لباس بندری-پوشش زنان جنوب(بندر و قشم)

پوشش محلی جزیره قشم

نگاهی دقیق به پیراهن ،چادر و شلوار بندری

انواع پیراهن های زنان قشمی:

کَندوره،گَوَن،اُشکُم،نُشت َه،آستین فراخ،کِلوش،عجمی،چینی،گشاد عربی و ساده شلالی.

پیراهن کندوره یکی از پیزاهن های مشهور زنان قشمی است پیراهن کندوره همان پیراهن گاندورا اسپانیاییو اروپایی است که اعراب مسلمان قرن هشتم میلادی به جنوب ایتالیا و اسپانیا بردند و با استقبال خوب مردم اروپا مواجه شدند.
این لباس بیشتر در نواحی مرکزی و قسمتی از شمال غربی استان هرمزگان به ویژه بندرعباس بندرخمیر، کنگ و بندرلنگه و قشم مورد استفاده قرار میگیرد.

این لباس دارای حاشیه نوار دوزی پهن در ناحیه دور کمر است و اندامی بودن آن و انتخاب قد تا حد زانو به مدل و دوخت ان تنوع میدهد و از طرف دیگر باعث نمایان شدن زیبایی شلوارهای بندری می شود شاید به همین علت است که کندوره رایج ترین پیراهن در بین زنان و دختران جوان بندری است.
در گذشته پیراهن کندوره را از پارچه های بمبایچی،چیناوی،ابریشمی،اط لسی رنگارنگ و چالوس می دوختند به پیراهن کندوره "چهار درزی" هم می گفتند که در اصل دارای شش درز بود.
دامن « شش تکه پارچه دوخته می شد و بر روی هر یک از درزها یک قطعه زری مارپیچ می دوختند.

پیراهن کندوره با یقه ای گرد که در جلو بسته می شود دو برش عمودی از سرشانه تا خط سینه و پایین دامن دارد که از پهلوی یقه تا درز وسط از پارچه رنگی متفاوت و برای لبه آستین نیز به صورت دو تکه از پارچه های دیگر استفاده می شود این پیراهن بر روی یقه تا زیر سینه و همجنینی لبه استین تا بالای مچ درزهای بالا و پایین آستین ها و تکه های مثلثی زیر بغل (سنبوسه های زیر بغل)حاشیه پایین دامن و در مدل کندوره که در نواحی مرکزی و به ویژه بندرعباس و حومه آن دوخته می شود خط زیر سینه تا کمر به صورت پهن نوار دوزی می شود و دامن آن دارای چین های ریز می باشد اغلب نوارها و زری های تزینی با دست توسط زنان بافته می شود و یا از زری های طلایی وارداتی از کشورهای پاکستان و حوزه خلیج فارس استفاده می شود.

در بندرعباس و نواحی مرکزی مانند کنگ ،بندرلنگه و بندرخمیر که به بندرعباس نزدیکترند این لباس را تنگتر و کوتاهتر و در شهر هایی مانند هرمز و قشم ان را با اندکی تغییرات که متاثر از پیراهن های عربی کشورهای حاشیه نشین خلیج فارس است با حذف برش دور کمر و گشادتر می دوزند.
اغلب رنگ های مورد استفاده برای این پیراهن رنگ های گرم و شادی مانند قرمز بنفش سبز سرخابی صورتی نارنجی زرد و به ندرت آبی فیروزه ای است.علاوه بر کندوره زنان از یک زیر پیراهن سفید فاقد استین که از جنس پارچه های نازک و نخی و اغلب وال سفید دوخته می شود استفاده می کنند.

