فناوری های نوین ارتباطی و تاثیر آنها بر ارتباطات انسانی

مقدمه تحقیق :

امروزه در عصري زندگي مي كنيم كه دگرگوني هاي عظيمي در دنيا به وقوع پيوسته ويا در حال وقوع است. تحولات عظيم در حوزه فناوري هاي نوين ارتباطي و صنايع اطلاعاتي، پيامدهاي اقتصادي، سياسي، فرهنگي و اجتماعي خاصي را در پي داشته و دارد. تكنولوژي هاي نوين ارتباطي با بسط و گسترش بزرگراه هاي اطلاعاتي و استفاده از امكانات ماهواره اي و كامپيوتري در جهان، اثرات قابل توجهي بر رفتارهاي فردي و جمعي انسان ها گذاشته كه اين اثرات را مي توان در بخشهاي اجتماعي، اقتصادي، روانشناسي و بسیاری دیگر مورد بررسي قرار داد. اين اثرات به قدري برجسته و پررنگ است كه توجه بسياري از متفكران و انديشمندان را به خود معطوف ساخته است، كه نظرات متنوع، متعدد و گاه متناقضي را در اين راستا ارائه كرده اند. در اين مقاله به تحولات فناوری ارتباطات و تاثیر آن بر روابط انساني خواهیم پرداخت.

ابعاد روابط انسانی :

روابط انساني از جمله مهمترين شاخصه هاي فرهنگي و اجتماعي جوامع هستند كه بسياري از ابعاد و جنبه هاي زندگي بشري را متاثر مي سازد. روابط انساني شامل سه بعد اساسي ارتباط فرد با خود، ارتباط فرد با ديگران و ارتباط جمعي يا عمومي مي شود.

در مرتبه نخست هر يك از ما ابتدا با خود ارتباط برقرار مي سازيم و جريان تفهيم و تفاهم را در درون خود انجام مي دهيم، كه اين يك نوع ارتباط دروني است. ارتباط با خود دربرگيرنده مشكلات دروني يا حل تعارضات دروني فرد است. اين ارتباط علاوه بر برنامه ريزي براي آينده، عملكرد عاطفي و ارزيابي خود و ديگران و روابط ميان خود و ديگران را مورد توجه قرار مي دهد. ارتباط با خود، خود را مورد توجه و محور اصلي بحث و گفتگو قرار مي دهد؛ اين ارتباط بايد شناخته شود زيرا پايه و مبنايي براي ارتباطات بعدي است.نبايد تصور شود كه اين نوع ارتباط فقط در تنهايي و انزوا انجام مي گيرد، زيرا اين ارتباط در تمام احوال و در ميان جمع و جماعات نيز وقوع يافتني است در واقع ارتباط با خود، عملي پيوسته، مداوم و فراگير است.

مرتبه دوم ارتباط با ديگران، فراگرد تفهيم وتفاهم و تسهيم معني بين يك شخص و انسان هاي ديگر، حداقل يك نفر ديگر است. اين ارتباط به دلايل گوناگون از قبيل: حل مسائل و مشكلات خود با ديگران، رفع تضادها و تعارضات، رد وبدل كردن اطلاعات،درك بهتر خود، رفع نيازهاي اجتماعي همانند نياز تعلق به گروه ؛ جمع و دوست داشتن و دوست داشته شدن، انجام مي گيرد. ارتباط با ديگران به گونه اي جدي و برانگيزاننده براي هر انساني مطرح مي شود.ارتباط با ديگران در بيشتر موارد در شرايط رسمي برگزار مي شود و شامل ارتباط چهره به چهره بوده كه از طريق كلامي ويا غير كلامي انجام شدني است.

