زمین لغزش پل دختر (سیمره) بعنوان بزرگترین زمین لغزش بلوکی جهان-دکتر احمداحمدی

زمین لغزش پل دختر (سیمره) بعنوان بزرگترین زمین لغزش بلوکی جهان

سيامك بهاروند،1 احمد احمدي خلجی2

1) عضو هيات علمي دانشگاه آزاد اسلامي واحد خرم‌آباد

2) عضو هيات علمي دانشگاه لرستان

چكيده

محدوده مورد مطالعه در منطقه زاگرس چین خورده (Folded-Zone) قرار گرفته است و با نام زمین لغزش پل دخترPoledokhtar) -slide Land) مشهور و شناخته شده است. در اين منطقه سنگ های خرد شده ناشی از لغزش بخشی از یال شمالي کبیرکوه در امتداد گسل کبیرکوه و حرکت این گسل بزرگ که عمدتاً سازند آسماری – شهبازان بوده، بر روی سازند گچساران فرو افتاده اند و در نقاطی که ضخامت زمین لغزش کم است آثار لغزش و فشار بر روی سازند گچساران مشخص بوده و باعث خرد شدگی و تا حدودی از هم پاشیدگی هایی گردیده است. عامل اصلی ایجاد حرکت و از هم گسیختگی و ایجاد ناپایداری در بوجود آمدن اين زمین لغزش، زلزله بوده كه علاوه بر آن عوامل مهّم ديگري نظير عوامل زمین شناسی، توپوگرافی و آب نيز در وقوع چنين رخدادی در ابعادی بسیار بزرگ و بی نظیر مؤثر بوده اند. بعد از وقوع زمین لغزش بواسطه وضعیت جدید توپوگرافی منطقه، دریاچه هايي بوجود آمده است كه به نحوی از طریق گذرگاهها به هم ارتباط داشته اند و می توان از آن ها جمعاً به عنوان دریاچه بزرگ سیمره نام برد. همچنين تالاب های یازده گانه پل دختر نيز بازمانده اين دریاچه بزرگ هستند که بر روی مصالح لغزشی تشکیل شده اند.

واژه های کليدی: پل دختر، زاگرس چین خورده ، زمین لغزش، تالاب، سیمره

Poldokhtar landslide: implication of the greatest landslide in world

S. Baharvand, A. Ahmadi khalaji

Abstract:

The studied area is located in Folded Zone of Zagros and known to Poldokhtar landslide.

In this area crushed rocks to arise of sliding of the limb northern Kabir kuh occurs in extended of Kabir kuh faulting and named of Shahbazan-Asmari formation. In the area that thickness is low, the motion of this fault over to Gachsaran formation caused to sliding and faulting. Earth-quick is the main factor that caused to the faulting and instability. Moreover, geology, topography, and water are effective in occurrence of sliding. The following of landslide, to note to topography condition, sag pond or lakes forms that related to channels that known to Saymarreh Sag pond. Indeed the eleven ponds were remained of sag pond over of slide materials.

Key words: Poldokhtar, landslide, Zagros, Sag pond, Saymarreh

1. مقدمه

مطالعه علمی و جامع پدیده زمین لغزش در دنیای امروز از دیدگاههاي مختلف حائز اهمیت می باشد. زمین لغزش عبارت است از لغزش زمین در جهت شیب ویا سقوط یک توده سنگ ویا مخلوطی از سنگ وخاک است (شريعت جعفري 1375). همچنين زمین لغزش ها نشان دهنده یک رده از پدیده هايی هستند که به طور کلی تحت عنوان حرکات توده ای(حرکاتی که تحت تأثیر وزن توده اتفاق مي افتند) مطرح می شوند.

عوامل متعددی مانند ویژگی های زمین شناسی (لیتولوژی، میزان هوازدگی، عوامل ساختاری و
لرزه خیزی)، شرایط هیدرولوژی و هیدروژئولوژی، وضعیت توپوگرافی، مورفولوژی و آب و هوا بر پایداری یک شیب تأثیر می گذارند و می توانند باعث ایجاد لغزش شوند
(Shoaei & Qhayoumian 1998؛ (Angeli et al. 2004

