چشم پزشکی * بیماری قند و چشم (دکتر و پزشک)

چشم پزشکی * بیماری قند و چشم (دکتر و پزشک)

*****************

روی لینک زیر کلیک کنید

بهترین هدیه و بهترین برای کادو دادن ... زیبایی دکوراسیون و تزئینات منزل شما

*******************

چشم پزشکی * بیماری قند و چشم (دکتر و پزشک)

بیماری قند (دیابت) یکی از بیماریهای نسبتا شایع و جدي است که بعلت بالا بودن میزان قند خون در طولانی مدت سبب تغییراتی در عروق خونی تمام اعضای بدن می شود که این تغییرات باعث عوارض کوچک و بزرگ در ارگانهای حیاتی مانند مغز، قلب، کلیه، چشم و دیگر اعضای بدن می گردد که نهايتا ممکن است به مشکلاتي همچون سکته مغزي، سکته و نارسايي قلبي، نارسايي کليوي، و نابينايي منجر گردد.

گرفتاری چشمی بیماری قند یکی از علل عمده نابینایی و یا کم بینایی، هم در کشورهای پیشرفته و هم در کشورهای غیر پیشرفته می باشد. متاسفانه شيوع عوارض چشمی بيماران ديابتی روز به روز بيشتر مي شود، چرا که با پيشرفتهاي جديد و كنترل بهتر بيماري قند بر طول عمر بيماران افزوده شده و در نتيجه عوارض چشمي بيماري ديابت نيز بيشتر ديده ميشود. سالها قبل و پیش از ابداع روشهاي جديد درماني مانند ليزر، بسياري از بيماران ديابتي متاسفانه به علت عوارض چشمي اين بيماري نابينا شده و در سنين ميانسالگی خانه نشين مي شدند. اما امروزه مي توان با تشخیص به موقع و درمان مناسب، بخوبی از اين عارضه جلوگیری نمود.

عوارض چشمي بيماري قند

عوارض چشمي بيماري قند مي تواند شامل موارد زير باشد:

· آسيب به عروق خوني شبکيه که اصطلاحا رتينوپاتي ديابتي خوانده مي شود و سبب ورم مرکز بينايي چشم (ماکولا،( خونريزي هاي متعدد در شبکيه و زجاجيه چشم مي گرددکه اگر به موقع درمان نگردد، منجر به کم بينايي يا نابينايي دائمي مي گردد.

· آب مرواريد (کاتارکت) زودرس که خوشبختانه اين عارضه بخوبي با عمل جراحي اب مرواريد قابل درمان است.

· آب سياه (گلوکوم) که بعلت افزايش فشار داخل چشم ايجاد مي شود و اگر به موقع درمان نگردد سبب آسيب دائمي به عصب چشم و کم بينايي و يا نابينايي مي گردد.

شروع رتینوپاتی دیابتی معمولا بدون علامت است، اما بتدریج پیشرفت کرده و سبب افت بینایی می گردد. اگر این عارضه به موقع تشخیص داده شود و به موقع درمان گردد بیش از 90 درصد از بیماران می توانند از خطر نابینایی نجات یابند. اما یادمان باشد علی رغم پیشرفتهایی که در تشخیص و درمان این عارضه صورت گرفته است، اما غالبا بعلت بی توجهی بیماران و عدم مراجعه به موقع، رتینوپاتی دیابتی هنوز یکی از دلایل نابینایی در بزرگسالان می باشد. بنابراین لازم است کلیه بیماران دیابتی حداقل سالی یک بار تحت معاینه کامل چشم که با استفاده از قطره های گشاد کننده مردمک صورت می گیرد، قرار گیرند.

گرفتاری شبکیه ای بیماری قند به دو مرحله تقسیم بندی می شود:

· مرحله نخست که بنام رتینوپاتی دیابتی زمینه ای نامیده می شود که در این حالت بیماری محدود به شبکیه است و خونریزی های کوچک و تورم و رسوب چربی در شبکیه دیده می شود. در این مرحله اگر ناحیه مرکز بینایی (ماکولا) گرفتار نباشد، این وضعیت بدون علامت است و بیمار ممکن است هیچگونه علائم بینایی نداشته باشد و غالبا نیاز به درمان هم ندارد. اما نکته مهم در این مرحله این است که بیمار باید با فواصل نزدیکتر (هر چهار ماه) مورد معاینه چشم قرار گیرد و یا با دیدن اولین علائم بیماری بلافاصله به پزشک مراجعه نماید.