و در گام سوم ارتباط جمعي يا عمومي نيز نوعي از ارتباط است كه بر اساس آن فرد با تعداد كثيري از انسانهاي ديگر ارتباط برقرار مي كند.اين ارتباط در اكثر موارد بر اساس هدف اطلاعاتي و يا اقناع و متقاعد سازي شكل مي گيرد؛ ولي علاوه بر آن ممكن است هدف آن مشغول كردن ويا ايجاد وضعيت تفريحي براي ديگران باشد، يا آنكه به معرفي وخوشامد گويي ويا موارد ديگر كه مرتبط با جمع زيادي از انسانهاست باشد، مي پردازد. ارتباط جمعي ممكن است بي واسطه و يا با واسطه و از طريق مجراهاي گوناگون و بويژه با استفاده از رسانه ها، وسايل نوين ارتباط جمعي ، چند رسانه اي ها و... انجام گيرد.

ارتباط فرد با ديگران و ارتباط عمومي از جمله نيازهاي طبيعي و به حق انساني است، به طوري كه ابراهام مازلو در هرم سلسله مراتب نيازهاي انساني،نيازهاي اجتماعي و قدر و منزلت را در رده دوم و سوم پس از نيازهاي جسماني و ايمني قرار داده است.

فناوری نوين ارتباطي و جوامع بشري :

اثرات قابل توجه فناوري هاي نوين ارتباطي برجوامع انساني در بخش هاي اجتماعي،اقتصادي،روان شناسي و حقوقي را مي توان به شرح ذيل توضيح داد:

اثرات اجتماعي

1- نداشتن قدرت جايگزيني: قبل از آمدن رسانه های چندوجهی ( Multy Media) اگر چنانچه افراد جامعه به يكي از وسايل ارتباط جمعي دسترسي نداشتند، مي توانستند نيازهاي خود را با جايگزين كردن رسانه اي ديگر برطرف كنند، ولي با رشد تكنولوژي هاي نوين ارتباطي و ادغام چند رسانه با هم بر روي يك خط پيوسته، ديگر نمي توان رسانه اي را جايگزين اين مجموعه كرد.

2- در عصر فناوری هاي نوین ارتباطی برخلاف دوران شفاهي و كهكشان گوتنبرگ كه ارتباط از منبع پيام ( مانند نشريات، راديو، تلويزيون، تلفن و تلگراف ) يكسويه بود و گيرنده پيام نمي توانست بازخور (Feed back ) داشته باشد، اكنون با ايجاد سيستم هاي نوين مانند تلفن تصويري و تله كنفرانس، امكان ارتباط جمعي دوسويه فراهم شده است. بزرگراه هاي اطلاعاتي، همچنين نوعي بازگشت به ويژگي هاي ارتباطات فردي با واسطه را فراهم كرده اند.

3- دروازه بانان خبر : ضرورت ادامه حيات دروازه بانان خبر در سيستم های نوین ارتباطی ، مولتي مدياها و اينترنت برای گزينش اطلاعات و در اختيار قرار دادن آنها برای مشتريان و مخاطبان. صاحبان كامپيوترها نمي توانند بنشينند و از ميان ميلياردها اطلاعات آنچه را كه مي خواهند انتخاب كنند به نظر مي رسد رسالت خبرنگاران در آينده، كمك به مشتريان اينترنت باشد. از اين رو، صاحبان انديشه هاي ارتباطي، اهميت مي يابند و لازم است در جهان سوم به جاي تربيت پزشك، به تربيت متخصصان ارتباطات بيشتر اهميت داده شود.

اثرات اقتصادي

1- تسلط اقتصادی : امروزه صاحبان وسايل ارتباط جمعي بر جامعه حاكم هستند. به قول رايت ميلز قبلاً نخبگان حاكم بودند و صاحبان وسايل ارتباط جمعي، رابط آنها با جامعه بودند. ولي اكنون ، صاحبان رسانه ها ديگر واسطه نيستند، كه خود عين قدرتند بي هيچ واسطه ای.

2- خصوصی سازی : واگذاري مالكيت رسانه ها به بخش خصوصي و ارائه تز خصوصي سازي در كشورهاي درحال توسعه به منظور فروش انحصاري اطلاعات توسط صاحبان شبكه هاي ارتباطي انحصاري و تغيير برخي مفاهيم اقتصادي مانند: تغيير معيارهاي رشد و توسعه- ثروت ملي به جاي درآمد ملي و موادری دیگر.