چادر :
در یک قرن اخیر زنان بندری و هرمزگانی پارچه های گوناگونی را از جنس رنگ و طرح مورد استفاده خود قرار دادند که به مرور زمان این پوشاک دستخوش تغییر قرار گرفت.پارچه هایی که در قرن حاضر در شهرهای بندرعباس، میناب، بندرلنگه به عنوان چادر مورد استفاده است عبارتند از: شیله، شیله نیم طاقه،شیله بند زرد،شیله بند سبز،شیله نیم فاق براق،اطلس،کیش،ویل،ژورژت،س وفون،ویل لندنی،ویل گل ابریشمی و غیره.بیشتر چادر ها به رنگ های قهوه ای،خردلی و خاکستری مایل به آبی و دارای طرح ها و نقش های بسیار زیبا و جذاب است.

بیشتر نو عروسان از چادر ویل گل ابریشمی سبز رنگ استفاده میکردند.چادر عروسان حاشییه زیبا و پشت آن اشرمه (یک نوع زری دوزی)تزیین می شد.غروس و نوعروسان علاوه بر چادر گا ابریشمی از چادر سوفن ساده سبز رنگ با تزیینات خوس و گلابتون و پولک بوته دوزی هم استفاده میکردند.در روزها و شب های عروسی آن را می پوشیدند و در موقه حنابندان تمام بدن به استثنا دست ها و پاها آن هم تا مچ در زیر چادر سبز مستور و پوشیده می شد.
معمولا چادر بندری را به دو شیوه میبندند:(لا نیم لا و کول زدن)در یک روش یک گوشه را با دست بر روی دوش می اندازند و طرف دیگر آزاد است ودر شیوه دیگر یک طرف چادر را دور سر می پیچیدند و گوشه آن را در ناحیه گوش رها می کنند.

شلوار بندری:
در هرمزگان علاوه بر تزیین تنپوش ها،این تزیینات را بر روی شلوارها نیز به صورت متنوع در تمام نواحی استان داریم.این تنوع بیشتر را در نوع و رنگ پارچه و تزیینات تکمیلی آن مشاهده میکنیم در حالی که چارچوب اولیه شلوارها در اکثر نقاط یکسان می باشد.

شلوار بندری در استان هرمزگان به نام"شلوار دمپا تنگ" خوانده می شود که از مچ پا تا زانو تنگ بوده و از زانو تا کمر حالت لوزی شکل به خود گرفته و کاملا گشاد و راحت می باشد.این شلوار برشی مانند شلوار زنان ترکمن و کرد دارد و کمری آن را لیفه ای دوخته و با کش یا پارچه محکم می کنند.شلوراهای بندری را به رنگ های سبز و قرمز و زرد، آبی و نارنجی وبا پارچه هایی از جنس تترون،پوپلین و چیت برای استفاده روزمره و پارچه های کلفت و زری دار مثل اطلس و زربفت و ساتن برای مجالس و عروسی ها می دوزند.

برای راحتی در هنگام پوشدن دمپای شلوار را به طرف داخل پا چاک می دهند که با زیپ و یا دکمه ای دست ساز بسته می شود.دمپای شلوارهای بندری از مچ پا تا روی زانو تزیینات بسیار زیبایی دارد که نسبت به تن پوش ها از تنوع بسیاری برخوردار بوده که زا گذشته تا کنون در بین بانوان جایگاه خود را از دست نداده و به جرات میتوان گفت که از میان لباس های سنتی تنها شلوارهای بندری بقای خویش را حفظ کرده و هر روز با طرح و رنگ جدیدی مورد استفاده زنان سنتی پوش استان قرار می گیرد.تزیینات شلوارهای بندری بر اساس نوع و محل جغرافیایی دوخت آن اسامی مختلفی دارد که عبارتند از:بادله تمام،ودویی دستی،ودوییچرخی،پولکی،حاشی ه ای،سرپارچه ای،گلابتونی،خوس لنگه ای،ودویی اطلسی و نخی.

