شاخه یا رشدی است که حداکثر یک سال عمر دارد.

حذف گلهای خشک(Dead- head): هرس و حذف گلهای خشک و پژمرده یا غلاف‌های نارس محتوی بذر را گویند.

جوانه گیری(Disbudding):‌حذف جوانه‌ها یا شاخه‌های اضافی را به هنگام آغاز رشد جوانه گیری نامند.

سرزنی شاخه‌های علفی(Pinch back):‌حذف و هرس انتهای شاخه‌های نرم، علفی و در حال رشد را که به کمک انگشتان دست انجام میگیرد پنسمان گویند.

سیخک(Spur): شاخه کوتاهی که رشد کندی دارد و خوشه‌های جوانه گل روی آن تشکیل می‌شود.

پاجوش(Sucker): شاخه‌ای که معمولاً از ریشه گیاه در زیر خاک و یا در سطح زمین منشاء می‌گیرد. پاجوش‌ها شاخه‌هایی نابارور و ناخواسته هستند.

نرک(Water shoot (water sprout): شاخه‌ای است نابارور و نامطلوب که به شکل عمودی بر روی شاخه‌های مسن ایجاد می‌شود معمولاً برگهای آن از برگهای درخت بالغ کاملاً مشخص و کوچکتر است. گاهی ممکن است در روی تنه درخت نیز رشد کند.

روش‌های هرس کردن:

هرس شاخه :

هرس در گیاهان ممکن است به دو حالت سرزنی (Heading back) یا حذف کامل(Thinning out) شاخه‌ها انجام شود. سرزنی عبارت است از حذف قسمت انتهایی شاخه‌های اصلی یا تنه، که سبب حذف اثر غالبیت انتهایی می‌شود و به دنبال آن جوانه‌های جانبی زیر محل برش فعال می‌شوند. در درازمدت سرزنی باعث تولید گیاهی کوچک‌تر و متراکم نسبت به گیاه هرس نشده میشود. حذف کامل یعنی بریدن شاخه‌ها از تنه اصلی به صورت کامل.

حذف کامل باعث بزرگتر شدن اندازه گیاه می‌شود اما شاخه‌ها در مقایسه با گیاه هرس نشده بیشتر باز هستند. به هر حال سرزنی هرس سبک‌تری نسبت به حذف کامل است.

در هرس درختان میوه معمولاً ترکیبی از دو روش فوق استفاده می‌شود. در تربیت و هرس گیاهان باغی سرزنی به عنوان عامل اولیه و اساسی در شکل دهی و ایجاد تاج لازم است، در حالی که انجام حذف کامل شاخه پس از ایجاد گیاه اهمیت دارد. در نهایت شاخه‌های خشک شده، بیمار، ضعیف و متداخل را بایستی حذف کامل کرد.

نحوه بریدن شاخه در هرس :

نحوه برش اندام‌های گیاه برحسب خصوصیات آن مقدار جزئی متفاوت است. شاخه‌های چوبی جوان و یکساله را که معمولاً قطری در حدود 1-0.5 سانتی‌متر دارند باید به کمک قیچی باغبانی و با برشی حدود نیم سانتی‌متر بالاتر از جوانه قطع شوند بطوری که این برش به صورت مایل و در جهت مخالف جوانه انجام گیرد.

بریدن و حذف شاخه‌های چوبی و سنگین که دارای قطری بیش از 4-3 سانتی‌متر هستند بایستی در طی سه مرحله و با استفاده از قیچی‌های دسته بلند و یا ارّه انجام پذیرد. نکته مهم اینکه حتی‌الامکان بایستی برآمدگی (زایده‌ای) از شاخه قطع شده بر روی تنه درخت باقی نماند و حداکثر اندازه قسمت باقیمانده از 3 میلی‌متر تجاوز نکند تا امکان ترمیم زخم محل برش وجود داشته باشد. در نهایت محل برش در شاخه‌های قطور با چسب پیوند پوشانیده می‌شود.