· مرحله دوم که بنام رتینوپاتی دیابتی پیشرونده نامیده می شود که در این حالت عروق خونی جدید و غیر طبیعی در شبکیه، سر عصب، و همچنین در زجاجیه ایجاد می شود که بعلت شکننده بودن این عروق، شانس خونریزی داخل شبکیه و زجاجیه بسیار بالاست و اگر در این حالت درمان صورت نگیرد در عرض مدت کوتاهی منجر به عوارض ثانویه دیگر یعنی خونریزی داخل چشم، پارگی شبکیه، و آب سیاه می گردد که نهایتا سبب از بین رفتن کامل بینایی خواهد شد. بنابراین مهم است که بیمار در شروع این مرحله تحت درمان با لیزر قرار گیرد تا این عروق جدید قبل از اینکه سبب عوارض بعدی گردند، از بین بروند. باید توجه داشت که در مرحله رتینوپاتی پیشرونده، تعداد دفعاتی که بیمار ممکن است به لیزر احتیاج داشته باشد، معمولا بیش از یک بار است و عمده این بیماران برای کنترل بیماری حدود چهار جلسه لیزرتراپی نیاز دارند. گاهی لیزر به تنهایی ممکن است کافی نباشد و یا بعلت خونریزی زجاجیه، امکان انجام لیزر درمانی وجود نداشته باشد که در اینصورت بیمار به عمل جراحی ویترکتومی نیاز پیدا می کند. این عمل بعلت طولانی بودن زمان عمل، معمولا تحت بیهوشی عمومی انجام می گیرد. البته انجام آن با بی حسی موضعی نیز امکان پذیر می باشد.

لیزر درمانی

لیزرهای مختلفی برای مقاصد متفاوت در چشم پزشکی استفاده می شوند. بعنوان مثال لیزری که در درمان عوارض چشمی بیماری قند استفاده می شود متفاوت از نوعی است که برای درمان نزدیک بینی کاربرد دارد.

لیزر درمانی یکی از اصلی ترین درمانهای عوارض چشمی بیماری قند می باشد. از لیزر درمانی هم در مرحله نخست بیماری یعنی در رتینوپاتی زمینه ای در صورتی که تورم مرکز بینایی وجود داشته باشد استفاده می شود، و هم در مرحله دوم که رتینوپاتی پیشرونده است، بصورت فراگیر استفاده می شود. نکته ای که باید توجه داشت این است که لیزر درمانی در درمان عوارض چشمی بیماری قند باعث کنترل بیماری می گردد، اما معمولا بینایی از دست رفته را نمی تواند برگرداند. حتی لیزر درمانی در بیماری قند تا حدودی موجب کاهش دید محیطی، کاهش قدرت تطابق، کاهش دید شب، و کاهش تمایز رنگها می شود.

عوامل موثر در بروز عوارض چشمی بیماری قند

علاوه بر بیماری قند که خود علت اصلی گرفتاری می باشد، عوامل دیگری نيز وجود دارند كه ايجاد عوارض چشمی و غیر چشمی بیماری قند را تسريع مي‌كنند وچه‌ بسا در بعضي موارد نقش این عوامل كم‌تر از خود بیماری قند نيست. بنابراین توجه به اين عوامل و كنترل آنها علاوه بر کنترل بیماری قند می تواند نقش بسيار مهمي در كاهش بروز عوارض چشمي ديابت و یا كند نمودن سير پيشرفت بیماری داشته باشد. این عوامل عبارتند از:

· سابقه فاميلي ديابت و گرفتاري چشمي و شدت گرفتاري بیماری چشمی در فامیل

· سن بروز و تشخيص بيماري

· نوع ديابت و طول مدت ابتلا به آن

· نحوه كنترل ديابت و ميزان كنترل بودن آن

· كنترل بودن يا نبودن مشكلات همراه با ديابت از جمله فشار خون و چربی های خون

· مصرف و یا عدم استعمال دخانیات

عوامل ارثي و فاميلي

شدت بيماري ديابت و عوارض چشمي آن در افراد مختلف بسيار متفاوت است و به نظر مي رسد توسط عوامل ژنتيكي خاصي كنترل مي شود. در بعضي خانواده ها عليرغم چند سال ابتلا به ديابت، عوارض چشمي و از دست دادن بينايي كمتر ديده مي شود و در گروهي اين عوارض بيشتر مشاهده شده و به سرعت پيشرفت مي كند. اينگونه تصور مي شود كه ايجاد اين عوارض توسط ژن هاي خاصي كنترل و هدايت مي شود. بنابراين چنانچه در يك خانواده و فاميل سابقه اي از كاهش بينايي شديد و (احياناً نابينايي) در اثر ابتلا به بيماري قند بروز كرده است اين احتمال مطرح است كه در مبتلايان جديد اين خانواده نيز عوارض چشمي ديابت با همان سرعت پيشرفت كند. مراجعه هر چه زودتر اين ‌گونه بيماران به چشم پزشك عليرغم نداشتن مشكل چشمي مي تواند تا حد بسيار زيادي منجر به تشخيص زودرس عوارض چشمي شده و متعاقب آن با تشخيص به موقع و درمان زودرس از ايجاد عوارض ناخواسته و غيرقابل جبران جلوگيري شود.

سن بروز بيماري ديابت

چشم و شبكيه افراد جوان به نسبت افراد مسن تر فعاليت متابوليكي بيشتري دارد به همين دليل و دلايل متعدد ديگر عوارض چشمي ديابت در مبتلايان جوان زودتر ايجاد شده و پيشرفت آن نيز شديدتر است. بنابراين مبتلايان جوان بايد زودتر نسبت به معاينه چشم خود اقدام نمايند چون در صورت بروز عوارض چشمي در مراحل اوليه با روش هاي درماني خاصي امكان حفظ ديد بيمار بسيار زياد است. از دست دادن زمان و تاخير در مراجعه به چشم پزشك ممكن است منجر به تاخير در تشخيص عوارض بيماري در چشم شده و لاجرم درمان در مراحلي انجام خواهد شد كه نتيجه كم‌تري خواهد داشت.

بلوغ

رسيدن به سن بلوغ در كودكان مبتلا به ديابت با پيدايش ناگهاني و پيشرفت سريع عوارض چشمي همراه است چون در اين مرحله از رشد تغييرات هورموني خاصي در بدن به وجود مي آيد. توجه به اين مسئله هم در پيش‌گيري از عوارض ناخواسته ديابت در چشم از اهميت بسزايي برخوردار است. بنابراين لازم است كودكان مبتلا به ديابت هنگامي كه به سن بلوغ مي رسند در اولين فرصت تحت معاينات كامل چشم پزشكي قرار گيرند.

نوع ديابت

ارتباط بروز شدت عوارض چشمي با ميزان قند خون كاملاً واضح و مشخص است به نحوي كه هر چه ميزان قند خون بالاتر باشد بروز عوارض چشمي، زودتر و سرعت پيشرفت آن نيز شديدتر است. از آنجا كه ميانگين قند خون بيماران مبتلا به ديابت جوانان ( دیابت نوع اول (معمولا از ميانگين قند خون مبتلايان به ديابت بالغين (دیابت نوع دوم (بالاتر است، عوارض چشمي در مبتلايان به ديابت جوانان زودتر ايجاد شده و سرعت پيشرفت آن نيز بيش‌تر است. بنابراين مبتلايان به ديابت نوع اول كه معمولاً از انسولين نيز استفاده مي كنند بايد خيلي زودتر از گروه ديگر جهت معاينات چشمي خود اقدام نمايند.