پدیده زمین لغزش در جنوب غربي ايران زمين نسبتا فراوان بوده و در حوضه رسوبي زاگرس مي توان به سياه كوه، دنا، اشترانكوه، کبیرکوه و كوه منگشت (ايذه) اشاره نمود كه از اين نظر داراي سابقه و شهرت هستند (سيارپور و قبادي 1378). يكي از قديميترين و مهمترين اين پدیده ها، لغزش بزرگ سیمره (با وسعت 64 مايل) است كه در جنوب غربي پل دختر در دامنه شمال شرقي بزرگ تاقديس کبیرکوه به وقوع پيوسته است. اين زمین لغزش از نظر بزرگي قابل مقايسه با ساير نقاط نبوده و حتي در قياس با زمین لغزه هاي پامير، آلپ و كلاً خاورميانه بي همتا و بسيار شگفت انگيز است. بزرگ تاقديس هاي زاگرس نظير کبیرکوه در اثر چین خوردگي شديد ناشي از برخورد ورقه عربي به ورقه ايران با نرخ cm/year2 (Alavi 1991) با روند شمال غرب- جنوب شرق در منطقه وسيعي از جنوب غرب ايران گسترش يافته اند. ناپايداري تكتونيكي در اين محدوده، وجود لایه های آهک آسماری با شیب زیاد و قرار گرفتن آن بر روي طبقات نامقاوم، درز و شکاف های فراوان و سطوح لایه بندی بارز، خاستگاه بسیار مناسبی برای لغزش بوده و بسیاری از لغزش های بلوکی در محدوده ارتفاعات کبیرکوه (بویژه در منطقه ای مثل حوضه ی سیمره - حوالی درّه شهر) در سازند آسماری اتفاق افتاده اند. در اثر زمین لغزش بزرگ سیمره، ورقه بزرگي از سازند آسماری به طول 9 مايل و ضخامتي در حدود 1000 پا از يال کبیرکوه جدا شده و به طرف دامنه حركت كرده است (غضبان 1385). همچنين لغزش های تخته ای نيز در آهک های آسماری با شیب زیاد در کبیرکوه (ارتفاعات جنوب دره شهر) اتفاق افتاده اند. بر اساس برآوردهاي به عمل آمده، در حدود 5 مايل مكعب از آهک هاي آسماری به درون دره سيمره سرازير شده است و تنها يك حركت كاتاستروف و با شتاب بي سابقه قادر به جابجايي چنين حجمي از تخته سنگ ها به فاصله زياد بوده است (Watson & Wright 1969). مصالح لغزيده اين زمين لغزش در ابتدا بعنوان مورن مورد توجه قرار گرفت (De Morgan 1895)؛ ليكن بررسي هاي بعدي منشأ واقعي اين نهشته ها را هويدا كرد (Harrison & Falcon 1937؛Falcon & Harrison 1938). در اين مقاله به بررسي زمين شناسي اين زمين لغزش بزرگ كه اطلاعات كمي از آن در دسترس مي باشد و كمتر مورد توجه قرار گرفته و يك پديده نادر و بي نظير جهاني بوده (بهاروند 1387) خواهيم پرداخت به اين اميد كه هرچند ناقص ولي قابل استفاده برنامه ريزان استان لرستان وخصوصاً شهرستان پل دختر از نظر ژئوتوريسم و همچنين متخصصين و كارشناسان و اساتيد محترم باشد.

2. زمین شناسي و چينه شناسی محدوده مورد مطالعه

محدوده مورد مطالعه بين طول هاي 30 47ْ و ΄ 47 7ْ4 شرقی و عرض هاي 33ْ و 13 33ْ شمالی در فاصله حدود 5 کیلومتری جنوب شهر پل دختر به مساحت تقریبی300 کیلومتر مربع با حداکثر طول 20 کیلومتر و حداکثر عرض 15 کیلومتر که رودخانه سیمره از میان آن عبور نموده واقع شده است (شكل 1). این منطقه با نام شناخته شده زمین لغزش پل دختر
(Poledokhtar- slide Land )به مجموعه های درهم از سنگ های خرد شده ناشی از لغزش بخشی از یال شمالي کبیرکوه که بر روی سازند گچساران فرو افتاده اطلاق می گردد. از نظر زمین شناسي محدوده مورد مطالعه در منطقه زاگرس چین خورده (Folded-Zone ) با بزرگ تاقديس ها و بزرگ ناوديس هاي منظم و كشيده با پهناي 150 تا250 كيلومتر با روند شمال غرب- جنوب شرق قرار گرفته است (درويش زاده 1380؛ آقانباتي 1383) بطوري كه از طرف جنوب و جنوب غربی به تاقديس کبیرکوه و از شمال به تاقديس های هلوش و ماله کوه و از شرق به تاقديس های چناران و تپه ماهورهای چناران و گچساران و از غرب به آبرفت های حدفاصل مناطق چم مهر و هلوش محدود مي شود. لیتولوژی تشکیل دهنده زمین لغزش عمدتاً تشکیلات کبیرکوه بوده و به همین دلیل برای بررسی و تحلیل زمین لغزش ضرورت دارد که تشکیلات زمین شناسی محدوده آن را تشریح نمائیم. ستون چينه شناسي كبيركوه و کلاً حوضه رسوبي زاگرس را مي توان به دو بخش مقاوم و غيرمقاوم تقسيم نمود. سازندهاي آهکی آسماري و بنگستان كه داراي پتانسيل لغزشي بسيار فراواني هستند بعنوان واحدهاي مقاوم و سازندهاي پابده، شيل هاي گورپي و گرو را بعنوان واحدهاي غيرمقاوم و انعطاف پذیر مي توان نام برد. سازندهای تشکیل دهنده محدوده مورد مطالعه عبارت اند از: سروک، ایلام، گورپی، پابده، امیران، تله زنگ،کشکان، آسماری، شهبازان، گچساران و آغاجاری(Macleod 1970؛ درويش زاده 1380؛ آقانباتي 1383).

سازند سروک به صورت وسیع و ضخامت زیاد در قسمت جنوب محدوده زمین لغزش در تاقديس کبیرکوه رخنمون دارد و بر روی سازند شیلی گرو قرار گرفته و حدبالایی آن سازند آهکی - مارنی ایلام می باشد. اين سازند مرتفع تر از سایر سازندها خود را نشان داده و در طولانی ترین تاقديس منطقه زاگرس چین خورده يعني کبیرکوه قابل روئیت می باشد.

سازند ایلام به طور مشخص و قابل تفکیک از سازند سروک در جنوب و جنوب غربی زمین لغزش و در یال شمالی تاقديس طویل کبیرکوه به صورت نواری دارای رخنمون می باشد ولي در واریزه ها و قطعات موجود در زمین لغزش پل دختر هیچ گونه اثری از این سازند ملاحظه نگردیده است.

