چگونه می توانیم سواد خواندن دانش آموزانمان را تقویت کنیم؟ - پژوهش
-
چکیده مطالب
خواندن یک مهارت دریافت زبانی است که به شکل نوشتاری زبان درارتباط
است یکی ازبزرگترین مشکلات تحصیلی کودکان ناتوان
در یادگیری، ضعف آنها درخواندن است،«خواندن» یک مهارت حیاتی در
جامعه، پایهی یادگیری هم درمحیط مدرسه وهم در خارج
آن است.
مطلبی که میخوانید یکی از تجارب ارزندهی ما دونقر از معلمان،درحل
مشکل«خواندن» دانش آموزان کلاسهای سوم و پنجم بوده
است.
ما در بررسیها و مطالعات خود،درزمینه نارسایی در خواندن دانش آموزان
کلاسهایمان، با مشکلاتی چون عدم تلفظ صحیح کلمات
جدید، تشخیص دقیق شباهتها و تفاوتها، تشخیص صداهای بعضی ازحروف،
خواندن معکوس حروف وکلمات، ناتوانی در درک و
فهم مطالب هنگام خواندن،کم دقت و بریده خوانی وخلاصه مشکل به کاربستن
یااستفاده ازمطالب خوانده شده درموقعیتهای مختلف
یادگیری مواجه بودیم.
برای از بین بردن این معضل، ازروشهای مختلفی استفاده کردیم.ازجمله
این روشها: روش مطالعهی کتابهای غیردرسی با ایجاد
حس رقابت در تهیهی روزنامههای دیواری و...بین گروههایی از کلاسها،
استفاده از انواع بازیها در تدریس درسهای املا وانشا
و فارسی، داشتن روش دفترچهی خبر،همایش شاگرد ومعلم و استفاده از کارتهای
تصویری، مسابقه سریع خوانی و روش«کلوز»
بود. که به شکلهای مختلفی(انفرادی و گروهی) در کلاس انجام میگرفت که
موجبات پیشرفت تدریجی آنها در خواندن فراهم شد.
ما درکلاسهایمان فضایی ایجاد کردیم که دانشآموزان علاوه بر نشاط
وشادابی، به مطالعهی کتابهای غیردرسی ازخود تمایل نشان
داده و با گسترش واژگان، متن مطالب کتابها را درک کرده و در
املانویسی و روان خوانی، درک مطالب کتابهای تاریخ و جغرفیا
کارآمد شدند.
ابزارهای جمعآوری اطلاعات ما در این پژوهش شامل:مشاهده،مصاحبه،پرسش
نامه ومطالعه اسناد و مدارک و استفاده از تجربیات
دوستان منتفذ و همکاران آموزشی بود.
متغیرهای مورد پژوهش،نشانههای رفتاریوجسمی دانشآموزان از طریقمشاهده،نقش
والدین ومربیان وهمکلاسان،تأثیرروشهای
به کارگرفته شده در مورد دانش آموزان کلاسهایمان، مورد بررسی این
پژوهش بوده است.
در کلام آخر انبوه پژوهشها در زمینهی خواندن به این نکته اشاره
دارند که مهمترین عامل توفیق در برنامهی خواندن نه مواد، نه
روشها و نه اتخاذ شیوهای خاص است بلکه بنیادیترین عامل خود معلم
است که با فراگیران در تعامل و ارتباط متقابل است و باید
با ماهیت استفاده از مواد آموزشی متناسب با نقاط ضعف و قوت یادگیری
دانش آموزان آشنا باشد تا به نتیجهی مطلوب دست یابد.
امید است که پژوهش حاضرمورد استفادهی دیگرهمکاران قرار گیرد،
تاموجبات پیشرفت وحلمشکلی ازمشکلات آموزش و پرورش
فراهم شود. (انشاء ...)
(الف)
- تقدیر و تشکر
درپایان جادارد متذکر شویم که درتهیه وتنطیم وگردآوری این پژوهش ازیاری
وراهنمایی واظهار نظرعلمی افراد
زیادی برخوردار بودهایم که شایسته است ازیکایک آنان قدردانی به عمل
آید.ازهمکاران اداری ذیربط در آموزش
و پرورش خصوصاًٌ از سرگروههای آموزشی که این کوشش ناچیز با کمک و
تعامل فکری ایشان انجام پذیرفت.
همچنین لازم است از مدیریت محترم آموزشگاه فاطمهی زهرا(س) و سایر همکاران
این آموزشگاه که از نظرات
ایشان بهرهها بردیم، قدردانی کنیم. همین طور ازدانش آموزان عزیز که
عامل اصلی طرح این موضوع در کلاس
بودند و نهایت همکاری را با اینجانبان به عمل آوردند که همهی ایشان
در خور تقدیر و سپاس است.
درآخربیانصافی خواهد بود اگراززحمات فرزندعزیز،آقامحمد که درچینش
کلمات وویرایش وصفحه بندی صفحات
این پژوهش بنده یاری کرده، نامی نبرم.
امید است که پژوهشی که پیشروی همکاران عزیز قرار گرفته مفید واقع
شود.عزیزان ضمن مطالعهی این تحقیق
و پژوهش ما را از ارائهی نظریات ارزشمند
خویش بی بهره نگذارند.
