موقعیت گذشته وفعلی کُردها در اتحاد جماهیر شوروی(1)

<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />

وضعیت وموقعیت گذشته وفعلی کُردها در اتحاد جماهیر شوروی

مقدمه:

تلاش و مجاهدت هایم در خصوص کُردها و تاریخ وجغرافیا و جوامعشان،نتیجه ی اصلی کیان و موجودیت ملت کُرد به عنوان بخشی جدایی ناپذیر از عناصر و مولفه های میهن و سرزمینی است که در آن زندگی می کنند که ازجمله ی آنها،ملت کُرد در سوریه و نیز بخشی از عراق می باشد،کشورهایی که نه تنها در عربیت بلکه در داشتن تنوعات نژادی و دینی و قومی و نیز داشتن مصیبت های مشترک ناشی از تاریخ و سیاست و ملحقات مربوطه به آن دو،اشتراک دارند.همین رویدادهای پی در پی کنونی و تلاش های رسانه های جمعی در خصوص کُردها (در منطقه و جهان) مرا متوجه نبودن تحقیقات و پژوهش هایی در مورد کُرد های اتحاد جماهیر شوروی نمود که تعدادشان با توجه به تاریخشان در شوروی سابق کم نیست. فعالیتم در این خصوص زمانی صورت گرفت که در دسامبر 2005 به دیدن نمایشگاه کتابهای دول شرقی رفتم،از میان کتابهایی که چشمم به آنها افتاد،کتابی را که در مورد کُردها نگاشته شده بود خریدم.کتاب "مسلمانان در اتحاد شوروی"که یک محقق روسی به نام"شیرین ایکنیر"در سال 1985 در لندن به زبان انگلیسی تالیف کرده بود که دکتر عبدالوهاب زنتانی،سفیر سابق لیبی در اتحاد شوروی در سال 1993 در زنتانِ لیبی تحت عنوان"ملل اسلامی در اتحاد شوروی سابق" به عربی برگرداند و برای اولین بار"جمعیه الدعوه الاسلامیه العالمیه" آنرا در لیبی در سال 1999 م به چاپ رساندند.این کتاب اسناد و مدارکی را با توجه به سرشماری های انجام شده از طریق داده و ارقام در مورد حقایق اسلامی موجود در اتحاد شوروی سابق با مقدمات تاریخ اسلام در این سرزمین وسیع و پهناور که شمار مسلمانان تا هنگام انتشار این کتاب به 45 میلیون نفر می رسد بحث کرده است.

این کتاب علاوه بر بررسی گوشه ای از تاریخ جوامع اسلامی در جهان،به تقسیم بندی نژادی ملل مسلمان،آداب و رسوم، تاریخ، زبان و مذاهب و سطوح آموزشی و اجتماعی آنها نیز می پردازد.این بخش از تحقیقاتی که هم اینک در اختیار دارید، قسمتی از برگزیده هایی از صفحات 288 تا 295 از ترجمه ی عربی این کتاب توسط دکتر عبدالوهاب زنتانی می باشد که در مورد کُرد های شوروی سابق می باشد که در زیر به آن خواهیم پرداخت...

تاریخ کُرد در اتحاد جماهیر شوروی:

واژه ی "کُرد"،رسم الخط محلی و کُردی آن،همان کلمه ی"کورد"می باشد که در رسم الخط عربی هم همین کلمه می باشد، اما رسم الخط لاتینی،اسلاوی و روسی آن به ترتیب kurd,kopa که حرف k با خروج هوا تلفظ میشود و kypA می باشد.اغلب کُرد های اتحاد شوروی در منطقه ماوراء قفقاز(ترانس کافکاز)زندگی می کنند که جمهوری های ارمنستان و آذزبایجان و قزاقستان را در بر میگیرد.و جماعت بزرگ دیگری در آسیای میانه، مخصوصا جمهوری ترکمنستان و به نسبت کمتری در دو جمهوری ازبکستان و قزاقستان وجود دارند.کُرد ها یکی از ملت های اصیل ایران زمین بوده که سرزمین مشهور واصلیشان "کُردستان" نامیده می شود که به دلیل سیاسی در بین کشورهای ترکیه،ایران،عراق وسوریه تقسیم شده است.با آغاز قرن دهم،جماعتی از آنها به منطقه ی ماوراء قفقاز نقل مکان کردند،تا جایی که،بین دو قرن دهم و دوازدهم،خانواده ی کُردی ازیدی،به نام شداد ازدیوان در منطقه ی واقع در بین دو رودخانه ی کورا (در آذربایجان و گرجستان) و ارس (در ارمنستان) حکمرانی کردند؛همانطور که در میان همان دوره، انتقال قبایل و عشایری از کُردها از طریق دریای مازندران (خزر) صورت گرفت (چه بسا در قرن شانزدهم) ولی علی رغم تأخیر چنین حرکتی، چنین منطقه ای به نام "خراسان کوردستان"شناخته شد که انتقال آنها در زمان شاه عباس صفوی در قرن هفدهم صورت گرفت،از آنجایی که باعث مهاجرت عده ای از قبایل وعشایر کُرد،مخصوصا در نیمه ی قرن نوزدهم به شمال (به طرف منطقه ی شمال قفقاز) وشرق (به طرف منطقه ی آسیای میانه) گردید ،کُردها خودشان دولت مستقلی نبودند، بلکه اتحاد شبه مستقلی از قبایل،آنها را دور هم جمع می کرد،تا جاییکه میان دو قرن چهاردهم و هیجدهم،اسماً تحت حاکمیت ایران و سپس ترکیه در آمدند.در قرن نوزدهم کُردها،بعد از توسعه طلبی روس ها و گسترش قلمروشان در جنوب و شرق به طرف قفقاز و آسیا،تحت حاکمیت روسیه در آمدند،تا جاییکه پیمان و قرار داد ترکمان چای در سال 1828 قسمتی از اراضی ماوراء قفقاز را که آن زمان جزء ایران بود به آنها بخشید،سپس کنفراس برلین در سال 1878 بخشی از اراضی ترکیه را در ماوراء قفقاز بود به آنها اعطا نمود،قبل از اینکه توسعه و گسترش قلمرو اراضی اخیر روسیه در سال 1893 در پی قرار داد طرح مرزبندی میان ایران و روسیه صورت بگیرد.چنین توسعه طلبی و گسترش قلمروی از جانب روسیه منجر به افزایش و بالا رفتن شماری از کُردهای تابع حاکمیت روسیه گردید و این مساله همراه با افزایش مهاجرت کُردها؛ مخصوصا از شمال کُردستان (ترکیه) در دوران بین سال های 1853 تا1877 و در حین جنگ جهانی اول (1914-1918) بود،همانطور که عده ای از کُرد ها به کشورهای مجاور اتحاد شوروی،مانند افغانستان در بین سال های 1920 و 1930 مهاجرت کردند.تا سال 1920 کُردها در اتحاد شوروی به شکل نیمه بیابانی و صحرا نشینی (شبه بادیه نشینی) زندگی می کردند و یکجا نشین نبودند، هر عشیره یا قبیله ای راه و روش مخصوص به خود داشت،ولی از این تاریخ به بعد ،مقامات شوروی به اسکان دادنشان عمل نموده و آنها را در پروژه ها و برنامه های یکجانشینی شان گنجاندند؛ تا جاییکه اکثریت آنها اکنون (تاریخ صدور این کتاب،سال 1986) در مزارع بطور اشتراکی و جمعی کار کرده و به نگهداری و آموزش و رام کردن حیوانات اهلی می پردازند (آنها گاهی خوک را که خوردن گوشتش مطلقاً حرام است تربیت ونگهداری می کردند)،البته باید در اینجا کُردهای گرجستان را استثناء کنیم؛زیرا آنها در پایتخت گرجستان(تفلیس)ساکن و متمرکز بوده که اغلب به کارهای صنعتی مشغولند.