هرس پوست :

این نوع هرس در فصل رشد رویشی گیاه انجام می‌شود. در این حالت با زخم کردن یا حذف پوست، هیدرات‌های کربن و هورمون‌های رشد در اندام‌های هوایی واقع در بالای زخم تجمع یافته و موجب تحریک تمایزیابی جوانه‌های گل در شاخه‌های تیمار شده می‌شود. روش‌های مختلفی برای هرس پوست وجود دارد که شکاف زنی(Scoring) ، حلقه زنی(Ringing) و طوقه برداری (Girding) سه روش مهم آن هستند. در شکاف زنی، پوست ساقه یا شاخه‌های اصلی با خطوطی موازی در زیر جوانه خراش داده میشود. این روش نسبت به دو روش دیگر کارآیی کمتری دارد. درختان بالغ و قوی به حلقه زنی یا طوقه برداری واکنش خوبی نشان می ‌دهند اما درختان بسیار جوان پاسخ خوبی به این عمل نمی‌دهند. در حلقه‌زنی، حلقه‌ای کامل در پوست ساقه بریده می‌شود. در طوقه برداری با استفاده از سیم، حلقه‌ای به دور ساقه برای مدت 6 ماه بسته می‌شود یا نواری از پوست به ضخامت 10-5 میلی‌متر برداشته می‌شود.

هرس گل و میوه:

با توجه به اینکه سطح برگ و میزان فتوسنتز یک گیاه مقداری مشخص است، اگر تعداد گلها و میوه‌ها، که محل جذب مواد فتوسنتزی (هیدراتهای کربن) هستند به روشی کم شود تعادل لازم برای تولید محصول مرغوب حاصل می‌شود. در عمل با انجام هرس گل و میوه (تنک کردن) با روش فیزیکی و یا با استفاده از مواد شیمیایی این نتیجه بدست می‌آید. مواد مختلفی مانند NAA و سوین برای تنک شیمیایی بکار می‌روند.

زمان انجام هرس :

بطور کلی زمان مناسب برای هرس به نوع گونه گیاهی و هدف از انجام هرس بستگی دارد. اکثر درختان در فصل زمستان هرس می‌شوند که به این عمل هرس زمستانه (هرس رکود) گویند. اما در برخی مواقع انجام هرس تابستانه (هرس سبز) نیز سودمند است. غالباً هرس در درختان خزان دار انجام شده و این کار برای درختان میوه همیشه سبز کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. بنابراین انجام هرس در فصول زمستان و تابستان است یا به عبارتی دقیق‌تر در طی فصل رکود و فصل رشد. انجام میگیرد

هفت نکته جالب و مهم هرس شدت هرس هلو و شلیل انگور ….

نکته ۱ ترتیب شدت هرس باردهی:
1. انگور
2. هلو، شلیل
3. سیخک داران میوه درشت مثل سیب و گلابی
4. سیخک داران میوه ریز گیلاس ، آلبالو ،زردالو ، بادام
5. مرکبات و گردو (نیاز به هرس باردهی ندارد )
ن
نکته۲ هرس هلو و شلیل : سه نوع جوانه در درختان میوه دیده می شود :
1. جوانه رویشی : فقط شاخه برگ به وجود می آورد(باریک نوک تیز)
2. جوانه زایشی : جوانه است کوتاه قد ، تخم مرغی شکل که فقط گل تولید می کند (آخرین موقع زمستان دیده می شود)
3. جوانه مرکب : جوانه است که پس از رویش هم شاخه و برگ وهم گل تولید می کند.
نکته 3هرس انگور: در انگورهای ایرانی که به کوتاه بارده معروفند ،جوانه های اول و دوم روی شاخه یکساله رویشی و جوانه سوم تا دوازدهم مرکب می باشند. چنانچه جوانه اول و دوم رشد کنند دو شاخه بدون میوه بنام قوس بوجود می آیند. و از جوانه سوم تا دوازدهم شاخه های تولید شده حاوی 2 تا 3 عدد خوشه انگور می باشند.
نکته4برای تولید میوه مرغوب و با کیفیت شاخه های یکساله را با شمارش 3 تا 5 عدد جوانه از اول آن کوتاه می کنیم در سالهای بعد دو عدد قوس تولید شده یک ساله شده و قانون هرس 3 تا 5 جوانه ای را روی یکی از این قوس ها اجرا می کنیم .
نکته5علاوه بر شاخه های یکساله در انگور نرک ها و پاجوش ها و شاخه های پیر ومریض وسرما زده را نیز حذف می کنیم.
نکته6 درگرمسیرانگوررادربهمن ماه ودرسردسیردر اواخر فروردین زمانیکه تعدادی ازبرگها بازشده هرس را انجام میدهیم.
نکته7هرس سیب وگلابی:
درسیب وگلابی نرک ها وپاجوش ها ،سیخکهای پیر12 تا15 ساله، شا خه های بازاویه تنگ هرس می شوند

از آنجا که رشد ونمو شاخه های یک ساله در درختان هلو سریعتر از سایر درختان است اگر آنها را هرس نکنیم پس از چند سال به علت تراکم شاخه ها تاج به صورت انبوه در آمده و از نظر نرسیدن نور و هوا به اندازه کافی دچار مشکل خواهیم شد.هرس ضرورت دارد.

فرم هرس هلو از نوع هرس جامی است

سال اول: نهالهایی که از خزانه پس از پیوند به بستر اصلی منتقل می شوند ممکن است به صورت یک شاخه ساده و یا شاخه های فرعی متعدد باشند در هر حال از سطح خاک تا ارتفاع 50 سانتیمتری را نگه داشته و بقیه را سربرداری می کنیم.در نهالهایی که دارای چند شاخه روی تنه است معمولاً چهار شاخه را از روی دو جوانه پائین نزدیک محل اتصال نگه داشته وبقیه را قطع می کنیم.

سال دوم:

از شاخه های جوان و رشد یافته در طول سال تعداد 3 یا 4 شاخه که کاملاً رشد کرده اند و از نظر خصوصیات فرم در وضعیت مناسبی هستند را حفظ کرده بقیه را حذف می کنیم.عملیات هرس در روی شاخه های باقیمانده بدین صورت است که طول شاخه های اصلی که اسکلت درخت را می سازند برابر با 3/2 طول از محل اتصال به تنه را نگه داشته وبقیه را از جوانه ای که به سمت بیرون است سربرداری می کنیم.همچنین شاخه های فرعی که روی شاخه اصلی تشکیل شده است را سربرداری می کنیم.

سال سوم: طبیعی است در روی شاخه اصلی شاخه های جانبی یا فرعی بصورت دو شاخه ظاهر می گردند . عملیات هرس در این شاخه ها به این صورت است که از قسمت سرشاخه به نسبت 2/1 تا 3/1 سربرداری می شوند و از سال دوم به بعد هرس بیشتر در جهت باردهی صورت می گیرد.ضمناً توصیه می شود شاخه هایی که از سال دوم به بعد بر روی تنه به صورت عمودی رسته یا به صورت عمودی از وسط شاخه های دیگر رشدو نمو کرده بایستی حذف گردند.از سال دوم به بعد حتی المقدور نباید شاخه های کوتاه را حذف کرد زیرا اولین شاخه های باردهنده ، همین شاخه ها هستند و بعد از سه سالگی باید شاخه هایی که به داخل تاج رفته اند و موجب انبوهی تاج می شوند همچنین باعث می شوند نور به داخل تاج نفوذ نکند را حذف کرد.

هرس درختان میوه

مطالب مشابه :

قارچ کش ها

قسمت دوم_ نقش و علائم کمبود عناصر غذایی در درختان میوه

علايم کمبود عناصر در درختان ميوه

علائم کمبود عناصر غذایی در درختان میوه

انگوم درختان میوه

بیماریهای مهم مرکبات

گموز

هرس درختان میوه