طرح پیشگیری اجتماع محور

مقدمه

سازمان بهداشت جهانی درسال 1978 در آلماتا با تاکید بر نقش مشارکت مردم بر گسترش سلامتی ، ودر 1984 در اتاوای کانادا ، باتدوین منشور آتاوا وپذیرش آن ازطرف اعضاء ارتقاءسلامت را به عنوان دیدگاه تازه ای دربهداشت جهانی دربرابر دیدگان سیاست گذاران وبرنامه ریزان سلامت درکشورهای جهان قرار داد. بدین ترتیب ،ارتقاءسلامت با تعریف« توانمندسازی مردم برای کنترل عوامل موثربرسلامتی شان» محورفعالیتها وبرنامه سلامتی سازمان بهداشت جهانی قرارگرفت.

به دنبال این دیدگاه نوین ، تاکیدبرفرد ونقش خاص درمانگر، که زیربنای بهداشت فردی وروانشناسی سلامتی بود کم رنگ شد.واجتماعات کوچک(community) ومشارکت مردم ، موضوع مطالعه گرایش جدیدی به نام برنامه های اجتماع محور شد.

دربرنامه های اجتماع محور، فرایندهای خدماتی ورفاهی و ارتقایی و مسئولیت معطوف به آنها را به افراد خانواده و جامعه انتقال می دهیم و افراد اجتماع در تمام مراحل برنامه( نیازسنجی، اولویت بندی ، برنامه ریزی ، اجرا وارزشیابی برنامه ) مشارکت فعال دارند.برنامه های اجتماع محور درسه سطح

1- محله ها 2- محیطهای کار 3- محیطهای آموزشی اجرا می شوند.

یکی از مهمترین مشکلات مربوط به جوانان که گستره جهانی پیداکرده، ابتلابه انواع مواد مخدرو رونگردان است.رشد فزاینده این معضل ازنظر تعداد مصرف کننده وتغییر ماده مصرفی از سنتی به مواد شیمایی و صنعتی – روانگردان ها و پایین آمدن سن شروع مصرف ، عواض و آسیبهای اجتماعی ، فردی ، اقتصادی و... اهمیت پیشگیری از اعتیاد و مداخله لازم نوجوانان وجوانان درمحلات یا مدارس ضرورت تام دارد.

اعتیاد به عنوان یک مقوله ناهمگون وآزاردهنده وجدان جمعی، نیازمند اراده جمعی است .

تعریف واژه ها

1- ارتقاء سلامت روان

حالتی از آسایش هیجانی و رفاء اجتماعی است که درآن فردبه توانایی خود پی می برد،بافشارهای روانی متعارف زندگی مدارامی کندوبا بهره مندی و به گونه ای مثمرثمرکارمی کندوقادر است درمحیط خودنقش ایفاکند.

2- مشارکت

مشارکت : یعنی فرصت سازی برای حد اکثر توافق گیری و تصمیم گیری براساس نظراکثریت گروههای ذینفع ، مشارکت به معنی وجودانگیزه درتمام افراد برای طراحی ،اجرا،وارزیابی یک فعالیت است.

احساس خوب داشتن پس از انجام یک فعالیت مشارکتی بخودی خود باعث ارتقاء سلامت روان وجمع آن فرد می شود.

آموزش مشارکتی شيوه ای از آموزش است که طی آن، مشاركت ذينفعان اساس هر گونه برنامه آموزشي قلمداد مي گردد. به عبارت ديگر، در اين شيوه، گروهی از آموزش گيرندگان فعالانه در امر آموزش خود درگير شده و با ايجاد فضايي مطلوب برای هم آموزی خودشان ( با کمک موسسات غير دولتي، تيم های محلی، رهبران محلی و بالاخره متخصصان) روند آموزش ها را هدايت و نتايج را ارزيابی می نمايند. بر همين اساس نيز اين شيوه آموزش، جهت اجرا در برنامه های اجتماع محور و ارتقاء سلامت تهيه گرديده و در همان راستا اجرا می گردد. مسلما به هر ميزان كه فرايند مشاركت آموزش گيرندگان در برنامه هاي آموزشي افزايش يابد آموزش مشاركتي تر و از اين حيث مطلوب تر است.