(ب)
- مقدّمه و اهمیت خواندن
با توسعه روز افزون تکنولوژی و صنایع بسیار پیشرفته و خودکار ، تقاضا
برای نیروی انسانی ورزیده و ماهر روز به روز بیشتر
میشود. مشاغل قدیمی متروک میشود و افراد درزمینهی شغل متعددی میباید
برای نوسازی تجربیات وعهدهدار شدن وظایف جدید
دورههای متعدد بازآموزی ببینند. دراین راه خواندن یک وسیلهی کلیدی
درجهت تحصیل مهارتهای شغلی است. پژوهشهای جامعه
شناختی اخیر نشان داده که حتی جنایتکاران نیز در آمریکا برخی نوآوریها
را پذیرفته و درجات تحصیلی نیروی انسانی
مورد نیاز
خود را بالا می برند.
بسیاریازآلام اجتماعی ما به ناتوانیهای
خواندن مربوط بوده است.و ای بسا سیل بیکاران،ترک تحصیل کنندگان،بزهکاران نوجوان
و تبهکاران که ریشهی انحراف و شکست
اجتماعیشان را باید در نارسائی و ضعف خواندن جستجو کرد. در ارزیابی مسائل
موجود
مدارسما از لحاظ فقر،مسائل مبتلا به
والدین،اختلالات یادگیری،ثابت شده است که ضعف و نارسائی در خواندن یکی از عوامل
مهمّ
این گرفتاریها بوده است. وحتی اگر بگوییم
که درصد بالایی از فقربرنامههای آموزش و پرورش وکندی جریان بارآوری ومهارت-
بخش فراگیران نیز مربرط به خواندن است سخنی
به گزاف نگفته ایم.
بنابراین خواندن مهارتی استکه دردنیایامروز،هم
ضروری است وهم اساسی.درمجموعهی حاضرراهکارها وروشهایی درزمینهی
تقویت سواد خواندن و نارساخوانی دانش
آموزان، ارائه شده است امید است که مورد استفاده قرار گیرد.
( انشاالله)
1
- بیان مسئله و توضیح وضعیت موجود:
ما دو نفر از معلمان دورهی ابتدایی، با
سابقهی بیش از 20 سال ، شاغل در آموزشگاه فاطمه زهرا(س) در شهرستان پلدشت
سال
تحصیلی 91-90 برحسب ضرورت در پایههای پنجم
و سوم مشغول به تدریس هستیم. مدرسهی ما دونوبته باشیفت صبح وعصر با
مدیر و معاون مستقل اداره میشود آمار دانش
آموزان این مدرسه با کلاسهای آمادگی تقریباً 285 نفر میباشد.
مسئلهای که دغدغهی فکری ما را در طول سالهای
تدریس در شهر وروستاهای منطقهی پلدشت به خود مشغول کرده است،مشکل
نارساخوانی یا عدم روانخوانی دربعضی ازدانشآموزانمان
بوده است. به همین منظورتصمیم گرفتیم به امر پژوهش به شکل2نفری
در کلاسهایمان بپردازیم.
مشکلعمدهای که دانشآموزان،خصوصاًامسال
با آن مواجهبودهاند،این است کههنگام خواندن مطالب درسها به جای جمله خوانی و
روان خوانی متنها، آن ها را کلمه به کلمه
و با مکث و گاه ناقص یا کلمهها را به شکل بریده و کم دقت میخواندند.
همچنین این فراگیران، در ارتباط با فرآیند
خواندن با مشکلات دیگری ازجمله،تلفّظ کلمات جدید،تشخیص دقیق شباهتها وتفاوتها
در کلماتی(مثل: داود،وداد،است،اسب،ویا
بر،پر،تر و...)و تشخیص صداهای بعضی از حروف مواجه بودند. از جمله دیگر مشکلات
آنها، قرائت معکوس حروف و کلمات، ناتوانی
در درک و فهم مطالب به هنگام خواندن وبالاخره مشکل در بهکاربستن یا استفاده از
مطالب خوانده شده(اطّلاعات دریافتی بصری)در
موقعیتهای مختلف یادگیری یا اجتماعی بودند.این امر باعث میشد که آنها مفهوم
جملات رادرک نکرده و در یادگیری درسهای
فارسی،املا وانشا،تاریخ و جغرافیا و حتی علوم با مشکل مواجه شوند.چون معنییک
متن را نمیفهمیدند ، دچار غلط املا نویسی میشدند. بنابراین بیشتر دروس خود را به
شکل حفظ کردن مطالب ، آن هم به صورت
پس و پیش و غیر منطقی بدون ارتباط با جملههای
قبلی ادا میکردند.البته آماری که از حاصل مشاهدات خود به دست آوردیم، تعداد
این دانش آموزان در نوسان بوده است،این
مسئله با توجه به تفاوت های فردی دانش آموزان ، و از شدت و ضعف برخوردار بوده
است. یعنی در بعضی بیشتر ودر بعضی کمتر
مشاهده میشد. به هرحال مشکلاتی در این زمینه در کلاسهای ما به وجود آمده بود.
به همین منظور اول با قدرت و توانایی
خداوند بزرگ و سپس باهمکاری هم تصمیم گرفتیم برای ازبین بردن این معضل راه حلهایی
پیدا کنیم، تا بتوانیم آینده سازان کشورمان
را،دربهبود مهارت خواندن و بالا بردن سواد آنان در این زمینه، گامهایی برداشته
باشیم.
- گردآوری اطلاعات شواهد (1)
برای کسب اطلاعات بیشتر وحل مشکل«خواندن»
ابتدا درجلسهی شورای معلّمان مطرح کردیم.تمامی معلمان،داشتن دانش آموزانی
با خصوصیات نوشته شده،رادرکلاسهایشان
تأییدکردند وسپس از آنان خواهش کردیم بامشاهدات دقیق خودشان،آمار دانش آموزان
مشکل دار را در «خواندن» برای ما مشخص
کنند.