3- تجمیع انحصارات : ادغام هرچه بيشتر انحصارات تبليغاتي و افزايش سرمايه هاي كلان صاحبان ارتباط جمعي در دست كساني چون برلوسكوني در ايتاليا، بيل گيتس در مايكروسافت ، تد ترنر در سي.ان.ان و رابرت مرداك در استار تي.وي . ( البته این افراد هر کدامشان یک امپراطوری ارتباطی نوین را هدایت می کنند)

4- بازار پیام : جايگزيني خريد و فروش اطلاعات به جاي خريد و فروش سهام كارخانجات و شركت هاي چند مليتي، به دليل نياز مديريت ها در كشورهاي در حال توسعه به اطلاعات همیشه و هر آن به اطلاعات و اخبار جدید نیازمندند و بابت آن مبالغ هنگفتی می پردازند.

5- فضای بی انتهای اخبار : افزايش سرسام آور اطلاعات بشري حاصل از ماهواره هاي زمين شناسي، و جاسوسي و سرريز شدن اطلاعات به دليل رشد روزافزون اطلاعات و دشواري روزافزون دسته بندي اطلاعات و ارقام جهت استفاده مطلوب.

ترافيك سنگين داده ها در بزرگراه هاي اطلاعاتي باعث می شود بسياري از اطلاعات حاصل از تكنولوژي هاي نوين ارتباطي دست نخورده باقي مي مانند. اگر روزي بشر، مشكل نداشتن اطلاعات را پيش رو داشت، حالا از مشكل عدم توانايي جهت استفاده از سيل بي امان اطلاعات رنج مي برد.

اثرات سياسي

1- تحولات سياسي : تحولات سیاسی ناشي از گسترش وسايل ارتباط جمعي با گسترش حيطه عمل رسانه هاي جمعي، امكان دخالت در جهت دهي رويدادهاي سياسي توسط صاحبان رسانه ها را بيشتر کرده است. به عنوان نمونه، رويدادهاي چين و تظاهرات سياسي دانشجويان ، جریانات فتنه انگیز انتخابات دهمین دوره ریاست جمهوری ایران و نحوه پوشش خبري آن توسط رسانه هاي غرب و يا پوشش خبري تظاهرات سراسری در فرانسه و انگلیس و بسیاری دیگركه در هر يك از اين رويدادها، شبكه هاي تلويزيوني ماهواره اي همچون شبكه سي.ان.ان ، بی بی سی ، العربیه ، فاکس نیوز و بسیاری دیگر افكار عمومي جهان را در شناخت اين رويدادها به نفع طیفی خاص ساماندهي می كردند.

2- تاریخ انقضاء :كاهش اقتدار چهره هاي سياسي و دولت ها، زايل شدن اسطوره مردان قدرتمند، به دليل اطلاع مردم از زواياي مختلف زندگي معمولي آنها، انديشه هاي سياسي شان، شكست ها و خلاصه عادي شدن رفتارهاي آنان توسط دوربين هاي خبري و وسايل ارتباط جمعي. اگر روزي مردان سياسي در پشت اتاق هاي دربسته تصميمات سياسي را اخذ و يا دور از چشم مردم عادي زد و بند داشتند، اكنون به دليل افزايش آگاهي عمومي، دست آنها رو شده است و ديگر آن حالت اسطوره اي را ندارند. ديگر هاله اي از اوهام پيرامون شخصيت آنها نيست. حتي در كشورهاي جهان سوم نيز حجاب پيشين، كه واسطه اي ميان مردم عادي و صاحبان قدرت بود از ميان رفته است.

اثرات حقوقي

1- مفاهیم جدید : در هم ريختن قواعد حقوقي و پديدار شدن آسيب هاي جديد اجتماعي ، ازنظرحقوقي به دليل عدم تسلط دولت ها بر بزرگراه هاي اطلاعاتي و احتمال سرقت، دزدي، قتل و موارد ديگر جرايم فردي، نياز به فصل تازه اي در حقوق دارد كه كار تدوين آن با توجه به ضعف مفرط سازمان هاي بين المللي كنوني بسيار دشوار به نظر مي رسد. به عنوان مثال، نشريه ال پائيس خبر داد كه : يك نوجوان توانسته است با استفاده از اطلاعات كسب شده از شبكه اينترنت، بمب ناپالم بسازد. همچنين بازار توليد نرم افزارهاي تقلبي رو به افزايش نهاده است، به نحوي كه در حال حاضر 96 درصد نرم افزارهاي خاورميانه تقلبي و غيرمجاز است و اين موضوع ضرورت تصويب برخي ميثاق ها و معاهدات را ميان دولت ها ايجاب مي كند.

