طراحی داخلی در معماری خانه های ایرانی

معماری داخلی متناسب با شرایط اقلیمی و شکل جغرافیایی مناطق گوناگون ایران منجر به شکل گیری مفاهیم و ایده های متعددی متناسب با درون گرایی و برون گرایی بناها می شود. در فضاهای درون گرا که در نواحی مرکزی، کویری و قسمت هایی از آذربایجان می توان نمونه های آن را یافت، معماری داخلی اهمیت بسیار فراوانی دارد، زیرا ترکیب حجمی خارجی و بیرونی بیشتر انواع این گونه از بناها به ویژه در بافت های فشرده و پیوسته شهری فاقد طراحی معمارانه بوده است، در حالی که ترکیب حجمی و نماهای داخلی آنها غالبـا طراحی شده و بسیار مزین بوده است.

معماری داخلی این گونه از بناها را به دو گونه طبقه بندی می کنند: نخست گونه ای از معماری داخلی که طراحی حیاط مرکزی و فضاهای پیرامون آن را در بر می گیرد و سپس معماری داخلی درون فضاهای پیرامون حیاط را که به مفهوم معماری داخلی در دوره معاصر نزدیک است. سادگی نماهای بیرونی این نوع فضاها که هم به دلیل فشردگی و پیوستگی بافت شهری بود و هم در بیشتر موارد دلایل اجتماعی و فرهنگی داشت، موجب شده است که معماری داخلی در این فضاها اهمیت بسیار فراوانی داشته باشد، به ویژه آن که کمابیش همه اوقات زندگی زنان و کودکان به جز هنگام خرید ، مهمانی رفتن، زیارت و حمام رفتن در داخل خانه سپری می شده است.

اهمیت معماری داخلی در بناهای درونگرا به سبب بافت کالبدی شهرها و ساختار اجتماعی و فرهنگی موجود در آنها بسیار بیشتر از جایگاه معماری داخلی در بناهای برونگرا به خصوص ساختمان های برونگرای واقع در حاشیه دریای خزر بوده، زیرا مردم ساکن در حاشیه دریای خزر نسبت به کسانی که در نواحی مرکزی و کویری کشور زندگی می کنند ،زمان بسیار بیشتری را در خارج از فضای داخلی خانه زندگی می کنند و بخش قابل توجهی از زمان خود را در فضای باز بیرونی صرف می کنند و از سوی دیگر مصالح مورد استفاده در بناهای واقع در حاشیه دریای خزر و مقدار رطوبت موجود در هوای آنجا و کم دوامی واحدهای مسکونی در آنجا نسبت به نواحی مرکزی و کویری موجب کم اهمیت شدن طراحی فضاهای داخلی و تزیینات معماری در حالت عمومی می شود.

واحدهای مسکونی در گذشته نسبت به سایر انواع فضاهای معماری بیش ترین تاثیر پذیری را از پدیده ها و خصوصیات محیط طبیعی و شهری داشتند و به همین سبب است که بیشترین تنوع در طراحی این نوع از فضاها وجود داشت زیرا شرایط اقلیمی و جغرافیایی کشور بسیار متنوع است.

برخی اصول معماری داخلی فضاهای بسته

طراحی فضاهای معماری در بافت های درونگرا بیش تر داخلی بوده است. برخی از اصول معماری داخلی فضاهای بسته در این خانه های درون گرا به صورت زیر است:

1- هماهنگی معماری داخلی فضا با طرح سازه ای آن

در اکثر مواقع در بناهای قدیمی ستون ها جرزهای باربر و دیوارهای جداکننده به صورتی آشکار در طراحی فضای داخلی نقش داشتند. برای نمونه می توان به وجود طاقچه یا راف در قسمت هایی از دیوار که جنبه باربر نداشت اشاره کرد.

2- ایجاد فضاها عناصر یا سطوح کاذب در برخی موارد:

در معدودی از موارد برای طراحی داخلی یک فضا از عناصر و سطوح کاذب نیز استفاده می کردند. نمونه هایی از فضاها وجود دارند که یک قوس باربر دارند اما آن را در زیر پوسته ای یا قوسی تزیینی مخفی کرده اند. بسیاری از مقرنس های تزیینی را می توان پوسته ای کاذب دانست که سطح داخلی ایوان ها را با آن می آراستند. کاشی های هفت رنگ نیز که از دوره صفویه به بعد رایج شده است را می توان نوعی پوسته تزیینی دانست که بر روی سطوح قرار داده می شده است.