از کلاسهای دوم با تعداد35 نفر10% وسوم
از48 نفر 20% وکلاس چهارم از50 نفر 10% و کلاسهای پنجم از 40نفر 19%
مشکل «خواندن» داشتند.
پس از گرفتن آمار از همکاران،تصمیم گرفتیم
ضمن مطالعهی کتابهای مختلف واستفاده از اطلاعات اینترنتی و نشریههای آموزشی
2
ویژه،به خصوص مجلات رشد معلم،پروندهی تحصیلی
دانش آموزان مورد نظررانیزمورد بررسی قرار دهیم. تا اطلاعاتی در زمینهی
سواد والدین و نحوهی درس خواندن دانش
آموزان مورد نظر در سالهای گذشته، بهدست آوریم.
چون میدانستیمکه میزان تحصیلات خانواده
درتوسعهی سواد خواندن نقش مهمیدارد،بههمینعلت ابتداجلسهای بااولیا
دانشآموزان
مشکل دار دو کلاس در«خواندن»،در آموزشگاه
تشکیل دادیم. دراین جلسه بعد از بحث و گفتگو،راهکارهایی برای توسعهی سواد
خواندن فرزندانشان،ازجمله مطالعهی کتابهای
درسی وغیردرسی واستفاده از
نشریههای آموزشی و روزنامههای مختلف،وتهیهی
دفترچههای خبر و .... داده شد و از اولیا
تقاضا کردیم طبق برنامهی تعیین شدهی مدرسه، ما را در روند کارمان یاری دهند. آنها
نیز استقبال خوبی کردند.
در جلسهای با معلمان مدرسه دردفتر
آموزشگاه تشکیل دادیم،بعد ازمطرح کردن مشکل خواندن دانش آموزان، چند نفر از
همکاران
روشهای خوبی را که طی تجارب خود به دست
آورده بودند برایمان ارایه نمودند. یکی از همکاران آموزشی بنام خانم ر-ع بعد از
بحث و گفتگو به نکتهی جالبی اشاره کردند و
آن این بود«ارزش گذاری مربیان به امرمطالعه و کتابخوانی وچگونگی برخورد آنان
با این پدیده؛همانند سایررفتارهای اجتماعی
میتواند درشکلگیری باورها وجهتگیری مثبت یا منفی فراگیران تأثیر به سزایی داشته
و دارد.» نکته نظرات همکاران، ما را در
کارمان مصمّم کرد و تصمیم گرفتیم بعضی از تجربههای آنها را در کلاس اجرا کنیم.
مشکل روان خوانی یا مهارت«خواندن» در گروههای
آموزشی منطقه نیز مطرح شد که اکثر معلمان روستایی ضمن تأیید این مسئله
هرکدام چند پیشنهاد دادند که به نظرمان راه
حلهای خوبی بود آنها رایادداشت کردیم و از سرگروههای آموزشی کلاس پنجم و سوم
نیز خواستیم نظر خود را در این زمینه به
شکل کتبی بنویسند و بدهند.
ازاطلاعات به دست آمده چنین نتیجه گرفتیم
که مربیان و والدین،اولین کسانی هستند که کودکان را به صفات خوب یا بدمتصف می-
سازند و مسیر فعالیت و عزیمت را برای آنها
ترسیم میکنند.
بدین ترتیب نگرانی را از خودمان دور کردیم
وتصمیم گرفتیم عزم خود راجزم کرده و پس از مطالعه و به کارگیری روشهای جمع-
آوری شده در کلاس، نتایج کار خود را به
گروهی از دانش آموزان کلاسمان،اولیا و معلمان آموزشگاه و مدیر مدرسه ارائه دهیم.
- تجزیه و تحلیل دادهها
جامعهی
آماری مادراین پژوهشکلیهی دانش آموزانکلاس سوم(1) وکلیهی دانشآموزان کلاس
پنجم(1) وکلیهی معلمان آموزشگاه
فاطمه زهرا(س) حدود 16 نفر و والدین دانش
آموزان مورد نظر بود.
پس ازمطالعهی اسناد ومدارک و بحث
وگفتگوهایی که در جلسات شورای معلمان مدرسه و جلسهی گروههای آموزشی منطقه انجام
گرفت، اطلاعات حاصل از این فرآیند، مورد
تجزیه و تحلیل قرار گرفت اشکالات و کاستیهای معلمان و دانش آموزان و اولیای آنان
تا اندازهای مشخص شد و کارها و مواردی که
به عنوان یک معلم باید در قبال مشکل به وجود آمده، به کار ببریم، فهرست شد.
خلاصه یافتههای حاصل از این تجزیه و تحلیل
به شرح ذیل مدون شد و اسناد و مدارک در پوشهای بایگانی شد.
3
- خلاصه یافتههای اولیهی پژوهش
1- تمرین و استفاده از بازی صامت و مصوتها
و ترکیب آنان، طریقهی ساختن کلمات سادهی خارج از کتاب، توسط معلمان کلاس
اول.
2- تأکید بیشتر در جمله سازی و کاربرد کلمه
در جمله.
3- ساختن متنهای سادهی خارج از کتاب توسط
دانش آموزان مشکل دار.
4- تهیهی کتابچههای خواندنی با استفاده
از کلمات ساده و قابل فهم.