سازند گورپی در یال شمالی کبیر کوه به صورت نواری رخنمون داشته و آهك امام حسن با رخنمون نسبتاً برجسته در میان اين تشکیلات ديده مي شود. در جریان وقوع زمین لغزش، تشکیلات گورپی تحت تأثیر قرار گرفته است ولي به علت جنس فرسایش پذیر آثاري از آن در خود زمین لغزش دیده نشده است.

سازند امیران به طور عمده در یال شمالي تاقديس ماله کوه رخنمون دارد و هیچ گونه آثاری از آن در زمین لغزش دیده نمی شود. اين سازند حالت فلیشي با لیتولوژی از ماسه سنگ وسیلت سنگ داشته كه در زیر سازند آهکی تله زنگ قرار دارد و در قسمت جنوب ماله کوه، توسط سازند پابده جانشین می گردد. سازند مذكور در کبیرکوه دیده نمی شود و به جاي آن سازند پابده به طور مشخص برونزد دارد.

سازند تله زنگ نيزعمدتاً در تاقديس ماله کوه رخنمون دارد و در محدوده زمین لغزش آثاری از خرده سنگ های این سازند دیده نشده است و همان طور که در بالا ذکر گردید در کبیر کوه توسط تشکیلات پابده جایگزین گردیده است.

سازند کشکان در امتداد رودخانه کشکان قرار دارد و از نظر سنگ شناسي شامل کنگلومرا، ماسه سنگ و سیلت سنگ قرمز رنگ است. در محدوده مورد مطالعه خصوصاً در زمین لغزش پل دختر هیچ گونه آثاری از قطعات خرد شده آن دیده نشده است و عمده رخنمون این سازند در تاقديس ماله کوه می باشد؛ و به طور کلی در کبیرکوه تشکیلات پابده کاملاً جایگزین آن گردیده است و با توجه به اینکه زمین لغزش پل دختر حاصل لغزش بخشی از تشکیلات یال شمالی کبیرکوه می باشد لذا طبیعی است که هیچ گونه آثاری از سازند کشکان در زمین لغزش پل دختر دیده نشود.

سازند پابده در کبیر کوه دارای رخنمون بوده ولي در تاقديس هاي ماله کوه و چناران فاقد رخنمون است و توسط سازند های امیران، تله زنگ و کشکان جایگزین شده است. قطعات خرد شده این تشکیلات در زمین لغزش پل دخترعمدتاً در قسمت جنوب رودخانه كرخه ديده مي شود.

سازند شهبازان در کبیرکوه و همچنين تاقديس هاي ماله کوه و چناران دارای رخنمون می باشد و به دليل اينكه به راحتي از آسماری قابل تفکیک نمي باشد، بنام آسماری - شهبازان معرفي شده است. با توجه به این که زمین لغزش پل دختر محصول لغزش بخشی از یال شمالی کبیر کوه بوده لذا قطعات شهبازان بخشي از قطعات خرد شده زمین لغزش پل دختر را تشکیل داده است. علاوه بر لغزش، فرسایش این سازند نیز باعث شده که قطعاتی از آن در منطقه زمین لغزش فرونشیند.

سازند آسماری در کبیرکوه، کوه چناران و ماله کوه که زمین لغزش را محاط نموده اند دارای
رخنمون های وسیع و برجسته می باشد و در زمین لغزش پل دختر قطعات خرد شده آن در ابعاد متفاوت به وفور یافت می گردد و در قسمت شمال رود خانه سیمره در سرتاسر زمین لغزش عمده قطعات و ذرات خرد شده را تشکیل داده است و در دشت جایدر، قطعات خرد شده و لغزشی آن همراه با زمین لغزش توسط آبرفت های دریاچه ای پوشیده شده است. این قطعات خرد شده آسماری تقریباً به طور كامل توسط لغزش ناشی از شوک تکتونیکی از یال شمال کبیركوه به این منطقه آورده شده اند.

سازند گچساران به صورت تپه ماهوري در کف ناوديس بین ماله کوه - کبیرکوه و کوه چناران و همچنین در دامنه آن ها دیده می شود. جنس این سازند به طور کلی تناوبی از لایه های گچی - نمکی، مارن قرمز تا خاکستری و آهک ماسه ای به صورت متناوب مي باشد. این سازند کاملاً در زیر
زمین لغزش پل دختر و در کف دشت جایدر و در جاههائی که زمین لغزش در زیر دشت قرار گرفته در قسمت هاي تحتاني آن وجود دارد. این سازند به دلیل قابلیت فرسایش سریع، هیچ گونه برجستگی را در منطقه ایجاد ننموده است.

سازند آغاجاری رخنمون قابل ملاحظه ای در محدوده مورد مطالعه ندارد و تنها در قسمت غربی
زمین لغزش پل دختر به طور محدودی رخنمون دارد که عمدتاً از جنس ماسه سنگ با رنگ متمایل به قرمز، مارن و سیلت سنگ می باشد و در محدوده زمین لغزش پل دختر و در قطعات تشکیل دهنده آن هیچ گونه اثری از بلور و خرده سنگ های این سازند دیده نمی شود.