اثرات رواني

1- تکروی بشر : تنهايي انسان در جهان اطلاعات و ادامه فردگرايي شديد به دليل امكاني كه تكنولوژي هاي نوين ارتباطي و اطلاعاتي در خصوص كار در خانه ( Home working ) و یا دورکاری براي انسانها پديد مي آورند ديگر نيازي نيست كه فرد از خانه خارج شود و در محيط اجتماعي ضمن انجام كارهاي روزمره از ارتباطات چهره به چهره و اجتماعي استفاده كند و نيازهاي اجتماعي و قدر و منزلتي كه مازلو بدان اشاره كرده برآورده شوند، در نتيجه افراد به دليل خصلت انساني و اجتماعي خود در دراز مدت و در صورت تداوم دائمي چنين شرايطي به تدريج دچار افسردگي هاي روحي و رواني شده ، احساس خلا و... ميكنند، كه نهايتاً اين امر مي تواند سلامت روحي و جسمي افراد جامعه را به مخاطره اندازد كه تبعات آن نه تنها فردي بلكه اجتماعي خواهد بود. ( به عنوان مثال افراد مي تواند قبوض خود را از طريق رايانه پرداخت نمايند و يا نويسندگان مي توانند از درون منزل، مطالب خود را به تحريريه بفرستند، تحريريه اي كه ديگر وجود ندارد، چرا كه حتي صفحه روزنامه نيز روي شبكه هاي ارتباطي بسته مي شود، اصلاً روزنامه اي منتشر نمي شود، ولي روزنامه خريد و فروش مي شود، البته نه در بازار بلكه در منازل و از طريق رايانه هاي خانگي)

2- صنعتي شدن هنر: بيم آن مي رود كه خلاقيت هاي هنري انساني جايش را به طرح هاي پيچيده كامپيوتري بدهد. اكنون طرح هاي كامپيوتري با قابليت هاي بالا، جايگزين نقاشي سنتي مي شود كه فاقد احساسات صادقانه نقاشان سنتي است." ميلان كوندرا" در مقاله تحليلي " رمان و اروپا" مي نويسد: " اين ايده ها كه در كامپيوترها نوشته مي شوند كه تمامي انديشه اصيل و فردي را در هم كوبد و بدين ترتيب، رشد جوهر فرهنگ اروپايي عصر جديد را مانع شود.

3- سرگشتگي انسان به دليل حجم انبوه و تراكم اطلاعات.

نتیجه :

همانطور كه در ابتداي اين مقاله آمد، ما درعصري زندگي مي كنيم كه انفجار اطلاعات در آن اجتناب ناپذير است و وقوع جامعه اطلاعاتي، گسترش فناوری هاي نوين ارتباطي و اطلاعاتي، با تمامي پيامدهاي مثبت و منفي اش در حال تكوين است.

افزايش فناوري هاي جديد مي تواند اين اثر مفيد را داشته باشد كه در امر انفجار اطلاعات اختيارات بيشتري به کاربران بدهد. اين اختيارات به استفاده كنندگان كمك مي كند با تراكم اطلاعات يا تاخير معني (Meaning lag ) مقابله كنند. استفاده كنندگان با گزينشگري بيشتر مي توانند كنترل بيشتري بر جريان اطلاعات داشته باشند. هر كس مي تواند اطلاعات مورد نياز را گزينش كرده و بقيه را حذف كند.

