چگونه يك پرسشنامه علمي تنظيم كنيم ؟

چگونه يك پرسشنامه علمي تنظيم كنيم ؟

مقدمه :

همۀ تحقیقات علمی و پایان نامه های تحقيقاتي ، در مورد مولفه های مختلف تحقیق مانند ادبیات موضوع، مدل مفهومی، روش تحقیق و روش تحلیل داده ها توضیحات جامعی ارائه شده است. توضیحاتی از قبیل انواع، روشهای مختلف و دلایل انتخاب روش منتخب در هر بخش به تفصیل مورد بحث قرار می گیرد.

یکی از بخشهای مهم در تحقیقات، فاز گردآوری اطلاعات است که در گزارش نهایی تنها به ذکر نام ابزار گردآوری بسنده می شود. این ابزارها بسته به «اولیه» و یا «ثانویه» بودن داده های مورد نیاز متفاوت هستند. معمول ترین ابزار مورد استفاده، خصوصاً در تحقیقات ميداني، پرسشنامه است. طراحی پرسشنامه دارای ظرائفی است که رعایت آنها می تواند تاثیر بسزایی بر غنای داده های جمع آوری شده داشته باشد.

پرسشنامه، ابزاری ساختار یافته به منظور جمع آوری داده های اولیه در یک پیمایش تحقيقي است که از مجموعه ای از سوالات کتبی یا شفاهی تشکیل شده که پاسخ دهنده جواب آنها را می دهد. مطالعات نشان داده است که هرچه طراحی پرسشنامه بهتر انجام شده باشد پاسخ دهنده به ارائۀ پاسخهای دقیقتر و کاملتری ترغیب می شود. نکتۀ قابل توجه این است که صرفاً ارائۀ پرسشنامه و درخواست برای تکمیل آن کمک شایانی به پیشبرد تحقیق موردنظر نخواهد کرد. به موازات توزیع یک پرسشنامه لازم است اقداماتی مشابه «مدیریت ارتباط با مخاطب» نیز در پیش گرفت چرا که پاسخ دهندگان به مثابه مخاطبان تحقیق ما هستند و قرار است «زمانی» را صرف پیشبرد تحقیق ما بکنند لذا، در مقابل این هزینۀ زمانی باید «ارزشی» کسب کنند. رضایت پاسخ دهنده از تکمیل پرسشنامۀ تحقیق شما به منزلۀ رضایت مصرف کننده از محصول یک شرکت است.

براساس ادبیات وفاداری مخاطبان ، رضایت آنها نقش تعیین کننده ای در تکرار همكاري خواهد داشت که برای مجموعه ای که تحقیقات را به صورت حرفه ای دنبال می کند، تکرار فعاليت تحقيقي به معنی علاقۀ افراد به شرکت در تحقیق و ارائۀ اطلاعات لازم در قالب تکمیل یک پرسشنامه است. اقداماتی از قبیل ارائۀ پاداش (نقدی و غیر نقدی) و استفاده از ابزارهای ارتباطی مولفه های مهمی در پروسۀ توزیع و جمع آوری پرسشنامه محسوب می شوند.

مفهوم پرسشنامه

پرسشنامه مجموعه ای است از سولات کتبی و غالبا مبتنی بر گزینه های مشخص که پاسخ دهنده جوابهای خود را بر آن درج می کند. به هنگامی که پژوهشگر دقیقا می داند در پی چیست و چگونه باید متغیرهای خود را اندازه گیری کند. پرسشنامه ابزاری کارآمد برای گردآوری اطلاعات به شمار می رود. پرسشنامه را می توان به طور حضوری یا از طریق پست میان پاسخ دهندگان توزیع کرد. همچنین می توان با اجرای آن به طور الکترونیکی داده های لازم را گردآوری کرد.

