کتابخانه دیجیتالی 2
کتابخانه دیجیتالی 2
چالش ها و مشکلات
موجود در ایجاد کتابخانه دیجیتالی: فصل دوم
این نوشتار خلاصه ای است از: کتابخانه ی دیجیتالی: مبانی نظری، محتوا،
سازماندهی استانداردها و هزینه ها (همراه با نگاهی به برخی کتابخانه های دیجیتالی
خارجی و داخلی)/ تهیه و تدوین فاطمه نبوی؛ با راهنمایی و همکاری دکتر رحمت الله
فتاحی.- مشهد: سازمان موزه ها و مرکز آستان قدس رضوی؛ 1384.
ایجاد کتابخانه های دیجیتالی چالش های بسیاری را در پی دارد. افزودن
محمل های دیجیتالی به مجموعه های سنتی به سادگی افزودن منابع جدید مانند نوارهای
صوتی و تصویری به کتابخانه های سنتی نخواهد بود. اطلاعات دیجیتالی ماهیتی منحصر به
فرد دارند. این اطلاعات در مقایسه با منابع سنتی از ثبات کمتری برخوردارند، به
آسانی قابل نسخه برداری هستند و به طور همزمان برای چندین کاربر و از راه دور قابل
دسترس هستند.
برخی چالش ها که کتابخانه ها دیجیتال پیش رو دارند عبارتند از:
1. اولویت بندی منابع برای دیجیتال سازی
2. معماری فنی
3. ساخت مجموعه دیجیتالی
4. دیجیتال سازی
5. اسکن کردن
6. ابرداده
7. نامگذاری، شناسگرها و ماندگاری
8. حق مؤلف و مدیریت حقوقی
9. گردآوری داده ها از وب و مسئله حق مؤلف
10. حفاظت و نگهداری
11. نیازهای سخت افزاری و نرم افزاری
12. کارکنان
ذیلاً چالش
های یاد شده بررسی می شود:
1.
اولویت
بندی منابع برای دیجیتال سازی: معیارهایی که در تبدیل منابع به قالب دیجیتالی مطرح هستند عبارتند
از: محتوای فکری یا ارزش علمی منابع، افزایش دسترسی به آن و امکانات در دسترس
بازیابی.
برخی معیارهای دیگر می تواند به این شرح باشد: ارزش آموزشی یعنی اینکه
آیا منبع برای آموزش کلاسی، مطالعات جنبی و مانند آن مناسب باشد، کم کردن میزان
دسترسی به منابعی که جنس کاغذ آن ها حساس و نازک است، تبلیغ و نمایش توانایی های
خاص در مورد مجموعه های منحصر به فرد و منابع اصلی قدیمی، اشتراک منابع با سایر
کتابخانه ها، هزینه و صرفه جویی در فضا، حق مؤلف که تأثیر به سزایی در تصمیم گیری
دارد و اولین مسأله ای است که باید در نظر گرفته شود.
2. معماری فنی: کتابخانه ها نیازمند طراحی و ارتقای امور فنی برای سازگاری با منابع
دیجیتالی هستند. معماری شامل اجزایی مانند موارد زیر است:
·
ایجاد
شبکه های محلی پر سرعت و اتصالات سریع به اینترنت
·
ایجاد
پایگاه های داده ای که قالب های متنوع دیجیتالی را پشتیبانی کند
·
طراحی
موتورهای جستجوی تمام متن برای نمایه سازی و فراهم کردن امکانات جستجوی تمام متن و
دسترسی به منابع
·
ایجاد
سرویس دهنده های متنوع مانند سرویس دهنده های وب و سرویس دهنده های اف. تی. پی.
·
عملیات
مدیریت الکترونیکی مدارک
نکته مهم که در باره معماری فنی کتابخانه های دیجیتالی مورد توجه قرار
داد این است که این کتابخانه ها مانند نظام های یکپارچه یا بخشی از یک نظام
یکپارچه مانند نظام فهرست همگانی پیوسته نیستند. کتابخانه های دیجیتالی، مجموعه ای
از نظام ها و منابع متنوع و مختلفی هستند که از طریق شبکه وب به یکدیگر پیوند داده
شده اند و دارای رابط کاربری واحد، مشابه رابط کاربری وب می باشند. برای مثال منابع
پشتیبانی شده توسط معماری می تواند شامل موارد زیر باشد:
پایگاه های داده ای کتابشناختی که هر دو نوع منابع کاغذی و دیجیتالی
را در بر می گیرد؛ نمایه ها و ابزارهای بازیابی؛ مجموعه ای از نشانگرهای منابع
اینترنتی؛ راهنماها؛ منابع اولیه در قالب های مختلف دیجیتالی؛ عکس ها؛ مجموعه داده
های عددی؛ نشریات الکترونیکی.
هر چند این منابع ممکن است روی سیستم های مختلف و در پایگاه های مختلف
وجود داشته باشند، ولی در ظاهر به عنوان نظامی واحد و یکپارچه در اختیار جامعه ای
خاص از استفاده کنندگان قرار می گیرند.
