نقش آموزش و پرورش در تقویت فرهنگ صحیح مصرف

چکیده

فرهنگ صحیح مصرف، مساله ای چندبعدی است که مهم ترین ابعاد آن فرهنگی، ساختاری، اقتصادی، آموزشی و عملکردی در تناسب و ارتباط مستقیم با ارکان پنجگانه ی مدیران و معلمان، برنامه ریزی ها و کتب درسی، تعامل نهادهای متولی جامعه پذیری، اصول فکری-اخلاقی و رفتاری قرار می گیرد و مستلزم مدیریت توانمند و داشتن برنامه ریزی های خلاقانه ی متناسب با امکانات و فرهنگ های قومی و محلی، همسویی رسانه ملی با آموزه های واقع گرایانه ی خانواده ها به صورت عملگرا می باشد.

آموزش و پرورش به عنوان یکی از متولیان قدرتمند و گسترده می تواند با ایجاد اصلاحات و تغییراتی در ابعاد مختلف خود، الگوی مصرف صحیح را تقویت، ترویج، آموزش، تعمیق و تفهیم نماید. در این راستا اندیشه و رفتار مدیران و معلمان، اجرای اصول مصرف بهینه، تشویق دانش آموزان، کاهش نشریات،کتب و پایه های غیرضروری یا واگذاری آنها حائز اهمیت بسیارند.

کلیدواژه: ارکان مصرف صحیح، ابعاد مصرف صحیح، فرهنگ سازی، عملگرایی، راهبردها.

مقدمه

امروزه در اکثر جوامع صحبت از مصرف بی رویه[2] انرژی و نگرانیهای ناشی از کمبود آن مطرح است. بدون امنیت زیست محیطی، امنیت ملی وجود نخواهد داشت و برای هماهنگی و بقا در طبیعت باید از قوانین آن پیروی کرده و در شیوه های زندگی تغییراتی[3] به وجود آورد و در واقع تغییر الگوی مصرف[4] ،روی آوردن به درست مصرف کردن منابع و مقابله با تخریب محیط زیست و امکانات و منابع موجود به شمار می آید.

اصلاح الگوی مصرف یک رسالت ملی است .وقتی افراد اصلاح الگوی مصرف را در جامعه رعایت کنند درست مصرف کردن را می آموزند بنابراین می توانند از منابع، استفاده مستمر داشته باشند.

سال88 توسط رهبر فرزانه انقلاب اسلامی سال اصلاح الگوی مصرف[5] نام نهاده شد.آنچه را که رهبر معظم به عنوان ریخت وپاش[6] مطرح کردند در کل جامعه و دوایر دولتی و غیر دولتی اتفاق می افتد و یکی از نهادهای بزرگ دخیل درین امر آموزش و پرورش می باشد که با درک صحیح از مصرف و چگونگی اصلاح الگوی مصرف می تواند در همه ابعاد جامعه تاثیرگزار باشد و نقش مدیران، معلمان و دانش آموزان[7] در فرهنگ ما به عنوان پرچمدار اصلاح الگوی مصرف بسیار قابل تامل است.

اصلاح الگوی مصرف نیازمند بازنگری[8] است زیرا بخشی از خرجهایی که توسط آموزش و پرورش انجام می شود نیاز واقعی نیست یا می توان برای آن جایگزین مناسب تری یافت.

نهادهای متولی جامعه پذیری[9] عبارت انداز رسانه ها و نشریات[10]، آموزش و پرورش، خانواده، گروه های شغلی و دوستی و تفریحی و مهارتی. هر کدام به نوبه و سهم خود در جریان جامعه پذیری، تولید و انتقال و اشاعه ی فرهنگ[11] (از جمله مصرف) تاثیر و دخالت دارند. در این میان نقش آموزش و پرورش بسیار مهم و کلیدی است. زیرا فرزندان در سه مقطع، نصف روز، چهره به چهره، در اختیار این نهادند. به عبارتی دیگر اگر فرهنگ صحیح مصرف در آموزش و پرورش و مسئولین و برنامه های آن نهادینه شود قطعاً می تواند بسیار موثر بر تقویت فرهنگ صحیح مصرف در کل جامعه نقش آفرینی نماید.

