اوخشاما

ادبیات مرثیه ای ترکی از دیدگاه جلال آل احمد

ادبیات مرثیه‌ای یکی از غنی‌ترین شاخه‌های ادبیات مکتوب ترکی می‌باشد که به حتم در بین زبانهای دنیای اسلام جایگاه ویژه و منحصر بفردی را دارد. در مورد ریشه و پیدایش مرثیه سرایی در زبان ترکی به ریشه‌های تاریخی و باستانی آن می‌‌توان اشاره کرد و آغی‌های سروده شده در مورد مرگ آلپ‌ارتونقا (افراسیاب)، اوْخشاماها و آغلاشمالار نشان دهنده ی این سابقه ی تاریخی و باستانی است. اما اوج این ادبیات در زمان شکل‌گیری مراسم‌های عزاداری برای سالار شهیدان به وقوع می‌پیوندد و با استفاده از قالبهای عروضی به گسترش فراوانی دست می یابد.

آل احمد، واقعیت مذهب را به عنوان فرهنگی مردمی به رسمیت می شناسد ، او معتقد است که یکی از محافظان زبان بی مدرسه ی ترکی همین مذهب، مرثیه و ادبیّات آن می باشد. نظرات آل احمد مربوط به دهه چهل است اما امروز که ما در دهه ی نود هستیم، این نظر هنوز هم صحت و حاکمیت دارد.

مراسم عزاداری های مذهبی به پشتوانه ی «عمادلدین نسیمی» و «مولانا فضولی» و «شاه اسماعیل» و «همتی انگورانی» تا «نباتی» و «واقف» و «فاضل دربندی» و از آن ها تا «دلریش» و «راجی» و «صراف» و «قمری دربندی» و «جاذب» و «عاصم زنجانی» تا امروزی ها مثل «یحیوی»، «نادری»، «کریمی مراغی»، «منزوی اردبیلی» و «کلامی زنجانی» و «عینی فرد زنجانی» هنوز هم که هنوز هست بهترین و مردمی ترین پایگاه های به کارگیری زبان مادری یعنی ترکی می باشند. شاید حجم، تعداد و تیراژ و نوبت چاپ کتاب های مرثیه ی ترکی با بسیاری از سر فصل های علوم انسانی به زبان فارسی برابری کند. ترکان صوفی مسلکی که به عشق «شاه اسماعیل» آن نوجوان نابغه ی اردبیلی از سرزمین های آناتولی شرقی و شمال و جنوب آذربایجان و ایلات و قبایل ترک ساکن در قشقائیه و خراسان و اصفهان و خوزستان و کرمانشاه و عراق عجم و عرب در کنفدراسیون ایلی قزلباش با همدیگر متحد شدند و مذهب شیعه ی اثنی عشری را در فلات بزرگ ایران رسمیت دادند، شاید هرگز تصور نمی کردند که ادبیات مرثیه این قدر بتواند در قالب زبان ترکی دل ها را تسخیر کند و بسی بیشتر از شمشیر و کمان آن ها ماندگاری مذهب شیعه را باعث شود. خدمت ادبیات مرثیه به زبان ترکی و تضیمن ماندگاری آن کمتر از خدمات دیگر آن نیست. این نکته ای هست که تورکولوژیست هایی مثل دکتر هیأت نیز آن را تأیید کرده اند. آل احمدنیز در این مورد برای خود صاحب نظراتی است: «... تا قبل از توسعه ی فرهنگ و مدرسه و مطبوعات و کتاب و کتابخوانی، مسأله ی اختلاف زبان چندان حادّ نیست، چرا که مردم عادی و عامی، با سواد و مکتب و خواندن کاری ندارد، مگر مختصری در حوزه ی شرعیات و مسائل مذهبی که هنوز تنها حوزه ای است که به کار بردن زبان ترکی در آن ممنوع نیست . اشاره می کنم به روضه خوانی ها و نوحه های ترکی و به کتاب های بی شمار آن... رادیو نتوانسته در روستاهای آذربایجان جانشین مؤسسات مذهبی بشود و به همین دلیل مؤسسات مذهبی در آذربایجان هنوز به قدرت و قوت خود در زمان صفوی برقرارند، چرا که به زبان ترکی روضه می خوانند و سینه می زنند و قمه زنی هنوز در اردبیل رایج است و در هر دهی یکی دو مسجد دارد بزرگ تر و پر ثروت تر از مساجد شهری و تنها در مهمان خانه های آذربایجان است که می بینی مهر نماز پشت پنجره یا روی بخاری گذاشته اند...»

منبع: برگرفته از مقاله جلال آل احمد و زبان ترکی و اوخشامای حسین محمودی

اوخشاما

مطالب مشابه :

اوخشاما

مرثیه در آذربایجان

سیر ادبیات ترکی

اشعار ترکی وفارسی در باره ای عید غدیر خم وحضرت علی(ع)

بزرگترین منبع اشعار مذهبی www.emam8.com/ اشعار مذهبی ، اشعار فارسی ، اشعار حسینی،دانلود مداحی،شعر م

یارالاندێم ای شه-ی-کربـلا اؤلـۆره‌م هـراییمـه گـل بابا

« عیان »[1] نین نخیر[2] حئکایه سی

مختصر تاریخ سلماس قسمت اول