برای دستیابی به چنین هدفی طرح کتابخانه دیجیتالی تعاونی مطرح می شود،
و طرح تعاونی نیازمند برخی استانداردهای عمومی است تا از طریق این استانداردها
کتابخانه ها بتوانند منابع را به اشتراک گذاشته و با دیگر مراکز عملکرد متقابل
داشته باشند. تفاوت های بسیاری در ساختارهای داده ای متفاوت، موتورهای جستجو، رابط
های کاربری، واژگان کنترل شده، قالب های مدارک و غیره وجود دارد. به علت این تفاوت
ها، تحت کنترل در آوردن کتابخانه های دیجیتالی در سطح ملی یا بین المللی تلاشی
بیهوده و غیر ممکن است. بنابر این اولین گام، یافتن ادله منطقی برای یکپارچه سازی
کتابخانه های دیجیتالی خاص تحت یک سیستم واحد است. در این راستا محدود کردن حوزه
کاری، دشواری های فنی و سیاسی اجتناب ناپذیر در طول کار را کاهش می دهد.
3. ساخت مجموعه دیجیتالی: یکی از بزرگترین دغدغه های ایجاد کتابخانه
های دیجیتالی چگونگی ساخت مجموعه های آن می باشد. به طور کلی سه روش کلی برای ساخت
مجموعه دیجیتالی وجود دارد:
· دیجیتال سازی: یعنی تبدیل کاغذ و سایر رسانه های موجود در مجموعه ی کنونی به شکل
دیجیتالی
· فراهم آوری آثار دیجیتالی بنیادی: که توسط
ناشران و محققان تهیه شده اند. کتاب های الکترونیکی، نشریات الکترونیکی و پایگاه
های اطلاعاتی الکترونیکی نمونه هایی از این آثار هستند.
· دستیابی به منابع خارج از سازمان: این
دسترسی از طریق تعریف نشانگرهایی به سایت های وب، مجموعه های سایر کتابخانه ها یا
سرویس دهنده های ناشران فراهم می شود.
هر چند در روش سوم ممکن است منابع در دسترس، قسمتی از مجموعه محلی را
تشکیل ندهند، اما استفاده از این روش برای ساخت مجموعه دیجیتالی، روشی برای گسترش
منابع در دسترس برای کاربران منطقه ای است. یکی از مسائل اصلی در اینجا تعیین حد و
مرز دیجیتال سازی منابع موجود و تهیه آثار دیجیتالی برای کتابخانه ها می باشد، چون
با ایجاد چنین نشانگرهایی مسئله لزوم مالکیت یک منبع برای دسترسی به آن از بین می
رود.
کتابخانه های تعاونی باید مطمئن باشند، مجموعه دیجیتالی به طور دائمی
حفاظت خواهد شد و در دسترس خواهد بود. برای مثال مسائلی از این قبیل به درستی روشن
گردد که اگر نسخه هایی از آثار دیجیتالی روی سرویس دهنده ی ناشری خاص مستقر باشند،
در صورت ورشکستگی آن ناشر چه اتفاق خواهد افتاد. یا اگر ارزش اثری خاص در بازار به
صفر برسد، یا قسمتی از کل مجموعه دیجیتالی یک کتابخانه در جریان حادثه ای غیر
مترقبه از بین برود، چه پیش خواهد آمد. اطمینان از ماندگاری و دسترسی طولانی مدت
نیازمند تدوین خط مشی و اجرای طرحی برای ذخیره سازی نسخه های اضافی در مؤسسات
تعیین شده است.
4.دیجیتال سازی: دیجیتال سازی، تبدیل هر نوع محمل ثابت یا آنالوگ (مانند کتاب، مقاله
های نشریات، عکس، نقاشی، میکروفرم) به شکل الکترونیکی از طریق اسکن، نمونه برداری
یا حتی تایپ است. دیجیتال سازی یکی از روش های عمده ساخت آثار دیجیتالی است.
مسئله مهم در دیجیتال سازی بالا بودن هزینه آن است. مطالعه انجام شده
در دانشگاه میشیگان نشان داد که برای دیجیتال سازی هر صفحه هزینه ای بین 2 تا 6
دلار صرف شده است. لذا اتخاذ رویکردی مناسب برای انتخاب اقلامی که لازم است
دیجیتال سازی شوند با توجه چند معیار زیر صورت می گیرد:
1.
توانایی
بالقوه آن ها برای استفاده طولانی مدت
2.
ارزش
فکری یا فرهنگی آن ها
3.
آیا
دیجیتال سازی این منبع میزان دسترسی به آن را نسبت به میزان دسترسی به منبع اصلی
افزایش می دهد. (مثلاً در مورد منابعی که نایاب هستند یا کاغذی شکننده دارند)
4.
آیا
محدودیت های حق مؤلف یا مجوزهای موجود، اجازه تبدیل منبع به شکل دیجیتالی را می
دهند.
5. اسکن کردن:
اسکن یکی از راه های دیجیتال سازی منابع برای قرار دادن آن در مجموعه دیجیتالی
است. مسائلی که در اسکن کردن مورد بررسی قرار می گیرد عبارتند از:
1.
پیکسل و
رنگ
2.
تصاویر طرح
بیتی و عمق رنگ
3.
تصاویر
نمایه ای و پالت رنگ
4.
قالب های
طرح بیتی "تیف[1]"
و "جی پگ[2]"
5.
قالب های
نمایه ای: "قیف[3]"
و "پی ان جی[4]"
6.
وضوح
تصویر، اندازه و ابعاد
7.
ارزیابی
8.
راهنمای
کلی
برای توضیح بیشتر هر کدام از موارد بالا به منبع اصلی این نوشتار که
ذیلاً لینک آن داده شده است مراجعه شود.
