نظام ارتباطات ایرانی

نظام ارتباطات ایرانی

برای شناخت نطام ارتباطات ایرانی بهتر است آن را در بستر تاریخی[1] خود مورد مطالعه قرار دهیم.تاریخ ارتباطات ایران نشان می دهد که این پدیده در مقایسه با سایر نظام های ارتباطی ویژگی های منحصر به فردی دارد.

ارتباط قدمتی به اندازه طول عمر بشر دارد و نمی توان هیچ مقطعی از زندگی بشر را بدون وجود ارتباط تصور کرد.آغاز زندگی گروهی و ضرورت همکاری بین انسان های نخستین « آنها را به جستجوی ابزاری وسیله ای برای هماهنگ کردن فعالیت های گروهی برانگیخت و در پی آن زبان حرکتی[2] به وجود امد»(محسنیان راد, ارتباط شناسی 1382)

استفاده از زبان اگرچه در میان جوامع مختلف از نظر زمانی تفاوت دارد اما در میان اکثر جوامع مشابه بوده و زندگی گروهی و یکجانشینی بوده که آن را به وجود آورده است.آنچه که به عنوان تفاوت های نظام ارتباطات ایرانی با سایر نظام های ارتباطی مطرح می شود مربوط به بعد از این دوره است.

در ارتباطات سنتی ایران عناصری وجود دارد که باعث تمایز آن از دیگر نظام های ارتباطی می شود.در نظام ارتباطات ایرانی،«مسجد،بازار،قهوه خانه،حمام عمومی، زورخانه،»(فرقانی 1382) از شاخص ترین عناصر ارتباطات سنتی در ایران هستند.

مسجد علاوه بر این که یک مکان مذهبی است،جایگاهی برای برقراری ارتباط و تبادل اطلاعات بوده است و تا حدودی کارکردهای یک رسانه را در خود جای می دهد.مسجد هم مکانی برای ارتباط فرد با فرد و هم مکانی برای ارتباط گروهی بوده است.در این مکان منبر یک «رسانه عمومی»(فتحی 1358) به حساب می آید.ارتباط دراین مکان و با استفاده از این وسیله ارتباطی ویژگی های خاص خود را دارد.کسی که در این جایگاه قرار می گیرد نسبت به مخاطبان خود برتری های دارد و می تواند افکار و ایده های خود را به آنان القا کند و به ندرت مواردی پیش می آید که مخاطبان نسبت به گفته های وی اعتراض کنند.قرار گرفتن در این جایگاه به فرد قدرت می بخشد.اعتراض به فردی که در این جایگاه قرار گرفته واکنش سایر مخاطبان را به دنبال خواهد داشت.همچنین «برد اطلاعاتی و سرعت انتقال پیام از طریق منبر نسبت به ارتباطات بین فردی بیشتر است.»(همان)در اینجا ارتباط حالتی یک طرفه دارد و کم تر تعاملی است.

بازار،اگرچه کارکرد اقتصادی بارزتری دارد اما نباید از نقش ارتباطی و اجتماعی چشم پوشید.ارتباطات در بازار تعاملی تر و فردی تر است.به عبارت دیگر «نوع ارتباطی که در بازار برقرار می شود افقی است نه عمودی.»(محسنیان راد, ایران در چهار کهکشان ارتباطی 1384) «بازار همواره از مناسب ترن مکان ها برای گسترش اخبار و اطلاعاتی بوده است که از مراکز مذهبی،آموزشی،اجتماعی،اداری و اقتصادی می رسد.»(فرقانی 1382)

قهوه خانه نیز از دیگر عناصر مهم نظام ارتباطات سنتی ایرانی محسوب می شود.در این قهوه خانه ها نویسندگان،هنرمندان،و اقشار مختلف از طبقات گوناگون گرد هم می آمدند و قهوه خانه مرکز تبادل جدیدترین اخبار و رویدادها و بحث و گفتگوها بود.نقالی و پرده خوانی از مهم ترین سرگرمی های موجود در قهوه خانه بود.«قهوه خانه در کنار نقش های دیگرش در جامعه همچون تامین امکانات تفریحی و گذران اوقات فراغت،یک مکان زنده و پر ماجرای ارتباطات فرهنگی بوده است.»(همان)

به طور کلی با توجه به زمینه های موجود در نظام ارتباطات سنتی ایران مهم ترین ویژگی ای که می توان برای این نظام قایل شد شفاهی بودن و تکلم محور بودن آن است.نظام ارتباطات ایرانی بیش تر از این که مبتنی بر کتابت باشد مبتنی بر تکلم است.ایرانی ها « اقامتی کوتاه در کهکشان گوتنبرگ داشته اند.»(محسنیان راد, ارتباط شناسی 1382) و به سرعت وارد کهکشان مارکنی و استفاده از وسایل ارتباط جمعی شده اند.

ویژگی دیگر نظام ارتباطات ایرانی مرکز محور بودن آن است.این ویژگی را می توان به خوبی در رسانه عمومی «منبر» و بعد از آن در نقالی ها و پرده خوانی ها مشاهده کرد.این ویژگی ارتباطات سنتی ایران را تا حدودی می توان در نظام رسانه ای کنونی آن نیز مشاهده کرد،اگرچه تفاوت های زیادی نیز در این زمینه وجود دارد.« اقتدارگرایی در فرهنگ عامه مردم ایران الگوی خاموش و پنهان است.»(احمدی علی آبادی بدون تاريخ) و نمود این ویژگی را می توان در فرش ایرانی به خوبی مشاهده کرد که تمام نقشمایه های آن به سمت یک مرکز قدرتمند گرایش دارند.(همان)

یک پژوهشگر مطالعات فرهنگی چنانچه بخواهد در بستر[3] جامعه ایرانی به تحقیق بپردازد لازم است این ویژگی ها را مد نظر قرار دهد .
منابع

احمدی علی آبادی, کاوه. “زيباشناسي تطبيقي در خانواده هاي ايراني و غربي.” وب سایت جامعه شناسی ایران. (دستيابی در 1387) به آدرس:

http://sociologyofiran.com/index.php?option=com_content&task=view&id=692&Itemid=54

فتحی, اصغر. منبر،به عنوان یک رسانه عمومی در اسلام. تهران: انتشارات پژوهشکده علوم ارتباطی و توسعه ایران, 1358.

فرقانی, محمد مهدی. درآمدی بر ارتباطات سنتی در ایران. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها, 1382.

محسنیان راد, مهدی. ارتباط شناسی. تهران: سروش, 1382.

—. ایران در چهار کهکشان ارتباطی. تهران: سروش, 1384.

..................................................

نظام ارتباطات ایرانی

مطالب مشابه :

خلاصه کتاب : درآمدی بر ارتباطات سنتی در ایران

جامعه سنتی جامعه مدرن

ارتباطات ديني و جهاني شدن؛ رسانه هاي سنتي و مدرن

نظام ارتباطات ایرانی

رسانه ها و فرهنگ و ارتباطات دینی