بیان مسئله

با توجه به بررسی های بعمل آمده در این محله وشناخت ویژگی های فرهنگی ومحیطی و اجتماعی محله مورد مطالعه و اینکه محله در حاشیه شهر با بافت سنتی و قدیمی با مردمانی خونگرم وساده و سطح تحصیلات پایین و با ساختار اجتماعی پایین و وفور جمعیت نوجوان و دارابودن سطح کم فرهنگی ( فقر فرهنگی ) ناشی از کم سوادی یا بیسوادی والدین و مهم تر از اینها وجود چند نفر معتاد در این محله . ما را برآن داشت تا با در کنار هم گذاشتن عوامل گوناگون و وضع موجود و با درنظر داشتن پیامدهای سوء مصرف وجود معتادین در محله و نا آگاهی دیگران ونبود مراکز تفریحی و ورزشی جهت پرکردن اوقات فراغت و اینکه شهری مرزی است و بیکاری قشر جوان و حتی فارغ التحصیل و پدیده مهاجرت افراد برای بدست گرفتن شغلهای فصلی مانند رفتن به کوره های آجرپزی و یا چیدن سیب و میوه جات دیگر و... از عوامل اساسی سردرگمی و ایجاد تنش و اضطراب و عاملی درجهت از بین بردن آسایش و یا بهداشت روانی فرد به عنوان عامل گرایش به رفتارهای پرخطر و نهایتا زمینه مساعد گرایش به اعتیاد و عدم اطلاع از شاخص های اصلی تربیت در عصر هزاره سوم . نسبت به تشکیل گروههای CB) و مداخله اجتماع محور 1- به جهت افزایش سطح آگاهی ، نگرش ، و رفتار افراد محله در با ره مواد مخدر .و پیامدهای سوء مصرف آن و2- کاهش عوامل مخاطره آمیز ( گرایش به اعتیاد – دوستان ناباب - ... و3- افزایش عوامل مخاطره آمیز ( آموزش مهارتهای اساسی زندگی – تقویت ارزشها و تغییر نگرش و.. 4- حمایت از نوجوانان وجوانان در معرض خطر5- توانمندسازی گروهها محله در مواجهه با آسیبهای اجتماعی

5 –توانمند سازی افراد محله 6- بالابردن مشارکت اهالی محله در امور فرهنگی و رفاهی اجتماعی محله 7-- ظرفیت سازی محله

راهبردها

1-آموزش وآگاهسازی ( افزایش دانش پایه و اصلاح اطلاعات ونگرش مردم در مورد سوء مصرف مواد مخدر

1- عمل دراجتماعات کوچک : ارتقای مشارکت افراداجتماع کوچک دربرنامه ریزی واجراء برنامه

2- حمایت گری : هماهنگی بین بخشی وجلب نظر نهادهای مدنی و دولتی

3- اقتدارافزایی: فعالیتهای که منجر به کشف وتقویت توانایی های فرد وگروه می شود.

4- مهارت پروری : ارتقاء مهارتهای فردی و مهارتهای مشارکتی محله

محل زندگی مردم به عبارتی دیگرمحل سکونت تعدادی از افراد به نام اهالی محل است . .

*) شناخت فرصتها و تهدیدها محله لزوما از خصوصیات گروه یا سیستم های پویا برخوردار نیست. درساختار محلات ، محله می تواند به تمامی یک اجتماع کوچک باشد ، یا از اجتماعات کوچک متعددی تشکیل شده باشد. این اجتماع کوچک

می تواند بسیارتوانمند باشد یا کلا ناتوان و آسیب دیده .

تسهیل گر: هدف تز کا ربا اجتماعات کوچک ، دربرنامه پیشگیری از اعتیاد اجتماع محور ، تسهیل فرایند توانمندسازی مستمر اجتماع کوچک به سمت کنترل عوامل موثر بر سلامتی ، بخصوص درمقابله با مشکل اعتیاد

تسهیل گر ، تسهیل کننده این فرایند است.اوفردی است که ضمن آشنایی با اجتماع کوچک و تعاملات وساختارآن ،با دانش لازم برای تاثیر گذاری لبر اجتماعات کوچک و حرکت دادن آن به سوی جاده سلامتی

آشناست .

