باد جوی مولیان

باد جوی مولیان ...........

همه ی ما از قصیده ی معروف رودکی و ماجرای تاریخی آن کمابیش مطالبی خوانده یا شنیده ایم.

بوی جوی مولیان آید همی یاد یار مهربان آید همی ..........

شعری است در وزنی نشاط انگیز و وجد آور که هم نوایی و پیوند دل نشین حروف و تکرار ردیف "آید همی" موسیقی دل انگیزی به آن بخشیده است.

بر اساس مقاله ی "دکتر محمد امین ریاحی" در کتاب حافظ شناسی جلد چهارم این شعر رودکی بیش از هزار سال ورد زبان بوده است اما از همان قدیم ،دست تصرف کاتبان مطلع قصیده را از صورت اصلی برگردانیده است.

در چهار مقاله ی نظامی عروضی آمده است:

بوی جوی مولیان آید همی بوی یار مهربان آید همی

اما علاوه بر این که "بوی جوی" مفهوم دل نشینی ندارد،تکرار بوی در دو مصراع پیاپی ناخوشایند است.برای رفع این عیب تصرفات دیگری پیدا شده است.در دست نویس های کهن بعضی متون دیگر که این بیت در آنها دیده شده است، "بوی جوی مولیان" به صورت "بانگ جوی مولیان" ضبط گردیده است.یا در مصراع دوم " بوی یار" به صورت " یاد یار" آمده است. اما ترکیب "آمدن یاد یار" در زبان فارسی به کار نرفته و فصیح نیست.

استاد بدیع الز مان فروزانفر و استاد سعید نفیسی در تصحیح دیوان رودکی شکل مشهور بیت یعنی :

بوی جوی مولیان آید همی یاد یار مهربان آید همی

را مد نظر قرار داده اند،در حالی که اگر تامل و دقت بیشتر به خرج می دادند قطعا به شکل صحیح بیت در متون معتبر کهن از جمله "کشف الاسرار" " تاریخ وصاف" " مرصاد العباد" " تاریخ گزیده" و " حبیب السیر" نقل شده است، برخورد می کردند .در این متون بیت یاد شده به شکل زیر آمده است:

باد جوی مولیان آید همی بوی یار مهربان آید همی

سنایی در قطعه ی کوتاهی ، قصیده ی رودکی را استقبال کرده شعری با این مطلع سروده است:

رنج غربت رفت و تیمار سفر "بوی یار مهربان آید همی"

و مولانا این چنین به استقبال این شعر رفته است:

بوی باغ و بوستان آید همی "بوی یار مهربان آید همی"

گذشته از موارد یاد شده ، به این نکته ی مهم نیز باید توجه کرد که اصولا در نظر عاشق وقتی نسیم (باد) از کوی یار می وزد، حامل پیام و بوی وی برای عاشق است. حافظ می فر ماید:

ای نسیم سحر آرامگه یار کجاست؟ منزل آن مه عاشق کش عیار کجاست؟

بسیار محتمل است که رودکی هم که در خراسان بزرگ قصیده ی خود را می سرود " بوی یار مهربان" را از " باد جوی مولیان" می شنید و معقول و طبیعی است که گفته باشد:

باد جوی مولیان آید همی بوی یار مهربان آید همی

اما مولیان به چه معنی است. "مولیان" بر وزن ارغوان و ارمغان و مخفف موالیان است. موالی در زبان عربی جمع مولی به معنی بنده است و در زبان فارسی به صورت مفرد معنی گردیده و با علامت "ان" جمع بسته شده و به صورت "موالیان" در آمده که به مرور "مولیان" گفته شده است.

نکته ی مهم دیگر این که "جوی مولیان" بر خلاف تصور عموم نه اسم جویی بلکه نام کوی و محله ای در بخارا بوده است. به طوری که در تاریخ بخارا آمد ه است: این محل ضیاعی (باغی) در خارج حصار بخارا بوده و اسماعیل سامانی که همیشه نگران حال بندگان خود بود، آن را خرید و در اختیار موالیان و غلامان آزاد کرده ی خود نهاد تا "جوی مولیان" نام شد.

با توجه به این توضیحات این بیت را چنین می توان معنی کرد:باد خوش شمال از جانب بخارا می آید و بوی یار را که در کوی "جوی مولیان" سکونت دارد، می آورد.

تاثیرشگرف شعر به خاطر آن است که کاخ امیر و اطرافیان او همه در محله ی جوی مولیان بود و با این شعر هنرمندانه ی رودکی،امیر اسماعیل سامانی به یاد خانه و زندگی و فرزندان خود می افتد و بی درنگ به سوی بخارا رهسپار می گردد.

تنها نکته ی مبهمی که در ذهن نگارنده ی مقاله و احیانا در ذهن خوانندگان آن باقی می ماند اطلاق نام " جوی مولیان" بر محل زندگی موالیان بوده است و و این که چرا این محله به " کوی مولیان" معروف نشده که توضیحی در این باره داده نشده است.

فیض الله کوسلی: دبیر ادبیات فارسی

باد جوی مولیان

مطالب مشابه :

روش های نوین در تدریس فارسی دوره ی راهنمایی

واژه های دخیل در فارسی اول راهنمایی

باد جوی مولیان

فارسی دو م درس اخلاق و زندگی

شعر مستوره ی کردستانی

امتحان کتاب باز فارسی اول از درس یک تا آخر درس یازده

طرح درس فارسی سوم

تست فارسی هفتم از درس 9 تا 12

اتمام مهلت پاسخ دهی

فرهنگستان چگونه واژه می سازد ؟