رهنمودهایی برای طراحی پرسشنامه

اصول طراحی پرسشنامه های خوب بر سه محور استوار است. نخستین محور، نگارش پرسشها را در بر می گیرد. محور دوم به چگونگی دسته بندی، درجه بندی و ثبت متغیرها پس از دریافت پاسخهای پرسشنامه ها می پردازد. شکل ظاهری پرسشنامه نیز سومین محور را تشکیل می دهد. هر سه محور مسایل مهمی در طراحی پرسشنامه به شمار می روند چرا که سو گیریهای پژوهش را به حداقل می رسانند.

اصول نگارش پرسشنامه

اصول نگارش پرسشنامه بسیارند که اساسی ترین آنها عبارتند از:

ـ درستی محتوای پرسشها

ـ چگونگی نگارش پرسشها و سطح یا دشواری زبان به کار رفته

ـ نوع و شکل ظاهری پرسشها

ـ تقدم و تاخر پرسشها

ـ اطلاعات شخصی که از پاسخ دهنده در خواست می شود.

انواع سوال در پرسشنامه ها :

1- پرسشهای باز و بسته:

پرسشهای باز به پاسخ دهنده اجازه می دهد هر گونه مایل است جواب بدهد.مثلا می توان از او خواست پنج نکته جالب و چالشی را درباره شغل خود بیان کند،یا انکه بگوید چه ویژگیهایی را در مورد سر پرستان و محیط کار خود دوست می دارد. ولی پرسش بسته از پاسخ دهنده می خواهد از میان گزینه هایی که پژوهشگر ارائه می کند یکی را بر گزیند.به طور مثال،پژوهشگر ده یا پانزده ویژگی را در زمینه جالب بودن و چالشی بودن شغل برای وی درج می کند و از او می خواهد پنج ویژگی را که وی می پسندد با رعایت اولویت بنویسد.تمام پرسشهایی که از مقیاسهای اسمی،ترتیبی یا لیکرت یا نسبتی استفاده می کنند از نوع بسته هستند.

پرسش بسته به فرد کمک می کند تا با انتخاب یکی از گزینه های فراهم شده سریعتر تصمیم بگیرد.

همچنین استخراج اطلاعاتی را که سپس باید تحلیل شود برای پژوهشگر ساده می کند. البته باید توجه کامل به عمل آید که گزینه های هر پرسش در عین حال که از یکدیگر مستقل هستند،در مجموع یک موضوع را در بر گیرند. اگر مقوله های تکراری وجود داشته باشد یا همه گزینه های ممکن ارائه نشده باشد،ممکن است پاسخ دهنده دچار سر در گمی شود و امکان تصمیم گیری سریع از وی سلب شود.

گاهی ممکن است برخی پاسخ دهندگان مقوله های موجود در پرسشنامه بسته را نا کافی و محدود بدانند و مایل باشند از خود مطالب دیگری را بیفزایند.بدین سبب بسیاری از پرسشنامه ها همواره در پایان به صورت پرسش باز از تکمیل کننده می خواهند هر مقوله یا مطلب دیگری را که لازم می داند بیفزاید. بدیهی است پاسخهای این پرسشهای باز را باید برای تحلیلهای بعدی تنظیم و دسته بندی کرد.

2-پرسشهای همراه با واژگان مثبت و منفی:

به جای اینکه همه پرسشها را به صورت مثبت بنویسیم،شایسته است پرسشهایی همراه با واژگان منفی نیز در نظر گرفته شود تا گرایش پاسخ دهنده به علامت زدن در یک سمت مقیاس به حداقل برسد. به طور مثال فرض کنید برای اندازه گیری احساس کامیابی شش پرسش مطرح کرده ایم و یک مقیاس پنج قسمتی را به ترتیب از گزینه خیلی کم برابر با یک تا خیلی زیاد برابر با پنج به کار برده ایم. پاسخ دهنده ای که تمایل چندانی به تکمیل این پرسشنامه ندارد هنگامی که می خواهد به پرسشهایی که آمیزه ای از واژگان مثبت و منفی درآن وجود دارد به احتمال زیاد با آن در گیر می شود و گوش به زنگ می ماند. مثلا اگر برای پرسش مثبتی همچون«من احساس می کنم توانسته ام در شغل خودم کارهای مختلفی انجام دهم»او عدد 5 را علامت بزند دیگر نمی تواند برای پرسشی همچون«احساس نمی کنم که در شغلم خیلی کارامد باشم»که واژه ای منفی در خود دارد،همان عدد 5 را علامت بزند. حتی اگر چنین کاری هم بکند،پژوهشگر قادر است چنین سوگیری را کشف کند.یک پرسشنامه خوب آمیزه ای از پرسشهای همراه با واژگان مثبت و منفی را در خود دارد.

