بیماری مالاریا

سالانه بخش عظیمی از اعتبارات و نیروی انسانی در بخش وسیعی از جهان برای رفع این مشکل به بیماری مالاریا اختصاص داده می شود . مالاریا به همراه بیماریهای سل و ایدز از سوی سازمان ملل متحد جزء 3 بیماری مهم قرن اعلام شده است . سازمان جهانی بهداشت تخمین می زند سالیانه 300 تا 500 میلیون نفر به مالاریا مبتلا می شوند و 700 هزار تا 7/2 میلیون نفر در اثر این بیماری جان خود را از دست می دهند که 75 درصد آن را کودکان افریقائی تشکیل می دهند .

حجم و بار بیماری به گونه ای است که تقریبا" نیمی ازجمعیت جهان در بیش از یکصد کشور در معرض خطر بیماری هستند. این بیماری با ایجاد کم خونی در کودکان و زنان باردار آسیب پذیری آنها را در برابر بیماریهای دیگر نیز افزایش می دهد از طرفی بیشتر کشورهائی که مالاریا در آنها بروز می نماید جزء کشورهای فقیر محسوب می شوند ، لذا بین فقر و بیماری مالاریا یک چرخه معیوب برقرار است . با این وجود بیماری مالاریا اگر سریعا" تشخیص داده شود و درمان شروع شود قابل درمان می باشد .

پراکندگی بیماری در ایران و جهان

بیماری مالاریا ویژه مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری جهان محسوب می شود . گرمای هوا باعث می شود تا پشه آنوفل که ناقل انگل مالاریا محسوب می شود به تولید مثل خود ادامه دهد . انگل مالاریا نیز که درون بدن پشه رشد و تکامل می یابد نیاز به آب و هوای گرم دارد تا رشد و تکامل خود را کامل نماید و از طریق پشه به انسان منتقل می شود . کشور ما یکی از مناطق مهم مالاریا خیز در جهان به شمار می رود . ایران با توجه به شاخص میزان بروز انگلی سالانه ، وضعیت ناقلان و نحوه انتشار بیماری به 3 منطقه تقسیم می شود :

1 – منطقه شمالی سلسله جبال زاگرس که 70 درصد جمعیت کل کشور را تشکیل می دهد و مالاریا در آن تحت کنترل است .

2 – مناطق غربی و جنوب غربی با حدود 25 درصد جمعیت کل کشور که مالاریا به طور محدود در آنها وجود دارد ولی در حال مهار شدن است .

3 – منطقه جنوب غربی کشور با جمعیتی حدود 5 درصد جمعیت کل کشور شامل استان های سیستان و بلوچستان ، هرمزگان و قسمت گرمسیری استان کرمان دارای بیشترین موارد بیماری است و مالاریا در این مناطق هنوز به عنوان یک مشکل بهداشتی باقی مانده است . در این مناطق ظهور پشه های آنوفل مقاوم به حشره کش ها و انگل های ایجاد کننده بیماری مالاریا که به داروی کلروکین مقاوم شده اند و همچنین تردد مهاجران خارجی کنترل بیماری را با مشکل مواجهه کرده است .

در سال های اخیر 80 درصد موارد مالاریای کشف شده در استان سیستان و بلوچستان مربوط به 2 شهرستان چابهار و ایرانشهر بوده است.

لازم به ذکر است که ظرف سال های اخیر سالانه بین 3 تا 8 هزار مورد مالاریا از افغانستان ، پاکستان و بنگلادش به کشور ما وارد و در مناطق پاک شده ، موجب برقراری انتقال شده اند . اما علیرغم مطالب فوق مالاریا در همه مناطق گرمسیر رخ نمی دهد ، به عنوان مثال توسعه اقتصادی و تلاش های صورت گرفته در رابطه با بهداشت عمومی ، مالاریا از بعضی مناطق گرمسیری جهان حذف شده است .

علائم و تشخیص

این بیماری به صورت عفونت حاد و در بیشتر موارد به شکل وخیم ایجاد می شود . ویژگی علائم بالینی آن تب های متناوب همراه با حمله های دوره ای است . چهار گونه انگل سبب ایجاد مالاریا می شوند که یک نوع آن که به نام مالاریای فالسی پارم می باشد تب دو روز یک بار بدخیم ، لرز ، عرق ، سرفه ، اسهال و ناراحتی تنفسی ایجاد می کند و برخی اوقات پیشرفت نموده سبب زردی ، اختلال انعقاد خون ، نارسائی کبد و کلیه ، تورم مغزی حاد ، ادم ریوی ، اغماء و مرگ منجر می شود . سایر گونه های انگل مالاریا معمولا" خطر مرگ ندارند . این گونه ها معمولا" بیماری خفیف تری را ایجاد می کنند که با علائم بی قراری مبهم و افزایش آرام درجه حرارت بدن شروع شده ، سپس لرز توام با احساس سرما و تب شدید گاهی سردرد و تهوع و استفراغ و متعاقب آن تعریق زیاد ایجاد می شود . در برخی از افراد علاوه بر علائم کلاسیک ویژه این بیماری ، درد عضلانی و دردهای مفصلی نیز مشاهده می شود .