3. ريخت شناسي و زمين ساخت زمین لغزش پل دختر

زمین لغزش پل دختر(شكل 2) در مناطقی که دارای رخنمون می باشد به صورت تپه ماهورهایی با ارتفاع متفاوت که بر روی تشكيلات گچساران که خود نیز تپه ماهوري می باشد لغزیده اند و متشکل از قطعات خرد شده سازند های ریزش کرده بخصوص تشکیلات آسماری - شهبازان و سازند آهکی - مارني پابده می باشد. عمده اين قطعات خرد شده به شکل مکعب مربع و یا مکعب مستطیل می باشد؛ اندازه ابعاد سنگ ها از چند سانتيمتر تا دهها متر از چند گرم تا صدها تن وزن دیده می شود(شكل 3) که مستقیماً و یا به واسطه مقداری آبرفت بر روی یکدیگر انباشته شده است و در میان این واریزه های لغزیده، گودیي هائی در مساحت هاي مختلف دیده مي شود که بعضاً توسط کشاورزان کشت می گردد و تعدادی از آن ها که در زیر سطح آب زیر زمینی قرار گرفته اند به صورت تالاب (شكل 4) و یا اصطلاحاً به دریاچه های بسیار کوچکی تبدیل شده که از تمام اطراف توسط ارتفاعات تپه ماهوری محاط گردیده اند. در حال حاضر تعداد یازده تالاب در این زمین لغزش موجود می باشد كه در فصول بارندگی که سطح آب زیرزمینی زمین لغزش بالا می آید تعداد زیادی از گودی ها موجود در زمین لغزش پر آب شده و وجود آب در آن ها تا ابتداي فصول خشک ادامه می یابد (عليمرادي 1380). لازم به ذکر است كه بخشی از زمین لغزش پل دختر در زیر دشت جایدر قرار گرفته که عمق آن در نقاط مختلف دشت از طریق حفاری های آبرفتی در اين دشت به دست آمده است. در نقاطی که ضخامت زمین لغزش کم است و سازند گچساران در زیر آن قرار گرفته آثار لغزش و فشار بر روی سازند گچساران مشخص بوده و باعث خرد شدگی و تا حدودی از هم پاشیدگی هایی گردیده است که در کنار روستای ولی عصر این آثار به خوبی مشهود است (Shoaei & Qhayoumian 1998).

زمین لغزش پل دختر در ناوديس با سنگ کف سازند گچساران و محاط بین تاقديس هاي کبیرکوه، چناران و ماله کوه در حدود 10000 سال قبل ایجاد شده است (Watson & Wright 1969). با توجه به بازدیدهای به عمل آمده از محّل سطح گسیختگی یال شمالی کبیرکوه، لایه هايي از آسماری و پابده در جهت شیب و به سمت شمال رانش پیدا کرده است (شكل 2) و واحد های سنگی گورپی در بخش میانی سطح گسیختگی به طول 5 کیلومتر از دیواره های جانبی برونزد دارند که بخش های رویی آن همراه با سازندهای جوانتر به سمت درّه سیمره حرکت کرده اند. مصالح لغزشی حاصل از سازندهای پابده و گورپی بیشتر در ساحل راست رود خانه سیمره تا پای دامنه کبیرکوه بر روی هم انباشته شده و بخش خیلی کمتری از آن نیز از بستر رود خانه عبور کرده که رخنمون های آن درمناطق چاله، زعفران و شرق روستای هلوش و در مجاورت رودخانه سیمره دیده می شود. مصالح لغزشی فوق الذکر به علت وجود لایه های مارنی و آهک مارنی و سختی کمتر در مقایسه با واحد های سنگی آهک آسماری – شهبازان در موقع رانش بیشتر خرد و شکسته شده است كه مساحت آن ها در روی زمین لغزش پل دختر(سیمره) با آهک های آسماری - شهبازان کاملاً مشخص است. حداکثر مسافتی که واحدهای لیتویوژیکی خرد شده پابده – گورپی در موقع وقوع لغزش از یال شمالی تاقدیس کبیرکوه به سمت شمال طی نموده اند 5/9 کیلومتر است ولی آهک های آسماری - شهبازان که بر روی سازند پابده قرار دارند از دامنه شمالی تاقدیس کبیرکوه تا مناطق دو کوهه رشنو و سراب حمام دارای رخنمون بوده و در زیر دشت جایدر تا نزدیکی رود خانه کشکان فاصله هایی در حدود 20 کیلومتر را طی نموده اند. بر روی مصالح لغزشی مربوط به آهک های آسماری خرد شده، قطعاتی از سنگ های آهک دولومیتی و دولومیت که دارای ماکل زین اسبی اند به چشم می خورد که مربوط به سازند شهبازان است. همان طور که قبلاً در بخش 2 ذكر شده است در مصالح لغزشی هیچ گونه آثاری از واحدهای سنگی قدیمی تر از جمله آهک های سازند سروک دیده نمی شود.

