کرکس زخمی

گنبد باز در رشته کوههای کرکس در منطقه حفاظت شده کرکس. تصویر از ایرنا.

رشته کوههای کرکس از جمله مشهورترین رشته کوههای فلات مرکزی ایران هستند ، که به سبب داشتن منابع آبی غنی آنهم در در حاشیه کویر مرکزی ایران از دیر باز مورد توجه بوده اند . سه شهر مهم کاشان ، نطنز و اردستان در حاشیه رشته کوههای کرکس قرار دارند و از نظر منابع آبی وابستگی زیادی به این رشته کوهها دارند . رشته کوههای کرکس مراکز گردشگری فراوانی را در خود جای داده است که از جمله مشهور ترین آنها ، قمصر ، نیاسر و ابیانه است که سالانه هزاران گردشگر را از سراسر کشور و خارج از کشور به سوی خود می کشانند . علاوه بر بافت روستایی زیبای ابیانه ، غارهای طبیعی کلهرود و آب سنجد ، آبشار نیاسر ، آبشار طامه ، قلعه باستانی طرقرود و آتشکده نیاسر و مراسم گلاب گیری در قمصر کاشان ، چندین امامزاده معروف از جمله بارگاه امامزاده آقا علی عباس ، مسجد جامع نطنز و بسیاری مناطق باستانی و جاذبه های طبیعی که در سراسر وسعت 300000 هکتاری رشته کوههای کرکس پراکنده اند ، منطقه کرکس را به یکی از بی نظیر ترین نقاط جغرافیایی فلات مرکزی ایران تبدیل کرده است که ارزشهای گردشگری و کشاورزی فراوان و منافع اقتصادی بالایی را برای کشورمان به ارمغان آورده است ، جاذبه گردشگری در تمامی این مناطق به گونه ای است که در فصول مختلف سال نقاطی مانند قمصر و ابیانه جای سوزن انداختن هم ندارند .

قله اصلی کرکس با ارتفاع 3895 متر از جمله پر طرفدارترین مسیرهای کوهنوردی کشور در فلات مرکزی ایران هم هست و هر ساله تعداد زیادی کوهنورد را از سراسر کشور به سوی خود جلب می کند ، قله ای که در روزهای صاف با وجود فاصله زیاد می توان از فراز آن نظاره گر قله دماوند هم بود .

علاوه بر تمام این ویژگی ها منطقه کرکس از لحاظ تنوع زیستی هم در میان کوههای منفرد مرکزی ایران تقریبا بی همتا است . ورود به آب و هوای ییلاقی کوهستان و درختان انبوه بیشه های کرکس ، آنهم به فاصله اندکی از از دشت کویر مرکزی ایران هر بیننده ای را به تحسین و تعجب وا می دارد .

در حال حاضر در محدوده رشته کوههای کرکس 2 منطقه حفاظت شده تاسیس شده که نشان از ارزشهای بالای این رشته کوه است . منطقه حفاظت شده کرکس با 114000 هکتار وسعت که شامل قله مرکزی کرکس و کوههای مرکزی این رشته کوه است و در حوزه شهرستان نطنز قرار گرفته است و منطقه حفاظت شده قمصرو برزک با مساحت 60000 هکتار که در شمال رشته کوههای کرکس و در حوزه شهرستان کاشان قرار گرفته است ، که هر دوی این مناطق نمونه ای شاخص از حیات وحش کوهستانی کشور را دارا هستند .

منطقه حفاظت شده کرکس از دیر باز مورد توجه شکارچیان بوده است . بنای معروفی که بر بالای قله مشرف به شهر نطنز قرار دارد (قله موسوم به گنبد باز ) ، بنای یادبود برای پرنده شکاری محبوب شاه عباس اول است که برای شکار به منطقه کرکس می آمده است .

منطقه حفاظت شده کرکس در مرکز رشته کوههای کرکس واقع شده است ، گرچه هنوز تعداد اندکی آهو در دشتهای شرقی مشرف به منطقه حفاظت شده کرکس زیست میکنند و به دلیل بافت خاص زمین و رودخانه های خشک عمیق ، تعقیب آنها بوسیله موتور سیکلت ممکن نیست و در نتیجه هنوز بکلی نابود نشده اند ، ولی به طور کلی عمدتا زیستگاههای فعلی آهو خارج از مرزهای منطقه قرار دارد و حیات وحش منطقه حفاظت شده کرکس در حال حاضر بیشتر سیمایی کوهستانی دارد ، یعنی کل وبز و قوچ ومیش (نژاد اصفهان ) . منابع آبی فراوان و پوشش گیاهی مناسب که در برخی مناطق کرکس حتی دره هایی با پوشش نیمه جنگلی از درختان بادام کوهی را شامل میشود در همه جای منطقه حفاظت شده کرکس قابل توجه است . در مورد دیگر گونه های شاخص منطقه بایستی گفت که متاسفانه سالهاست که گزارشی از پلنگ در این منطقه وجود ندارد ، با وجود عدم گزارش رسمی این گونه ارزشمند از این منطقه ، با توجه به گستردگی رشته کوههای کرکس ( بیش از 300000 هکتار ) در صورت حفاظت مستمر امکان ثبت رسمی پلنگ از منطقه حفاظت شده کرکس دور از ذهن نیست ، ولی به هر حال در دو دهه اخیر هیچ گزارشی مبنی بر حضور پلنگ در این منطقه وجود ندارد ، گرچه در شناسنامه این منطقه همیشه اسم پلنگ هم آورده می شود . کبک و تیهو ، گرگ ، روباه معمولی ، گراز ، پایکا ، گربه وحشی ، کاراکال و گربه پالاس هم در منطقه حفاظت شده کرکس حضور دارند ، که در دو دهه اخیر گربه پالاس در استان اصفهان تنها از منطقه حفاظت شده کرکس رسما گزارش شده است (در سال 1389).