فناوري جديد ممكن است مستلزم ايجاد مشاغل جديد نيز باشد؛ يعني راهنماياني كه در مسير بياباني الكترونيك به ما كمك مي كنند. اين افراد به استفاده كنندگان كمك مي كنند تا اطلاعات را دسته بندي و جدا كرده و از تراكم آن جلوگيري كنند. بعضي از اين صاحبان مشاغل جديد ممكن است نوع توسعه يافته كتابداران سنتي باشند، يعني كارشناساني كه به افراد كمك مي كنند، اطلاعات را پيدا كنند ولي اين كار را از طريق سيستم هاي الكترونيكي اطلاعات انجام مي دهند. ديگران ممكن است نوع جديدي از ادغام كننده و تركيب كننده اطلاعات باشند، يعني كساني كه تكه هاي كوچك اطلاعات را به شيوه اي معنادار كنار هم مي گذارند.

همچنين مي توانيم انتظار داشته باشيم كه بعضي از اين كمك ها در پردازش اطلاعات، از خود رايانه به دست آيد. روزي در آينده هنگامي كه ما در حال استفاده از رايانه براي به دست آوردن اطلاعات هستيم، ممكن است با عاملي به كنش و واكنش بپردازيم كه دستور ما را انجام دهد. عامل مي تواند در حالي كه ما خفته ايم كار ما را انجام دهد. مثلاً مي تواند صدها بانك اطلاعاتي را در طول شب براي ما جستجو كند و روز بعد روزنامه اي شخصي را نشان دهد كه فقط براي ما درست شده است. احتمال دارد عاملي در شبكه نيمه هوشمند ظاهر شود، به طوري كه بتوانيم با او صحبت كنيم. يك هدف عمده عامل اين خواهد بود كه بازيافت رايانه اي اطلاعات را براي استفاده كننده هر چه بيشتر دوستانه سازد. اما شكل عامل چيزي نخواهد بود كه بازيافت رايانه اي اطلاعات را براي استفاده كننده هر چه بيشتر دوستانه سازد. اما شكل عامل چيزي نخواهد بود كه تصور كنيم خيلي هوشمند است؛ زيرا عامل اشتباه مي كند.

بديهي است اطميناني وجود ندارد كه اين فناوري هاي جديد ارتباطي در دسترس همه قرار گيرد تا همه به طور برابر از آنها استفاده كنند. يك نگراني اين است كه فناوري جديد، به علت گران بودن و اين احتمال كه افراد داراي تحصيلات بيشتر از آن استفاده كنند، به نوعي گسترش شكاف ميان داراهاي اطلاعاتي و ندارهاي اطلاعاتي كمك مي كند كه نتيجه مي تواند نوعي شكاف آگاهي باشد.

ديگر نتيجه فرعي نامطلوب گزينشگري عرضه شده با فناوري جديد اين است كه اين فناوري افراد مخاطب را به جايي خواهد برد كه خود را از اطلاعاتي كه ممكن است به نظرشان ناخوشايند يا مخل آسايش بيايد، دور نمايند. شايد فرايندهاي مواجهه گزينشي و درك گزينشي با فناوري جديد ارتباطي بيشتر شود. اين امر مي تواند نوعي از بحث آزاد را كه يك جامعه آزاد نياز به انجام آن دارد، به شدت كاهش دهد.

اما براي مقابله با نتايج منفي عصر اطلاعات، بايد با آموزش و تربيت شهروندان آنان را به شكل و شيوه درست استفاده از رسانه هاي همگاني از راديو و كامپيوتر تا تلويزيون و اينترنت آشنا كرد. به قول مك لوهان تربيت عبارت از حفاظت شهروندان در برابر باران راديواكتيو رسانه هاست. يكي از راه هاي مقابله با اين خطر آن است كه شنوندگان و بينندگان رسانه هاي همگاني خود در توليد يا انتخاب برنامه هاي اين رسانه ها شركت كنند.

در خصوص اخلال در روابط انساني نيز آموزش اين امر ضروريست كه روابط الكترونيكي هرگز نمي تواند جايگزين روابط انساني و چهره به چهره باشد، چرا كه اين ارتباط فاقد ابعاد انساني، احساسي، عاطفي و... است؛ بنابراين اتكا بيش از حد به اينگونه ارتباط بدون رعايت حد اعتدال، هيچ سودي جز افسردگي و اختلال هاي روحي و رواني را براي اشخاص به همراه نخواهد داشت.