3- ارزش گذاری بخش ها و قسمت های گوناگون فضای داخلی:

همه قسمت ها و بخش های گوناگون فضای داخلی تالارها ارزش و اهمیتی یکسان نداشتند. مثلا در هنگام میهمانی به طور معمول فضای کنار پنجره بالای اتاق و جای بزرگان بود. فضای واقع دو جبهه جانبی اتاق ارزش همانندی داشت.

4- توجه به تقسیم بندی فرد برای همه یا برخی از سطوح داخلی:

برای تقسیم بندی دیوارها یا سطح مجاور حیاط از تقسیم بندی فرد استفاده می شد و نامگذاری بسیاری از اتاق ها بر اساس تعداد پنجره ها صورت می گرفت. بخاری دیواری معمولا در وسط جبهه شاه نشین ساخته می شد.

5- ورود به فضا از دهانه میانی راهرو و دیوارهای جانبی:

در بسیاری از اتاق ها به طور معمول در ورودی در دهانه میانی دیوارهای جانبی قرار داده می شد. به این ترتیب فضای داخلی اتاق به دو ناحیه بالا و پایین اتاق تقسیم می شد و بالای اتاق محل استقرار بزرگتر ها بود.

6- ایجاد ارتباط بصری تالار با اتاق های گوشواره در برخی خانه ها:

در برخی خانه ها به ویژه خانه های بزرگ بین فضای تالار و دو اتاق گوشوار طبقه فوقانی واقع در دو سوی آن از طریق پنجره های ارسی یا سطوح مشبک ارتباط بصری پدید می آمد تا در برخی از مجالس زنان بتوانند مجلس را تماشا کنند بدون آن که به صورتی روشن دیده شوند.

7- کاربرد رنگ برای طراحی داخلی فضا:

رنگ در طراحی فضاهای بیرونی خانه های مناطق کویری نقش چشم گیر و قابل توجهی نداشت در حالی که نقش آن در معماری داخلی فضاها مانند پنج دری هفت دری و ارسی بسیار مهم بود. در سقف و دیوارها از رنگ به صورت ساده یا در ترکیب نقاشی های دیواری استفاده می شد. در پنجره های ارسی از شیشه های رنگی کوچک به گونه ای استفاده می شد که درخشش نور روز در اتاق فضایی خاص پدید می آورد. کف اتاق نیز از سطوح مهم اتاق به شمار می رفت که با قالی های رنگی مزین می شد. رنگ های مورد استفاده در بیشتر قالی های ایرانی زنده و شاد بودند و در روحیه بیننده نیز امید به زندگی ایجاد می کردند.

8- استفاده از نقش و نگاره برای تزیین فضا:

سنت استفاده از نقش و نگاره برای تزیین فضاهای داخلی به دوران پیش از اسلام می رسد. در دوران اسلامی از نقوش انسانی برای تزیین اتاق ها به ویژه فضای داخلی بناهای عمومی استفاده نمی شد مگر در موارد بسیار خاص و آن هم در معدودی ازکوشک های حکومتی یا خانه های برخی از رجال مانند کوشک سلطان مسعود غزنوی. در دوره تیموریان به بعد به تدریج کاربرد تصاویر جانوری و انسانی معمول شد و در دوره صفویه تحت تاثیر فرهنگ اروپایی استفاده از نقوش انسانی به صورت سه بعدی و با سایه روشن در بعضی از کاخ ها دیده شد و در دوره قاجار به شیوه ای نسبتا گسترده برای تزیین بعضی از اتاق ها تبدیل شد. البته برخی از مردم برای پرهیز از تجمل گرایی و رعایت بعضی از اصول و اعتقادات با تزیینات زیاد مانند آیینه کاری و استفاده از نقاشی چهره های انسانی موافق نبودند.

در کل می توان اینگونه گفت که معماری سرزمین ایران بیشتر حاصل پرداختن به درون و آراستن درون است و بیرون فضا بیشتر تابع شرایط اقلیمی شکل می گرفته است.

محمد حسن سرائی

طراحی داخلی در معماری خانه های ایرانی

مطالب مشابه :

پلان و نقشه خانه و ویلا

نمای خانه نمای ساختمان نقشه خانه های ویلایی

نقشه خانه ویلایی

نماهای ساختمانی و خانه های ویلایی و دکوراسیون

طراحی داخلی در معماری خانه های ایرانی

معماری در خانه‌های ایرانی