5- تمرین تندخوانی از طریق زمان سنجی
خواندن متن و سعی در کسب رکوردهای جدید توسط دانش آموزان.
6- تدارک فعالیتهای لذت بخش حاشیهای و
فوق برنامه برای خواندن مثل هدایت شاگردان به رفتن به کتابخانه و استفاده از منابع
خواندنی ساده و لذت بخش.
7- تقویت جنبههای مثبت خواندن و عدم تأکید
بر نقات ضعف آنان.
8- اجازهی فرضیه آموزی به دانش آموزان
یعنی با استفاده از تصاویر آنچه را میتوانند بگویند و بنویسند.
9- تجهیز کتابخانهی کلاس به کتابهای ساده
و موردعلاقهی دانش آموزان و استفاده از مجلات رشد در جهت تقویت روان خوانی.
10- گذاشتن جلساتی با اولیای دانش آموزان،
به منظور ادامه داشتن فعالیت خواندن در منزل زیر نظر والدین.
11- روخوانی متون درسی با لحن دلپذیر و
آهنگین و ترغیب دانش آموزان در رعایت این حالت در خواندن متنها.
12- توصیه و تأکید در خواندن تابلوها هنگام
رفت و آمد در خیابانها و کوچهها.
13- استفاده از دفتر روان خوانی برای دانش
آموزان.
14- تمرین صامت خوانی در کلاس، از اواخر
دورهی آموزش از پایهی اول تا پایان دورهی ابتدایی.
15- قصه گویی و قصه خوانی توسط دانش آموزان
در کلاس.
16- ایجاد فرصت برای دانش آموزان جهت
خواندن کلمهها و عبارات وجملات درسی جدید قبل از تدریس معلم برای ایجاد انگیزهی
بیشتر در خواندن.
17- تصویرخوانی یا جمله سازی برای تصاویر.
18- داشتن دفترچهی خبر برای داشن آموزان.
19- استفاده از کلمات افتاده در متن جملههای
کتاب فارسی و پرکردن کلمات افتاده، توسط فراگیران.
20- روش قرائت انفرادی(همایش شاگرد و
معلم).
21- تهیهی روزنامهی دیواری از نشریات
آموزش و پرورش.
22- استفاده از انوع بازیها مربوط به
خواندن کلمات به منظور علاقهمند کردن دانش آموزان به مطالعه.
4
- روشهای خواندن متن (مطالعه)
1- خواندن با صدا شامل: خواندن خطابی،
همخوانی.
الف) خواندن خطابی: در این نوع خواندن معلم یا یک دانش آموز
متنی را به صورت خطابه میخواند ودیگران ضمن گوشدادن
به متن نگاه میکنند . در این موارد معلم
باید هنگامی که دانش آموز متنی را می خواند، به طرز خواندن وی دقت کند و اشکالات
و
اشتباهات او را یادداشت نموده و سپس در پایان
به وی یادآوری میکند.
ب)همخوانی: در این نوع خواندن، معلم یا یک دانش آموز
متن رامیخواند و دیگران با صدای بلند آن را تکرار میکنند. این نوع
خواندن، برای دانش آموزانی که از خواندن
انفرادی خجالت میکشند به خواندن تشویق میکند.
2- صامت خوانی (خواندن مستقل)
الف) خواندن اجمالی ب) مطالعهی سریع (تند خوانی) ج) گروه خوانی (عبارت خوانی)
الف) خواندن اجمالی: هدف از این نوع خواندن دستیابی به نکتهها
و و مطالب مهم متن با کتاب و کشف ساختار و مضمون کلی
آن است. معلمان باید به دانش آموزان خود
بیاموزندکه درآغاز مطالعهی هرکتاب و مجله ویاهرمتن دیگر، نخست مرحلهی مطالعهی
اجمالی آن را انجام دهند یعنی از جزئیات
صرف نظر کنند و در جستجوی نکات کلیدی آن باشند.
ب)مطالعهی سریع یا تند خوانی: هدف ازنوع مطالعه کسب آشنایی با متن یا
کتاب از طریق مرور آنها با سرعت زیاد است. به
نظر میرسد که دانش آموزان پایههای اول تا
سوم توانایی لازم برای این نوع خواندن راندارند، ولی بایدازکلاس چهارم به بعد سعی
شود این شیوه مطالعه را بیاموزند.
ج) گروه خوانی (عبارت خوانی): برخلاف پایهی اول که ممکن است دانش آموزان
هنگام خواندن،متن راکلمه به کلمه یا حتی
حرف به حرف بخوانند باید در کلاس دوم تا
پنجم دبستان به«گروه خوانی» و سپس«جمله خوانی» مبادرت ورزید. در روش گروه-
خوانی، دانش آموز باید عادت کند به جای
تمرکز دادن چشم خود بر کلمهها و توقف اضافی بر آنها بر«گروه کلمات» تمرکز کند.از
این راه،اوبجای درک معنای کلمه بهکلمهی
متن،به درک معنای کل جمله میپردازد.این روش مطالعه خستگی مفرط دانشآموزهنگام
خواندن، که از عوامل بازدارندهی علاقهمندی
آنان به مطالعه است، جلوگیری میکند.