منطقه کرکس . تصویر از گروه دوچرخه سواری اسپادان.

بزرگترین معضل منطقه حفاظت شده کرکس معادن مختلف به خصوص معادن سنگ گرانیت هستند که در سراسر منطقه حفاظت شده کرکس گسترش دارند . از هر زاویه ای که به قله کرکس که تماما داخل مرزهای قانونی منطقه حفاظت شده کرکس قرار دارد نگاه کنید ، زخم معادن سنگ را بر چهره کرکس خواهید دید. مشکل معادن تنها مشکلی است که در دراز مدت راه حلی قطعی برای آن وجود ندارد . در حال حاضر تعدد رفت و آمد تریلر های حمل سنگ در منطقه به حدی بالاست که حتی گردشگران عادی را هم متوجه حجم بالای بهره برداری از معادن کرکس می کند . در صورت ادامه روند فعلی بهره برداری از منطقه حفاظت شده کرکس ، علاوه بر آسیب به جلوه های بصری منطقه که مطمئنا بر گردشگر پذیری منطقه نیز تاثیر خواهد گذاشت ، تعدادی از زیستگاههای کل و بز و قوچ و میش منطقه نیز از بین خواهد رفت . گرچه تمام معادن قبل از تبدیل منطقه کرکس از شکار ممنوع به حفاظت شده احداث شده اند و خوشبختانه روند تاسیس معادن جدید ، بعد از ارتقای منطقه متوقف شده است ، ولی معادن موجود با توجه به اینکه مساحت زیادی را در اختیار دارند که هنوز بهره برداری نشده است ، تهدیدی جدی برای منطقه حفاظت شده کرکس محسوب می گردند ، که با توجه به قوانین مالکیت خصوصی و ثبت این معادن قبل از ارتقای منطقه امکان جلوگیری از فعالیت آنها عملا ممکن نیست . سوالی که اینجا پیش می آید این است که آیا هیچ راهی برای حفاظت از نابودی کوهستانهای کشور در صورتی که حفاظت شده نباشند وجود ندارد؟ آیا در منطقه ای مانند کرکس که ارزشهای بیشمار گردشگری دارد سازمانهایی مانند میراث فرهنگی و گردشگری هیچ مسئولیتی برای جلوگیری از تخریب چشم انداز کرکس نداشته اند ؟ پس تکلیف هزاران نقطه کوهستانی کشور چیست تا زمانی که حفاظت نشده اند بدون هیچ برآورد زیست محیطی اجازه بهره برداری آن هم در چنین مقیاسی صادر می شود ؟ مطمئنا توسعه معادن کشور برای پویایی اقتصاد کشور لازم است . اما مسئله این است که اولویت در مناطقی مانند رشته کوه کرکس که ارزشهای گردشگری آن قابل شمارش نیستند ، با بهره برداری از معادن سنگ گرانیت است یا توسعه پایدار گردشگری ؟

علاوه بر معادن ، شکار غیر مجاز هم در رده بعدی آسیبهای منطقه کرکس وجود دارد ، که منتج از نزدیکی سکونتگاههای انسانی فراوان به زیستگاههای منطقه است که طی سالهای گذشته آسیب جدی به منطقه وارد کرده است. کمبود امکانات سازمان محیط زیست باعث میشود که علی رغم زحمات شبانه روزی محیط بانان بواسطه فشار شدید شکارچیان غیر مجاز روی مناطق آزاد و شکار ممنوع ، بعضا این مناطق که محیط بانان فرصت سرکشی به آن را به علت کمبود نیرو پیدا نمی کنند ، کاملا از حیات وحش خالی میشوند. به سبب عمر اندک ارتقای منطقه کرکس از شکار ممنوع به حفاظت شده ، کرکس هم از این آسیب مصون نمانده و حیات وحش آن به شدت از شکار گسترده غیر مجاز در سالهای گذشته آسیب دیده است . خوشبختانه در دو سالی که از عمر منطقه حفاظت شده کرکس و حضور مستمر محیط بانان در منطقه سپری میشود ، از فشار شکارچیان غیر مجازبر حیات وحش منطقه به شکل محسوسی کاسته شده است .