تشخیص : ساده ترین و مطمئن ترین روش تشخیص بیماری ، آزمایش خون است که می توان با تهیه گسترش خونی در فاصله کمتر از نیم ساعت به وجود این بیماری پی برد . برای تهیه گسترش خونی سه قطره برای تشخیص ضخیم و یک قطره برای گسترش نازک لازم است .

نشانه های خطر بالینی در بیماری مالاریا

ناتوانی در خوردن و آشامیدن ؛

استفراغ های مکرر ؛

تشنج در طی بیماری ؛

اختلال هوشیاری یا گیجی ؛

ناتوانی در نشستن ؛

اختلال تنفسی ؛

تب بالا ( درجه حرارت رکتال بالای 40 درجه یا زیر بغل بالای 5/39 درجه سانتی گراد ) ؛ زردی ؛

ادرار تیره رنگ .

بیماری مالاریا چگونه انتقال می یابد ؟

معمولا" افراد از طریق گزش پشه آنوفل ماده به این بیماری مبتلا می شوند . فقط پشه آنوفل می تواند بیماری مالاریا را انتقال دهد و آنها فردی را که قبلا" نیش زده و خون او را مکیده اند اگر آلوده به انگل مالاریا باشد و سپس نفر بعدی را نیش بزنند بیماری را انتقال خواهند داد .

متعاقب مکیدن خون فرد آلوده ، انگل وارد بدن پشه می شود و در روده های پشه به مرحله رشد بلوغ می رسد و سپس به غدد بزاقی مهاجرت می کند و در نهایت در مواقعی که پشه گرسنه می شود از طریق نیش زدن و مکیدن خون ، فرد بعدی ، انگل مالاریا را وارد بدنش می کند . در بدن انسان ، انگل مالاریا به کبد مهاجرت کرده و در آنجا رشد و تکثیر می یابد .

در طول این مرحله ( دوره کمون ) فرد آلوده هیچ علائمی را از خود بروز نمی دهد . پس از مدت کوتاهی ( 8 روز ) تا حتی چندین ماه انگل مالاریا سلول های کبدی را ترک کرده وارد گلبول های قرمز خون می شود . در گلبول های قرمز خون به رشد و تکثیر ادامه می دهد و پس از آنکه به مرحله بلوغ رسید گلبول های قرمز پاره می شود و انگل ها در خون رها می شوند و به سایر گلبول های قرمز حمله کرده و وارد آنها می شوند . سمی که در هنگام پاره شدن گلبول های قرمز آزاد می شود دلیل اصلی تب ، لرز و علائم شبیه به آنفلوآنزا می باشد. به علت وجود انگل های مالاریا در گلبول های قرمز خون بنابراین مالاریا از طریق انتقال خون ، پیوند اعضاء و یا استفاده مشترک از سوزن یا سرنگ آلوده به خون انتقال می یابد . مالاریا همچنین از مادر به جنین قبل یا در حین زایمان نیز انتقال می یابد ( مالاریای مادرزادی ).

مالاریا از شخص به شخص سرایت نمی یابد . همچنین افراد از طریق تماس اتفاقی با یک بیمار به این بیماری مبتلا نمی شوند .

چه کسانی در معرض خطر ابتلا به مالاریا قرار دارند ؟

به طور کلی هر فردی ممکن است به بیماری مالاریا مبتلا شود ولی با این وجود افرادی که :

1 –در کشورهائی زندگی می کنند که مالاریا در آن بومی است ؛

2 – افرادی که سیستم ایمنی ضعیف دارند مثل کودکان کم سن و سال و زنان باردار ؛

3 – افرادی که به کشور های مالاریا خیز سفر می کنند ؛

4 – افراد در مناطقی که فقدان دانش ، پول یا دسترسی به خدمات بهداشتی وجود دارد زندگی میکنند .