4. عوامل مؤثر در بوجود آمدن زمین لغزش پل دختر

در بوجود آمدن زمین لغزش سیمره علل وعوامل مختلفی مؤثر بوده است به طوري که زمین شناسان و محققیني که قبلاً بر روی آن کار کرده اند عامل اصلی ایجاد حرکت و از هم گسیختگی و ایجاد ناپایداری را زلزله عنوان نموده اند (كمك پناه و حافظي مقدسي 1372؛ شريعت جعفري 1375). با بررسی های به عمل آمده توسط مؤلفين این مقاله روشن شده كه علاوه بر زلزله عوامل مهّم ديگري نظير عوامل زمین شناسی، توپوگرافی و آب می توانند در وقوع این رانش عظیم مؤثر باشند. در اينجا به طور مختصر به بیان اين عوامل پرداخته می شود:

4-1. زلزله

از اطلاعات به دست آمده چنين بر مي آيد كه لرزه خيزي زاگرس روند پيوسته اي داشته و هر از گاهي با اوجگيري ناگهاني محلي همراه بوده است (سيارپور و قبادي 1378؛ درويش زاده 1380). در طول تاريخ از نظر رويداد زمين لرزه اي، تاقديس هاي سياه كوه، دنا، اشترانكوه، کبیرکوه(جبال سيمره) و كوه منگشت (ايذه) در محدوده زاگرس داراي سابقه و شهرت هستند به طوري كه در اين نقاط زمين لرزه غالباً با زمين لغزش هاي بزرگ همراه بوده است (سيارپور و قبادي 1378). با توجه به نقشه لرزه زمین ساخت گستره استان لرستان، بیشترین تمرکز زمین لرزه ها در بخش های شمال- شمال شرقی و جنوب - جنوب غربی آن قرار دارند. بخش های جنوب - جنوب غربی استان لرستان متأثر از گسل کبیرکوه یا گسل جبهه کوهستانی است. زمین لرزه سیمره به احتمال زیاد در اثر فعالیت گسل جنبای کبیركوه که یک گسل معکوس لرزه زا است و در یال جنوب غربي تاقدیس کبیرکوه قرار دارد در حدود 10 تا 11 هزار سال پیش رخ داده است(Watson & Wright 1969). این زمین لرزه از بزرگترین زمین لرزه های زاگرس بوده و بزرگي آن بیشتر از 5/7 < Msبرآورد شده است (مالكي و بحرالعلومي 1378).

4-2. عوامل زمین شناسی

نوع سازند و بویژه ترکیب سنگ شناسی و ساختار آن یکی از عوامل مهّم در وقوع زمین لغزش سیمره بوده است. وجود لایه های مارنی و شیلی در بخش قاعده ای سازند پابده و همچنین تماس بالایی آن با سازند آسماری – شهبازان و نیز وجود لایه های مارنی در سازند گورپی و آبگیری آن ها در فصول مرطوب به عنوان یک عامل زمین شناسی در رانش لایه های سنگي در نقاط مختلف کبیرکوه می تواند بسیار مؤثر باشد.

4-3. عوامل توپوگرافی

از دیگر عوامل مؤثر در وقوع زمین لغزش پل دختر (سیمره) جهت و شیب دامنه ای است که حرکت در آن صورت گرفته است. دامنه ای که حرکت در آن رخ داده شمالی و شیب آن بالای 30 درجه است (شكل 2). لازم به ذکر است که دامنه های شمالی به لحاظ برخورداری از رطوبت بیشتر، میزان حرکت های توده ای در آن ها به حد اکثر می رسد.

4-4. آب

وجود آب و نفود آن از طریق عناصر ساختاری و سیستم های درز و شکاف به داخل طبقات مارنی سازند های پابده و گورپی از طرفی موجب ایجاد فشار آب منفذی شده که در افزایش تنش برشي مؤثر بوده و از طرف دیگر موجب اشباع شدن طبقات مارنی از آب و حد روانی و حالت پلاستیکی در آنها گردیده و شرایط را برای حرکت توده ای و رانشی لایه ها فراهم نموده است. همچنين آب هاي جاري مهمترين عامل فرسايش زير دامنه اند. اين نوع حركات دامنه اي ممكن است داراي منشأ ثقلي و يا تكتونيكي باشند كه در مقياس عظيم در سنگ هاي سازند آسماري رخ داده اند (Bogaard 2001).

بدين ترتيب با توجه به موارد فوق مي توان بيان نمود كه عامل اصلی لغزش زلزله بوده و سایر عوامل به کمک آن باعث گردیده که چنين رخدادی در ابعادی بسیار بزرگ و بی نظیر به وقوع بپیوندد.

5. مشخصات ديگر مناطق لغزشی منطقه مورد مطالعه

مرکز اصلی وقوع لغزش در منطقه مورد مطالعه در محدوده ای از منطقه تنگ فنی در غرب تا منطقه هلوش در شرق و از منطقه جایدر در جنوب غربي تا یال شمالی کبیرکوه در جنوب می باشد. در فاصله نه چندان دور و در مسیر یال شمالی کبیرکوه در ابعاد کوچکتر، لغزش نیز صورت گرفته است و با توجه به بررسی مصالح لغزش، قطعات وخرده سنگ های تشکیل دهنده آن ها عمدتاً از سازند آسماری– شهبازان و لغزش در امتداد کبیرکوه از خرده سنگ های سروک می باشد. در اينجا مشخصات ديگر مناطق لغزشی منطقه بيان مي شود:

5-1. زمین لغزش کل سفید ((Kal-Sefid

اين زمین لغزش در فاصله 2 کیلومتری غرب زمین لغزش پل دختر (سیمره) بوقوع پیوسته و روستای کل سفید بر آن بنا گردیده است. قسمت شمال اين زمین لغزش در تماس با یال شمالي کبیرکوه بوده و قسمتهای جنوبی آن تا 2 کیلومتر از یال لغزش نموده است. قطعات و توده سنگ های تشکیل دهنده آن از آهک های آسماری– شهبازان می باشد و رودخانه سیمره از میان آن عبور می نماید. این زمین لغزش بر روی سازندهای تبخیری گچساران و آغاجاری رانش نموده است و دارای مساحتی معادل حدود 5/6 کیلومتر مربع می باشد.