لباس مردم هرمزگان قابلیت جهانی شدن را دارد
فاطمه باستانی محقق و طراح لباس در این زمینه گفت: تن پوش مردم هرمزگان به دلیل زیبایی بی نظیرش که آن را منحصر به فرد کرده قابلیت معرفی شدن در جهان را دارد.
وی ادامه داد: لباس بندری به دلیل کامل بودن در حجاب اسلامی و نقش و نگارهای زیبا که در کمتر استانی یافت می شود می تواند به عنوان یکی از لباس های محلی ایران در سراسر دنیا معرفی و به نمایش گذاشته شود.

این طراح لباس محلی با اشاره به زیور آلات و متعلقاتی مانند برقع که در پوشش زنان هرمزگان وجود دارد عنوان کرد: به جرات میتوان گفت که لباس زنان هرمزگانی با نقش و نگار ها و همچنین و زیورالات منحصر بفرد و زیبایش میتواند جایگاه ویژه ای در دنیا برای خود کسب کند که آن نیازمند همت همکاری مدیران مسئولان و هنرمندان هرمزگانی است که با تلاش خود این تن پوش زیبا را به مردم جهان بشناسانند.

با توجه به توضیحاتی که در مورد لباس زنان هرمزگان داده شد باید این را هم اضافه کرد که زنان هرمزگان علاوه بر لباس از انواع و اقسام زیور الات که تعدادی از آنها تنها متعلق به استان هرمزگان است برای پوشش و زیبایی استفاده میکردند و برقع نیز به عنوان یک حجاب که نوع های متفاوت آن در مناطق مختلف فرق دارد استفاده می شده است.

انواع دوخت های دستی مانند زری دوزی، روزدوزی،پولک دوزی،کمه دوزی، خوس دوزی و...که بر روی لباس های زنان برای جلوه بیشتر و زیبایی استفاده می شده نیز از زیبایی های لباس محلی هرمزگان است که نشان دادن و پرداختن به آن خود یک مبحث جداگانه است.
تن پوش زنان و مردان هرمزگان هنری است که از دیر باز در این منطقه با گذشت زمان دست خوش تغییر و تحول نشده و این هنر همچنان نشانگر و زبان گویای فرهنگ این منطقه است و البته زیبایی منحصر بفردش دلیل خوب است که همچنان این لباس در حال استفاده است و هیچگاه کهنه نخواهد شد.

سایر قسمت های لباس زنان :

جومه چاکی ؛ تنبان تور دوزی شده ، پیراهن عربی ؛ دمپایی

سرپوش زنان – سرپوش زنان عبارتست از :

لچک – دستار – جلبیل – روسری – مقنعه – لیسی و چادر

لچک : از دو نوع پارچه شیله و اطلس دوخته می شود . شیله در زیر و اطلس و پارچه های گران قیمت دیگر در سطح بیرونی بافته می شود. لچک بر دو نوع بازاری و سفارشی است که نوع بازاری مخصوص طبقات کم در آمد است . در نوع سفارشی از پارچه های گران قیمت و زیور آلات و پولک و گلابتون و اشرفی درست می شود . دو طرف لچک را به وسیله پارچه یا کشهای ضخیم می دوزند و هنگامی که لچک را روی سر می گذارند آن پارچه یا کشی در زیر گلو قرار می گیرد . قسمت بیرونی لچک دارای طرحها و رنگهای مختلف و قسمت درونی و آستر آن ساده می باشد و از پارچه های ارزان قیمت مانند شیله و گروکی استفاده می کنند .

دستار : نوعی سرپوش است که ازپارچه های نسبتا گران قیمت بافته می شود و معمولا لبه پایین آن زری دوزی و سکه دوزی و گلابتون دوزی می باشد .

جلبیل : از پارچه های توری و نازک به ابعاد 1در 2 متر بافته می شود که معمولا بر روی لچک یا بدون لچک بر سر می گذارند . بر کناره های جلبیل خوس دوزی و زری دوزی می کنند و انواع طرحها ی : گل اشرفی ، کله قندی ، تلی غولی بر روی جلبیل دیده می شود .