اقدامات توصیه شده در اولین برخورد با بیمار

1 – هر مورد مالاریا با ذکر مشخصات کامل ، دریافت شرح حال ، سابقه مسافرت به مناطق آندمیک ، به مرکز بهداشت شهرستان گزارش شود و در صورت مراجعه بیمار به مرکز بهداشت ، درمان داروئی به صورت رایگان انجام می شود ؛

2 – شروع درمان بیمار در اولین فرصت ( در 24 ساعت اول ) پس از تشخیص از استاندارد های مهم و نیازمند اهتمام ویژه و نظارت جدی می باشد ؛

3 – تمامی بیماران مبتلا به مالاریای فالسی پارم یا عفونت توام باید در طی درمان پیگیری شده و در روزهای سوم ، هفتم ، چهاردهم ، بیست و یکم و بیست و هشتم درمان ، از آنها لام خون محیطی گرفته شود ؛

4 – در صورت بروز تب در هر یک از روزهای سوم تا بیست و هشتم درمان ، تهیه لام خون محیطی در همان روز الزامی است ؛

از داروهای رایج در درمان مالاریا ، کلروکین ، فنسیدار و پریماکین می باشد .

اقدامات بعدی شامل کنترل اطرافیان و بهداشت محیط

1 – بررسی موارد تماس و اخذ شرح حال از آنان برای جستجو موارد جدید بیماری کمک می کند . در صورتی که بیمار جزء گروههای پر خطر ابتلای بیماری است و یا اطرافیان وی هم سابقه مسافرت به مناطق آندمیک را دارند منتظر شروع علائم نباشید و از آنها لام خون محیطی تهیه کنید ؛

2 – در صورت مشاهده افزایش موارد بروز در یک منطقه غیر بومی ، بررسی محیط و مطالعات حشره شناسی ناقلین ضروری است ؛

3 – بهسازی محیط در جهت از بین بردن یا کاهش محل زندگی و تکثیر پشه های آنوفل با خشکاندن آب های غیر مفید و کنترل بیولوژیک آب ها به وسیله مواد شیمیائی و سموم ؛

4 – استفاده از حشره کش های ابقائی ؛

5 – استفاده از توری مناسب برای پنجره ها و درب های منازل به ویژه اتاق هائی که شب افراد درآنجا می خوابند ؛

6 – به حرکت انداختن آب های راکد ، پر کردن باتلاق ها و برکه ها و گودال ها ؛

7 – استفاده از ماهی های لارو خوار در داخل آب هائی که محل مناسب برای تخم گذاری پشه های آنوفل می باشند ؛

8 – محافظت از گزش توسط پشه با پوشیدن لباسهای آسین بلند ، توری در و پنجره ها ، پشه بند و رختخواب ها ؛

9 – آموزش مردم در خصوص بالا بردن اطلاعات آنها در زمینه علائم ، راه انتقال و راههای کنترل بیماری . برنامه آموزشی به صورت مستقیم و چهره به چهره در حین بیماریابی و یا در زمان مرجعه به خانه بهداشت انجام می گیرید؛

10 – آموزش در خصوص شناسائی زیستگاههای لاروی جهت گزارش به مرکز بهداشت شهرستان ؛

11- پیشگیری داروئی : قبل از مسافرت به مناطق پر خطر به صورت زیر می بایست صورت گیرد :

الف – در مناطق با خطر پائین ، کلروکین به میزان 300 میلی گرم در هفته ؛

ب – در مناطق با خطر بالا و مقاومت نسبت به کلروکین ، مفلوکین یا ترکیب کلروکین و پروگوانیل ؛

ج – استفاده از داکسی سایکلین به میزان 5/1 میلیگرم در روز یا مفلوکین به میزان 5 میلیگرم به ازاء هر کیلوگرم وزن بدن در هفته برای خانم های سنین باروری .

کلیه داروهای فوق به طور کامل از یک هفته قبل از ورود به منطقه آلوده تا 4 هفته بعد از ترک محل استفاده می شود ؛

12 – یکی از مهمترین وظایف بهورزان در خصوص بیماری مالاریا ، بیماریابی می باشد . با توجه به شرایط اپیدمیولوژیکی و آب و هوائی حداقل از 1درصد جمعیت می بایست لام خون محیطی تهیه شود و مطلوب است جواب آزمایش های لام گسترش خون محیطی هر چه سریع تر ( کمتر از 48 ) ساعت مشخص شود ؛

13 – از افرادی که با علائم تب و لرز به خانه بهداشت مراجعه می کنند لام خون مالاریا تهیه شود ؛