بدون شک،اکثر جماعت کُرد اتحاد شوروی مستقر در ارمنستان در زندگی موفقی هستند،بطوریکه دارای ابزار و وسایل مخصوصی مثل چاپ و نشر کتب به زبان خود(کُردی)هستند،نسبت به دانشگاه(ایروان) و آکادمی علوم ارمنی،در میان اتحاد نویسندگان و ادیبان ارمنی،عده ی بزرگی از نویسندگان و ادیبان کُرد زبان نیز وجود دارند.ولی چنین شرایط و وضعیتی در بیشتر کشورهای دیگری که در آن قرار دارند،مخصوصا ترکمنستان کمتر است.زیرا کُردها در ترکمنستان با ساکنانش در آمیخته و تلفیق گشته و در واقع مورد تتریک واقع شدند و هویتشان به ترکمانی تغییر یافت(تتریک همان گرفتن و اقتباس نمودن هویت و فرهنگ و زبان ترکی)،اما در آذربایجان تشکل و انجمنی مخصوص به کُردها در سال 1923 در شهر لاشین در غرب آذربایجان تشکیل شد( این تشکل یا انجمن 90.1% از کُردهای آذربایجان را در بر میگرفت) که در سال 1928 بعد از اسکان و استقرار کُردها در منطقه و سپس کوچ دادن اغلب آنها به دنبال آن،بسته شد و ملغی گردید. بلا و مصیبت بزرگ کُردها در پایان جنگ جهانی دوم بود،آنگاه که استالینِ دیکتاتور،آنها را مجبور به ترک قفقاز و اقدام به کوچ دادنشان به آسیای میانه (مخصوصا در ازبکستان و قزاقستان) نمود،همانطور که بعضی از آنها به دلایلی نامشخص به سیبری کوچ داده شدند.

بطور مشخص،استالین، تعدادی از ساکنان قفقاز شوروی (کُردهای موجود در میان آنها) را متهم به تبانی و همدستی با آلمان نازی نمود،اما علی رغم آن،تمامی قرائن و شواهد به عکس این مسأله تاکید داشته اند، زیرا آنها از طرف دریای سیاه در برابر تلاش های نفوذ آلمان،اقدام به مقاومت و رویارویی نموده بودند.تا زمان تالیف این کتاب،این کُردها اجازه بازگشت به مناطقشان را در ماوراء قفقاز نیافته اند.

ملاحظات:(جدول فوق)

1- در سرشماری سال 1926 شوروی سابق،یزیدیها به دلایلی که مربوط به تجمع مکانیشان می باشد از دیگر کُردها جدا گردیدند،ولی در سرشماری سال 1959 بار دیگر بر اثر مهاجرت بخش بزرگی از ازیدیها (یزیدیها) به خارج از اتحاد شوروی سابق ادغام و شمارشان با کُردها صورت گرفت، بطوریکه شمارش یزیدیها و کُردها جداگانه صورت نگرفت.

2-در سرشماری سال 1959 در ارمنستان شمار کردها عموماً و یزیدیها بطور خاص،به دلیل اقدام مقامات آذربایجان شوروی مبنی بر مهاجرت دادن شمار بزرگی از کُردها به خارج از آذر بایجان دو برابر گردید، بنابراین بیشترشان در ارمنستان و گرجستان مستقر شدند.

3- سال 1926 در گرجستان سرشماری نشان از اکثریت شهر نشینی یزیدیها در گرجستان می داد؛بر خلاف جمهوری های دیگر که در روستا متمرکز بودند.

بقیه مقاله در بخش دوم

منابع در پایان بخش سوم قرار دارد

موقعیت گذشته وفعلی کُردها در اتحاد جماهیر شوروی(1)

مطالب مشابه :

ياوه گويي پانتورك ها در مورد فردوسي بزرگ استاد بزرگ شعر و ادب

اتحاد ها

شعری در مورد امدادگری " هر کی شاعرشو میدونه بگه"

موقعیت گذشته وفعلی کُردها در اتحاد جماهیر شوروی(1)

اتحاد ملی و قومیت ها

شعر در مورد 22بهمن