چادر : سرپوش زنان رودانی به گونه ای است که نیاز چندانی به استفاده از چادر نیست و تنها در مسافرت و بیرون رفتن از منزل و هنگام مهمانی از چادر استفاده می کنند .

مسئله حجاب با همان پوششها حل می شود . پارچه هایی که برای دوخت چادر ار آن استفاده می کنند عبارتست از ویل (vail ( ، شیله ، کدری و پارچه های گران قیمت مانند حریر و پارچه ابریشمی .

انواع چادر عبارتند از : چادر کول زن ، چادر کمر بسته ، چادر فوته زن ، چادر سرحدی ( که اقتباس از نقاط دیگر ایران است ) ، چادر نیم بالا .

زنان رودانی از برقع استفاده نمی کنند ، فقط در قدیم نوعی روبند بر روی صورت می انداختند که صورت آنها را می پوشاند .

تن پوش زنان : تن پوش زنان رودانی عبارت است از- کندوره ، پیراهن معمولی ، انواع مانتو .

کندوره : پارچه کندوره عبارت است از ویل ، کلم پیچ ، کلیبی . کندوره شامل دو نوع اصلی به نام کندوره ساده و کندوره زینتی می باشد . و نامهای مختلفی دارد :

کندوره آستین فراخ ، کندوره کلوش ، کندوره تلی غولی .

شلوار زنانه : انواع شلوارها عبارتند از – شلوار بادله ای ، شلوار نیم بادله ای ، شلوار پولکی ، شلوار خوسی ، شلوار گلابتونی ، شلوار ودّو .

پاپوش زنان : پاپوش زنان عبارتست از – دمپایی ، سواس ، گیوه ، ملکی ، کوش ، کَپ کاپ ، صندل و کفشهای امروزی .

دمپایی : از دمپایی های معمولی و وارداتی یا از دمپایی های پزشکی و راحتی استفاده می کنند .

سواس : نوعی پاپوش بود که در قدبم مورد استفاده قرار می گرفت و از الیاف خرما = سیس و پیش در ساخت آن استفاده می کردند . سواس زنان راحت تر از سواس مردان بود و شبیه به دمپایی ساخته می شد .

کوش : پا افزاری پشت باز و جلو بسته .

ملکی و گیوه : پا افزاری است که از نخل و پشم می بافند .

کَپ کا : از الیاف خرما و تخته ساخته می شود .

