برداشت زرشک

برداشت محصول زرشک در یک مرحله صورت می گیرد و در صورتی که بارانهای زود هنگام پاییزه به وقوع نپیوندد می توان زمان برداشت را تا دستیابی به کیفیت عالی میوه از نظر طعم به تاخیر انداخت زیرا میوه های نارس کاملا ترش و تاحدودی گس هستند (البته میوه های کمی نارس برای تهیه ژله می توانند مورد استفاده قرار گیرند.در برخی سالها با ریزش بارانهای زود هنگام پاییزه (به دلیل محدود بودن امکانات باغداران) در طول دوره خشک کردن زرشک مشکلاتی ایجاد می گردد و محصول در خرمن گاه فاسد شده و یا آسیب می بیند لذا زرشک کاران برای اجتناب از اثرات نامطلوب این گونه بارشها معمولا زرشک را زودتر از موقع مناسب آن برداشت می نمایند.برداشت زرشک به دلیل نازکی پوست میوه و همچنین وجود خارهای فراوان و تراکم شاخه ها در این درختچه یکی از مشکل ترین و پرهزینه ترین مراحل تولید این محصول است در حال حاضر برداشت زرشک به روشهای زیر انجام می شود: 

الف) روش خوشه چینی (چیدن خوشه ها به وسیله دست(

در این روش خوشه های میوه به وسیله دست تک به تک چیده شده و بر روی پارچه پهن شده و در زیر درختچه یا به داخل سبدها یا جعبه های چوبی ریخته و به محل خشک شدن منتقل می گردد. این روش به دلیل وجود خار در کنار هر خوشه بسیار وقت گیر بوده و کارگر ماهر نیاز دارد. در روش خوشه چینی هر کارگر با 8 ساعت کار به طور متوسط 24-20 کیلوگرم زرشک تر در هر روز برداشت می نماید. این روش بیشتر در گذشته با توجه به دستمزد پایین کارگر در سطح باغهای کوچک تا حدودی متداول بوده است ولی امروزه کمتر کاربرد دارد. محصول به دست آمده با استفاده از این روش برداشت از کیفیت مطلوبی برخوردار است.

ب) روش ضربه ای (برداشت به وسیله ضربه زدن به شاخه ها)

در باغهای بزرگ و درختچه هایی که ارتفاع آنها زیاد است برداشت با دست امکان پذیر نبوده و اقتصادی نیست لذا با زدن ضربه به وسیله چوب بلند نسبتا نازکی به شاخه ها (ترکه زنی) میوه ها برروی پارچه های ضخیم پهن شده در زیر درختچه ریخته و به محلی خارج از باغ در فضای باز و در محلی آفتابگیر بر روی زمین و یا پشت بام منازل برای خشک شدن منتقل می گردند. سپس با زیر و رو کردن زرشک ها تا حدودی خشک شده و بعد با استفاده از جریان باد طبیعی و به وسیله چهار شاخه چوبی نسبت به جداسازی برگهای خشک از محصول اقدام می شود در نهایت توسط دستگاه های بوجاری برقی مخصوص زرشک و غربالهای دستی خارها باقی مانده برگها و خوشه های میوه های پوک و ریز و سایر مواد خارجی از زرشک خشک جدا گردیده و محصول تمیز می شود خشک کردن زرشک به این روش دارای معایب زیر است:

1. آلودگی به خار و خاشاک و حشرات موجود در فضای باز (بارگاه(
2. خطر فساد و گندیدگی محصول در اثر وقوع احتمالی بارانهای زود هنگام پاییزه
   