- انتخاب راه جدید
با مطالعهی کتابها و نشریههای مختلف در
این زمینه، با مشاهدات خود از دانش آموزان مشکل دار و اطلاعات موجود در اینترنت
و استفاده از راهکارها و تجارب همکاران،
یافتههای جمع آوری شده را مورد تجزیه و تحلیل قرار دادیم و تصمیم گرفتیم بعضی از
یافتههای اولیه که قبلاً در صفحات پیشین
به صورت فهرستوار نوشته شده، به تدریج در طول سال در کلاسهایمان اجرا کنیم. پس
5
از ارزیابی نتایج،این روشها را در کلاسهای
دیگر سالهای آتی، مورد استفاده قرار داده و به صورت یک سند معتبر درآموزشگاه
مدرسه بایگانی شود واگرامکان داشته باشد
تجربیات ونتایج کارمان را به گروههای آموزشی منطقه ارائه داده تا مورداستفاده
دیگر
همکاران – مشکل آنها نیز در مدارس میباشد
– قرار گیرد.
- چگونگی اجرای راه جدید
چون میدانستیم که امر«خواندن» یکی از فنون
زبان آموزی و به عنوان یکی از مهارتهای دریافتی، باید از دوران دبستان شروع
شود و یکی از وظایف مهم معلمان ابتدایی ،
آموزش صحیح خوانی و روش مطالعه به دانش آموزان است تا عادت مطالعه در آنها
پایدار شود. با مشاهداتی که روی دانش آموزان ضعف خواندن انجام دادیم ،
متوجه شدیم که افراد مبتلا به نارساخوانی از خودشان
رغبت و تمایل چندانی نسبت به مطالعه نشان
نداده، وانگیزهای برای خواندن کتابهای داستان ونشریههای نوآموز دراوقات
فراغت
از خود نشان نمیدهند، به همین علت برای
ایجاد انگیزهی خواندن و مطالعه در آنها، کارمان را از این نکته شروع کردیم.
برایاینکه دانش آموزان مورد نظر کلاسهایمان
رابه مطالعه مجلات رشد نوآموزراغب کنیم،ازآنها وکلیهی دانش آموزان خواستیم
مجلاتی که سالهای قبل واین سال تحصیلی
دریافت کردند، به کلاس بیاورند وسپس با گروه بندی دانشآموزان مورد نظر خواستیم،
مطالب جالب و خواندنی مجالات را گردآوری
کرده و با خط خودنوشته و به کلاس بیاورند، و سپس برای معلم یا دیگر دوستان خود
بخوانند.بعدازآن مطالب جمع آوری شده،روزنامهی
دیواری تهیه کنند.یعنی ترتیب یک مسابقه را بین دانشآموزان کلاس، به منظور
ایجادحس رقابت برای مطالعه،را داده شد. و
قرار شد به بهترین روزنامهی دیواری هرگروه جایزهای تعلق گیرد.بدین ترتیب با
ایجاد
حس رقابت و حس مسئولیت،موجبات علاقه
مندکردن آنها به مطالعه فراهم گردید و مضافاً موجبات تشویق آنان برای خرید مجلات
رشد نیز فراهم شد وبرای این که سایردانش
آموزان کلاسهای مختلف به امر مطالعه تشویق شوند،جوایز گروههای برنده را در سر
صف اهدا کردیم.
به منظور افزایش علاقه به مطالعه، کتابخانهی
کلاس خود را با انواع کتابهای رنگی تزیین کردیم و کتابخانهی کلاس به طور فعال
کار خود را آغاز کرد. برای دانش آموزان ضعف
خواندن کتابهای جداگانهای ترتیب دادیم که از نظر محتوا،مفهوم و معنی سبک تر
ازکتابهای
دیگر بود.به مسئول کتابخانهی کلاس،اسامی آن دانشآموزان رادادیم وسفارش کردیم آن
کتابهای ویژهرابرای مطالعهی
آنان،
امانت دهند.دانش آموزان مورد نظرموظف بودند آنچه از کتابهای مورد مطالعهی خود
یاد میگرفتند، خلاصهی آن را در دفتر
انشا
بنویسند و در زنگ انشا برای دانش آموزان دیگر بخوانند.
دومین
راهکاری که در توسعهی سواد خواندن به کار بردیم ، استفاده از انواع بازیهاست .
چون با توجه به تجارب ومطالعات خود
ونکته
نظرات دیگرهمکاران در این امر مهم، فهمیدیم که اگر آموزش به شکل بازی یا نمایش
اجرا شود بیشترین تأثیرخود را روی
فراگیران
خواهد گذاشت؛ به همین علت ترتیب چند بازی در ساعات درسهای انشا،املا،هنر و ورزش را
دادیم. تدریس به این شکل
موجبات
تقویت تدریجی جمله سازی، املا نویسی و حفظ شعر و گفتن ضرب المثل و ... در دانش
آموزان را فراهم کرد.
اسامی بعضی ازبازیهای آموزشی که
بیشترمورداستفاده قرار میگرفت عبارتند از: بازی بگرد بخوان و پیدا کن- بازی کلاه
خوانی-
6
بازی جعبهی کلمات – بازی قطار کلمات.
حال به شرح خلاصهای از بازیها میپردازیم:
«بازی بگرد بخوان، پیدا کن».
به فرمان معلم، دانش آموزان دایره وار میایستند
و تعدادی از دانش آموزان کلاس کارت کلمات هم خانواده و یا مترادف /متضاد را
به پشت همهی بچهها میچسبانند.سپس معلم
از آنان میخواهد بدون ارتباط کلامی، درمحوطه بگردنند وضمن خواندن
کلمات،آنهایی
که در یک خانواده هستند در یک گروه قرار
دهند. سپس با زمان تعیین شده، با همفکری هم جملههای زیبا،شعر و یا ضرب المثل یا
قصهی کوتاه بسازندو به سایر گروهها ارائه
دهند.