مراحل ورود به اجتماع کوچک ( محله)

1- آشنایی با اجتماع :

*) شناخت ارزشها

*) شناخت نگرشها

*) شناخت ویژگی های فرهنگی

*) شناخت ویژگیهای محیطی

*) شناخت ویژگیهای اجتماعی

*) شناخت نقاط و ضعف محله

تذکر: اطلاعات نسبت به اجتماع کوچک مانند محله باید به روز باشد.

ارزیابی محله ( تحلیل وضعیت محله)

ارزیابی محله اولین مرحله درهرمداخله اجتماع محور است و پایه واساس بهبود ارتقاء سلامت اعضاءاجتماع است.

نقش ارزیابی محله : یعنی شناسایی عواملی که سلامت یک جمعیت را تحت تاثیر قرارداده ( مانند سطح تحصیلات پایین و با ساختار اجتماعی پایین و وفور جمعیت نوجوان و دارابودن سطح کم فرهنگی ( فقر فرهنگی ) ناشی از کم سوادی یا بیسوادی وا لدین و مهم تر از اینها وجود چند نفر معتاد در این محله )و امکان دردسترس قرار گرفتن منابع داخل اجتماع رابرای مواجهه با این فاکتورهه به طور شایسته فراهم می کند.دریک مداخله اجتماع محور ، اعضای اجتماع درشکل گیری مشارکت ها ، جمع آوری اطلاعات مربوط به مشکلات محلی ، تعیین اولویت ها و شناسایی منابع برای برنامه ریزی سلامت اجتماعی ، برنامه ریزی و اجرای برنامه ها ، نقش اساسی را برعهده دارد

3 - هماهنگی اولیه با افراد کلیدی

هماهنگی اولیه با افراد کلیدی و معتمدین و مسئولین محلی با تشکیل جلسات ، صحبت های غیر رسمی و چهره به چهره رویکرد اجتماع محور توضیح داده شده و هدف از اجرای طرح با درنظر گرفتن مسائل مشکلات و... بررسی وتوضیح داده می شود

توجیه مسئولین و افراد کلیدی ( امام جماعت مسجدو افراد ریش سفید ، باسوادان و شورای محل و...)مهمترین قسمت ورود به اجتماع است.

2- تسهیل گر باید قبل از ورود به اجتماع ،با توجه به ارزیابی محله و با توجه به دانش و معلومات علمی و تجربی خویش از خود سوال کندکه چه کاری باید در اجتماع صورت گیرد و نقش من در اجتماع چیست؟

چگونگی کار دراجتماع کوچک

گام اول: ارزیابی نیازها(Needs assessment ) سنجش نیازهای واقعی واولویت بندی آنها

اررزیابی نیازها ازیک جمع آوری ساده اطلاعات بسیار عمیق تر است و تاثیر یک عامل را بر ابعاد مختلف فردی ، خانوادگی و اجتماعی بررسی می کنددرارزیابی نیاز ها اگر قصد مداخله وبرنامه ریزی برای حل مشکلات موجود نداشته باشد تنها هزینه ومنابع را به هدر داده ایم و اعضای جامعه را دلسرد می کنیم .

ارزیابی محله اولین مرحله درهرمداخله اجتماع محور است و پایه واساس بهبود ارتقاء سلامت اعضاءاجتماع است.

3 - هماهنگی اولیه با افراد کلیدی

چگونگی کار دراجتماع کوچک

گام اول: ارزیابی نیازها(Needs assessment ) سنجش نیازهای واقعی واولویت بندی آنها

1- ساختار جمعیتی ( تعداد افراد – تفکیک جنسیت – سطح سنی

2- ساختار محیطی ( حاشیه نشینی – و....

3- سطح زندگی ( مرفه – بی بضاعت و....

4- مذهب ( شیعه – سنی – مسیحی – و...

5- فرهنگ ( شهری – روستایی – پایین شهر – بالا شهرو....

پله اول :

جمع آوری اطلاعات درحیطه های

این کار شامل گردآوری اطلاعات ارزیابی و تفسیر آنهاست به نحوی که سیمای روشنی از وضعیت جامعه یا محله به دست آید.در حقیقت دستیابی به اطلاعات لازم درزمینه مشکلات اجتماعی منطقه ویا محله این کار را می توانیم به روشهای زیر انجام دهیم.

1- پرسشنامه ( بررسی عوامل مخاطره آمیز فردی – اجتماعی و ... و و عوامل محافطت کننده ....