6. ابرداده:
ابرداده چیست؟
این اصطلاح اولین بار در سال 1969 به عنوان نام برای یک شرکت آمریکایی
به کار رفته است. ابرداده داده هایی منظم، دقیق و نظام یافته جهت شناسایی، توصیف و
مکان یابی منابع در محیط شبکه است. پیشینه های کتابشناختی نوعی ابرداده در مقیاسی
کوچک هستند، زیرا با ساز و کارهای نظام یافته، دستیابی به منابع کتابخانه را مقدور
می سازد. مروری اجمالی بر عناصر تشکیل دهنده ابرداه نشان می دهد که این عناصر به
محتویات پیشینه های کتابشناختی بسیار نزدیک هستند، اما ویژگی هایی در مفهوم جدید
ابرداده وجود دارد که علیرغم نزدیکی ماهوی به روش های فهرست نویسی در کتابخانه ها،
این دو را از هم متمایز می سازد. استفاده از ابرداده سهولت جستجو، سازماندهی،
بهینه سازی عملکرد متقابل اطلاعات و مدیریت آسان تر مجموعه های اطلاعاتی را به
دنبال دارد.
اطلاعات ابرداده ای در مورد یک منبع الکترونیکی در محیط وب شامل
اطلاعات مربوط به عنوان سایت یا منبع، موضوع، پدیدآور سایت، ناشر، تاریخ نشر یا
ایجاد سایت، جزئیات مالکیت معنوی اثر، زبان، پوشش، توصیف و کلید واژه های قابل
جستجو برای هر منبع و کدها و نشانه هایی برای رده بندی محتوایی مدارک می باشد.
کدهای ابرداده ای در شرایط عادی در مرورگرهای وب نشان داده نمی شوند، اما با
انتخاب گزینه "سورس[5]"
از منوی "ویو[6]"
در هر کدام از مرورگرهای وب نظیر "اینترنت اکسپلورر" و یا "نت
اسکیپ" می توان ابرداه هر سایتی را ملاحظه نمود.
اهمیت و کاربرد ابرداده:
اساس کاربرد ابرداده آسان نمودن سازماندهی، نمایه سازی، جستجو، مکان
یابی، انتخاب، ارزیابی و مستند سازی منابع شبکه ای می باشد، که موجب افزایش دقت
بازیابی و آسانی جستجوی منابع شبکه ای می گردد، اما به تعبیر دقیق تر کاربردهای
مهم ابرداده عبارتند از:
·
نظم
بخشیدن به منابع اطلاعاتی موجود در اینترنت
·
توصیف
پایگاه های اطلاعاتی، تصاویر دیجیتالی، فایل های صوتی و سایر منابع غیر متنی شبکه
·
تحلیل
محتوا و نمایه سازی و سازماندهی انواع منابع اطلاعاتی شبکه
·
تطبیق،
اشتراک و یکپارچه سازی منابع اطلاعاتی ناهمگن شبکه اینترنت
·
فراهم
آوردن زمینه استفاده مجدد از انواع اطلاعات توزیع شده در محیط شبکه از طریق مستند
سازی محتوای اطلاعات
·
تسهیل
جستجو و بازیابی منابع اطلاعاتی شبکه اینترنت
·
ایجاد
امکان برای دسترسی کاربران شبکه به اطلاعات دقیق و مرتبط
·
مدیریت
دقیق تر بر حجم گسترده ای از اطلاعات شبکه اینترنت
عناصر و اجزای تشکیل دهنده ابرداده
اجزا و عناصر تشکیل دهنده ابرداده به سه دسته کلی تقسیم می شود که
عبارتند از:
1. عناصری که اساساً مربوط به محتوای منبع یا سایت می باشند: مثل عنوان،
زبان، موضوع، توصیف، ارتباط، پوشش
2. عناصری که با مالکیت منبع در ارتباط می باشند: نظیر مؤلف یا پدیدآور،
همکار، حقوق
3. عناصری که در اصل به ظاهر فیزیکی منبع مربوط هستند، مثل تاریخ، شکل یا قالب، مشخص کننده یا شناسه گر
نحوه تولید و ایجاد ابرداده
ابر داده را می توان در حین خلق یک منبع یا پس از تولید و اشاعه منبع
به عنوان بخشی از فرایند فهرست نویسی انجام داد. به عبارت دیگر دو روش مشخص برای
تولید و ایجاد ابرداده وجود دارد:
1. کد گذاری هم زمان عناصر ابرداده ای در منابع از طریق استانداردهایی
چون زبان نشانه گذاری فرا متن (اچ تی ام ال[7])
زبان نشانه گذاری گسترش پذیر "ایکس ام ال[8]"
و زبان نشانه گذاری استاندارد عمومی "اس جی ام ال[9]"
توسط پدید آورندگان وب در جریان ایجاد صفحات وب
2. کد گذاری غیر هم زمان بعد از ایجاد صفحات وب یا به عبارتی دیگر ایجاد
پایگاه های اطلاعاتی از رکوردهای ابرداده ای که این پایگاه جدا از منابع
الکترونیکی و با استفاده از نظام های مدیریت پایگاه اطلاعاتی طراحی می شود و این
امر می تواند بعد از ایجاد صفحات وب توسط متخصصان فهرستنویس و کتابداران انجام
گیرد.