- در بازی کلاه خوانی نیز دانش آموزبایدعبارت داخل کلاه راهمزمان
با پخش موسیقی، با سرعت بخواند واگر نتوانست، فعالیت
باید باجایگزینی خاصی مانند خواندن شعر وگفتن
کلمات هم خانواده و ...کند.هدف تقویت سرعت خواندن(تند خوانی) وایجاد شور و
نشاط در فراگیران است.
- بازی جعبهی کلمات نیز بدین شکل است که معلم حاوی لغات
وجملاتی که روی کارت نوشته است جلوی هردانش آموزان می-
گیرد هر فرد باید متن آن کارتی را که
برداشته است را بخواند و به دیگران نشان دهد اگر نتوانست با سرعت بخواند و مکث کرد
از
بازی خارج میشود.
- بازی قطار کلمات در این بازی معلم یک مجموعه کارت شامل
کلمات مربوط به هم را تهیه میکند که جملهای صحیح را تشکیل
میدهند، آنها را در اختیاردانش آموزان
قرار میدهد دانش آموزان بدون ارتباط کلامی، جملههای درهم ریخته را پیدا میکنند
و یک
قطار درست میکنند و با تقلید صدای قطار
موفقیت خود را اعلام میکنند. گروهی که زودتر جملهها را کامل کند برندهی بازی
است.
- سومین راهکارهایی که برای تقویت سواد
خواندن به کار بردیم استفاده از دفتر چهی خبر، همایش معلم و شاگرد، تهیه و
استفاده
از کارتهای تصویری و مسابقهی سریع خوانی
و روش«کلوز» بود که در زنگهای انشا و املا مورد استفاده قرار میگرفت.
- روش کار دفترچهی خبر به این شکل بودازدانش آموزان مورد نظر کلاسها،میخواستیم،هرروز
خبری راکه شب قبل از رادیو،
تلویزیون یا دیگر رسانهها شنیده ، دیده و
یا خواندهاند در دفتر خود ثبت کرده و برای دیگر همکلاسهایشان بخوانند. این شیوه
به
صورت فردی اجرا میشد و روند کارنیز قبلاً به
اطلاع اولیای دانش آموزان داده شده بود تا فرزندانشان را در این کار یاری دهند.
- همایش معلم و شاگرد روش دیگری بود که دراکثر ساعات درس انشا
مورد استقاده قرار میگرفت و بسیار ثمربخش شد. بدین
ترتیب دانشآموزان مشکل دار(در خواندن)،مطالب
درسی یا کتابهای داستانی که انتخاب میکردند برای دیگران میخواندند وسپس
معلم بایادداشت برداری درزمینهی نحوهیصحیح
خوانی وتذکر نکات قوت وضعف وروشچگونگی قرائت انفرادی(میزان پیشرفتها
و عملکردها) با دانش آموز مورد نظر به بحث
و گفتگو مینشست و بدین ترتیب موجبات تقویت سواد خواندن و حرف زدن شفاهی
وی در تمرکز افکار، فراهم میشد.
- استفاده از کارتهای تصویری شیوهی دیگری بود که درساعات املا وانشا
مورداستفاده قرارمیگرفت.بدین ترتیبکه کارتهای
تصویری در اختیار دانش آموزان مورد نظر
قرار میدادیم و از آنان میخواستیم برای
کارتهای خود ابتدا نام نویسی کنند و سپس
7
جملههای زیبایی بسازند و به دوستانشان
بخوانند.
- ترتیب دادن مسابقهی سریع خوانی آخرین شیوهای بود که بعد ازآموزشهای اولیه،در اواخر سال تحصیلی(از
اسفندماه به بعد) در کلاس
انجام دادیم. این شیوه علاقه و میزان پیشرفت دانش آموزان نارساخوان یا
ضعف خواندن ، را به مطالعه و سرعت خواندن بیشتر کرد . نحوهی
محاسبهی سرعت خوانی چنین بود:
مرحلهی اول: میانگین تعداد کلمههای یک صفحه کتاب را
محاسبه کردیم: مثال صفحهی20 از یک کتاب، سطرهای 2،3،4
بدین شکل:
تعداد سطرهای یک صفحه× تعداد کلمات 3 سطر انتخابی
3 (میانگین کلمههای یک صفحهی کتاب)
عدد به دست آمده این بود: 80=3/240=8×3/30
مرحلهی دوم: چهار صفحه ازهمان کتاب را با سرعت معمول
خود میخواندند وزمان آنرا بااستفاده ازثانیه شماراندازه میگرفتیم.
عدد به دست آمده درمرحلهی اول( 80 )، زمان
به دست آمده درمرحلهی دوم و تعداد صفخات خوانده شده (4 صفحه) را در فرمول
زیر به
کار بردیم:
80×4
تعداد کلمات در
دقیقه =
زمان مطالعه بر
حسب دقیقه
به این ترتیب سرعت مطالعه دانش آموز را در
یک دقیقه محاسبه کرده و میزان پیشرفت وی در خواندن را، به شکل کمّی بازخورد
کردیم.
برای اینکه دقت وتمرکز دانشآموزان را در
خواندن بیشتر کنیم برای کل کلاس« روش کلوز» را در ساعات املا به کارمی بردیم.
متن کتابهای بخوانیم را به شکل تایپ
شده،دراختیاردانش آموزان قرار دادیم و درهر جمله یک کلمه یا دو کلمه را حذف میکردیم.