5-2. زمین لغزش قلعه سفید 1 ((Qaleh-Sefid1

اين زمین لغزش در فاصله 2 کیلومتری روستای قلعه سفید و هم چنین نیم کیلومتري از زمین لغزش کل سفید و با فاصله 5/1 کیلومتري از یال شمالی کبیرکوه قرار دارد كه میزان لغزش آن 5/1 کیلومتر و مساحت آن نيز حدود 5/1 کیلومتر مربع است. خرده سنگ ها و قطعات تشکیل دهنده آن از سازند آسماری- شهبازان می باشد و توسط سازند تبخیری آغاجاری محاط و در واقع بر روی آن لغزیده اند.لازم به ذکر است كه حد فاصل بين زمین لغزش قلعه سفید و کل سفید را رسوبات دریاچه ای پر نموده اند و این امکان وجود دارد که این زمین لغزش ها یک واحد يكسان باشند.

5-3. زمین لغزش قلعه سفید 2(Qaleh-Sefid 2)

این زمین لغزش در یال شمالی کبیرکوه رخ داده و محّل وقوع آن در فاصله 5 کیلومتری شمال روستای قلعه سفید و در داخل یال حدفاصل سازندهای پابده و ایلام- سورگاه می باشد. مساحت آن حدود 25/2 کیلومتر است و قطعات و خرده سنگ های تشكیل دهنده آن تشکیلات آسماری- شهبازان می باشد. این زمین لغزش بر روی تشکیلات گورپی و پابده صورت گرفته است.

5-4. زمین لغزش شيخ مكان

این زمین لغزش در 2 کیلومتری جنوب روستای شیخ مکان و در فاصله حدود 5/1 کیلومتری غرب زمین لغزش قلعه سفید رخ داده است. مساحت آن حدود 16 کیلومتر مربع است که بر روی سازندهای تبخیری آغاجاری و گچساران لغزیده است و حد اکثر فاصله لغزش از یال شمالی کبیرکوه 5/4 کیلومتر و قطعات و خرده سنگ های تشکیل دهنده آن از جنس سازند آسماری- شهبازان می باشد. این زمین لغزش توسط رسوبات دریاچه اي به دو قسمت از نظر رخنمونی تقسیم شده است.

5-5. زمین لغزش دره شهر 1

در فاصله 2 کیلومتري جنوب دره شهر و در فاصله 1 کیلومتري غرب زمین لغزش شیخ مکان واقع شده است. مساحت آن حدود6/4 كيلومتر مربع می باشد و حداکثر لغزش از یال شمالی کبیركوه معادل 2 کیلومتر و لغزش بر روی سازند تپه ماهوری گچساران صورت گرفته است. قطعات و خرده سنگ های تشکیل دهنده آن از جنس تشکیلات آسماری- شهبازان بوده و فواصل نسبی آن و زمین لغزش شیخ مکان را رسوبات دریاچه ای جدید و سازند تبخیری گچساران پر كرده است.

5-6. زمین لغزش دره شهر 2

این زمین لغزش در فاصله 5/2 کیلومتري جنوب غربی دره شهر و در فاصله حدود 2 کیلومتري غرب زمین لغزش دره شهر 1 قرار گرفته است كه بر روی سازند گچساران واقع شده است. مساحت آن حدود 4 کیلومتر مربع می باشد و حد اکثر میزان لغزش 2 کیلومتر از یال شمالی کبیرکوه می باشد و قطعات تشکیل دهنده آن از جنس سازند آسماری- شهبازان می باشد.

5-7. زمین لغزش دره شهر 3

این زمین لغزش در یال شمالی کبیر کوه و در فاصله حدود 5/6 کیلومتري جنوب دره شهر اتفاق افتاده است که در آن بخشی از سازند سروک بر روی تشکیلات گورپی لغزش نموده است. بررسی قطعات و ذرات خرد شده مؤید سازند سروک می باشد و مساحت آن حدود 1 کیلومتر مربع می باشد.

5-8. زمین لغزش كاله گاه

این زمین لغزش در حدود 5/3 کیلومتري جنوب روستای کاله گاه به صورت منطقه ای نسبتاً طویل به طول حدود 21 کیلومتر و عرض متوسط 5/2 كيلومتر و در حدود 20 کیلومتری زمین لغزش دره شهر3 و 12 کیلومتري غرب زمین لغزش دره شهر 2 به مساحت حدود 5/52 کیلومترمربع و حد اکثر طول رانش معادل 5/3 کیلومتر در داخل یال شمالی کبیرکوه بر روی سازند ایلام- گورپی و پابده رخ داده است كه قطعات و ذرات تشکیل دهنده آن از جنس آهک های سروک می باشد.

با توجه به اين كه اكثر اين زمین لغزش ها (به استثنای زمین لغزش هاي دره شهر 3 و کاله گاه) عمدتاً ناشی از لغزش سازند آسماری– شهبازان بوده و فواصل بین آن ها را رسوبات دریاچه ای جدید پر كرده است مي توان چنين بيان نمود كه احتمالاً آن ها در زیر رسوبات دریاچه ای بهم متصل هستند و در یک زمان به وقوع پیوسته اند و همگي از یال شمالي کبیرکوه ناشی شده اند كه در امتداد گسترش لایه اتفاق افتاده اند و نشان دهنده وقوع این زمین لغزش ها در امتداد گسل کبیرکوه و حرکت این گسل بزرگ هستند.