البته باید از کاربرد نفی مضاعف و زیاده روی در استفاده از واژه های«نه»و«فقط» خودداری کرد زیرا پاسخ دهنده دچار ابهام می شود.به طور مثال،بهتر است به جای «نیامدن به سر کار از آمدن به سر کار جالب تر است» بگوییم «سر کار آمدن چندان جالب نیست»یا انکه به جای «فقط باید به آدمهای قوی هیچ شربت تقویتی ندهیم» بگوییم «آدمهای قوی به شربت تقویتی نیاز ندارند»

3- پرسش های دو وجهی

پرسشهایی را گویند که احتمالا دو پاسخ دارند. از درج چنین پرسشهایی باید خودداری کرد و به جای آنها از پرسشهای جداگانه استفاده کرد. به طور مثال،پرسشی همچون«آیا فکر می کنید بازار خوبی برای این فرآورده وجود دارد و خوب فروش خواهد رفت؟» می تواند برای بخش نخست خود پاسخ«آری»و برای بخش دوم به دلایل مختلف پاسخ «نه» داشته باشد. در این گونه موارد بهتر است برای هر بخش یک پرسش جداگانه مطرح کنیم،که در این صورت امکان دارد هر دو پاسخ مثبت یا منفی یا اولی منفی دومی مثبت یا اولی مثبت و دومی منفی داشته باشد.

4- پرسشهای مبهم

پرسشهایی که حتی دو وجهی هم نیستند ممکن است به طور مبهم نگاشته شوند و پاسخ دهنده معنای آنها را به درستی درک نکند.نمونه قابل ذکر چنین است:«تا چه حد فکر می کنید خوشحالید؟»پاسخ دهنده شاید تردید کند که منظور خوشحالی از محل کار،کاشانه یا به طور کلی است.البته این پژوهش چون جنبه سازمانی دارد احتمالا او پرسش را به محل کار مرتبط میکند.ولی ممکن است پژوهشگر جنبه کلی خوشحالی و رضایت در زندگی روزمره را در نظر داشته است.بدین ترتیب،پرسشهای مبهم در خود سو گیری درونی دارند چرا که پاسخ دهنده ممکن است آنها را به گونه ای دیگر تفسیر کند و در نهایت مجموعه ای از پاسخ های نا درست را همراه می آورند.

5- پرسشهای مبتنی بر یادآوری گذشته

ممکن است برخی پرسشها پاسخ دهنده را بر آن دارند که تجربه هایی از گذشته خود را که برایش روشن نیستند به یاد آورد.پاسخ های چنین پرسشها هم می تواند همراه با سو گیری باشد.به طور مثال،از فردی که در سازمانی سی سال سابقه خدمت دارد می پرسند چه زمانی کار را در فلان واحد آغاز کرد و چه مدت طول کشید وی ممکن است پاسخهای درست را به یاد نیاورد یا به گونه ای پاسخ را رفع و رجوع کند. چنین اطلاعاتی را به سادگی می توان از پرونده استخدامی وی به دست آورد.