با وجود تعدد معادن در منطقه کرکس ، خوشبختانه بسیاری ازارتفاعات بالای منطقه که از بهترین زیستگاههای صخره ای کل و بز منطقه هم هستند ، تقریبا بکر و دست نخورده مانده اند و آسیبی ندیده اند و در صورت استمرار حفاظت میتوانند به یکی از بهترین زیستگاههای کل و بز و قوچ و میش کشور تبدیل شوند . پیوستگی رشته کوههای کرکس که امکان جابجایی گونه هایی مثل قوچ و میش و دیگر گونه ها حتی گونه های نادر مانند گربه سانان را به راحتی بوجود می آورد و وجود یک منطقه حفاظت شده دیگر در نزدیکی منطقه حفاظت شده کرکس ( منطقه حفاظت شده قمصر و برزک ) ، نوید بوجود آمدن یک زیستگاه کوهستانی غنی با تنوع زیستی بالا و منابع آبی و پوشش گیاهی مناسب ، در آینده نزدیک را میدهد. وسعت 300000 هکتاری رشته کوههای کرکس ، یکی از بزرگترین معضلات زیستگاههای کشور را حل می کند ، عملا امکان جزیره ای شدن منطقه حفاظت شده کرکس در آینده در صورتی که جاده ای علاوه بر جاده فعلی موجود که رشته کوههای کرکس را در محل قمصر به کامو قطع کرده است ، از میان رشته کوههای کرکس کشیده نشود ، اندک است.

قله دماوند از فراز کرکس. تصویر از محمد سلطان الکتابی است . لینک تصویر از گروه کوهنوردی کاوه اراک.

با توجه خشکسالی های اخیر در کشور هنوز منطقه حفاظت شده کرکس ، منابع آبی و پوشش گیاهی قابل اتکایی دارد (اطلاعات هواشناسی از منطقه حفاظت شده کرکس هنوز جمع آوری نشده است ، ولی میزان بارندگی سالیانه شهرستان نطنز 131 میلیمتر است ) ، گرچه به دلیل ماهیت ییلاقی منطقه ، بر خلاف دیگر مناطق حفاظت شده استان اصفهان ، دام اهلی در طی اواخر بهار و اوایل فصل تابستان در منطقه حضور دارد که همین مسئله میتواند با توجه به کاهش نسبی منابع آبی در اثر خشکسالی ، به رقابت میان دام اهلی و حیات وحش برای دسترسی به آبشخورها بینجامد. با توجه به این که از تبدیل منطقه شکار ممنوع کرکس به منطقه حفاظت شده 2 سال بیشتر نمی گذرد ، هنوز محدوده مناطق امن که دام اهلی در آن وجود نداشته باشد ، تعیین نشده است که البته این مسئله از طرف سازمان محیط زیست استان اصفهان در دست اقدام است . در صورت تعیین منطقه امن ، مسلما آرامش بیشتری بر حیات وحش منطقه حفاظت شده کرکس حکمفرما خواهد شد .احداث پاسگاههای محیط زیست هم از جمله اقداماتی است که بایستی با سرعت دنبال شود . در حال حاضر حفاظت از منطقه از طریق پاسگاه روستای - سه - در شرق منطقه صورت میگیرد و نیاز به تسریع در عملیات ساختمانی پاسگاه محیط زیست روستای ابیانه کاملا محسوس است ، تا یکی از بهترین زیستگاههای کوهستانی مرکز ایران احیا شود . با توجه به اینکه سکونتگاههای انسانی در حاشیه منطقه زیاد و در نتیجه دسترسی شکارچیان غیر مجاز به منطقه در سالهای قبل آسان بوده است وبا توجه به عمر کوتاه تبدیل منطقه کرکس به حفاظت شده ، در حال حاضر تراکم حیات وحش منطقه کرکس از پتانسیل واقعی آن فاصله بسیار زیادی دارد ، که البته با استقرار کامل پاسگاههای محیط زیست و تعیین مناطق امن وکاهش آسیب چرای دام و تلاش شبانه روزی محیط بانان زحمت کش منطقه حفاظت شده کرکس ، مطمئنا کرکس جایگاه اصلی خود را به زودی باز خواهد یافت ، گرچه زخم معادن بر پیکر کوههای کرکس هرگز پاک نخواهد شد .

محمد بهشتی زواره

کرکس زخمی

مطالب مشابه :

موتور سیکلت تریل روان 200 سی سی QM

دو باخت پشت سرهم برای نماینده فوتبال خواف در لیگ برتر استان

کرکس زخمی

جدول محاسبه نرخ استهلاک