1- ارکان و ابعاد فرهنگ صحیح مصرف در آموزش و پرورش

فرهنگ صحیح مصرف توسط آموزش و پرورش در چهار زمینه ی زیر به عنوان ارکان اصلی[12] الگوی مناسب مصرف مورد توجه من در این مقاله می باشند:

اول) مدیران و معلمان

دوم) برنامه ریزی ها و کتب درسی

سوم) تعامل نهادهای جامعه پذیری

چهارم) اصول فکری-اخلاقی و رفتاری

من معتقدم که رعایت و اجرای الگوی صحیح مصرف، مساله ای چندبعدی است که مهم ترین ابعاد آن عبارتند از:

بعد فرهنگی[13]: نحوه و میزان مصرف صحیح یا ناصحیح در حیطه فرهنگ یک خانواده یا فرد قرار می گیرد زیرا دارای معنای پنهان ارزشی است و مبرهن است که فرهنگ طی یک روز ساخته و پرداخته نمی شود و به همان نسبت طی مدت کوتاهی از بین نمی رود. تغییرات فرهنگی معمولاً نامحسوس و کند است.پس باید این را در نظر بگیریم که یک نقطه ی آغازین و وضعیت فعلی را داریم و می خواهیم به یک نقطه ی اوج و وضعیت مطلوب برسیم که این بیانگر فرایندی فرهنگی و زمان بر است.

بعد ساختاری[14]: چون می خواهیم اصلاح الگوی مصرف را در تمامی بخش ها و اسکلت و چهارچوب جامعه، عملی سازیم نیازمند تدابیر اصلاحات و تغییرات ساختاری و سازمانی نیز هستیم چرا که هر ساختاری کارکردهای ویژه ای دارد که در طول زمان و بنابه شرایط و اهداف تغییر یابند. بسیاری از ساختارهای جامعه ی ما کهنه و فرسوده و پیر است و در برابر تغییرات و اصلاحات و نوخواهی جبهه ی سرسختانه و غیرکارشناسانه می گیرد.

بعد اقتصادی[15]: سرمایه داری نیازمند مصرف انبوه است و جوامع در حال توسعه را نیز به نوعی درگیر تولید تک محصولی، مصرف گرایی، کالاهای وارداتی، شبکه های کاریابی رسانه ای، مدگرایی و آرایش گرایی می کند. بنگاه های اقتصادی و اقتصاد خانواده ها باید در راستای اصلاح الگوی مصرف هماهنگ شوند که این نیز مستلزم برنامه ریزی دقیق و عمل پیگیر در دراز مدت است.

بعد آموزشی[16]: بسیاری از اصول ومفاهیم و اهدافی که مدنظر اصلاح الگوی مصرف اند و همچنین تعاریف و جزئیات آن برای مردم ناشناخته است.بهتر است در باب محاسن، گوشه ها و زوایای کاری آن، لزوم بکارگیری این الگوهای جایگزین با روش های نوین علمی به اقشار مختلف مردم از جمله فرهنگیان عزیز و دانش آموزان اطلاع رسانی شود.

بعد عملکردی[17]: بسیاری از برنامه ها به دلیل ماندن در سطح تئوریک و نظری، جنبه ی عملی و عمیق پیدا نکرده اند و مسکوت مانده یا ناقص اجرا شده اند. در محیط مدرسه، مدیران، دبیران و دانش آموزان بهتر است به صورت عملی رفتارهای مصرف صحیح را نشان دهند و دراین خصوص الگو عملکردی مناسبی برای جامعه باشند.

جدول شماره 1- تناسب و تطابق ارکان و ابعاد الگوی مصرف صحیح در آموزش و پرورش
ارکان ابعاد	مدیران و معلمان	برنامه ریزی ها و کتب درسی	تعامل نهادهای جامعه پذیری	اصول فکری اخلاقی و رفتاری
فرهنگی	آموزش ببینند	بر ابعاد مختلف الگوی مناسب مصرف تاکید شود.	همسویی رسانه ملی، مدارس و خانواده	تجویز گفتمان های متفاوت و روحیات نقدپذیری، استدلال محاسن الگوی مناسب
ساختاری	تغییر را بپذیرند	برخی کتب و پایه های تحصیلی کم یا حذف یا واگذار شوند	کاهش فشار، اضطراب و ظاهرسازی و کمی گرایی در رسانه ی ملی و مدارس	بهره گیری از اندیشه های متفاوت، ذیحق دانست قومیت ها و اقلیت ها، افزایش رضایت سیاسی
اقتصادی	متعهد به مصرف تولیدات داخلی	در راستای معرفی الگوی مناسب مصرف و معرفی بسته های اقتصادی	تناسب درآمد و اشتغال مردم با کالاها و ثبات قیمت ها و امنیت شغلی و ترویج امید در هرسه نهاد متولی جامعه پذیری	مبارزه با احتکار و رشوه و ربا، معرفی اقتصاد اسلامی، آزاد گذاشتن مردم در انتخاب خط مشی های مناسب
آموزشی	نوین و خلاق عمل کنند	حاوی پایه ریزی اصول مصرف صحیح در قالب درسی، نقاشی، انیمیشن، مسابقات،انشاء و... باشد	تنظیم برنامه ها، فیلم ها، مستندها،کار انجمن اولیاء و مربیان درین راستا	ترویج متنوع اصول مصرف بهینه در همه ی سنین
عملکردی	خود ابتدا الگوی عملی باشند	اهداف و برنامه ها سریع تر اجرا شوند.	مدارس آموزش دهند، در خانواده اجرا شود و رسانه ها مکرر یاداوری نمایند	تشویق افکار و دیدگاه های موفق، بهادادن به پژوهش ها، عدالت محوری.