3. بهم چسبیدگی حبه های زرشک و خروج شیرابه در اثر زیر و رو کردن آنها
   
4. زمان نسبتا طولانی خشک شدن 15-10 روز و تیره شدن محصول در اثر تابش مستقیم آفتاب
   

استفاده از روش برداشت ضربه ای باعث شکسته شدن شاخه های جوان (این شاخه های جوان در سال بعد بیشترین محصول زرشک را تولید می نمایند و آسیب دیدن شاخه های کوتاه جوانه نما می شود که حاوی جوانه های گل سال بعد بوده و در هنگام برداشت کمی متورم اند. برداشت به این روش تناوب بازدهی در زرشک را به میزان بسیار زیادی تشدید می نماید. همچنین این روش غلط برداشت سبب ریزش فراوان برگها و ایجاد ترکیدگی در پوست میوه ها به دلیل برخورد آ«ها با خارهای تیز و شاخه ها می شود در نتیجه ترشحات خارج شده از میوه های ترک خورده به میوه های سالم انتقال یافته و مجوب بهم چسبیدگی و جذب گردو غبار و نهایتا غیر بهداشتی شدن و کاهش کیفیت محصول می گردد. روش ضربه ای متداول ترین روش برداشت زرشک می باشد ولی محصول آن از کیفیت و نرخ پایین تری برخوردار است. در روش ضربه ای هر کارگر با 8 ساعت کار به طور متوسط حدود 75-70 کیلوگرم زرشک تر در هر روز برداشت می نماید. ارتفاع انباشتگی محصول برداشت شده به این روش به هنگام خشک کردن معمولا 8-6 سانتی متر است ولی نبایستی بیش از سه سانتی متر باشد.

ج) روش شاخه بر (بریدن شاخه های حامل خوشه های میوه)

در این روش که طی 8 تا 9 سال اخیر ابتدا در روستا ساقدر و سپس در برخی روستاهای دیگر متداول شده است شاخه های حامل میوه به وسیله قیچی باغبانی بریده و به مدت طولانی حدود 2 ماه جهت خشک شدن بر روی داربستهای چوبی یا فلزی در محلهای سرپوشیده یا مسقف مانند انبارهای روستایی و حتی فضاهای باز سرپوشیده (سوله های باز) زیر سایه در مسیر جریان هوا قرار می گیرند البته در صورت استفاده از سیستم های تهویه برقی برای به جریان انداختن هوا در انبارها زمان خشک شدن کوتاهتر می شود. نهایتا با تکان دادن شاخه ها زرشک خشک مرغوبی به نام زرشک پفکی به دست می آید که قیمت بالاتری را در بازار به خود اختصاص می دهد. گاهی نیز شاخه های برداشت شده در فضای باز و برروی زمین در بارگاه قرار گرفته و در برابر تابش مستقیم آفتاب خشک می شوند. این روش برداشت با توجه به حجم زیاد شاخه های برداشت شده علاوه بر گستردگی عملیات جابجایی محصول همراه با شاخه ها مکان بزرگ و فضای زیادی را نیز جهت خشک کردن محصول طلب می نماید. ارتفاع انباشتگی شاخه های حامل میوه در این روش بهتر است بیش از 50 سانتی متر نباشد.

د) روش تلفیقی

در این روش ابتدا شاخه های پر میوه به وسیله قیچی مانند روش شاخه بر بریده شده و محصول باقی مانده بر روی درختچه به روش ضربه ای برداشت می گردد. در این روش و نیز روش شاخه بر همزمان و همراه با برداشت زرشک تا حدودی هرس درختچه نیز به صورت ناخواسته و خارج از کنترل انجام می شود.

ه) سیستم برداشت مکانیکی زرشک

طراحی سیستم برداشت مکانیکی بایستی با توجه به خصوصیات درختچه، مثل خاردار و متراکم بودن، ترد و شکننده بودن شاخه ها، شکل خوشه ای میوه و لطیف و نازک بودن پوست حبه های زرشک، انجام شود. البته در این رابطه هرس ویژه هم ضرورت دارد. برداشت مکانیکی بایستی با حداقل خسارت به درختچه و میوه ها همراه باشد و معمولا محصول برداشت شده جهت فراوری مورد استفاده قرار می گیرد.یکی از روشهای برداشت مکانیکی زرشک در صورت هرس و فرم دهی آن به روش یک تنه ای و کاربرد اتفون استفاده از ماشینهای تکان دهنده است بازوهای الین دستگاه ها تنه را در بر گرفته و با ایجاد ارتعاش سبب ریزش میوه ها بر روی قابهای گیرنده با پوشش برزنت یا کرباس می شوند. روش دیگر استفاده از ماشینهای برداشت بالای ردیف است که برداشت محصول درختچه های هرس شده به صورت پا کوتاه را با حرکت برروی ردیف ها انجام می دهد.روش دیگر استفاده از سیستم های مکنده است که این سیستم با طراحی یک دستگاه ساده در سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی خراسان و در سه مرحله برای برداشت مکانیکی زرشک بی دانه مورد آزمایش قرار گرفت. برداشت ماشینی به وسیله مکش پس از تیمار بااتفون آسان تر بوده و محصول برداشت شده جهت فرآوری مناسبتر است.