دانش آموزان با خواندن متن مورد نظر، کلمهی
حذف شده را پیدا کرده و در جای خود مینوشتند.
- گردآوری اطلاعات ( شواهد 2)
برای این که دقیقاً مشخص شود روشهای به
کار گرفته شده مؤثر واقع شده است یا نه ، تصمیم گرفتیم دربارهی آنچه انجام دادهایم
اطلاعات موثقی و عینی به دست بیاوریم. از
روشهای مصاحبه، مشاهده، پرسشنامه و مطالعهی اسناد و مدارک استفاده کردیم.
پرسشنامههای ویژهای تهیه کردیم تا از
والدین دانش آموزان مورد نظر،نظرخواهی کنیم.از مدیر مدرسه، که شاهد اجرای شیوههای
کار ما بود خواستیم به کلاسهای ما بیاید و
نظر خود را در زمینهی شیوههای به کارگرفته شده و تغییرات موجود بیان کند و سپس
ازمعلم سالهایقبل دانشآموزان ودوستان
منتفذ نظرخواهی کردیم. در آخرکار روند کارمان رابهشکلگزارش به اطلاع اولیای
دانش-
آموزان رساندیم و نظرشان را جویا شدیم و
تقاضا کردیم میزان پیشرفت فرزندشان را به شکل مکتوب اعلام کنند.
کلیه اولیای دانش آموزان مشکل دار مدیر و
معاون مدرسه ودوستان منتفذ،ازوضعیت به وجودآمده و ایجاد تغییرات حاصل وروش-
8
های به کارگرفته شده، رضایت خود را اعلام
کردند.
- تجدید نظر در روشهای انجام گرفته و
اعتبار بخشی آن
پس از جمع آوری اطلاعات به دست آمده، تلاش
کردیم کاستیهای نظری و عملی خودمان را تا جایی که میتوانیم برطرف کنیم.
شواهد نشان داد که روشهای به کارگرفته شده
تاحدودی مؤثر واقع شده است. برای این که دلیلی برای کارمان داشته باشیم درآخر
سال تحصیلی گزارشی ازنحوهیعملکرد خودمان
تهیه کردیم وبه شکل مکتوب برایاولیا نوشتیم،تادربارهی روش کارمان و نتیجهی
پیشرفت فرزندشان اظهار نظر کنند. با تقدیر
کتبی والدین دانش آموزان ، مخصوصاً مسئول آموزش منطقه مواجه شدیم. مضافاً باید
بگوییم چون فرزند مسئول آموزش منطقه،امسال
در کلاس سوم مشغول به تحصیل بود و او نیز مشکل روان خوانی داشت و وقتی
پیشرفت فرزندش را از او جویا شدیم، ضمن
تشکروقدردانی میزان پیشرفت فرزندش را درطول این سال به شکل مکتوب اعلام کرد
که نامهی کتبی وی ضمیمهی این پژوهش خواهد
بود. بدین شکل به کارمان اعتبار خاصی داد.
از مدیر مدرسه نیز خواستیم با ارزیابی روی
دانش آموزان دو کلاس(پنجم و سوم)از نظر پیشرفت، نظر خود را به شکل کتبی اعلام
کند. نظر رضایت کتبی مدیر از وضعیت خوش
آیند نیز ضمیمهی این پژوهش خواهد بود. برای این که بدانیم روشهای به
کارگرفته
شده رویدانش آموزان ضعیف کلاسها تاچهاندازه
مؤثر بودهاست،به دو نفرازکلاس سوم و دو نفرازکلاس پنجم چند کارت تصویری
دادیم تاعملکرد آنها را به شکل انفرادی، از
نزدیک مشاهده کنیم با دیدن جملات زیبایی که دانشآموزان مورد نظر،به تصاویر روی
کارتها با توجه به قدرت تخیل خود، نوشتند
به کارمان بیشازپیش اعتبار داد که کارتهای تصویری همراه جملههای دانش آموزان
ضمیمه این پژوهش خواهد بود.
بدین ترتیب شواهد کار نشان داد که روشهای
به کارگرفته شده، روی دانش آموزان مؤثر بوده است.
تنایج حاصل از ارزیابی روشهای انجام گرفته
1- اکثر دانش آموزان و اولیای آنان از روشهای
به کار گرفته شده، و میزان پیشرفت اظهار رضایت کردند.
2- فعالانه در کارهای گروهی و فردی، دانش
آموزان مورد نظر شرکت میکردند.
3- به خواندن کتابهای داستان و مجلات رشد
علاقهمند شدند.
4- دانش آموزان ضعف خواندن و نارسا خوان در
جمله سازی، انشانویسی و املانویسی تقویت شدند.
5- معنی و مفهوم شعرها و مطالب درسی را میفهمیدند.
6- در خواندن مطالب تدریس نشدهی درسها،
با دانش آموزان دیگر رقابت میکردند.
7- میتوانستند به راحتی به زبان فارسی
صحبت کنند و سوال بپرسند.
9
8- سواد خواندن، حافظه و قدرت تخیل و گفتن کلمات
همخانواده، مترادف و متضاد در آنها تقویت شد.
9- شعرهای زیبایی با آهنگ حفظ میکردند و
در کلاس میخواندند.
10- در خواندن مطالب درسی، تندخوانی و سرعت
عمل را یادگرفتند.
