خلاصه مباحث کتاب از شار تا شهر

عوامل سازنده و تعریف کننده شهر

- عامل مذهبی و فرهنگی – عامل اقتصادی – عامل اقلیمی – که هر سه عامل به صورت زنجیره ای با هم در ارتباط هستند.

با توجه به عوامل فوق روند شهرنشینی و شهرگرائی در ایران را در سه دوره عمده برسی می کنیم :

الف) قبل از اسلام از قرن 9 ق.م تا قرن 7 میلادی

ب) از قرن 7 میلادی تا شروع سلسله ی قاجار سال 1165 شمسی

ج) دوران معاصر از سال 1165 شمسی تا سال 1357

قبل از اسلام

در این دوره در ایران با سه سبک روبرو هستیم : # سبک پارسی # سبک پارسی هلنی # سبک پارتی

#- شیوه ی پارسی : از قرن نهم ق.م با ساخته شدن اولین شار مادی که از شهر- تپه ها بین النهرین (زیگورات) شروع شد و با شکوفائی شارهای پارسی در شوش – استخر- پاسارگاد به اوج خود رسید.

#- شیوه ی پارسی هلنی : این شیوه به دوران حمله ی اسکندر به ایران رجوع می کند که آمیخته ای بود از شهر – دولت یونانی و شهر- قدرت پارسی

#- شیوه ی پارتی این شیوه با بیانی ساده ابتدا خود را در شهر نساء در ماوراالنهر و فیروز آباد فارس نشان داد و حالت پیچیده ی خود را در شارهای دوران پادشاهی قباد نشان داد.

الف) دوران مادها : ( نهم ق.م تا هفتم ق.م )

سازمان فضایی شهر بصورت شهر- قدرت بود . اولین شهر این دوره شهر هگمتانه بود که شباهتهای با شهر اور و شهر بابل و نینوا دارد . که خود هگمتانه یک شهر- معبد و شهر – قدرت بود. که به معنی محل جمع شدن می باشد.

شار مادی شهری بود محکم و قوی بر فراز تپه ای یا نقطه ای سوق الجیشی که در دامنه ی آن نقاط زیستی موجود بودند.

در این دوران بازارهنوز در دوران جنینی بود. و کالبد شهر به صورت مربعهای متحد المرکز بودند که فقط دارای یک دروازه ی ورودی به شهر بود.

ب) دوران هخامنشی (قرن هفتم ق.م تا قرن چهارم ق.م )

اولین اقدامات دولت هخامنشی ایجاد جاده های نظامی – تجاری بود. از جمله ایجاد جاده شوش به افسوس یا جاده شاهی که ازکنار دریای مدیترانه به طول 2400 کیلومتر بود و در مسیر دجله و فرات بود . و همچنین ایجاد جاده بین بابل و هند بود. که در هر بیست کیلومتر برای استراحت یک کاروانسرا ساخته می شود.

از اقدامات دیگر در این دوره آشنای با پول در فتح لیدیه بود و ورود آن در معاملات تجاری بود.

* در دوران هخامنشی بازار متولد شد.

* شهر هخامنشی اولین قدم در مفهوم منطقه ای شدن را در طول تاریخ برداشت.

* شهر هخامنشی دارای مفاهیمی چون شهر- قدرت، شهر- معبد، و شهر- بازار را در خود جای می دهد.

* کالبد شهر دوره هخامنشی همانند دوره مادی مربعی بودند با این تفاوت که درمرکز شهر آتشکده موجود بود و در اطراف آتشکده یک حوض و آبگیری بود. و در اطراف ساختمان آتشکده بنای خانه ها بود و بعد از آن باغات وجود داشتند.

* سازمان اجتماعی دوره هخامنشی شامل: - اشرافیت دودمانی – روحانیون – اشرافیت دهقانی – بازرگانان

* از نظر ریخت شناسی شهری شهر هخامنشی شامل: - دژ حکومتی در وسط – شهر میانی – شهر بیرونی

پ) دوران سلوکیان (قرن سوم ق.م )

در این دوران شهر پارسی هلنی را داریم که مکانی بود برای استقرار دولت سلوکی . اولین شهر این دوره شهر صد دروازه (حدود دامغان امروزی) که حاکی از سیاست شهرسازی دولت سلوکی بود

مکان استقرار شهرهای پارسی هلنی : & در جوار و نزدیکی راه های اصلی. & در کنار قلعه های نظامی . یا شهرهای قدیمی که اطراف آن را روستاها احاطه کرده بودند. & یا در یک مکان سوق الجیشی بودند .