متخصصان عقیده دارند که روش اول یعنی ایجاد ابرداده هم زمان با تولید
منبع اولویت دارد و مقرون به صرفه است. زیرا با رشد و گسترش فوق العاده و شتابناک
منابع الکترونیکی، فهرست نویسی منابع الکترونیکی پس از خلق و تولید آن امری سنگین،
هزینه بر و زمان بر خواهد بود. بنا بر این بهتر است که ابرداده هر منبعی در همان
مرحله اول یعنی در زمان ایجاد صفحات وب تولید شود.
7. نام گذاری شناسگرها و ماندگاری:
مشکلاتی در نام گذاری عناصر در کتابخانه دیجیتالی وجود دارد. نام ها
رشته هایی هستند که به طور منحصر به فرد شیءهای دیجیتالی را مشخص می کنند و بخشی
از ابر داده هر مدرک هستند. اهمیت نام ها در کتابخانه دیجیتالی مانند اهمیت
"شابک[10]"
در کتابخانه های سنتی می باشد. نام ها باید به طور منحصر به فرد مشخص کننده ی
شیءهای دیجیتالی باشند. این شیءها با اهدافی چون استنادات، بازیابی اطلاعات،
برقراری پیوند بین شیءها و کنترل حق مؤلف تهیه می شوند.
سیستم هایی که برای نام گذاری استفاده می شوند باید برای مدت زمان
طولانی و نا محدود تداوم داشته باشند. به عبارت دیگر نام نباید به مکان وابسته
باشد. نام منحصر به فرد و مکان شیء باید مستقل
از یکدیگر باشند. این مسئله با "یو آر ال[11]"
ها که روشی متداول برای مشخص نمودن شیءها روی اینترنت است، مغایرت دارد. "یو
آر ال" ها رشته ای هستند از اقلام چند گانه که باید مستقل از هم باشند.
"یو آر ال"ها شامل موارد زیرند:
بخشی که با کمک آن مدرک قابل دسترس می شود، مانند "اچ تی تی
پی". نام ماشین؛ مسیر مدرک (مکان آن)، نام فایل مدرک که ممکن است منحصر به
فرد باشد یا نباشد. مثلاً فایل های "ایندکس. اچ تی ام ال[12]"
فراوانی روی وب سایت وجود دارد.
"یو آر ال"ها بسیار نامناسب نام گذاری شده اند، زیرا به محض
جا به جا شدن فایل، در بیشتر موارد مدرک غیر قابل دسترس می شود.
اجرای طرحی جهانی برای منحصر به فرد نمودن شناسگرها ضروری است. شناسگر
باید طوری تعریف شود که تا زمانی که سازمان مربوطه پا بر جاست وجود داشته باشد و
محدود به مکانی خاص یا فرایندی خاص نباشد. نام ها باید حتی به هنگام جا به جایی
مدارک از یک مکان به مکانی دیگر همچنان کاربر را به مدرک مورد نظر برسانند.
مکان یاب دائمی منابع:
مکان یاب دائمی منابع "پی یو آر ال[13]"،
در واقع یک "یو آر ال" دائمی می باشد. "پی یو آر ال" طرحی است
که از طرف "اُ سی ال سی" پیشنهاد شده و تلاشی برای جدا سازی نام مدرک از
محل استقرار آن است. بنابر این احتمال در دسترس بودن دائمی مدرک را بالا می برد.
"پی یو آر ال" آدرس مجازی و غیر قابل تغییر "پی یو آر ال" را
به آدرس واقعی "یو آر ال" تبدیل می کند. اگر مدرک جا به جا شود،
"یو آر ال" روز آمد می شود ولی "پی یو آر ال" به همان صورت
قبلی باقی می ماند[14].
البته "پی یو آر ال" نیز مانند "یو آر ال"
مشکلاتی دارد، زیرا نام را با روش دسترسی در هم می آمیزد.
سیستم شناسگر شیء دیجیتالی: "دی اُ آی"[15]:
"دی اُ آی" طرحی است که از طرف انجمن ناشران آمریکا ارائه
شده است. هدف از این طرح، فراهم کردن روشی برای تعیین اعتبار و قابل دسترس بودن
شیءهای دیجیتالی می باشد. انگیزه اصلی "دی اُ آی" فراهم کردن روشی برای
ناشران است که با بهره گیری از آن روش، مسائل فکری حق مالکیت، که جزء لاینفک منابع
است، قابل کنترل باشد[16].
8. حق مؤلف و مدیریت حقوقی:
از نظر "کلولند" حق مؤلف یکی از موانع گسترش کتابخانه های
دیجیتالی است. با از بین رفتن امکان کنترل نسخه ها در محیط دیجیتالی رعایت حق مؤلف
دچار مشکل می شود. شیءهای دیجیتالی از ثبات کمتری برخوردارند، به راحتی کپی می
شوند، و چندین کاربر به طور همزمان و از راه دور می توانند به آن ها دسترسی داشته
باشند. مشکل اینجاست که بر خلاف مشاغل خصوصی یا ناشران که مالکیت اطلاعات خود را
دارند، کتابخانه ها در بیشتر موارد، فقط محلی برای ذخیره اطلاعات هستند و مالکیت
حق مؤلف منابع را ندارند. این مسئله مشخص می کند که کتابخانه ها همیشه قادر نیستند
منابع دارای حق مؤلف را به طور رایگان دیجیتالی کنند و امکان دسترسی به آن ها را
برای همگان فراهم آورند. پس باید ساز و کارهایی برای حق مؤلف ایجاد کنند، که به آن
ها اجازه دهد اطلاعات را بدون نقض حق مؤلف فراهم آورند. به چنین ساز و کارهایی
مدیریت حقوقی گفته می شود.