2- مشاهده مستقیم ( بازدید ازمحله و ازنزدیک با مشکلات و مسائل اجتماعی و سطح سلامتی عاطفی و روانی افراد محله و وضعیت فرهنگی افراد آشنا شدن و...

3-مصاحبه حضوری ( ورود به داخل محله و مصاحبه با جوانان ، افراد کلیدی ، و امام جماعت و

پله دوم

تعیین اولویت هاست که باید به ترتیب اهمیت ووسعت انجام شوندزیرا منابع موجود همواره برای برآوردن همه ی نیازها کم است.

درتعیین اولویت ها باید به این نکات توجه شود

1- محدودیت های اقتصادی

2- مشکلات و بیماریهای قابل پیشگیر ی با هزینه های کم ( اعتیاد ویا کمک به معتادان )

3- توجه و پیشگیری درمورد اشخاص جوان ترکه روی آنها سرمایه گذاری های سنگین اجتماعی می شود

4- نبودمراکز تفریحی و ورزشی و فعالیتهای جایگزین

گام دوم

ارزیابی منابع ( تعیین منابع داخلی و خارجی و شناسایی شریکها و نهادهای سرمایه گذار)

جهت سادگی تحلیل منابع را به دوبخش

1- منابع انسانی ارائه دهنده خدمات 2- ومنابع غیر انسانی تقسیم می کنیم.

نیروی انسانی ( منابع انسانی) هرنیروی ارائه دهنده خدمات دارای سن ، جنس و تحصیلات مشخص است که می توانیم دریک برنامه ریزی اورا جزء نیروهای مناسب و یا غیر مناسب طبقه بندی کنیم به طور مثال محله دارای افرادی است که درزمینه کامپیوتر ، فعالیت های هنری ، ویا خدمات روانشناسی و کمکهای ی در زمینه حمایتهای عاطفی روانی و یا مددکاری و... اطلاعات کافی دارند. که می توان ازهمان منابع با هزینه کم تر برای آموزش افراد محله استفاده کرد.

مشارکت تنها درزمینه مشارکت مالی و اقتصادی نیست بلکه می تواند حیطه وسیعی از اطلاعات مشاوره به افراد سرمایه گذاری فنی و تجربی در امر سلامت روان و احساس مسئولیت درقبال ارتقای سلامت جامعه را دربرگیرد.مثلا جلب مشارکت مسئولین – ومعتمدین محله –( افراد کلیدی) به منظور پشتیبانی از اجراء طرح یا استفاده از مراکز مشاوره حضوری سازمان بهزیستی و یا مراکز دیگر باشد.

ب) بخش منابع غیر انسانی

1- خدماتی که توسط نیروهای خودی ارائه می شوند و یا خدماتی که توسط سایر بخشها ارائه می شود ولی درخدمت طرح ماست ( نظیر همکاری نهضت سواد آموزی درطرح آگاه سازی _ هلال احمر و یا غیر مستقیم فعالیتهای آموزش وپرورش و یا بهزیستی جهت ارتقاء سلامت روانی و عاطفی و خدمات مددکاری )

گام سوم اجرا

براساس نیازسنجی و سپس اولویت بندی نیازها تیم های از مردم محله برای حل نیازها و مشکلات محله ایجاد می شود و سپس با رای مردم مسئولینی برای این کمیته ها ازمیان افراد داوطلب انتخاب می شوند تابا زیر مجموعه های ( افراد داوطلب درتیم )به فعالیت بپردازند .

مثال: کمیته رفاهی برای حل مشکلات رفاهی محله – کمیته بهداشت روان برای آموزش و آگاهسازی

درحین اجراءبرنامه اجتماع محور، افراد محلی به آموزش هایی نیاز دارند که این آموزش ها دردوسطح عمومی و تخصصی ارائه می شود اما بیش از آغاز باید اصول آنرا دانست.

1- علاقه

این یک اصل روان شناختی است که مردم دوست ندارند به سخنانی گوش دهند که مورد علاقه آنان نیست از این رو باید آموزش ها به علاقه مردم وابستگی داشته باشد آموزشگر باید نیازهای واقعی مردم را دریابد.

2-مشارکت :

مشارکت واژه کلیدی در آموزش است – مشارکت برپایه اصل روان شناختی آموختن فعال قراردارد.