* در این دوران برای اولین بار مفهوم میدان در شهر رنگ می گیرد.

ت) دوران اشکانیان و شهر پارتی ( قرن سوم ق.م تا قرن سوم میلادی )

دولت اشکانی اولین و آخرین دولت مرکزی مبتنی بر تفاهم دودمانها را تشکیل می داد.

سازمان اجتماعی دولت اشکانی : - اشرافیت دودمانی – دیوان سالاران و نظامیان – روحانیون – اشرافیت دهقانی – بازرگانان و پیشه وران بودند.

ریخت و فورم شهر دوره اشکانی: در دوره ی اشکانی کالبد شهر بجای مربع های متحد المرکز بصورت دایره های متحد المرکز بود با باروهای دایره ای شکل در اطراف آن که دو نمونه ی بارز آن شهر نساء در ماورالنهر و فیروز آباد در فارس بود .

سازمان کالبدی شهر دوره اشکانی: - دژ حکومتی - شار میانی – شار بیرونی . کل شهر دارای یک دروازه ورودی بود.

ث) دوران ساسانی (قرن سوم میلادی تا قرن هفتم میلادی )

در این دوره یک بازگشت به دوران هخامنشی را داریم .

* سازمان اجتماعی در این دوره شامل: - روحانیون – جنگاوران و سپاهیان که برای اولین بار در این دوره ظهور کرد. و نشان از روحیه ی نظامیگری در این دوره بود. – دبیران و پزشکان که نشان از روحیه ی دیوان سالاری بود. – دهقانان که نشان ازوحدت کار اجتماعی بود نه تقسیم کار.

* از لحاظ شکل فضایی در این دوره بازگشت به دوران هخامنشی را داریم و شکل شهر به صورت مربعی شکل بود. با این تفاوت که شهر دارای چهار دروازه ورودی بود. و همچنین در این دوره شکل و سیمای شهر یا شطرنجی بود یا برگرفته از شکل حیوانات بود مانند: شهر شوش که بشکل باز می باشد. و شهر شوشتر که به شکل اسب می باشد. و شهر از لحاظ ریخت شناسی شامل: - دژ حکومتی – شار میانی – شار بیرونی – بازار – میدان بود.

* در این دوره میدان هم از نظر اقتصادی مانند آگورا یونانی و هم از نظر قدرت حکومتی مانند فوروم رومی بود.

دوران اسلامی

* اولین شهر با جهان بینی اسلامی شهر مدینه است که مدینه با مفهوم شارستان در زبان پهلوی نزدیک است.

عوامل مشخصه ی شهر اسلامی

1. مسجد جامع 2. بازار 3. محله

* بازار پارچه فروشان که آن را قیصریه می گفتند از مهمترین بازارها بشمار می آمد.

*در زمینه ی سیاست شهرسازی اسلامی بطور کلی دو نوع شهر مد نظر است :

الف) شهر های قدیمی که از لحاظ فضای –کالبدی دگرگونی عمده ای در آنها صورت نگرفته است و فقط در محل عناصر کهنه ای مانند آتشکده و .. وجه مشخصه ی شهر اسلامی یعنی مسجد را می ساختند و دیوار بین شار میانی و شار بیرونی را بر می داشتند.

ب) شهر های جدید که در کنار شهرهای قدیمی که قسمت زیادی از آن از بین می رفت درست می کردند

* علاوه بر این دو نوع شهر شهرهای دیگری که از نوع شهرهای دوران اسلامی بودند وجود داشتند: یکی شهرهای بودند که در کنار اماکن زیارتی ساخته می شدند. دومی شهرهای بودند که مظخر قدرت حکومت اسلامی بودند . مانند بغداد در دوران عباسی ها و فاس در دوران ادریسیها در مراکش.

خلاصه مباحث کتاب از شار تا شهر

مطالب مشابه :

نقشه های فرش ايران به 19 گروه اصلی

اخبار اصفهان

ترمینال غرب اصفهان

خلاصه مباحث کتاب از شار تا شهر

مشكل اصلي طرح انتقال آب بهشت آباد چيست؟

طرح درس :بازیافت

موج جدیداتوبان سازی در اصفهان

مدیر کل تعاون استان اصفهان:

طرح کالبدی ملی ایران

مکتب اصفهان....