طبق قوانین حق مؤلف، در اختیار داشتن نسخه ای از یک مدرک دلیل بر
مالکیت آن مدرک نیست. این قانون در مورد نسخه های چاپی، فایل های رایانه ای، صورت
دیجیتالی شده آثار چاپی و مدارک الکترونیکی مصداق دارد. وقتی نسخه ای از یک مدرک
خریداری می شود، می توان آن را دوباره فروخت، اما مطمئناً اجازه نشر دوباره آن
وجود ندارد. این حق در هر حال برای مالک محفوظ است.
مالک می تواند حق تألیف را به شخصیت حقیقی یا حقوقی دیگری تحت قرار
داد خاصی انتقال بدهد یا محول کند. این قرار داد باید به صورت کتبی تنظیم شود و به
امضای مالک برسد.
زمان حمایت از حق مؤلف نسبت به زمان تولید اثر، متفاوت است. در ایالات
متحده، حق تألیف آثار قدیمی به مدت 95 سال بعد از تاریخ اولین انتشار، معتبر است.
در قوانین تجدید نظر شده در سال 1998، آثار جدیدتر از "لحظه تثبیت آن ها روی
یک محمل عینی" تا 70 سال بعد از فوت پدید آور معتبر است. آثار ایجاد شده در
قبال استخدام یا قرار داد به مدت 95 سال بعد از انتشار یا 120 سال بعد از تولید،
بسته به اینکه کدام زودتر باشد، تحت حمایت قانون فوق هستند.
قانون حق مؤلف دارای پیچیدگی هایی می باشد و از کشوری به کشور دیگر
متفاوت است. اکثر کشورها "پیمان برن[17]"
را، که قانون حق مؤلف را در سطح بین المللی کنترل می کند پذیرفته و امضا کرده اند.
وضعیت قانونی در مورد فایل های رایانه ای و بخصوص مدارک منتشر شده روی
شبکه جهانی وب چندان کامل نیست. مسائل متعددی در این زمینه هنوز روشن نشده است. به
عنوان مثال بعد از قانونی نمودن مرور مدرک روی وب، آیا می توان آن ها را برای
استفاده شخصی ذخیره نمود، یا به آن ها پیوند داد، یا اینکه برای دیگران ارسال نمود
و مسائلی از این قبیل.
9. گرد آوری داده ها از وب و مسئله حق مؤلف:
کتابخانه های دیجیتالی مجموعه های سازماندهی شده اطلاعات هستند. وب پر
از اطلاعات غیر سازماندهی شده است. انتقال، بارگذاری و ذخیره کردن قسمتی از
اطلاعات وب به منظور سازماندهی اطلاعات در مجموعه ای متمرکز و مفید سازی هر چه
بیشتر آن برای استفاده دیگران یکی از وظایف اولیه کتابخانه دیجیتالی است.
موتورهای جستجو یکی از پر استفاده ترین خدمات اینترنت به شمار می رود.
موتورها از نرم افزار روبات برای ذخیره مداوم بخش های زیادی از وب و ایجاد نمایه برای
آن ها استفاده می کنند. هر چند این موتورها ممکن است مدارک را روی رایانه های
خودشان نگهداری کنند، اما کاربران خلاصه ای از منابع را مرور کرده و به جای ارجاع
به کپی نسخه ها به منابع اصلی هدایت می شوند. گرچه موتورهای جستجو به عنوان ابزاری
مناسب پذیرفته شده اند لیکن وضعیت قانونی آن ها چندان روشن نیست.
سایت های وب می توانند در برابر بارگذاری های اتفاقی و بی نظم حفاظت
شوند. "پروتکل حذف روبات" به سایت های شخصی وب امکان می دهد که از برخی
بخش های سایت در مقابل ذخیره و نمایه سازی محافظت کنند.
اکنون موتورهای جستجو به طور خودکار به خود اجازه استفاده از منابع را
می دهند مگر اینکه تهیه کنندگان از "مکانیسم حذف" استفاده نمایند. برخی
سایت ها نسبت به رایانه های متخلف که پروتکل حذف روبات را نقض کنند، واکنش نشان می
دهند، برای مثال آن ها را از سرویس های خود محروم می کنند.
10. حفاظت و نگهداری:
مسئله مهم دیگر حفاظت، نگهداری و در دسترس قرار دادن اطلاعات دیجیتالی
به طور دائم است. مشکل اصلی کتابخانه دیجیتالی در این خصوص از رده خارج شدن امور
فنی می باشد. از رده خارج شدن امور فنی در عصر دیجیتالی شبیه کیفیت بد کاغذ در عصر
کاغذ است. نگرانی کتابخانه ها در دوران قبل از عصر دیجیتالی کنترل رطوبت، دمای هوا
و اسید زدایی کتاب ها بود، اما نگهداری اطلاعات دیجیتالی به این معنی است که به
طور مداوم خود را به امور فنی پیشرفته مجهز سازیم. برای حفاظت و نگهداری منابع
دیجیتالی باید موارد زیر را در نظر داشت:
·
حفظ محمل
ذخیره: نوارها، دیسک های سخت و دیسک های لرزان خیلی سریع از رده خارج می
شوند. داده های روی آن ها را می توان نوسازی کرد و معتبر نگه داشت. اما نوسازی
داده ها فقط تا زمانی مؤثر می باشد که محمل مورد نظر هنوز از رده خارج نشده باشد.