6- پرسشهای هدایت کننده:

پرسشها نباید به گونه ای نگاشته شوند که پاسخ دهنده را به دادن پاسخهایی هدایت کنند که مورد نظر پژوهشگر است. یک نمونه چنین است:«آیا فکر نمی کنید در این روزها که هزینه زندگی رو به افزایش است باید به حقوق کارکنان افزایش های چشمگیر تعلق گیرد؟»

با پرسیدن چنین سوالی به پاسخ دهنده علامت می دهیم و او را زیر فشار می گذاریم که بگوید«آری» آمیختن پرسش با افزایش هزینه زندگی او را هدایت می کند که بگوید«نه،این گونه نیست مگر آنکه بهره وری آنان نیز افزایش یابد» راه دیگر برای پرسش سوال در مورد افزایش حقوق که در عین حال سو گیری کمتری را داشته باشد چنین است: «تا چه میزان موافقید که کارکنان باید افزایش حقوق بگیرند؟» اگر پاسخ دهنده فکر کند کارکنان استحقاق دریافت افزایش حقوق را به هیچ وجه ندارند پاسخ او «کاملا مخالفم»خواهد بود و اگر هم بر عکس فکر کند«کاملا موافقم»را بر می گزیند. چنانچه نظرش چیزی بین این دو حد باشد بر حسب میزان موافقت یا مخالفت خود گزینه دیگری را علامت می زند.

7- پرسشهایی که بار عاطفی دارند

نوع دیگری از سو گیری در پرسشها زمانی روی می دهد که آنها با احساسات و عواطف درآمیخته شوند. نمونه ای از پرسشهایی که بار عاطفی دارندچنین است:«آیا به نظر شما اگر اتحادیه کارگران تصمیم به برگزاری اعتصاب بگیرد تا چه میزان احتمال دارد که مدیریت موضع انتقامجویانه بگیرد؟» واژه های اعتصاب و انتقامجویانه دارای بار عاطفی هستند و مدیریت و اتحادیه را در دو قطب قرار می دهند،لذا پاسخ اینگونه پرسشها سو گیری شدیدی را با خود دارد. اگر این پرسش هدف دو گانه دارد. اگر این پرسش هدف دو گانه دارد،(1) افراد تا چه حد طرفدار اعتصاب هستند.(2) آنان تا چه حد از بازتاب خصمانه مدیریت در صورت بروز اعتصاب بیم دارند،پس دو پرسش مجزا لازم است. چه بسا که کارکنان چندان با اعتصاب موافق نباشند و در عین حال این اعتقاد را هم نداشته باشند که در صورت برگزاری اعتصاب مدیریت به اقدام تلافی جویانه دست خواهد زد.

8- پرسشنامه حضوری

هر گاه قرار باشد بررسی در سازمان کوچکی صورت گیرد و آمادگی و توانایی جمع کردن کارکنان در یک محل وجود داشته باشد تا به پرسشنامه ها پاسخ دهند،این اجرای حضوری بهترین روش گردآوری اطلاعات است. بزرگترین امتیاز این شیوه آن است که خود پژوهشگر یا یکی از اعضای گروه پژوهش می تواند شخصا پرسشنامه های تکمیل شده را در مدت زمانی کوتاه گرداوری کند و هر گونه تردیدی را که پاسخ دهندگان در مورد هر یک از سولات دارند بی درنگ بر طرف کند.همچنین پژوهشگر این فرصت را دارد که موضوع پژوهش را معرفی کند و پاسخ دهندگان را بر انگیزد که پاسخهای صادقانه بدهند.اجرای همزمان پرسشنامه برای گروه بزرگی از افراد در مقایسه با مصاحبه هم کم هزینه تر و هم سریعتر است و نیز اجرای آن به مهارتهای کمتری نیاز دارد.به دلیل مزیت هایی که بیان شد،هر گاه که میسر باشد بهتر است پرسشنامه را به صورت حضوری با گروهی از افراد اجرا کنیم. با این همه سازمانها اغلب قادر نیستند یا تمایل ندارند گردآوری اطلاعات را در زمان کار اجرا کنند و از این رو راههای دیگری برای تکمیل و بازگرداندن پرسشنامه باید اندیشیده شود.در این گونه موارد می توان پرسشنامه ها میان افراد توزیع و در فرصتی دیگر آنها را شخصا دریافت کرد،یا آنکه آنها را همراه با پاکت تمبرداری که نشانی پژوهشگر بر آن درج است توزیع کرد و تا تاریخ معینی در خواست بازگرداندن آنها را نمود. غالبا پاسخنامه ای نیز برای سولات چند گزینه ای همراه با پرسشنامه ارسال می شود تا افراد آن را با مداد علامت بزنند. سپس آنها را پس از گردآوری به طور ماشینی و با استفاده از رایانه می خوانند و داده ها را جمع بندی می کنند. حتی می توان دیسک های حاوی پرسشها را برای افرادی که رایانه شخصی در اختیار دارند فرستاد.