2- فلسفه وجودی اصلاح الگوی مصرف[18]

براساس رهنمود مقام معظم رهبري، اصلاح الگوي مصرف بطور عام، پديدة اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي است كه درست مصرف كردن، مصرف كارآمد و ثمربخش را براي مقابله با سه پديده اسراف، تبذير[19] وتقتير (بخل)[20] به دنبال دارد و بطور خاص در وزارت آموزش وپرورش درست مصرف كردن، مصرف كارآمد و ثمربخش در آموزش و پرورش براي تربيت نسل آينده و فرهنگ سازي در جامعه از طريق نسل آينده ساز خواهد بود. [21]

3- تعریف مفاهیم

براي پاسخگويي به شيوه‌هاي اصلا‌ح الگوي مصرف در كشور بايد به چند نكته اساسي توجه داشت و به مقدماتي راجع به آن پاسخ داد. در اين راستا اگر خواستار دستيابي به الگوي مصرف صحيح باشيم بايد واژگان مصرف و صحيح را تفسير كنيم تا بتوان نتيجه گرفت كه شيوه‌هاي مصرف فعلي در كشور صحيح است يا اسراف صورت مي گيرد.

مصرف صحیح[22]: يعني صرف منابع از هرگونه كه هست به صورت بهينه و به موقع براي گرفتن بهترين محصول ممكن. به عبارت دیگر با حداقل خرج، حداکثر سود را به دست آوریم. اصلاح الگوي مصرف لزوما به معني كاهش مصرف نيست بلكه مهمتر از آن تغيير تركيب مصرف است به اين معني كه در بسياري از موارد كالاها و حامل هاي انرژي در مواردي كه لازم است مصرف نمي شود و اصلاح الگوي مصرف كه به معني نهادينه كردن روش صحيح استفاده از منابع كشور است، سبب ارتقاي شاخص هاي زندگي و كاهش هزينه ها شده و زمينه اي براي گسترش عدالت است.

4- ضرورت و اهمیت مساله

آمار از لزوم اصلاح الگوی مصرف ایرانیان چه می گوید؟

سال1388 در حالي از سوي مقام معظم رهبري به سال اصلاح الگوي مصرف نام گذاري شده است كه نگاهي به رتبه ايراني ها در مصرف انواع كالاها و حامل هاي انرژي ضرورت اين نامگذاري را بيش از پيش مشخص مي سازد. مقام اول در مصرف نوشابه و نان در دنيا که برابر است با سرانه 10 برابري در مصرف انرژي نسبت به اروپا؛ رتبه سوم مصرف گاز در جهان؛ نوزدهمين كشور مصرف كننده برق در دنيا؛ رتبه بيستم كشورهاي پر مصرف دارو . این موارد از جمله آثار الگوي نامناسب مصرف در كشور ماست كه جز به هدر دادن منابع و سرمايه هاي كشور نتيجه ديگري به دنبال ندارد.

در ايران طي سال 2007 شدت مصرف انرژي از متوسط دنيا بالاتر بوده است و در حدود 3.7 برابر آمريكاي شمالي، 9.3 برابر آمريكاي جنوبي و 2،5 برابر متوسط خاورميانه است.مقايسه بين شدت مصرف انرژي در كشور هاي ايران و چين طي سال 1990 مشخص مي كند كه به ازاي هر 100 دلار توليد ناخالص داخلي، چيني ها 7 بشكه نفت كمتر از ايران مصرف كردند. همچنين در بخش گاز سالانه 11 درصد رشد مصرف در كشور صورت گرفته است.طبق آمارهاي گرفته شده برخي از مشتركان ايراني تا 3 برابر الگوي مصرف، مصرف گاز دارند و براي كاهش مصرف اين مشتركان بايد راه حل پيدا كنيم.در عين حال نشريه بين المللي بيزينس مونيتور با اشاره به زيان 35 تا 45 ميليارد دلاري يارانه هاي سوخت به دولت ايران نوشت : ايران بالاترين نرخ مصرف بنزين در خاورميانه را دارد.