- نتیجه گیری و ارائهی پیشنهادات
بدون تردید«خواندن» مهمترین و پیچیدهترین
فعالیت آموزشی کودکان درسالهای آغازین مدرسه است. اغلب دانش آموزان در سال
اولدبستان«نوشتن»(رونویسی کردن)و«حساب
کردن» باچندان مشکل قابل توجهیمواجه نمیشوند،امازمانی که آموزش«خواندن»
به طور جدی شروع میشود به ویژه هنگامی که
جملات وعبارات با تصویر و نقاشیهای گویا همراه نیست، دیده میشود که بعضی
از دانش آموزان در زمینهی خواندن با مشکل
مواجه شده، نیازمند به کمک و راهنمایی فوق العادهای هستند.
کسرت و فراوانی وسایل، شیوهها و روشهای
خواندن در دنیای امروز درحد سرسام آوری است.هریک از ناشران مواد آموزشی و
طراحان آن در مورد روشهای خاص خود معتقدند
که روش آنها بهتر از سایر روشها است.
انبوه پژوهشها درزمینهی خواندن ، ظاهراً
روی این نکته انگشت میگذارند که مهمترین عامل توفیق دربرنامهی خواندن نه مواد،
نه روشها و نه اتخاذ شیوهای خاص میباشد.
بلکه بنیادی ترین عامل در حقیقت خود معلم است که با فراگیران در تعامل و ارتباط
متقابل است.
برای کمک به دانش آموزان ناتوان در«خواندن»
یا مهارت زبانی، مسئولان مدارس میتوانند از راهکارهای زیر بهره ببرند:
1-
تزیین و جذاب نمودن کتابخانهی کلاسها جهت استفادهی آسان دانش آموزان.
2- تبلیغ و تشویق دانش آموزان در خرید
نشریههای آموزشی توسط معلمان.
3- استفاده از انواع بازیهای گروهی و فردی
در تدریس مطالب درسی و غیردرسی به منظور علاقهمند کردن آنها به خواندن.
4- تشویق دانش آموزان به دادن همایشها و
کنفرانسهای کلاسی.
5- کاربرد کلمات تازهی کتاب فارسی بخوانیم
در جمله سازی توسط دانش آموزان.
6- داشتن دفترچهی خبر یا دفتر روان خوانی.
7- استفاده از روش «کلوز» در ساعات املا.
8- اجرای مسابقهی روزنامهدیواری از مطالب
خوانده شدهی نشریات آموزشی.
9- قصهگویی و قصه خوانی در کلاسها.
10- روخوانی متون درس با لحن و آهنگ خاص و
خوش آیند و ترغیب دانش آموزان در رعایت این حالت هنگام خواندن.
10
11- برگزاری انواع مسابقات روان خوانی در
کلاسها.
کوشش ما در آموزش و پرورش کودکان و
نوجونان،باید بر پایهی باور آنها و شکوفایی توانایی باشد که بالقوه درآنان وجود
دارد.
ما مسئول رشد و باروری آنها هستیم و
بکوشیم وظایف و مسئولیتهای خود را به بهترین نحو به جا آوریم ار خدا میخواهیم
این
توانایی را در ما ایجاد کند. ( انشاالله )
11
- منابع و مأخذ
1- مجد فر، مرتضی. ازوپ در کلاس درس،
تهران، نشر امرود.
2- سیف الهی، وجه الله. آموزش یک دورهی
کامل روش تحقیق اقدام پژوهی، تهران، ناشر: عابد.
3- قاسمی پویا، اقبال. راهنمای پژوهش در
عمل، تهران: پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش، 1389.
4- فریار، اکبر و دخشان، فریدون. ناتواناییهای
یادگیری، تبریز، انتشارات نیا، چاپ سوم،1371.
5- شعاری نژاد، دکتر علی اکبر، ادبیات
کودکان، تهران، ناشر: اطلاعات، 1388.
6- موفق اردستانی، هوشنگ، نشریهی ماهانهی
پیوند. تهران، خرداد 1370.
7- ناصری، محمد. ماهنامهی آموزشی رشد
آموزش ابتدایی. دی ماه 1388.
8- عصاره، فریده. مهارتهای چهارگانهی
زبان، نشریهی نگاه. 1382.
9- الس، تئووان. زبان شناسی کاربردی، ترجمهی
محمود الیاسی. 1372.
10- حاجیان زاده، علی رضا. ماهنامهی
آموزشی رشد آموزش ابتدایی، اسفندماه 1387.
11- ناصری، محمد. ماهنامهی آموزشی رشد
ابتدایی، مهرماه 1388.
12- حاجیان زاده، علی رضا. ماهنامهی
آموزشی رشد آموزش ابتدایی، مهرماه 1387.
13- حاجیان زاده، علی رضا. ماهنامهی
آموزشی رشد آموزش ابتدایی، آبان ماه 1387.
14- ناصری، محمد. ماهنامهی آموزشی رشد
ابتدایی، بهمن ماه 1388.
15- جبلی آده، پریچهر و دیگران. راهنمای
تدرس فارسی پنجم دبستان، تهران: ناشر، ادارهی کل چاپ و توزیع
کتابهای درسی، چاپ دوم 1385.
16- www.samaepdovomalef.blogfa.com
مطالب مشابه :
چگونه می توانیم سواد خواندن دانش آموزانمان را تقویت کنیم؟ - پژوهش
کند و سپس ازمعلم سالهایقبل جویا شدیم، ضمن تشکروقدردانی میزان پیشرفت
برچسب :
تشکروقدردانی ازمعلم