9- پرسشنامه پستی

مزیت برجسته پرسشنامه پستی آن است که منطقه جغرافیایی گسترده ای را در بر می گیرد. پرسشنامه ها از طریق پست برای پاسخ دهندگان ارسال می شود تا آنان هر گونه که راحت ترند آنها را تکمیل کنند. البته شمار پرسشنامه های برگشتی معمولا آن گونه نیست که انتظار می رود و گاهی بسیار اندک است. دشواری دیگر آن است که چنانچه پاسخ دهنده با ابهامی روبرو باشد آن را نمی توان بر طرف کرد.همچنین وقتی شمار پرسشنامه های برگشتی اندک باشد به دشواری می توان به نمونه ای دست یافت که نماینده جامعه خود باشد زیرا آنها که بدین بررسی پاسخ داده اند شاید کاملا با جامعه خود متفاوت باشند. با این همه برای افزودن بر شمار پاسخ دهندگان پرسشنامه های پستی فنون ویژه ای وجود دارد.فرستادن نامه های پیگیری همراه کردن یک انگیزنده مادی با پرسشنامه،ضمیمه کردن پاکت منضم به نشانی بازگشت و چسباندن تمبر بر آن و رعایت اختصار در تهیه پرسشنامه موثر خواهد بود.

اگر پژوهشگر در صدد گردآوری اطلاعات از افرادی است که تحصیلات اندک دارند،انتخاب پرسشنامه به عنوان یک ابزار با محدودیتهایی روبرو است.در صورت امکان افزودن عکس و تصویر به پرسشنامه در این گونه موارد مفید است. اما برای اکثر پژوهشهای مدیریتی در پی شناسایی متغیر ها و تعیین و تدوین مقیاسهایی اندازه گیری آنها پرسشنامه ابزاری مناسب برای گردآوری اطلاعات است.در مطالعات میدانی بررسیهای مقایسه ای و طرحهای تجربی برای اندازه گیری متغیر ها اغلب از پرسشنامه استفاده می شود.از انجا که در بررسیها به طور مرسوم پرسشنامه به کار گرفته می شود،آگاهی بر چگونگی طراحی آن ضروری است که ذیلا مجموعه ای از رهنمودها ارائه می شود.

زبان و واژه پردازی پرسشنامه

زبان پرسشنامه باید با میزان درک پاسخ دهندگان همخوان باشد.گزینش واژگان به سطح تحصیلی و چهارچوب داوری افراد و نیز فرهنگ موجود بستگی دارد.مثلا در مواردی که یک زبان در یک پاره فرهنگ خود به طور محاوره ای و د ر پاره فرهنگ دیگر خود به صورت رسمی به کار می رود،برخی واژه ها احتمالا در یکی از آنها برای دیگری بیگانه است یا اینکه برخی کارگران شاید واژه هایی همچون ساختار سازمانی،را درک نکنند.بدین ترتیب واژه ها را باید به گونه ای برگزیند که برای پاسخ دهندگان قابل فهم باشد. اگر آنها برخی پرسشها را درک نکنند یا به گونه ای دیگر تفسیر کنند،پژوهشگر پاسخهایی نادرست و همراه با سو گیری دریافت می کند. از این رو سوالاتی که پرسیده می شود یا زبانی که به کار می رود و واژگانی که به کار گرفته می شود باید نگرشها، تصورات و احساسات پاسخ دهندگان را در نظر بگیرد.