14 – تهیه لام خون محیطی از افرادی که به مناطق آلوده کشور مسافرت کرده و یا از مناطق آلوده به روستا وارد شده اند بسیار مهم می باشد ؛

15- از کلیه افراد غیر ایرانی تحت پوشش بدون توجه به علائم بیماری سالی یک مرتبه می بایست لام خون محیطی مالاریا تهیه شود ؛

16 – تهیه لام خون محیطی مالاریا از کلیه افراد خانواده فرد بیمار الزامی است؛

17 ارسال به موقع آمار به مرکز بهداشتی درمانی ( فرم شماره 4 ) و در صورت نگرفتن لام خون مالاریا در ماه جاری آمار صفر گزارش گردد ؛

18 – جلب همکاریهای بین بخشی و تقویت آن .

نحوه تهیه لام خون محیطی مالاریا

بیماریابی مالاریا به صورت اکتیو و یا پاسیو انجام می شود . پس از ثبت مشخصات فرد در فرم شماره 1 ( فرم بیماریابی ) به روش زیر عمل می شود:

1 – دست چپ بیمار را گرفته به طوری که کف دست به طرف بالا باشد . انگشت میانی ( دومین انگشت بعد از شصد ) انتخاب می شود . در شیر خواران انگشت شصد پا انتخاب می شود . سپس انگشت با پنبه آغشته به الکل پاک شده و با مالش دادن آرام پوست انگشت ، جریان خون تسریع می شود؛

2 – نوک انگشت با حرکت سریع لانست استریل سوراخ می شود ، انگشت به آرامی فشار داده می شود و اولین قطره خون توسط پنبه خشک پاک می شود؛

3 – انگشت را به آرامی فشار داده تا یک قطره خون در وسط لام تمیز شده قرار گیرد ( برای گسترش نازک ) سپس با فشار مجدد سه قطره خون به شکل سه راس مثلث و به فاصله یک سانتی متر از گسترش نازک روی لام قرار می گیرد ( گسترش ضخیم ) ، سپس خون باقیمانده روی انگشت با پنبه پاک می شود .

برای تهیه گسترش نازک از لام تمیز دیگری به عنوان گسترش دهنده استفاده می شود و قطره خون را با لام گسترش دهنده تماس داده و پس از پخش شدن تا کنار لام گسترش دهنده آن را به آرامی و با زاویه 45 درجه روی لام حرکت دهید . باید مطمئن شد که در مدت کشیدن گسترش نازک ، گسترش دهنده با سطح لام تماس داشته باشد .

برای تهیه گسترش ضخیم از لام گسترش دهنده نازک استفاده می شود به طوری که قطره های خون را ( سه قطره ) به سرعت با هم یکی کرده تا گسترش ضخیم به دست آید . خون نباید بیش از اندازه مخلوط شود و می توان با 3 تا 6 حرکت به شکل دایره در آورد .

قطر گسترش ضخیم بهتر است حدود یک سانتی متر باشد. لام را در محیط آزاد دور از دسترس مگس و گرد و خاک قرار داده تا کاملا" خشک شود .

ثبت مشخصات : با مداد روی گسترش نازک مشخصات بیمار را نوشته سپس لام تهیه شده را بسته بندی کرده همراه با نسخه اول فرم شماره یک به آزمایشگاه ارسال می شود.

توجه

w همیشه از لانست تاریخ دار و یکبار مصرف استفاده شود ؛

w برای هر فرد از یک لانست استفاده شود ؛

w از دست زدن به خون تازه و تماس با دست در طول کار کردن و تهیه لام ها خودداری گردد .

منابع :

1– اصول پیشگیری و مراقبت از بیماریها ؛

2 – راهنمای تیم سلامت – خدمات گروه مبارزه با بیماریها – دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی اردبیل ؛

3 – درسنامه طب پیشگیری و پزشکی اجتماعی ، جلد چهارم؛

4 – پایگاه اینترنتی :

www . cdc . com

تهیه و تنظیم : محمد علی بیگدلی کارشناس واحد پیشگیری و مبارزه با بیماریها

بیماری مالاریا

مطالب مشابه :

اولویت دانشگاه های غیرانتفاعی قزوین

روزی در بصیر 1

اطلاعاتی مختصر درباره مراکز غیرانتفاعی 2

اولویت دانشگاه های غیرانتفاعی قزوین

به بهانه روز جهانی نان (24آبان ماه)

بیماری مالاریا

بهداشت مساجد

معرفی آبیـِک بخش مرکزی شهرستان آبیک استان قزوین ایران: