اصول و قوانین اعلال

اصول و قوانین اعلال

اصل	حالت	نوع اعلال
1	عله ساکن و مابعدش ساکن	حذف
2	عله ساکن بین دو متحرک	تجانس
3	عله و ماقبلس هر دو متحکر و لااقل یکی مفتوح	تجانس
4	عله متحرک و ماقبلش ساکن	تقدیم حرکت
5	عله و ماقبلش هر دو متحرک و غیرمفتوح و عله در اثناء کلمه	تقدیم حرکت
6	عله و ماقبلش هر دو متحرک و غیرمفتوح و عله در آخر کلمه	تسکین

(اعلال به حذف)

اصل اول: عله ساکن و مابعد ساکن حذف می شود.

قوم f قُم اَطاعَن f اَطعَن

قانون اول: واو از مثالی که مضارعش مکسورالعین باشد در مضارع و امر معلوم و مصدور مجرد بر وزن فعل حذف می شود و سپس در مصدر عین الفعل مکسور و لام الفعل مفتوح و (ه) به آخرش اضافه می شود.

یوعد ــــــــــــــــــــــ مضارع (یعد) امر (عِد) مصدر (عده)

اعلال به تجانس

اصل دوم: عله ساکن بین دو متحرک و متجانس با حرکت ماقبل می شود.

یُقَولُ f یُقالُ

مُیقِنُ f موقِنُ

مصاباح f مصابیح

اصل سوم: هرگاه عله و ماقبلش هر دو متحرک و لااقل یکی از آنها مفتوح باشد حرف عله متجانس با حرکت ماقبل می شود و اگر لازم باشد حذف می شود.

قَوَلَ f قالَ

رَمَیَ f رَمی

غَزَوَ f غزا

اعلال به تقدیم حرکت

اصل چهارم: عله متحرک ماقبل ساکن حرکتش را به ماقبل می دهد و اگر لازم باشد طبق اصل 1 و 2 حذف یا متجانس می شود.

یُقوَمُ f یُقَومُ f یُقامُ

یُقوِمُ f یُقِومُ f یُقیمُ

اصل پنجم: هرگاه عله و ماقبلش هر دو متحرک و غیر مفتوح و علّه در اثناء کلمه باشد حرکتش را به ماقبل می دهد و اگر لازم شود طبق اصل های 1 و 2 حذف یا متجانس می شود.

قُوِلَ f قِولَ f قیل

اعلال به تسکین

اصل ششم: هرگاه علّه و ماقبلش هردو متحرک و غیر مفتوح و عله در آخر کلمه باشد عله ساکن و اگر لازم شود طبق اصل های 1 و 2 حذف یا متجانس و یا طبق قانون 2 ضمه قبل از عله مکسور می شود.

یَدعُوُ f یدعُو

اعلال به قلب

قانون دوم: ضمه قبل از علّه در 6 مورد تبدیل به کسره می شود:

1) اسم مفعول اجوف یا یی

2) اسم مفعول ناقص

3) جمع بر وزن فعول

4) جمع اسماء جامد بر وزن افعُل

5) مصدر باب تفعّل

6) مصدر باب تفاعل

قانون سوم: واو لام الفعل به شرط اینکه بعد از فتحه و حرف چهارم به بعد قرار گیرد در ماضی، مضارع و امر به یاء قلب می شود.

ماضی: تعالوتَ f تعالیت

مضارع: یُدعون f یُدعَینَ

امر: تعالَون f تعالَینَ

قانون چهارم: هرگاه در یک کلمه یا شبه کلمه واو و یاء در کنار هم قرا رگیرند و حرف اول ساکن و غیر منقلب باشد واو به یاء قلب می شود و اگر لازم شود طبق قانون 2 تغییر دیگری هم پیدا می کند.

اسم مفعول مرموی f مرمیّ

مصدر طوی f طیّ

صیغه مبالغه خشوی f خشیّ

شبه کلمه ضار بوی f ضاربیّ

اسم جمع ایوام f ایّام

صفت مشبهه سیودf سیّد

قانون پنجم: واو لام الفعل در صفت بر وزن فُعلی به یاء قلب می شود:

عُلوی f علیا

قانون ششم: یاء لام الفعل در موصوف بر وزن فَعلی به واو قلب می شود:

فَتیا f فتوی

قانون هفتم: علّه در چهار صورت به همزه قلب می شود:

1- بعد از الف فاعل از اجوف

قاول f قائل

2- بعد از الف زائد از ناقص

رضاو f رضاء

3- بعد از الف در جمعی که بر وزن فعائل و مشابه آن باشد

وواسط f اواسط

قانون هشتم: حرف عله در صیغه های ماضی، مضارع، امر و مصدر از افعال مثال در باب افتعال به تاء تبدیل و سپس در تاء افتعال ادغام می شود.