نحوه تهیه پرسشنامه

در پژوهش هایی که از پرسشنامه استفاده می شود، اعضا نمونه یا جامعه، با پر کردن پرسشنامه و بازگرداندن آن به پژوهشگر در مصاحبه ای که خود آن را بر عهده داشته اند شرکت می کنند. به همین دلیل سؤال ها و راهنمایی های مربوط به آن باید به اندازه کافی روشن و قابل فهم باشد تا پاسخگو نقش مصاحبه کننده را نیز اجرا کند این گونه پرسشنامه ها را نیز می توان در محل های موردنظر مثل منازل و محل کار اشخاص و اماکن عمومی مثل مراکز خرید و تفریحی و در بین اعضای گروه های موردنظر توزیع نمود. از آنجا که پرسشنامه جنبه خوداجرایی دارد باید به شیوه ای نوشته یا بیان شود که بتواند افراد موردنظر را مشارکت ترغیب کند. دستورالعمل، سؤال ها و راهنمایی آن باید به گونه ای طرح شود که افراد مورد نظر را به ادامه همکاری و برگرداندن پرسشنامه علاقه مند نماید؛ این امر به خاطر عدم حضور مصاحبه گر واقعی برای توضیح بیشتر و تشویق پاسخ دهنده است.

زمینه یابی پرسشنامه

الف) هدف:

اولین قدم در اجرای زمینه یابی پرسشنامه تهیه فهرستی از هدف هایی است که پژوهشگر قصد دارد به کمک پرسشنامه به آنها برسد؛ تهیه و تنظیم پرسشنامه قبل از داشتن درک روشنی از آنچه که باید حاصل شود تقریباً ناممکن است.

ب) بیان مسأله:

هدف زمینه یابی پرسشنامه ای توصیف رفتار، طرز تفکر، احساس ویژه یا آزمون رابطه بین دو یا چند متغیر است. برای مثال پژوهشگر ممکن است به توصیف موارد زیر علاقه مند باشد. چه مقداری از خانواده خرید کالای معین را در نظر دارند؟ طرز تفکر صاحبان صنایع در مورد دانشجویان طراحی صنعتی چگونه است؟ احساس مردم در مورد برند های مختلف کالاها چگونه می باشد و غیره.

ج) تعیین جامعه و انتخاب نمونه:

تعیین جامعه در بیشتر موارد در نکاتی همچون اهمیت موضوع، قابلیت تعمیم پذیری، علاقه پژوهشگر و منابع اطلاعاتی مبتنی است جامعه موردنظر، شهرک، شهر، استان، کشور، منطقه آموزشی واحد نظامی یا زیر گروهی از واحدهای ذکر شده نظیر گروه های قومی، مذهبی، سنی و شغلی باشد به علت وسعت زیاد جامعه موردنظر، همیشه مطالعه تمام آن مقدور نیست به علاوه برای توصیف ویژگی های جامعه موردنظر و آزمون فرضیه در مورد آن نیازی به مطالعه تمام اعضای جامعه نیست. در عوض به انتخاب نمونه ای از اعضای جامعه که معرف و نماینده واقعی آن باشند اقدام می شود.

تنظیم پرسشنامه:

1. سؤال های پرسشنامه باید ساده، روشن و دقیق باشند؛ زیرا هنگام پاسخگویی به آنها کسی جهت تعریف و توضیح حضور ندارد.

2. سؤالات پرسشنامه باید به صورت پاسخ بسته نوشته شود و بهتر است تعداد سؤال های پاسخ باز به حداقل ممکن برسد، امکان دارد پاسخ هایی که به سؤالات باز داده می شود ناتمام و بی ربط باشند. ناخوانایی، غلط املایی و تفسیر پاسخ های باز از دیگر مشکلات سؤال های پاسخ باز می باشند.