محمل به کار رفته برای ذخیره منابع دیجیتالی بین 2 تا 5 سال بعد از روی کار آمدن
فناوری برتر و جایگزینی فناوری اخیر از رده خارج می شود. در مدت زمانی طولانی،
منابع ذخیره شده روی محمل های قدیمی تر از بین می روند، زیرا دیگر سخت افزار یا
نرم افزاری برای خواندن آن ها وجود ندارد. بنابر این کتابخانه ها باید دائماً در
حال انتقال اطلاعات دیجیتالی از یک محمل ذخیره ای به محملی دیگر باشند.
·
حفظ
دسترسی به محتوا: اشاره شد که فایل ها می توانند از یک محمل فیزیکی ذخیره به محملی
دیگر تغییر مکان دهند، اما وقتی قالب هایی مانند "ادوب اکروبات ریدر" که
حاوی اطلاعات هستند از رده خارج شوند، چه باید کرد. این مشکلی است که شاید جدی تر
از مشکل از رده خارج شدن فناوری های ذخیره باشد. یک راه حل این است که داده ها را
انتقال دهیم. یعنی داده ها را از یک قالب به قالبی دیگر تبدیل کنیم تا کاربران
قادر به بازیابی و نمایش محتوای اطلاعات باشند. در این صورت ممکن است با مشکلات
زیادی رو به رو شویم. نخست اینکه انتقال داه ها هزینه بر است. دوم هنوز استانداردی
برای انتقال اطلاعات وجود ندارد و در زمان انتقال از یک قالب به قالبی دیگر ممکن
است بخشی از اطلاعات از بین برود.
·
حفظ
منابع روی محمل های ثابت با بهره گیری از فناوری دیجیتالی: تا کنون
استانداردهای همگانی برای استفاده از محمل های دیجیتالی به عنوان محمل های نگهداری
معرفی نشده است و خیلی مشخص نیست که محمل های دیجیتالی در نگهداری طولانی مدت
چگونه جواب خواهند داد. برای نگهداری منابع دیجیتالی به استانداردهای نگهداری نیاز
هست، تا بتوان منابع را برای همیشه ذخیره نمود و آن ها را به صورت دیجیتالی به
اشتراک گذاشت.
11. نیازهای سخت
افزاری و نرم افزاری:
ایجاد، نگهداری و حفاظت از خدماتی که مجموعه کتابخانه دیجیتالی از آن
ها استفاده می کند، نیاز به منابع متعددی دارد. دو منبع اصلی برای راه اندازی و
عملکرد صحیح مجموعه کتابخانه دیجیتالی عبارتند از:
·
ساختار
فناوری و
·
کارکنان.
ساختار فناوری شامل مسائل مربوط به رایانه و سایر تجهیزات، نرم افزار
و اتصالات شبکه ای است.
کارکنان برای اداره و کنترل وظایف مختلفی که برای ایجاد ونگهداری
مجموعه لازم است فعالیت می کنند.
چند عامل مهم در تشخیص نوع و گستردگی منابع مورد نیاز برای کتابخانه
نقش دارند که عبارتند از:
1.
ماهیت
مجموعه کتابخانه دیجیتالی (مجموعه ایستاست یا پویا)
2.
حجم
منابعی که باید دیجیتالی شوند (در ابتدای کار و نیز در گسترش برنامه ریزی شده)
3.
قالب های
مدارک (مانند متن، تصویر، صدا، ویدئو) که باید پشتیبانی شوند و ابزارهای لازم برای
ذخیره این قالب ها
4.
تجهیزات
لازم برای تهیه نسخه پشتیبان و نگهداری از مجموعه
5.
ابزارهای
لازم برای ایجاد ابرداده و فهرست نویسی
6.
تجهیزات
لازم برای بالا بردن کیفیت (قالب های مدرک و ابرداده)
7.
دستیابی پیوسته
و نا پیوسته
8.
دسترسی
داخلی و خارجی
9.
ابزارهای
لازم برای نمایه سازی
تجهیزات سخت افزاری مورد نیاز:
معمولاً طرح کتابخانه دیجیتالی باید تجهیزات زیر را تأمین کند:
رایانه سرویس دهنده؛ رایانه های شخصی؛ تجهیزات دیجیتال سازی؛ اتصالات
شبکه ای؛ سایر تجهیزات
رایانه سرویس دهنده:
رایانه سرویس باید ویژگی های زیر را داشته باشد:
·
در حد
قابل قبولی قدرتمند باشد. قدرت آن معمولاً از جنبه سرعت پردازشگر اندازه گیری می
شود. برای مثال مگا یا گیگا هرتز
·
حافظه
اصلی (رم) کافی داشته باشد.
·
هارد
دیسک آن فضای زیادی برای ذخیره داشته باشد.
·
از کارت
شبکه و پهنای باند مناسب برای برقراری ارتباطات برخوردار باشد.
·
در صورت
گسترش کتابخانه پردازشگر و حافظه اصلی سرویس دهنده نیز قابل ارتقا باشد.