6. حوادث بعد از وقوع لرزش

منظره ايجاد شده توسط مصالح لغزيده زمين لغزش سيمره به صورت گورستاني پوشيده از بلوك هاي سنگي است و عليرغم گذشت هزاران سال پوشش گياهي قابل ملاحظه اي در آن ايجاد نشده است (سيارپور و قبادي 1378). همچنين بعد از وقوع زمین لغزش پل دختر (سیمره) و مسدود شدن دره سیمره در جنوب شرقی تنگه فنی که رودخانه های کشکان وسیمره از آن عبور کرده اند بواسطه مصالح لغزشی که ناشی از لغزش بخشی از یال شمالی کبیركوه بوده، با توجه به وضعیت جدید توپوگرافی منطقه، چهار دریاچه عمده در پشت این سد طبیعی توسط جریان آب های رودخانه کشکان و سیمره و يا بارش های جوی بوجود آمده است. تشکیل این دریاچه ها بعضاً یا توسط رودخانه کشکان و سیمره بوده و یا آن که مشترکاً در تشکیل آن ها نقش داشته اند و یا آن که بارش های جوی با توجه به وضعیت جدید توپوگرافی در تشکیل آن ها نقش داشته اند. در اينجا به شرح اين دریاچه ها پرداخته می شود:

6-1. دریاچه گری بلمک

این دریاچه به مساحت تقریبی 5 کیلومتر در شمال روستای گری بلمك و در کنار جاده ارتباطي
پل دختر– اندیمشک قرار دارد و از شرق، شمال و جنوب توسط سازند تپه ماهوری گچی- نمکی گچساران محاط شده و از غرب توسط زمین لغزش پل دختر در بر گرفته شده است. این دریاچه پس از وقوع زمین لرزه و تشکیل زمین لغزش پل دختر بوجود آمده و آب آن ناشی از ریزش های جوی می باشد. اخیراً آب این دریاچه با احداث کانالی تخليه شده و کشاورزان روستاهای مجاور در آن منطقه به کشت مشغول می باشند.

6-2. دریاچه جايدر

این دریاچه به مساحت حدود 45 کیلومترمربع در جنوب شهر پل دختر واقع است و در شمال به تاقدیس ماله کوه و از جنوب به زمین لغزش پل دختر و از شرق و غرب به تپه ماهورهای گچساران منتهی می گردد و آب آن ناشی از رودخانه کشکان مي باشد.

6-3. دریاچه ساحلي

این دریاچه دركنار رودخانه کرخه و نزدیک ترین دریاچه به سد طبیعی مي باشد. مساحت آن 5/6 کیلومترمربع بوده و کاملاً توسط زمین لغزش پل دختر در بر گرفته شده است. در حال حاضر از آب آن به عنوان کشاورزی استفاده می گردد. آب این دریاچه مشترکاً ناشی از رودخانه های کشکان و سیمره است.

6-4. دریاچه دره شهر

این دریاچه وسیع ترین و طویل ترین دریاچه تشکیل شده پس از وقوع زمین لرزه و تشکیل زمین لغزش پل دختر می باشد؛ طول آن 40 کیلومتر و عرض متوسط آن 6 کیلومتر می باشد که در آن حدود 4 جزیره وجود داشته است و مساحت آن 240 کیلومتر مربع بوده است. این دریاچه از شرق به هلوش و از غرب به تلخ آب منتهی می گردیده و از جنوب توسط یال شمالي کبیرکوه و از شمال توسط تشکیلات گچساران محصور بوده است. آب این دریاچه ناشی از رودخانه سیمره است.

لازم به ذکر است این دریاچه ها به نحوی از طریق گذرگاهها به هم ارتباط داشته اند به طوري که
می توان از آن ها جمعاً به عنوان دریاچه بزرگ سیمره نام برد. همچنين تالاب های یازده گانه پل دختر (لفونه 1 و 2، تاف 1 و 2، زرداره يا زردآبه، تکانه، سیاهه يا گوری سیه 1 و 2، جمجمه، گوری کبود و گلم سوزه) با توجه به توپوگرافی پست آن ها نسبت به اطراف خود بازمانده اين دریاچه بزرگ هستند که بر روی مصالح لغزشی تشکیل شده اند (Oberlander 1965). بر اساس برآوردهاي بعمل آمده، وسعت اين درياچه حدود 50 مايل و عمق آب آن 600 پا بوده است
(1934 Harrison Falcon &).

7. نتيجه گيري

با توجه به مطالب بيان شده در فوق نتايج ذيل حاصل شده است:

-در منطقه مورد مطالعه (كبيركوه) حداقل 9 زمين لغزش رخ داده و مهمترين آن ها زمين لغزش
پل دختر مي باشد که بزرگترین و پيچيده ترين زمین لغزش بلوکی شناخته شده در جهان می باشد.

-كليه زمين لغزش ها در حاشيه يال شمالي كبيركوه و در امتداد گسل کبیرکوه و حرکت آن اتفاق افتاده اند به طوري كه عامل اصلی اين لغزش ها زلزله بوده و به کمک عوامل زمين شناسي، توپوگرافی و آب چنين رخدادی در ابعادی بسیار بزرگ و بی نظیر را سبب شده اند.

- با توجه به اين كه اكثر زمین لغزش ها عمدتاً ناشی از لغزش سازند آسماری– شهبازان بوده است لذا مي توان چنين تصور نمود كه احتمالاً آن ها در زیر رسوبات دریاچه ای بهم متصل هستند و در یک زمان به وقوع پیوسته اند.