3. به صورت اضافی و به خاطر جلوگیری از اشتباه از سؤالات گُزیده استفاده می شود. سؤال های گزیده به پرسش هایی گفته می شوند که گروه معینی از پاسخ دهندگان به آن پاسخ می دهند. برای مثال با مطرح کردن سؤالی درباره وضعیت تأهل در پرسشنامه می توان پاسخ دهندگان متأهل را شناسایی کرد و سپس پرسش های مربوط به فرزند، یا فرزندان، همسر و سایر موارد را مطرح نمود. هر سؤال گزیده به راهنمایی خاص خود نیاز دارد.

4. سؤال های مربوط به گذشته را در یک محدوده زمانی مشخص مطرح کنید در صورتی که قصد دارید درباره رفتار گذشته افراد اطلاعاتی کسب کنید، زمان مورد نظر را مشخص کنید. برای مثال این سؤال که چندبار مرتکب تخلفات رانندگی شده اید بسیار مهم است. عدم وجود محدوده زمانی مشخص در چنین سؤال هایی موجب می شود که افراد پاسخ های خود را به زمان های متفاوت نسبت دهند. لذا اطلاعاتی که در این گونه موارد به دست می آید در بهترین حالات فاقد انسجام خواهند بود و در بدترین شرایط به قدری مبهم اند که نمی توان بر اساس آنها دست به تحلیل زد. در محدوده های زمانی که چنین سؤال هایی به کار می روند به صورت زیر باید عمل شود که به صورت عبارت هایی همچون: در 5 سال گذشته، در یک سال گذشته، در یک ماه گذشته و یا اینکه اساساً سؤال کرد چه موقع برای اندازه گیری تعداد دفعاتی که رفتار افراد در آن ارتباط انجام شده است، اغلب محدوده زمانی کوتاه تر مناسب است زیرا پاسخ دهندگان نمی توانند وقوع رفتارهای خود را در زمان های طولانی به یاد آورند.

5. برای سؤال های حساس چارچوب مناسبی فراهم سازید گاهی اوقات پرسش هایی مطرح می شوند که ممکن است مغایر عقیده، باور، نگرش و مکاتب فکری باشند.

6. تعدادی از سؤال های پرسشنامه را به ویژگی های فردی و جمعیتی اختصاص دهید. این نوع سؤال ها که بر ویژگی هایی فردی تأکید دارند در قالب پرسشنامه ها مطرح می شود این پرسش ها از مواردی به این شرح تشکیل شده اند: سن، جنس، وضعیت تأهل، قوم و نژاد، تحصیلات، شغل، درآمد و گاهی اوقات مذهب، نوع مالکیت محل مسکونی، ترکیب خانوادگی.

7. سؤال های پرسشنامه باید یکی از جنبه های هدف و یا فرضیه صورت بندی شده را اندازه گیری کند به منظور تهیه و تنظیم پرسشنامه ای مناسب باید هر یک از سؤال های پرسشنامه هدفی را اندازه گیری کند؛ به عبارت دیگر سؤال باید به شیوه ای تنظیم شود که به کمک آنها بتوان اطلاعات لازم برای پاسخ دادن به سؤال های تحقیق یا آزمون فرضیه های صورت بندی شده جمع آوری کرد.

8. سؤال های پرسشنامه را با توجه به موضوع پژوهش در ارتباط با خصوصیت جامعه ای که پرسشنامه در آن اجرا می شود تعیین کنید. نظم و ترتیبی که سؤال های پرسشنامه بر اساس آن طرح می شود متفاوت است. ولی در اینکه جای هر سؤالی کجا باشد اتفاق نظری وجود ندارد. بعضی ترجیح می دهند که نکات مربوط به ویژگی های فردی و خانوادگی در ابتدای پرسشنامه و سؤال های حساس در آخر آورده شود و برخی عکس این عمل را انجام می دهند در واقع این پژوهشگر است که باید با توجه به بینشی که در مورد موضوع و جامعه ی پژوهشی خود دارد جای هر سؤال یا نظم و ترتیب آنها را تعیین نماید. چنانچه موضوع اهمیت قابل توجهی داشته باشد بهترین شیوه آن است که پرسش های مربوط به موضوع اصلی را در ابتدا بیاوریم تا بالاترین نسبت پاسخ دهی به دست آید.