( بحث پانل – کارگاه آموزشی و تمرین شبیه سازی- کلاس های آموزش خانواد- آموزش عملی و کارگاهآموزشی مهارتهای اساس زندگی برای نوجوانان ، همگی فرصتهای رابرای آموختن فعال ارائه می دهند.

3- ادراک: باید برای آموزش سطح شناخت ، آموزش و سواد مردمی که باید آموزش داده شود ، مشخص گردند. یکی از موانع ارتباط با مردم به کار بردن واژهای است که مردم نتوانند درک کنند درروند آموزش باید همواره با زبانی که مردم بفهمند باآنها ارتباط برقرار شود واژهای عجیب و غریب بکار برده نشود.

5- از دانسته به نادانسته

در کار آموزش ، سلامت روان از دانسته ها به سوی نادانسته ها پیش می رود یعنی کار ازجایی که مردم هستند وبا آنچه مردم می دانند آغاز می شود سپس به سوی آگاهی دادن های تازه پیش

می روند.برای این کار دانش کنونی مردم را به عنوان آویزی به کار گرفته و دانش تازه ای به آن می آویزندو این دانش های نوشناخته تازه و گسترده به همراه خواهد آورد.

6- روابط انسانی خوب

آموزش در درجه اول یک موضوع ارتباطی است. مطالعات نشان داده است که دوستانه بودن حُسنِ روابط فردی آموزشگر مهم تر از تخصص فنی اوست ودر آموزش به مردم ، روابط نیکوی انسانی بیشترین اهمیت را دارد.

استراتژی ارتقاء سلامت روان درجوانان و بالاخص دردوران بلوغ ، بیشترین تاثیر رادربهبود وضعیت سلامت جوامع داشته است.تاسیس مجامع و انجمن های حمایتی و تشویق رفتارهای سالم و فعالیت های جایگزین فرهنگی (مسابقات هنری – مسابقه علمی – کارهای دستی و...) فعالیتهای جایگزین ورزشی

( مسابقات ورزشی و تشکیل تیمهای ورزشی و... ازجمله موثر ترین روش های برای ارتقاء سطح سلامت روانی افراد و خانواده ها دربرابر رفتار های پرخطر ازجمله سیگارکشیدن - اعتیاد – ) توجه به نقش کلیدی فعالیتهای جایگزین مناسب برای رفتارهای مخاطره آمیز فردی – اجتماعی – و... همیشه مورد توجه نهادهای مسئول ارتقاء سلامت روان درنزد نوجوانان وجوانان بوده است.

برقراری اتحاد بین والدین – جوانان – رسانه ها- مسئولین مدار/spanس – نیروی انتظامی – سازمانهای مذهبی – ورزشکاران – سازمانهای مردم نهاد وافراد کلیدی استراتژی ارتباطی که امکان دسترسی به اطلاعات را افزایش داده و ظرفیت لازم برای استفاده از این اطلاعات را فراهم می سازد.که می تواند دربهبود ارتقاء سلامت روان ، تصمیم گیریهای صحیح ، ارزیابی ودرک عوامل خطرازطرف افراد موثر باشد.

راه ارتباطی :

به رسانه های ارتباطی گفته می شود و برگزیدن رسانه مناسب یک عامل مهم درکارساز ارتباط است. رسانه ارتباطی باید بادرنظر گرفتن توانایی آن برای ارائه پیام ، با دقت برگزیده شود و باید به هزینه ودر دسترس بودن آن هم درموقع برگزیدن توجه شود . باید کوشش شود که پیام از راه های گوناوگون به مخاطب برسد به طوری که فرایند آموزش جالب و سرگرم کننده باشد .

این راهها عبارتند از

> فیلمهای آموزشی

> جزوات آموزشی

> پوستر

> بروشور

> رادیو وتلویزیون

گام چهارم ( ارزیابی فرایند)

همه کارهای آموزشی مستلزم ارزشیابی مستمر است. تا نفاط ضعف و موفقیت برنامه به دست آید. نباید کار ارزشیابی به پایان برنامه موکول شود. بلکه باید هراز چندی ارزشیابی انجام گیرد تا اگر برنامه با موفقیت پیش نرفت دگرگونی لازم درآن داده شود

ارزیابی فرایند یعنی اینکه برای رسیدن به هدف ، چه فرایند های بکار گرفته شده و تا چه اندازه این فرایندها خوب یا بد بوده اند در این باره شاید.