حاملگي

تاثير حاملگي در پيدايش و تشديد عوارض چشمي ديابت تقريبا به اثبات رسيده است. بنابراين خانم هاي مبتلا به ديابت چنانچه با در نظر گرفتن جوانب امر و رعايت توصيه هاي لازم تصميم به باردار شدن بگيرند بايد قبل از هرگونه اقدامي از وضعيت چشم خود اطمينان پيدا کنند. گرچه بعضي از عوارض چشمي ديابت متعاقب پايان حاملگي بهبود مي يابند ولی چنانچه در شروع حاملگي عوارض ديابت در چشم موجود باشد، در جريان حاملگي اين عوارض به سرعت پيشرفت مي كنند و نياز به درمان در بسياري از موارد احساس مي ‌شود. بنابراين توجه به اين مساله و معاينات چشم پزشكي مكرر و زودرس در جريان حاملگي مي تواند به نحو بارزي در پيش گيري از عوارض ناخواسته و غيرقابل جبران ديابت در چشم موثر باشد.

نحوه كنترل قند خون

بدون شك مهم‌ترين و اساسي ترين عامل در پيدايش و پيشرفت عوارض چشمي ديابت نحوه تنظيم ميزان قند خون در طول دوران ابتلا به ديابت است. هر چه ميزان قند خون در طول دوران ابتلا به ديابت به محدوده طبيعي نزديك تر باشد و هر اندازه از نوسانات ميزان قند خون با روش هاي درماني مختلف كاسته شود بروز عوارض چشمي ديابت بيش‌تر به تاخير مي افتد و از شدت و سرعت پيشرفت عوارض چشمي در مبتلايان به اينگونه عوارض كاسته مي‌شود. ثابت شده است كه در هر دو نوع ديابت (بالغين و جوانان) چنانچه با روش هاي شناخته شده از جمله رژيم غذائي، داروهاي خوراكي و يا تزريق انسولين (بسته به نياز بيمار و تشخيص پزشك) ميزان قند خون در ساعات روز و ايام هفته و ماه نزديك به طبيعي حفظ شود ايجاد عوارض چشمي ديابت و از جمله درگيري شبكيه در بيماراني كه در بدو امر هيچگونه علامتي در معاينات چشمي ندارند به تاخير خواهد افتاد و در افرادي كه درجاتي از درگيري شبكيه دارند موجب كاهش سرعت پيشرفت اين عوارض خواهد شد.

يكي از آزمايش‌هايي كه جهت بيماران ديابتي درخواست مي شود اندازه‌گيري هموگلوبین HbA1C است. اين آزمايش نشان دهنده ميزان كنترل قند خون ظرف سه ماه گذشته است و چنانچه از حدي بالاتر باشد مويد‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ كنترل نبودن قندخون بيمار در طول اين مدت است حتي اگر قند خون ناشتاي بيمار در هنگام معاينه طبيعي باشد. ذكر اين نكته اهميت دارد كه كنترل ديابت علاوه بر پيشگيري از عوارض چشمي در جلوگيري از عوارض كليوي و عصبي ناشي از آن نيز نقش بسيار مهمي ايفا مي كند.

كنترل فشار خون

يكي از مشكلات همراه با ديابت در بعضي از بيماران بالا بودن فشار خون است كه مي تواند در كنار ديابت به عنوان بيماري جداگانه و يا يكي از عوارض همراه با ديابت باشد. نقش كنترل فشار خون در جلوگيري از پيدايش عوارض چشمي ديابت و كاهش سرعت پيشرفت اينگونه عوارض نيز در مطالعات متعددي به اثبات رسيده است. فشار خون به تنهايي و در غياب بيماري قند نيز موجب عوارض متعددي در چشم مي‌شود و چنانچه با ديابت همراه شود اثر تخريبي آن در شبكيه مضاعف خواهد شد پس بسيار بجاست كه به موازات كنترل دقيق قند خون، در صورت ابتلا به فشار خون با اقدامات درماني موجود كه به سهولت در دسترس است در كنترل دقيق فشار خون بيمار نيز اقدام عاجل صورت گيرد تا به نحو چشمگيري از بروز عوارض چشمي جلوگيري شود.

كنترل چربي هاي خون

اهميت كنترل نمودن كلسترول و تري‌گليسريد در پيشگيري از عوارض چشمي ديابت نيز در بررسي هاي علمي متعددي مشخص شده است و جاي هيچ‌گونه ترديدي نيست كه در صورت بالا بودن هر كدام از اين چربي ها در بيماران ديابتي و به موازات كنترل ساير عوامل ، لازم است با روش هاي درماني موجود و رعايت توصيه هاي پزشك معالج نسبت به كنترل كردن آن‌ها نيز اقدام شود. با كنترل و طبيعي شدن ميزان كلسترول و تري‌گليسريد گام مهمي در حفظ ديد مركزي برداشته مي‌شود وگرنه به علت نفوذپذيرشدن مويرگ‌هاي شبكيه، در اثر بيماري ديابت، اين مواد در شبكيه و از جمله در ماکولا رسوب نموده و موجب تورم اين ناحيه و كاهش ديد بيمار خواهد شد. بنابراين توجه به اين مساله نيز مي تواند يك گام پيشگيرانه ديگر در حفظ ديد در بيماران ديابتي باشد.

مدت زمان ابتلا به ديابت

بيماري ديابت در بدو امر به طور معمول عوارض چشمي ايجاد نمي كند هر چند ميزان قند خون خيلي بالا باشد. براي ايجاد عوارض چشمي ديابت، عامل زمان نقش تعيين‌كننده‌اي دارد. مسلما پس از گذشت حدود 15 تا 20 سال از ابتلا به ديابت تمامي بيماران ديابتي مبتلا به درجاتي از گرفتاري شبكيه هستند كه در بعضي از آن‌ها ممكن است غيرقابل درمان باشد. بنابراين به مجرد تشخيص ديابت لازم است جهت اطمينان از سلامت چشم ها اقدام شود و پس از آن طبق يك برنامه تنظيمي و براساس علايمي كه احياناً ممكن است در چشم ها ديده شود نسبت به معاينات دوره اي و زمانبندي شده اقدام نمود. اين عمل باعث مي شود بدون فوت وقت و به مجرد بروز علايم در چشم و در اولين زمان ممكن ، درمان مناسب در نظر گرفته شود و از نابينايي و كم‌بينايي جلوگيري شود.

ميزان و شدت درگيري چشمي

عوارض چشمي ديابت و بخصوص رتينوپاتي ديابتي (درگيري شبكيه چشم به اشكال مختلف) در بدو امر و در شروع پيدايش به كندي پيشرفت مي كند ليكن هر چه به مراحل پيشرفته تر نزديك مي شود سرعت بيش‌تري مي‌گيرد و اقدام درماني سريع تري را طلب مي كند. عوارض چشمی بیماری قند با گذشت زمان چنانچه به آن بي توجهي شود بر سرعت پيشرفت آن اضافه مي شود و ممكن است به مرحله اي برسد كه قدرت تخريبي بالايي حاصل شود. در اين مرحله است كه اقدامات درماني كم‌تر نتيجه مي دهد. متاسفانه بيماران زيادي در همين مراحل مراجعه مي كنند و معمولاً نتيجه خوبي از درمان‌هاي انجام‌شده نمي گيرند و تصور مي كنند كه اقدامات درماني انجام شده و از جمله ليزر درماني و يا عمل جراحي موجب وخامت اوضاع شده است. بيان اين موضوع از طرف بعضي بيماران باعث نگراني بعضي ديگر مي شود و آنان را از اقدام درماني به موقع باز داشته و يا موجب تاخير در شروع درمان آن‌ها مي شود. بنابراين بايد توجه داشت كه در جريان رتينوپاتي ديابتي هر چه درمان زودتر انجام شود نتيجه نيز بهتر خواهد بود.

مصرف دخانیات

دیده شده بیماران دیابتی که سیگاری هستند، بیشتر و سریعتر گرفتار عوارض چشمی و غیر چشمی بیماری قند می شوند و بنابراین به این افراد توصیه می گردد که کشیدن سیگار را کنار گذاشته و یا میزان استعمال آن را کاهش دهند.

كنترل هر چه بهتر عواملي كه ذكر شد مي‌تواند نويد بخش اين مساله باشد كه بيماري ديابت ديگر بيماري كوركننده نيست و بيمار ديابتي در صورت مراجعه به موقع و پي‌گيري مناسب مي تواند تا سال‌هاي سال بدون نياز به كمك ديگران زندگي كند.

بخش از مطلب بيماري قند و چشم از مجله چشم پزشکي نگاه اقتباس گرديده است