9. صفحه اول پرسشنامه بایست مربوط به نحوه ی پاسخگویی به سؤال ها باشد.

طرح پرسشنامه:

توصیه های زیر که بر اساس تجربه و تحقیق به دست آمده اند در تهیه و تنظیم پرسشنامه به شما کمک می کند:

1- پرسشنامه را جذاب کنید. یکی از راه های رسیدن به این هدف چاپ پرسشنامه است.

2- پرسشنامه را صفحه بندی کنید.

3- سؤال های پرسشنامه را تا حد ممکن به شکل ساده طرح کنید به نحوی که پاسخگویی به آنها آسان باشد.

4- در ابتدا و انتهای پرسشنامه، نام و نام خانوادگی و آدرسی را که پرسشنامه به آنجا فرستاده شود ذکر کنید.

5- نحوه پاسخگویی به سؤال ها را خیلی ساده و با حروف درشت ذکر کنید.

6- در ابتدای هرنوع سؤال یک مثال مطرح و نحوه پاسخگویی به آن را مشخص کنید.

7- سؤال های پرسشنامه را براساس نظم منطقی مطرح کنید.

8- در ابتدای پرسشنامه سؤال هایی را مطرح کنید که جالب هستند.

9- در پرسشنامه هایی که خیلی طولانی هستند سؤالات مهم را در آخر پرسشنامه نیاورید.

10- از به کاربردن کلماتی که پاسخ دهندگان نسبت به آنها حساس هستند خودداری نمایید.

11- در هر سؤال اطلاعات را به طور کامل بیان کنید به نحوی که سؤال برای پاسخ دهنده معنی دار باشد.

12- طول پرسشنامه بر دقت پاسخگویی تأثیر دارد بنابراین در صورت امکان پرسشنامه را مختصر مطرح کنید. به عبارت دیگر در پرسشنامه فقط سؤال هایی را مطرح کنید که در جهت رسیدن به هدف های پژوهش موردنیاز هستند.

منابع و مآخذ :

1) اسلامي فارساني ،"تهيه طرح تحقيق براي يك پروژه تحقيقاتي " ، فصلنامه مصباح ، شماره 7 ، پاييز 1372 .

2) امين ، ماپور و ميكائيل ناب ، " عامل تاثير – منافع و مضار " ترجمه و تدوين محمد جواد رساني ، فصلنامه علوم ، تحقيقات و فناوري ، شماره 7 ، پاييز 1380 .

3) ---------- ، روشهاي تحقيق در علوم تربيتي ، تهران ، انتشارات بدر ، 1364 .

4) هومن ،حيدر علي ،پايه هاي پژوهش در علوم رفتاري ، ج 3 ، 1370 .

5) غلامحسين زاده ، غلامحسين ، آيين نگارش و ويرايش ، تهران ، انتشاارت سمت ، 1372 .

چگونه يك پرسشنامه علمي تنظيم كنيم ؟

مطالب مشابه :

فاطمه کلهر /نقد پرسشنامه /

چگونه يك پرسشنامه علمي تنظيم كنيم ؟

چگونه يك پرسشنامه علمي تنظيم كنيم ؟

بررسي رابطه‌ي بين سلامت سازماني و استفاده مدير از الگوهاي رفتار سازماني مدارس متوسطه نظري شهرستان خر

مراحل استفاده از روش دلفي در تحقيقات

روش پیمایش

بررسي و نقد روانسنجي پرسشنامه ها در پژوهش هاي پرستاري

مقدمه اي بر روش پژوهش

خلاصه قسمت روش پايان نامه/مرجانه اتابكي

فاطمه کلهر /اصلاح نقد پرسشنامه