بر اساس آمارهاي رسمي ، طي سال مالي 2007 - 2008 ايران بيش از 5/6 ميليارد دلار صرف يارانه بنزين نموده است . عرضه سوخت يارانه اي هر سال بيش از 35 تا 45 ميليارد دلار به اقتصاد ايران هزينه تحميل مي كند. مصرف بي رويه ايرانيها تنها به حامل هاي انرژي محدود نمي شود و ايرانيها در مصرف ساير كالاها نيز پيشتاز هستند. به عنوان مثال ايران 5 برابر سرانه مصرف جهان آب مصرف مي كند. همچنين سرانه مصرف نان در ايران حدود 160 كيلوگرم در سال است كه نسبت به كشورهاي اروپايي نظير فرانسه كه 56 كيلوگرم و در آلمان 70 كيلوگرم در سال است، بيشتر است.متوسط مصرف سرانه برق خانگي در ايران حدود 2900 كيلووات ساعت بوده و اين به معناي اين است كه اين ميزان 3 برابر متوسط مصرف جهاني است. متوسط مصرف جهاني انرژي زير 1000 كيلووات ساعت است. اين در حالي است كه متوسط رشد مصرف برق در ايران نسبت به كشورهاي پيشرفته 5/2 برابر بيشتر و بيش از حد استاندارد است.ايران يك كشور در حال توسعه است و صنعت برق سالانه يك ميليون مشترك جديد را مي پذيرد، افزايش نرخ رشد مصرف برق در كشور تاحدودي مورد قبول است اما تحمل اين ميزان رشد در نهايت مشكل ساز خواهد بود. بنابراین آمار بسیار ضروری می نماید تا همه ی نهادها و سازمان های جامعه از جمله آموزش و پرورش در اجرا و تقویت این فرهنگ صحیح مصرف اقدامات لازم را رعایت و عنایت فرمایند.

5- اهمیت و نقش آموزش و پرورش در اصلاح الگوی مصرف و تقویت آن

آموزش و پرورش با توجه به دسترسي به مثلث بزرگ دانش آموز، خانواده و معلمان،[23] آماده‌ترين بستر براي پيگيري اصلاح الگوي مصرف در جامعه است.شعار اصلاح الگوي مصرف، ويژه یک سال نيست بلكه در تمام زمينه‌هاي فردي و اجتماعي مورد نياز است و كاربرد دارد، لذا فراهم كردن زمينه و فرهنگ سازي براي پذيرش اين موضوع در جامعه ضروری است. فرهنگ اصلاح الگوي مصرف بايد از مهدهاي كودك آغاز و در كودكان نهادينه شود و معلمان در كنار آموزش صحيح مصرف كردن، كودكان، نوجوانان و جوانان را با محدويت منابع آشنا كنند.

جامعه بزرگ فرهنگیان و دانش آموزان نقش مهمی در ترویج فرهنگ، عادات، رفتار و نگرش ها در سطح ملی دارند.از نظر عقلانی چنانچه فردی از اوایل دوران تحصیل، به درستی آموزش داده شود، نسل آتی نیز پیشرفتهای خوبی خواهند داشت و به تبع آن، نسل بعد از آنها نیز همین گونه خواهد شد. بنابراین یکی از ارکان موثر و مهم در اصلاح الگوی مصرف و ترویج عمومی آن، همین مدارس با هدایت و برنامه ریزی مدیران، معلمان، مربیان و کلیه فرهنگیان کشور هستند.

معلمان به عنوان تاثیرگذارترین افراد در کنار والدین، می توانند نقش تعیین کننده ای در ایجاد نگرش و رفتارهای درست مصرف دانش آموزان داشته باشند و فرهنگیان با آوردن مثالها و مصادیقی از اسراف در جامعه، ذکر آیات، احادیث و روایات، عمل و رفتار بزرگان و غیره در کلاس های درس و الگو بودن خود در این زمینه در واقع به نقش سرمایه گذار بودن آموزش و پرورش در یک دوره زمانی طولانی، بها داده و منشاء خیر در جامعه باشند.مثلاً تشكيل ستاد اصلاح الگوي مصرف در آموزش و پرورش شهرستان ها یک ضرورت است و اين ستادها مي‌توانند با توجه به فرهنگ بومي ايراني و اسلامي راهكارهايي را براي اصلاح الگوي مصرف شناسايي و ارائه دهند. اگر اصلاح الگوي مصرف در بين كودكان درست آموزش داده شود، به فرهنگ عمومي[24] در ميان مردم تبديل مي‌شود و يكي از راه‌هاي اشاعه فرهنگ اصلاح الگوي مصرف گنجاندن اين موضوع در نشريات و كتب آموزشي است.

6- پنج گروه دخیل در امر الگوی مصرف صحیح و تقویت فرهنگ آن

پنج گروه اصلی دولت( با نمایندگی آموزش و پرورش)، بنگاه های اقتصادي، جامعه، خانواده و شخص یافرد؛ جهت اجرای الگوی صحیح مصرف مدنظر ما می باشند که به بخشی از وظایف و مسئولیت های هرکدام اشاره ی مختصر می کنیم:

در رابطه با اصلا‌ح الگوي مصرف، مسئله مهم تعيين آبشخور فكري است كه مرز بين اسراف و مصرف بهينه را مشخص مي كند؛ به اين معنا كه اگر در فرهنگ يك كشور، پس انداز[25] ارزش باشد قطعاً دولت( آموزش و پرورش)، بنگاه، خانواده و شخص ديدگاه هايي در زمينه الگوي مصرف خود حاكم خواهند كرد كه به مصرف بهينه بيانجامد و در نهايت پس انداز صورت گيرد اما اگر در فرهنگي، مصرف نمود شخصيت و تفاخر شود، قطعاً ديدگاهي متفاوت از مسئله مذكور رقم مي خورد. بنابراين بايد ديد كه قرار است اصلا‌ح الگوي مصرف در چه جامعه و با چه نگرش هايي مطرح و عملياتي شود. از سوي ديگر، شيوه‌هاي عمل به اين ايده و تبديل كردن آن به رفتار، عادت و در نهايت هويت يك ملت مي تواند حائز اهميت باشد.در رابطه با مسئله مصرف چه در قالب مسائل كشور و چه در قالب بنگاه، خانواده و فرد به مفهوم واقعي و صحيح به موضوع مصرف درست و الگوهاي آن دسترسي پيدا نكرده ايم .

در جامعه ايراني هزينه كرد يك خانواده بيش از درآمد آن است و اين امر باعث شده است كه مصرف يك ارزش[26] تلقي شود و پس انداز چنداني در كشور صورت نگيرد. بنابراين تا زماني كه بنيان فكري مصرف در كشور عوض نشود، جامعه دچار مرض مصرف زدگي ناشي از فرهنگ خواهد بود.در اين راستا ضرورت دارد كه مباني فكري مرتبط با موضوع مصرف بهينه به لحاظ فرهنگي در كشور تثبيت شود كه اين امر وظيفه نخبگان، دانشگاهيان و روحانيت[27] است. ‌ در رابطه با الگوي مصرف اگر اين تعريف را قائل باشيم كه الگوي مصرف صحيح يعني صرف منابع از هرگونه كه هست به صورت بهينه و به موقع براي گرفتن بهترين محصول ممكن، بايد تلا‌ش كرد كه اين الگو در كشور توسعه يافته و در رده‌هاي مختلف اعم از دولت( آموزش و پرورش)، بنگاه اقتصادي، جامعه، خانواده و شخص، به درستي پياده سازي شود.در اين راستا بايد 5 گروه فوق الذکر تمامي منابع در اختيار خود را احصاء كرده و تحت يك الگوي خاص و نگرش فكري صحيح، آن را به صورت بهينه و به موقع مصرف و بهترين محصول را به دست آورند.

در سطح كلا‌ن[28] نیز دولت، فرصتهاي داخلي و خارجي، عمر يك ملت و انسجام جامعه[29] را در اختيار دارد كه بايد براي شروع به كار اصلا‌ح الگوي مصرف، در ابتدا اين سئوال را مطرح كرد كه آيا دارايي‌هاي در اختيار دولتها به صورت بهينه مصرف مي شود يا اينكه آيا فضاي كسب و كار ايجاد شده از سوي دولت، قيمت تمام شده محصولا‌ت، هزينه‌هاي نگهداري جامعه و وزارتخانه‌ها به مناسب ترين شيوه مصرف شده است يا خير؟

در اين راستا اگر مقايسه اي ميان تعداد كاركنان دولت در بخشهاي عمومي، توليد ناخالص داخلي، نسبت هزينه‌هاي جاري به عمراني و ميزان بهره گيري از فرصتها نسبت به منابع ميان ايران و ساير كشورهاي پيشرو در زمينه اصلا‌ح الگوي مصرف صورت گيرد، به راحتي مي توان قضاوت كرد كه آيا در بخش دولتي الگوي مصرف مطابق با استانداردهاي جهاني است يا راه خود را در پيش گرفته است.

براساس مطالعات انجام شده در سالهاي گذشته، عمر مفيد يك وزارتخانه[30]، تنها 2 هفته در سال است كه اين ضايعات به شمار مي آيد. از سوي ديگر، اين مطالعات نشان مي دهد كه براي دريافت يك مجوز بايد 70 مرحله را پشت سر گذاشت كه در نهايت به صرف وقت، هزينه و اتلا‌ف منابع يك ارباب رجوع منتهي مي شود.

در سطح بنگاه نيز بايد به مباحث بهره وري توجه داشت، به اين معنا كه تبديل مواد به محصول، ضايعات و پرت توليد نيز بايد مورد توجه قرار گيرد؛ چراكه اين امر مرز بين اسراف و بهينه مصرف كردن را نشان مي دهد.در رابطه با اصلا‌ح الگوي مصرف نيز بينش و روش برخورد با قضايا بايد تغيير يابد. البته براي شكل گيري اين الگو بايد كار فرهنگي صورت گيرد تا ملا‌ك فكري را در برخورد با مصرف، پس انداز، هزينه به موقع و خوب هزينه كردن تغيير داد. در اين راستا دانشگاه، حوزه‌هاي علميه، نماز جمعه، بزرگان و صاحبان هنر، مطبوعات و صدا و سيما بايد دست به دست هم دهند تا اين كار فرهنگي را به بهترين شكل صورت گيرد.

الگوي مصرف و معيارهايي نظير پس انداز در ايران در مقابل با مصرف گرايي جا نيفتاده است. در اين راستا بايد در حوزه‌هاي مختلف از دولت شروع كرد. دولت بزرگترين منابع يك كشور را در اختيار دارد و فرصتهاي داخلي و خارجي يك كشور نيز با الگوي صحيح بايد به مصرف و سرانجام رسد و عدم مديريت زمان و شناخت فرصتها از سوي دولت يكي از موارد اسراف است. در اين راستا جهت گيري لا‌زم اين است كه منابع ملي و حياتي براي بهترين محصول انسجام يابد.

لا‌زمه اصلا‌ح الگوي مصرف، تنظيم استراتژي و بازنگري در نظام رفتاري حكومتي است. چنانکه دولت بزرگترين مصرف كننده در تمامي زمينه‌ها از جمله انرژي است كه اگر قرار است تغييري در الگوي مصرف صورت گيرد، قطعا دولت بايد در هر وزارتخانه و دستگاه مرتبط پيشگام شده و بازنگريهاي لا‌زم را حتي در قوانين و مقررات و فرآيندهاي اداري حاكم صورت دهد. مثلاً برخي از قوانين و مقررات حاكم در دستگاههاي دولتي و برخي محدوديت هاي آن براي ارباب رجوع يك ضد ارزش و به نوعي اسراف به شمار مي آيد كه بايد در آنها بازنگري عملياتي صورت گيرد.

7- راهبردها و راهکارهای پیشنهادی

- ترویج فرهنگ قناعت و خويشتن داري در بهره وري توسط آموزش و پرورش

هر فردي متناسب با موقعيت اجتماعي، ميزان درآمد و همچنين با عنايت به نيازهاي حال و آينده خود، خانواده و جامعه مرجع، الگوي مصرف خود را تبيين و ترسيم مي نمايد. خويشتن داري يا قناعت به ميزان لازم با لحاظ آينده اساس نظام الگوي مصرف در جامعه اسلامي قلمداد مي شود و رسول اكرم(ص) در اين زمينه فرموده اند[31]:« قناعت سرمايه اي است كه پايان نمي پذيرد.»[32]؛« فرد پيشرو و آينده نگر و نيز فرد ميانه رو بدون محاسبه وارد بهشت مي شوند »[33]. بهره وري درست از درآمدها و لزوم تأثير آنها در زندگي انسان با هدف معرفي الگوي صحيح مصرف در نظام اقتصاد كلان بيشترين اتلاف منابع در بخش بهره برداري و توليد است. دراين خصوص حضرت محمد(ص) درسفارش به عموم انسان ها فرموده اند:[34] « خدا به هركس نعمتي مي دهد مي خواهد اثر آن را برايشان ببيند »[35]. پس اصلاح الگوی مصرف یک رسالت ملی است. امام علی(ع) می فرمایند:«کفی بالقناعه ملکا»[36].قناعت دارائی است که نابود نمی شود و خرسند بودن به آنچه رسیده نیازمندی را دور می سازد.

- ترویج فرهنگ ميانه روي در مصرف توسط آموزش و پرورش

ميانه روي، يعني به اندازه و نياز مصرف كردن است. عنصر عقل و بصيرت داراي برجسته ترين نقش در شناسايي نيازها و چگونگي پاسخ به آنها و همچنين كنترل مصرف مي باشد. در فقه اسلامي از خرد و عقلانيتي كه ميزان مصرف و كارآمدي اقتصادي فرد و جامعه را هدايت و اداره مي كند به «عقل معاش» ياد شده است. رسول اكرم(ص) فرموده اند[37]: ميانه روي در خرج يك نيمه معيشت است[38]؛ چه زيباست ميانه روي در هنگامه بي نيازی [39]؛ هركه ميانه روي كند فقير نشود [40].

- اقدامات کلی ساختاری توسط دولت و اجرا با کمک آموزش و پرورش

كارشناسان معتقدند اصلاح مكانيزم قيمت، فرهنگ سازي و اطلاع رساني صحيح، هدفمند كردن يارانه ها، ايجاد انضباط در بازارهاي پولي و سرمايه گذاري، ايجاد موازنه در آمدي و كاهش نرخ تورم راه حلهاي پيش رو براي اصلاح الگوي مصرف است.اصلاح الگوي مصرف نيازمند فرهنگ سازي پايدار است و اين خود نيازمند راهكارهايي است تا همه افراد جامعه الزام رفتارهاي اصلاح مصرف را احساس كنند و به تدريج اين اصلاح نهادينه شده و به يك رفتار پايدار و نهايتاً به يك فرهنگ در تمام عرصه هاي مصرف تبديل شود.

- اقدامات درون سازمانی آموزش و پرورش

- برگزاری سخنرانی هایی برای دانش آموزان در مدرسه و یا خارج از آن و دعوت از افراد مسلط به موضوع اعم از جامعه شناسان، مهندسین، روحانیون و آوردن مصادیق قابل فهم دانش آموزان در مورد اسراف و صرفه جویی.

- اختصاص دقایقی از کلاس توسط کلیه معلمان برای ذکر مذمت اسراف در جامعه اسلامی

- الگو بودن کارکنان مدرسه در صرفه جویی و پرهیز از اسراف مانند اقدامات ساده ای چون: بازنبودن پنجره ها هنگام روشن بودن بخاری یا کولر،رسیدگی به وضع شیرهای آب، استفاده از لامپ های کم مصرف در کل مدرسه، خاموش کردن لامپ های اضافی در مواقع غیر ضروری و...

- بررسی راه های موثر و پیشنهادات معلمان در ترویج فرهنگ صحیح مصرف و انتقال آن به دانش آموزان

- تقدیر از مدیران و معلمانی که اقدامات موثری در این مورد داشته اند.

- برگزاری مسابقات مختلف انشاء و مقاله نویسی دانش آموزان، برنامه های هنری و ادبی در موضوع صرفه جویی و عدم اسراف

- تهیه تراکت و بوروشورهایی برای دانش آموزان و خانوده های آنان حاوی اطلاعاتی در مورد میزان اسراف در جامعه یا مذمت آن و نیز ارائه راهکارهای عملی مصرف درست و القاء این نظر که "صرفه جویی مصرف نکردن نیست، بلکه درست مصرف کردن است"

- برگزاری مسابقات و مراسم هنری اعم از سرود و نمایش و... مرتبط با موضوع در سطح مدرسه، شهر و استان

- اختصاص ساعاتی از درس انشاء به موضوع اسراف، در کلیه دوره های تحصیلی

- تشویق فرهنگیان به افتتاح وبلاگ هایی در رابطه الگوی مصرف درست و دوری از اسراف و انتخاب برترین وبلاگها و تقدیر از آنان.

- ترغیب دانش آموزان به ذکر آموخته های مدرسه و عمل بدان در خانواده و ایفای نقشی همانند "همیار پلیس" در هنگام رانندگی والدین در منازل، مانند پیش قدم شدن برای خاموش کردن لامپهای اضافی، کم کردن بخاری، خاموش کردن تلویزیون و وسایل برقی در اوقات غیر ضروری و غیره.

- برگزاری دوره های آموزش ضمن خدمت کوتاه مدت برای معلمان در مورد راههای اصلاح الگوی مصرف جهت آموزش به دانش آموزان در مدرسه

- کتاب و برنامه هاي درسي: در حوزه برنامه هاي درسي نيز آموزش و پرورش مي تواند مطالب موثري را براي فرهنگ سازي اصلاح الگوي مصرف در كتاب هاي درسي بگنجاند. پس بهتراست وزارت آموزش و پرورش، از طريق كتاب هاي درسي نیز براي اصلاح الگوي مصرف فرهنگ سازي نماید.

- زمان: عزيزترين سرمايه وزارت آموزش و پرورش وقت معلم هاست.در چارچوب اصلاح الگوي مصرف نيز اجراي طرح ساماندهي نيروي انساني بسیار حائز اهمیت است.

- فضاهاي آموزشي : بهتر است سعی کنیم فرهنگ مصرف صحيح را از طريق آموزش اولياء و دانش آموزان رواج دهيم. مثلاً در طرح احداث مدارس از طريق بازنگري نقشه ها و طراحي ها و مصالح استفاده شده در ساختمان ها مي توان گام موثري در جهت اصلاح الگوي مصرف برداشت.

- بهره گیری از مراکز فرهنگی، مساجد و منبرها

یکی از بهترين مراكز براي انتقال فرهنگ صحيح مصرف، آستان قدس رضوي است.كشور ما در حال حاضر دوران سازندگي و رشد خود را مي‌پيمايد لذا بايد از منابع و امكانات استفاده بهينه كرد.

ما به عنوان يك كشور اسلامي مي‌توانيم الگوي مصرف صحيح را تدوين و اجرايي كرده و حتي اين الگو را به جهانيان نيز عرضه كنيم.آستان قدس رضوی یکی از این مراكز فرهنگي مؤثر در جامعه است،تريبون‌هايي كه در حرم مطهر رضوي در اختيار اين مجموعه است، مي‌تواند بهترين مركز براي انتقال فرهنگ صحيح مصرف به مردم و مسئولان باشد.

- بهره گيري از تمام استعدادها و توانمندي ها در راستاي نوآوري

براي رسيدن به نظام الگوي مصرف مطلوب بدون بهره گيري از انديشه هاي خلاق و استعداد افراد جامعه رسيدن به نظام الگوي برتر و مطلوب امكان پذير نخواهد بود. بايد به موازات تغيير و تحول درتكنولوژي و استاندارد توليد كالا و خدمات بايد روش هاي مناسب مصرف فرآورده هاي توليدي جديد طراحي و تنظيم گردد. نوآوري لزوماً فقط درحوزه توليد نيست بلكه در ميدان تدوين الگوي مصرف از اهميت مضاعفي برخوردار مي باشد. پيامبر رحمت(ص) در بيان اهميت اين موضوع فرموده اند[41]:« بهترين مردم آنست كه همه تلاش و كوشش خود را بكار بندد »[42]

8- نتیجه گیری

مي توان براي ايجاد فرهنگ درست مصرف كردن و كاهش ضايعات كاركرد بدين وسيله فرهنگ درست مصرف كردن را به راحتي در سالهاي آغازين رشد به كودكان و دانش آموزان آموخت به نحوي كه با ورود دانش آموزان به جامعه و باز گشت آنان نزد خانواده خود به نوعي با سفير فرهنگي سر و كار داشته باشيم . مقابل اتلاف منابع و افزايش ضايعات مقاومت مي كنند و اين فرهنگ را در كنار ديگر جلوه هاي فرهنگي كه آموخته اند به ديگران منتقل مي كنند. [43]

منابع و مآخذ

-قرآن کریم، ترجمه قمشه ای.

-نهج الفصاحه، مجموعه احادیث رسول اکرم(ص).

-نهج البلاغه، مجموعه احادیث و روایات حضرت علی(ع).

-آزاد هدي؛صابر الهام (1387)سومین كنگره ملي بازيافت و استفاده از منابع آلي تجديد شونده در كشاورزي

-سلجوقی (1387) مدیریت پسماندهای شهری به وسیله نعمت های خداوند،تهران

-سماوات،سعید (1380) چگونگی تولید ورمی کمپست از ضایعات شهری وکشاورزی،تهران

-مجلسی،منیژه(1383) زنان و کاهش زباله خانگی،مدیریت پس ماند ها،فصلنامه آموزشی

http://www.ecme.medu.ir/IranEduThms

[2] Irregular consumption

[3] Changes

[4] Consumption pattern

[5] Consumption pattern improvment

[6] Spillage,waste

[7] Managers,teachers & students

[8] Review

[9] Socialization

[10] Mass media

[11] Product, publication and transfer of culture

[12] Main elements

[13] Cultural dimension

[14] Structural dimension

[15] Economical dimension

[16] Training dimension

[17] Prctical dimension

[18] منبع: کارگروه اصلاح الگوی مصرف و مدیریت بر درآمدها و هزینه ها؛ پيش نويس برنامه راهبردي اصلاح الگوي مصرف در وزارت آموزش و پرورش،1388

[19] آیه 27 سوره اسراء

[20] آیه 26 سوره رعد؛ آیه67 سوره فرقان

[21] http://www.ecme.medu.ir/IranEduThms/theme2

[22] Correct/right consumption

[23] Students, family and teachers triangle

[24] Public culture

[25] Saving

[26] Value

[27] Elits. Academic masters, clergis

[28] Macro

[29] Social solidarty

[30] Ministry

[31] نهج الفصاحه- ص44

[32] القناعه مال لاينفد

[33] السابق و المقتصد يدخلان الجنه بغير حساب.

[34] نهج الفصاحه- ص576

[35] من أتاه الله خيراً فلير عليه.

[36] با قناعت می توانی پادشاهی نمود.

[37] نهج الفصاحه- ص44

[38] الاقتصاد في النفقه نصف المعيشه

[39] ما أحسن القصد في الغني

[40] ما عال امرؤ اقتصد

[41] نهج الفصاحه- ص585

[42] افضل الناس رجل يعطي جهده

[43]هدي آزاد، دانشجوي مهندسي كشاورزي دانشگاه آزاد واحد دامغان؛ الهام صابر، دانشجوي مهندسي كشاورزي دانشگاه آزاد واحد دامغان و عضو باشگاه پژوهشگران جوان؛ 1387، سومین كنگره ملي بازيافت و استفاده از منابع آلي تجديد شونده در كشاورزي.

نقش آموزش و پرورش در تقویت فرهنگ صحیح مصرف

مطالب مشابه :

اسامی هنرمندان حاضر در سایت کتاب سیاه با لینک گالری

اسامی کاندیداهای چهارمین دوره شوراهای اسلامی شهر اردبیل

بروجرد پروردگار شخصیت ها

شِمّه ای از جهالتِ ما

دشمن اسلام و بشریت

اعلام نتایج پذیرفته شدگان مرحله اول جشنواره تئاتر فجر

نقش آموزش و پرورش در تقویت فرهنگ صحیح مصرف