Home working، به معناي كار در انزوا، از راه كاهش تماس هاي اجتماعي واقعي به افزايش شيوع افسردگي، دلهره و فرسودگي هاي رواني كمك خواهد كرد. برخي پژوهشگران معتقدند كه براي جبران اين كمبود بايد تماس هاي مجازي ميان انسان ها را از راه كامپيوتر و تلويزيون گسترش داد؛ اما اين روابط به طور قطع نمي توانند جايگزين ارتباطات زنده شوند. بنابراين تقويت روابط اجتماعي و برقراري ارتباطات انساني از نوع چهره به چهره مي تواند از بروز آسيب هاي روحي و رواني عصر اطلاعات به ميزان قابل توجهي بكاهد.

در مورد مقابله با انباشت اطلاعاتي نيز، آموزشهاي اصولي و تقويت سواد سايبرنتيكي كه توانايي انسان در جستجو و دريافت اطلاعات و تشخيص سره از ناسره را تقويت مي كند، مي تواند راه حل مطمئني باشد.

منابع:

1. نظريه هاي ارتباطات، ورنر سورين و جيمز تانكارد، ترجمه: دكتر عليرضا دهقان، تهران ،انتشارات دانشگاه تهران،1382.

2. رسانه هاي همگاني و دوران اطلاعات، دكتر عباس طاهري، تهران: انتشارات پويند، 1379.

3. ارتباطات انساني( جلد اول)، دكتر علي اكبر فرهنگي، تهران:موسسه خدمات فرهنگي رسا، 1379.

4. اجلاس جهاني سران درباره جامعه اطلاعاتي ( جلد يكم)، دكتر كاظم معتمد نژاد، انتشارات مركز پژوهشهاي ارتباطات، 1382.

5. رويارويي تمدن ها، ساموئل هانتيگتون، ترجمه مجتبي اميري، مجله اطلاعات اقتصادي – سياسي، شماره هاي 69-70، خرداد و تير 1372.

6. رويارويي تمدن ها، هانتيگتون و منتقدانش، ترجمه مجتبي اميري، مجله اطلاعات اقتصادي – سياسي، شماره هاي 73-74.

7. تكنولوژي هاي ارتباطي و رسانه هاي نوين در جامعه، اپورت.ام.راجرز، ترجمه سيما و احمد جعفري چمازكتي، روزنامه قدس، مشهد. 25 آذر 1372، شماره 1731، ص 5 و روزنامه اطلاعات 30 ارديبهشت 1374.

8. تكنولوژي هاي نوين ارتباطي و انسان معاصر. مجله سنجش، شماره 6، سال دوم، 1374.

9. انقلاب اطلاعاتي؛ پيامدهاي پيدا و پنهان، دونالد چتفيلد، ترجمه فرزين قريشي ، روزنامه همشهري، 10 تير 1374.

10. نظريه هاي جامعه اطلاعاتي، مارك وبستر، ترجمه اسماعيل قديمي، تهران، انتشارات قصيده سرا، 1380.

11. عصر اطلاعات ( جلد دوم)، مانوئل كاستلز، ترجمه احمد عليقليان و افشين خاكباز، تهران انتشارات: طرح نو.1380.

12. چيستي جامعه اطلاعاتي، يونجي ماسودا، ترجمه دكتر سيد محمد مهدي زاده، فصلنامه رسانه، شماره 62، تابستان 1384.

فناوری های نوین ارتباطی و تاثیر آنها بر ارتباطات انسانی

مطالب مشابه :

رمان هایی که پیشنهاد میکنم حتما بخونید

فواید زلزله

مراحل کامل اجرای پل ها و انواع آن

آشنایی با انواع پلها و ساختار آنها

فناوری های نوین ارتباطی و تاثیر آنها بر ارتباطات انسانی

تاریخچه شهرنشینی و شهرسازی

پست چهارم .فناوری های نوین ارتباطی و تاثیر آنها بر ارتباطات انسانی