پیراهن کمر چین/kamarcin/

پیراهن کمر چین یکی از زیباترین پیراهن های قدیمی زنان هرمزگان است که نسبت به دیگر لباس های استان از قدمت بیشتری برخوردار است این تن پوش در گذشته در بندرعباس،شهرهای اطراف آن منجمله میناب و رودان طرفداران خاصی داشته است .
این تن پوش به همراه پیراهن بلوچی ولی با تزئینات ساده تر درمنطقه شرقی و شهرهای اطراف آن عمومیت بیشتری نسبت به شهرهای شمالی وغربی منجمله بستک و حاجی آباد دارد و در نوع آداب و رسوم پوششی در منطقه سیریک و میناب و بعضی نقاط رودان که در گذشته جزیی از میناب می بود از پوشش شهرستان جاسک تاثیر گرفته است ما پیراهن های بلوچی را با دوخت های و تزئینات ساده تر در این مناطق مشاهده می کنیم به نحوی که در سیریک هم اکنون پیراهن های بلوچی را با همان برش و دوخت ولی تزیینات متفاوت که اغلب با چرخ گلدوزی می شود می بینیم سپس به رودان و توابع که می رسیم این تزیینات باز کمتر شده پیراهن کمرچین با شلوارهای دمپا گشا و بندرت کندوره در سبک و سیاقی متفاوت گاه با یقه و نوار دوزی دستی و گاه با زری های بافته شده وارداتی دیده می شود.پیراهن کمر
چین در این نواحی پیراهن دور چین (dorcin)نیز خوانده می شود.
این پیراهن گاه با بالاتنه ساده و یقه گرد دوخته و گاه با برشی دالبری شکل در زیر سینه و یقه هفت که زیر سینه تا خط کارور را چین های منظمی می دهند.آستین های این پیراهن دو تکه بوده که شامل تکه آستین و سر آستین ها می باشد.سر آستین های این پیراهن را اندازه مچ دست می دوزند و با چین های ریزی سر آستین ها را به آستین وصل می کنند.دامن پیراهن از دوتکه تشکیل می گردد که هر تکه دو برابر تکه قبلی انتخاب و با چین های منظمی به هم وصل می شود که دامن حالتی چین دار و پف به خود می گیرد سپس چین بالای کمر پیراهن را به بالاتنه وصل می کنند و قد آن را تا بالای زانو می دوختند.
درزهای زیر سینه و روی کارور و همچنین خط کمر دور یقه و درزهای بالا وپایین دامن را با نوارهای زیبا تزیین می کنند.برای این پیراهن دو جیب روی دامن در نظر گرفته که جیب ها حالتی کیسه مانند داشته و دوخت آن بر اساس سلیقه افرد متفاوت می باشد.پیراهن کمر چین با یقه دلبری،سینه پوپی،سینه کفتری و یقه ذوزنقه ای با پارچه های اطلس و گرانبها برای مجالس عروسی و پارچه های وال و چیت و نخی بسته به مراسم مورد استفاده دوخته می شود.زنان برای استفاده روزمره و جهت کار های خانه یقه آن را ساده و چین دور دامن آن را حذف و فقط بر روی کمر چین می دهند و آن را ساده تر می دوزند.این پیراهن به همراه شلوار گشاد و خاصی پوشیده می شود که گشادی آن از کمر تا دمپا به یک اندازه می باشدولبه گشادی پایین هر لنگه شلوار بین 40 تا 50 سانتی متر می رسد و کمر شلوار را لیفه ای دوخته و کش می کشند.این شلوار نمایی مانند دامن به خود می گیرد علاوه بر دمپا دو درز پهلوی شلوار را نیز با نوار های تزئینی ،زری و یا با چرخ گلدوزی می کردند که نوع تزئینات آن بسته به شهرستان های توابع متفاوت می باشد در میناب و رودان بیشتر گلابتون دوزری و گلدوزی با چرخ و در بندرعباس و نواحی اطراف آن با زری تزئین می شود.شلوار تزئین شده بیشتر در مجالس و عروسی ها و مورد استفاده افراد متمول بود و گاه بانوان از پارچه های چیت و وال گلدار که هم خنک تر و ارزان تر است برای خانه و کار استفاده می کنند.
منبع:کتاب بادله پوشان-تن پوش زنان ومردان استان هرمزگان

عکاس : عبدالحسین رضوانی

اورنی//Orni

اورنی را با پارچه حریر و یا شیفون تهیه می کنند.این روسری دارای تزیینات بسیار متنوع به صورت گل های ریز و درشت بته جقه ای،گل بادامی،و غیره که در جلو صورت و سطح داخلی اورنی با پولک و گلابتون و یا با نخ های طلایی و نقره ای و با چرخ گلدوزی می کنندواین روسری بعلت استفاده راحت تر و ساده تر نسبت به جلیبل های دیگر در رنگ های شاد و زنده سبز،قرمز،نارنجی و زرشکی و آبی دوخته می شود که اصولا با لباس هماهنگ است.اورنی را دور سر و صورت می پیچند و یک قسمت آن را روی سینه آزاد رها می کنند که در اصطلاح محلی به آن کول"kul" گفته می شود
منبع:کتاب بادله پوشان-تن پوش زنان و مردان استان هرمزگان
عکاس : عبدالحسین رضوانی