رایانه های شخصی:
وجود رایانه های شخصی برای کارکنانی که وظایف مختلفی در رابطه با
مجموعه کتابخانه دیجیتالی انجام می دهند، ضروری است. این کارکنان احتمالاً عهده
دار انجام وظایف زیر هستند:
کارکنان اداره کننده محتوای کتابخانه دیجیتالی (اسکن، تبدیل، ویرایش،
فهرست نویسی و کنترل کیفیت)؛ برنامه نویسان (گسترش و پشتیبانی فنی)؛ کارکنانی که
سرویس دهنده کتابخانه دیجیتالی و وب سایت آن را اداره و نگهداری می کنند. همچنین
در صورت وجود امکانات دسترسی محلی، رایانه های لازم برای کاربران را نیز باید در
نظر داشت.
تجهیزات دیجیتال سازی یا ابزار ثبت و ضبط:
تجهیزات دیجیتال سازی شامل اسکنر برای اسکن منابع چاپی، کارت های ثبت
و ضبط ویدئویی و صوتی برای ثبت و ضبط و تبدیل فایل های ویدئویی و صوتی و نیز
دوربین های دیجیتالی برای ثبت و ضبط و تولید قطعات ویدئویی و تصاویر موجود می
باشد.
اتصالات شبکه ای و محل رایانه سرویس دهنده کتابخانه دیجیتالی:
گزینه های زیادی برای تأمین دسترسی پیوسته به مجموعه کتابخانه
دیجیتالی از طریق اینترنت وجود دارد:
اگر سازمان مادر دارای ساختار شبکه ای لازم (اتصالات اینترنت و
اینترانت) هست، می توان از مدیر شبکه برای اتصال و پیکر بندی سرویس دهنده مجموعه
کتابخانه دیجیتالی کمک گرفت.
اگر مجموعه کتابخانه دیجیتالی نسبتاً کوچک است و نیاز به سرویس دهنده
اختصاصی ندارد، می توان آن را روی سرویس دهنده وب کتابخانه (در صورت وجود) یا
سرویس دهنده وب مؤسسه (در صورت امکان) قرار داد.
اگر هیچ ساختار شبکه ای در سازمان وجود ندارد و منابع مورد نیاز در
اختیار هست، می توان از طریق یک "آی اس پی[18]"
اتصالات شبکه اختصاصی دریافت نمود. اما این کار هزینه بر است، چرا که نیاز به
تجهیزات دیگری مانند "مسیر یاب" سرویس دهنده های "دی ان اس[19]"
و سرویس دهنده های "پروکسی[20]"
دارد. از سوی دیگر نگهداری این ساختار به منابع بیشتری نیز نیاز دارد.
گزینه دیگر قرار دادن رایانه سرویس دهنده کتابخانه دیجیتالی در یک
مرکز داده یا "آی اس پی" در مقابل پرداخت اجاره است.
سایر تجهیزات:
سایر تجهیزات مورد نیاز عبارتند از قبیل: "سی دی رایتر"،
سیستم های پرینت برچسب، چاپگرهای لیزری، سیستم های پشتیبان به صورت نوار یا لوح
فشرده، سیستم "یو پی اس[21]"،
سیستم های تهیه نسخه پشتیبان به صورت
ذخیره محلی و خارج از سایت و ... .
نیازهای نرم افزاری:
نرم افزار کتابخانه دیجیتالی احتمالاً به عنوان هسته اصلی و مهم ترین
ساختار فناوری کتابخانه دیجیتالی است. نرم افزار کتابخانه دیجیتالی برای تأمین
عملکردهای مختلف کتابخانه دیجیتالی شامل تولید، سازماندهی و نگهداری، نمایه سازی،
جستجو و بازیابی با سرویس دهنده (و سیستم عامل) کار می کند.
امروزه نرم افزارهای زیادی برای ایجاد و حفظ دسترسی به مجموعه های
کتابخانه دیجیتالی در دسترس هستند. فهم صحیح ملزومات و ویژگی های مجموعه ای که
قرار است ساخته شود در تصمیم گیری و انتخاب بهترین گزینه برای رفع نیاز کتابخانه
دیجیتالی بسیار مهم است.
ویژگی هایی که از نرم افزار کتابخانه دیجیتالی انتظار می رود عبارت
است از: پشتیبانی از انواع مختلف مدارک و قالب ها، پشتیبانی از ابرداده، روز آمد
سازی محتوای پیوسته و بسته ای، نمایه سازی و ذخیره، جستجو و بازیابی (ابر داده،
تمام متن)؛ پشتیبانی چند زبانه؛ پشتیبانی از کنش های متقابل؛ مدیریت دسترسی و
کاربرد؛ اداره مجموعه و پشتیبانی از استانداردهایی مانند "دوبلین کور"، "یونی
کد" و "ایکس ام ال".
علاوه بر نرم افزارهای تجاری موجود در بازار نرم افزار، با جستجو در
محیط وب می توان تعدادی نرم افزار رایگان و منبع باز کتابخانه دیجیتالی را نیز پیدا
نمود.
12. کارکنان:
کارکنان مهمترین منبع کتابخانه دیجیتالی را نه تنها در طول زمان ایجاد
اولیه و راه اندازی، بلکه برای کاربرد، نگهداری و حفظ خدمات تشکیل می دهند. از
آنجا که دسترسی به کتابخانه دیجیتالی در مقایسه با کتابخانه فیزیکی آسان است،
بیشتر کاربران تمایل به استفاده از آن را دارند. اگر کتابخانه دیجیتالی انتظارات
کاربر را از جنبه روز آمدی و کیفیت محتوا تأمین نکند، اعتماد آن ها کاهش می یابد و
تمایل کمتری به استفاده دوباره از آن باقی می ماند. بنابر این انتصاب کارکنان با
مهارت ها و نگرش های صحیح برای اداره و کنترل وظایف مختلف در رابطه با طرح
کتابخانه دیجیتالی بسیار مهم است.