اِوتَحَدَ f اتّحد

قوانین ممنوع الاعلال

قانون 1) عله ساکن الاصل و ماقبل مفتوح به جز در قوانین 3 و 4 قلب اعلال نمی گردد.

اَوعَدَ ، لیس

قانون 2) حرف مشدّد اعلال نمی شود.

قَوَّلَ – بیّع

قانون 3) اگر دو عله در کنار هم قرار گیرند و دارای شرایط قانون 4 و 5 و 6 قلب باشند یکی از دو عله اعلال نمی شود.

قانون 4) مصدر مجرد بر وزنهای فُعول – فِعَل از اجوف اعلال نمی شود.

بُیُود – عِوَض

قانون 5) جمع مکسّر از اجوف در 2 صورت زیر اعلال نمی شود:

- مفردش متحرک العین باشد مثل طِوال جمع طویل

- جمع آن مفتوح العین و ماقبل مکسور نباشد مثل دَوَرات ( جمع دار ) و حَوب ( جمع حَوباء)

قانون 6) در مثال اگر قبل یا بعد عله ساکن باشد اعلال نمی شود.

یَوَدُّ - اِنوَعَدَ - تُوُعِّدَ

قانون 7) عین الفعل لفیف مقرون به جز در مصدر مجر اعلال نمی شود.

طَوی - اَطوی

قانون 8) مشتقات باب افتعال از اجوف اگر معنای مشارکت داشته باشد اعلال نمی شود.

اِزدوج – اجتور

قانون 9) صفت بر وزن فعلان و به معنی اضطراب ازاجوف اعلال نمی شود.

هیجان – دوران – جَوَلان

قانون 10) مصدر دوم باب مفاعله از اجوف به شرط اینکه مصدر مجرد نداشته و یا مجردش اعلال شده و یا هر دو مصدر به یک معنا باشد اعلال نمی شود.

لِوام و حِوال که مصدر مجرد ندارند.

قِوام که مصدر مجردش اعلال شده است. قوام f قیام

قانون 11) کلمه اجوفی که دلالت بر رنگ یا عیب کند و بر وزن مصدرش فعلاً باشد مصدر و مشتقاتش اعلال نمی شود.

یَود – سَوِرَ – عَوِدَ

قانون 12) عله متحرک قبل از ساکن به جزء افعال اجوف تبدیل به الف نمی شود.

جواد – بیان – رمیا

قانون 13) مشتقات اسمی بر وزن افعَل از اجوف اعلال نمی شود.

اَجوَل – اطوَلَه – ابیَض

قانون 14) اسم آلت از اجوف اعلال نمی شود.

مِقوَد – مَخوَر

قانون 15) عین الفعل مصدر باب تفعیل اعلال نمی شود.

تقویم – تنوین

قانون 16) عله متحرک بعد از الف اعلال نمی شود.

قاوَل

قانون 17) اسم ناقص بر وزنهای فعله و فعل اعلال نمی شود.

دَعوَه

قانون 18) هرگاه حرف عله به منظور خاصی و خارج از اوزان معین مثل مشتقات به کلمه ای اضافه شود و اعلال سبب یکسانی الفاظ متفاوت المعنی شود.

جَدول – جَدَولَ – جَدال

جَدال به معنی زمین و متفاوت با معنای جَدوَل است.

با تشکر از آقای حمید رضا رجایی خوزانی دانشجوی دوره ارشد، که این مطالب را ارسال نمودند.

اصول و قوانین اعلال

مطالب مشابه :

تجزیه و ترکیب

نکات گرامری زبان انگلیسی

تفسیر سوره مبارک حمد

مضاعف

تجزیه و ترکیب 8 سوره اول جزء 30 قرآن کریم

اصول و قوانین اعلال

لغت نامه دهخدا و فرهنگ فارسی معین

انواع موصولات اسمی و معانی آنها

معرفی سایت|تجزیه و ترکیب آنلاین قرآن کریم

مسابقه آنلاین تجزیه و ترکیب قرآن کریم، 8 سوره اول جزء 30