بهترین شاخص درجه مشارکت مردم ( گروه هدف)دربرنامه باشد.

گام پنجم ( ارزیابی برآمد)

این جنبه شامل میزان دستیابی به اعداف برنامه و اهداف فرعی آن دامنه فعالیت اجرا شده برنامه است.

ابزارهایی که برای ارزشیابی به ار می روند عبارتند از

1- گزارش مصاحبه ها 2- یادداشت ها 3- مشاهده جدول برنامه ها

ارزشیابی برآمد میزان مطلوب بودن دردرجه رسیدن به اهداف ومقاصد و کیفیت نتایج بدست آمده و سودمندی منابع موجود را در دستیابی به اهداف کاملا معین اندازه گیری می کند و نشان می دهد که بازده بدست امده چه قدر است و امکان تخصیص دوباره اولویت ها ومنابع رابرپایه نیازها در تغییر فراهم می آورد.

مراحل انجام برنامه مشارکتی محله محور

1- انتخاب محله مجری طرح

2- انتخاب رابط محله ( استفاده از توان علمی و تجربی انجمن های مردم نهاد((NGOفعال در امر پیشگیری و همکار بهزیستی ) و شرکت در دوره های آموزشی

3- تحلیل وضعیت محله هدف

4- تشکیل تیم پیشگیری و عضو گیری براساس روحیه مشارکتی و داو طلب بودن اعضاء

5- آگاه سازی افراد محله ( افراد کلیدی و ...) جهت اجرای برنامه

6- شناسایی و ارزیابی منابع و دروندادها ( منابع مالی ، انسانی ، فیزیکی )

7- سنجش نیازها واقعی و اولویت بندی آنها

8- تعریف اهداف و اختصاصی و برنامه ریزی توسط تیم جهت نیل به اهداف تعیین شده

9- طراحی و اجرای مناسب فعالیت با بسیج منابع موجود ( پروژه نویسی)

10- اجرای برنامه

11- حصول نتیجه

12- پایش و ارزیابی برنامه

13- باز طراحی برنامه

باز طراحی

سنجش وضعیت

تشکیل تیم

و نیاز سنجی

طراحی برنامه

تامین و بسیج منابع

چرخه طرح

ارزشیابی نتایج طرح

اجرای برنامه

پایش طرح

1- به مشارکت واقعی نوجوانان وجوانان بیش از سایر اعضاء بها داده شود

2- برگزاری جلسات به روش بحث و گفتگو به شیوه تعامل و ارتباط دو طرفه و درگیر گردن

3- تشویق نوجوانان وجوانان فعال در امر مشارکت بسیار سودمند است .

4- فراهم کردن فرصتهای برای ابراز وجود وبیان خلاقانه خود با استفاده از راهبردهای چون برگزاری مسابقات فرهنگی وورزشی و...

برنامه ریزی مناسب

تیم توانا برای اجرای پروژه

توجه به نیازهای جامعه

ظرفیت مناسب و کافی درون سازمانی

عوامل موثر در موفقیت

سایر عوامل

تعهد سایر افراد وسازمان دخیل در اجرای پروژه

برای ارزشیابی باید به این مراحل دقت کنیم

1- اهداف اختصاصی کدام است؟

2- چه فعالیتهای انجام شده است؟

3- ازچه شاخص های استفاده کنیم ؟

4- ابزار جمع آوری داده کدام است؟

5- منبع داده

6- فرد مسئول جمع آوری

7- چهار چوب زمانی

مشخصات کلی پروژه

1 –به هدف مشخصی دست یابیم

2- از یک نقطه معین شروع کنیم

3- درمحدوده زمانی اجرا نماییم

4- ازمنابع مالی ( انسانی – غیر انسانی و...) بهر ببریم

منابع :

1- مجله ایران پاک

2- جزوات و بروشورههای اداره بهزیستی

CD - 3کارگاه آموزشی پرو

طرح پیشگیری اجتماع محور

مطالب مشابه :

همسریابی رایگان

همسر یابی و همسر یابی و همسر یابی و همسر

خرد جمعی + + + + + + + +

نگهداری از زانو و درمان زانو درد

مدرسه ایرانیان استانبول

معرفی موسسه مطالعاتی وتحقیقاتی آفران

طرح پیشگیری اجتماع محور

برای اولین بار در تاریخ شیمی