به طور کلی کارکنان کتابخانه دیجیتالی دارای وظایف زیر می باشند:
مدیریت طرح؛ انتخاب و آماده سازی منابع اصلی؛ دیجیتال سازی و تبدیل؛
فهرست نویسی و ابرداده؛ تعیین کیفیت؛ اداره سیستم و نگهداری سرویس دهنده و وب سایت
کتابخانه دیجیتالی؛ تحلیل گر سیستم؛ برنامه نویس برنامه های کاربردی کتابخانه
دیجیتالی و توسعه رابط کاربری؛ ارتقای خدمات و حفاظت از آن.
در مؤسسات کوچکتر، یک مدیر پاره وقت طرح به همراه یک یا دو داوطلب که
خوب تعلیم دیده اند برای تکمیل موفقیت آمیز یک طرح کوچک کافی است.
مهارت های کارکنان
کارکنان علاوه بر مهارت هایی فنی در فناوری اطلاعات و ارتباطات، باید
توانایی کار در تیم، انعطاف پذیری، توانایی یادگیری مداوم و سریع، توانایی کار تحت
فشار، توجه به جزئیات، آرمانگرایی، توانایی کار به صورت مستقل، مهارت های ارائه
مطلب، مهارت های گفتگو و یاددهی و تدریس را نیز دارا باشند.
چالش های ساخت کتابخانه دیجیتالی کار آمد از دید "کارکنان برنامه
کتابخانه ملی دیجیتالی کتابخانه کنگره[22]":
کارکنان برنامه کتابخانه ملی دیجیتالی در کتابخانه کنگره ده چالش را که
رو در روی کتابخانه دیجیتالی بزرگ و کار آمد قرن 21 خواهند بود، مشخص کرده اند.
این چالش ها در پنج گروه قابل دسته بندی است:
ساخت منابع؛ کارکرد متقابل؛ مالکیت فکری؛ دسترسی کار آمد؛ ماندگاری
منابع.
ساخت منابع:
1.
توسعه
فناوری پیشرفته برای دیجیتال سازی منابع آنالوگ
2.
طراحی
ابزار جستجو و بازیابی که نارسایی های فهرست نویسی ناقص یا اطلاعات توصیفی نا کار
آمد را جبران کند.
3.
ابزارهای
طراحی که از طریق یک پارچه سازی مشارکت کاربران منجر به بهبود فهرست نویسی و
اطلاعات توصیفی گردد.
کارکرد متقابل:
4.
ایجاد
پروتکل های و استانداردهایی برای یکپارچه سازی آسان کتابخانه های دیجیتالی توزیع
شده.
مالکیت فکری:
5.
ملاحظات
قانونی در خصوص دسترسی، نسخه برداری و نشر منابع فیزیکی و دیجیتالی.
دسترسی کار آمد:
6.
ادغام
دسترسی به منابع دیجیتالی و فیزیکی.
7.
گسترش
رویکردهایی که می تواند منابع نا همگون را به روش منسجم عرضه کند.
8.
مفید
سازی کتابخانه ملی دیجیتالی برای جوامع مختلف استفاده کننده با اهداف مختلف.
9.
ارائه
ابزار کار آمد و انعطاف پذیر برای تبدیل محتوای دیجیتالی به منابع مناسب جهت رفع
نیازهای کاربران نهایی
ماندگاری منابع:
10. گسترش الگوهای اقتصادی برای پشتیبانی از کتابخانه دیجیتالی
منبع :نبوی، فاطمه/ کتابخانه دیجیتالی. مبانی، محتوا، ساختار، سازماندهی، استانداردها و هزینه ها
[1]. TIFF[2]. JPEG
[3]. GIF
[4]. PNG
[5]. source
[6]. view
[7]. HTML
[8]. XML
[9]. SGML [10]. ISBN: International Standard Book Number: شماره استاندارد بین المللی کتاب [11]. URL: Uniform Resource Locator
[12] . index.html
[13]. PURL: Persistent Uniform Resource Locator
[14]. برای اطلاعات بیشتر: www.purl.org [15]. DOI: Digital Object Identifier .[16] برای اطلاعات بیشتر: http://www.doi.org [17]. Berne Convention
[18]. ISP: Internet Service Provider
[19]. DNS [20]. Proxy [21]. UPS: Uninterruptible Power Supply [22]. National Digital Library Program: NDLP
مطالب مشابه :
کتابخانه دیجیتالی 2
تدوین خط مشی و اجرای ای هستند از اقلام چند نگهداری و حفاظت از خدماتی
نکاتی درباره فرش
و پارچه أی که است ولی از سه عامل مهم که در خط مشی بسیاری از اقلام دیگر
خلاصه کتاب اصول و مبانی مدیریت در جهان معاصر
(خط‌مشی ،روشها یا مقدار ثابتی از اقلام در هر زمان که مجموعه ای از اقدامات لازم برای
تاریخچه حسابداری ایران و جهان
خود به تعیین خط مشی های اجرایی از طرفی نگهداری این لوح‌ها ای از آنها مربوط
برچسب :
خط مشی نگهداری از اقلام پارچه ای