- در اثر زمين لغزش پل دختر تعداد زيادي دریاچه هاي تقريباً جداي از يكديگر بوجود آمده است كه به نحوی از طریق گذرگاهها با هم ارتباط دارند به طوري كه می توان از آن ها جمعاً به عنوان دریاچه بزرگ سیمره نام برد و تالاب های یازده گانه پل دختر نيز بازمانده اين دریاچه بزرگ هستند.

8. مراجع

آقانباتي، س.، 1383، "زمين شناسي ايران"، سازمان زمين شناسي و اكتشافات معدني كشور.

بهاروند، س.، 1387، "لرزه خيزي منطقه پل دختر و ارتباط احتمالي آن با زمين لغزش سيمره"، رساله دوره دكتري، واحد علوم وتحقيقات تهران.

درويش زاده، ع.، 1380، "زمين شناسي ايران"، انتشارات نشر امروز، 901 ص.

سيارپور، م.، قبادي، م.، 1378، "بهمن سنگي سيمره، ابر زمين لغزش شناخته شده جهان"، مجموعه مقالات اولين كنفرانس زمين شناسي و محيط زيست ايران، دانشگاه تربيت معلم تهران.

شريعت جعفري، م.، 1375، "زمين لغزش(مباني اصولي پايداري شيب هاي طبيعي)"، انتشارات سازه، 218ص.

عليمرادي، ص.،1380، "بررسي ويژگي هاي هيدروژئولوژيكي چشمه هاي كارستي تاقديس كبيركوه"، پايان نامه كارشناسي ارشد، واحد علوم و تحقيقات تهران.

غضبان، ف.، 1385،زمين شناسي زيست محيطي، انتشارات دانشگاه تهران، 440 ص.

كمك پناه، ع.، حافظي مقدسي، ن.، 1372، "پهنه هاي خطر زمين لغزش در ايران"، مؤسسه بين المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله، جلد 6 و 7.

مالكي، ا.، بحرالعلومي، ف.، 1378، "معرفي دو پارينه زمين لرزه در منطقه سيمره"، دهمين كنفرانس ژئوفيزيك ايران، دانشگاه تهران.

Alavi, M., 1991, "Tectonic map of the Middle East, 1: 5000000", Geological survey of Iran.

Angeli, M.G., Gasparetto, P. & Bromhead, E., 2004, "Strength-regain mechanisms in intermittently moving landslides", Proc. IX th Int. Symposium on landslides .Rio de Janeiro, Vol. 1. Taylor and Francis, London, pp.689-698.

Bogaard, T.A., 2001, "Analysis of hydrological processes in unstable clayey slopes", Netherlands Geographical studies on 287, KNAG.

De Morgan, J., 1895, "Mission Scientifique Perse", Etudes Geogr., Vol. 2, 331p.

Harrison, J.V. & Falcon, N.L., 1934, "Collapse structures", Geol. Magaz., Vol.71, pp. 529-539.

Harrison, J.V. & Falcon, N.L., 1937, "The saidmarreh Landslip, Southwest Iran" Geol., Jour., Vol. 89, pp. 42-47.

Harrison, J.V. & Falcon, N.L., 1938, "An ancient landslip at saidmarreh, in southwest Iran", Jour. Geology, Vol. 75, pp. 438-46.

Macleod, J.V., 1970, "KABIR KUH, Geological Compilation Map, 1: 100000", Iranian Oil Operating Companies, Geological and Exploration Division, Sheet No. 20812IV.

Oberlander, T., 1965, "The Zagros streams: a new interpretation of transverse drainage in an orogenic zone" Syracuse university press, Syracuse, Geography series, 168p.

Setudehnia, A. & O B Perry, J.T., 1967, "DAL PARRI: Geological Compilation Map, 1: 100000", Iranian Oil Operating Companies, Geological Exploration Division, Sheet No. 20816E.

Shoaei, Z. & Qhayoumian, J., 1998, "Seimareh landslide, the largest complex slide in the world", Proc. Eighth International Congress, International Association for engineering Geology and the Environment, IAEG, Vancouver, Vol. II, pp. 1337-1342.

Takin, M., Akbari, Y. & Macleod, J.H., 1970, "PUL-E DUKHTAR: Geological Compilation Map, 1: 100000", Iranian Oil Operating Companies, Geological Exploration Division, Sheet No. 20812E.

Watson, R.A. & Wright, H.E., 1969, "The Saidmarreh Landslide, Iran", in Geol. Soc. American Special paper, No. 123, pp. 115- 139.

زمین لغزش پل دختر (سیمره) بعنوان بزرگترین زمین لغزش بلوکی جهان-دکتر احمداحمدی

مطالب مشابه :

قابل توجه پذیرفته شدگان دانشکده نفت و گاز گچساران

معرفی شغل جوشکار

اطلاعیه ثبت نام ورودی های جدید دانشگاه یاسوج

جزوه ی كامل انتقال حرارت مهندسی شیمی دانشگاه آزاد شیراز

قابل توجه پذیرفته شدگان دانشکده نفت و گاز گچساران

اسامی دانشگاه هایی که مهندسی صنایع در آن ها تدریس می شود

زمین لغزش پل دختر (سیمره) بعنوان بزرگترین زمین لغزش بلوکی جهان-دکتر احمداحمدی

لینکستان4