معرفی اسبهای نژاد ترکمن

اجداد اسب های ترکمن امروزی درطول تاریخ ایران توسط رهبران بزرگی چون داریوش هخامنشی به کار گرفته می شدند. در سپاه داریوش سی هزار رأس اسب ترکمن وجود داشت که پیروزی های لشگریان او مدیون تلاش این اسبها بوده است.

در حدود 2000 سال پیش یونانیان اسب هایی را به سرزمین خود بردند که به اسب ترکمن شباهت بسیاری داشتند. تعدادی معادل 5000 اسب شرقی نیز توسط اسکندر از ایران به نواحی یونان انتقال یافت . یونانی ها از این اسبها برای سواری ، مسابقات و جنگ استفاده می کردند.(شواهدی وجود دارد که بوسفالوس اسب محبوب اسکندر از نژاد ترکمن بوده است.)

ما در ایران ثروتی داریم با سابقه ای به طول تاریخ تمدن جهان به نام اسب بومی ایران با ویژگی های منحصر به فرد که به گواه تاریخ جد تمام اسبان اصیل و خوب جهان امروزی است و به صورت تنوعی کم نظیر در سرتاسر ایران به عنوان حیوان بومی یافت میشود.
اجداد اسبان ترکمن ابتدا در اصطبل های سلطنتی قوم ماد پرورش یافته اند وسپس به خراسان منتقل شده اند.

پیشینه اسب ترکمن :

از گور های سکایی یافت شده در پازیریک واقع در کوه های آلتای آثاری از اسب ترکمن مربوط به 400 سال قبل از میلاد به دست آمده است . حالت قرار گرفتن گردن ، شکل و استخوان بندی صورت و سایر اندام های این اسبها خود دلیل بر صحت این مطلب است . سکاها در هزاره ی سوم پیش از میلاد در شمال دریای خزر و حوزه ی سیحون گسترش یافتند . (سکاها از اقوام آریایی آسیایی مرکزی بودند) بی شک آنها نخستین قومی نبودند که اسب را اهلی کردند ولی از نخستین اقوام آسیای مرکزی بودند که سوارکاری را فرا گرفتند.

قابلیتهای متمایز کننده اسب ترکمن که این نژاد را در مقایسه با سایر اسبهای دنیا متفاوت جلوه می دهد ، توانایی این اسب در جهت شرکت در مسابقات پرش ، سه روزه و حتی استقامت و کسب موفقیتهای چشمگیر در این مسابقات می باشد.
بقایای اسبهای ترکمن به چهار صد سال قبل از میلاد به مدفن کشته شدگان سکایی ها برمیگردد ،که همانند اسب های دونده امروزی ایران ، باجل و نمد پوشانده می شدند و عقیده بر آن بود که اسب ها پس از مرگ ، همراه خادمین خود به آسمان ها خواهند رفت ، بنابراین اسب های ترکمن همراه با صاحبان و خدمت گزاران خود دفن می شدند.

هم اکنون اسب های ترکمن در ترکمنستان ، جنوب قزاقستان و شمال قفقاز و ايران یافت می شوند . ترکمنها بر حسب شرایط منطقه ای و جغرافیایی به سه طايفه ی اصلی به نام های گوگلان ، یموت و تکه ها تقسیم گشته اند که هر یک دارای زیر شاخه هایی می باشند . نام گذاری تیره های اسب های ترکمن داشتن اسب های گران بهای گوگلانی و جرجانی (گرگانی) به خود می بالید.
شاردن در سیاحت نامه خود می گوید:اسب های ایرانی بهترین و زیباترین اسب های مشرق زمین بوده و از نظر قد ، بلند تر از اسب های سواری انگلیسی است . محل پرورش اسب های ترکمنی که یکی از نژادهای معروف جهان است ترکستان روس و ترکمن صحرای ایران می باشد.
از مهم ترین خصوصیات اسب ترکمن مقاومت به راهپیمایی های طولانی ، تحمل گرما و حرکت بسیار سریع و تند است که طی تاریخ چند هزار ساله خود از لحاظ چابکی و استقامت مورد تحسین ترکمن ها بوده است.

امروزه نژاد آخال تکه به عنوان الگوی اسب های تیپ ш پرورش اسب است . اسب های این گروه دارای ارتفاعی حدود 150 تا 160 سانتی متر یا بدن طویل و باریک ، گوش های دراز و گردن طویل می باشند . ما چهار تیپ داریم : دو تیپ کوتاه و دو تیپ بلند که ترکمنی جزء بلند است.
یقیناً اسب ترکمن در به وجود آمدن نژاد تروبرد نقش داشته است . مسلم است که حدود 300 سال پیش نژاد تروبرد از چند اسب معروف دنیا به وجود آمده که یکی از آنها اسبی به نام بایرلی ترک می باشد و شکی نیست که اسب ترکمن است . اسب دیگر به نام دارلی عربین می باشد که از اسب های عرب ناموفق بوده و از خون آخال تکه پدید آمده است.

ولی اسب های ترکمن برای مسابقات با مسافت های طولانی اصلاح نژاد شده اند.
ترکمن ها که از ورزش های سوار کاری فقط اسب دوانی را میدانستند ، با سیاست غلط دولت یعنی در یک گروه قرار دادن اسبهاي وارداتيبرای بالا بردن سرعت اسب های خود از سیلمی های خارجی در بارور کردن مادیان های خود استفاده کردند.بنابراین بهترین سیلمی های ترکمن در شهر ها و روستا های ترکمن صحرا زیر ارابه ها و در زمین های کشاورزی به شخم زمین ها و کار در مزرعه مشغول شدند.در نتیجه از سال 1375 به بعد اسب ترکمن خالص متولد نشد، مگر در روستا هایی که به اسب های خارجی دسترسی نداشتند یا گله هایی که بی سرپرست در کوهها و دشت ها سرگردان شدند.
اصولاً عوامل مختلف محیطی قادر هستند که بر روی اسب تأثیر گذاشته و گاهی شناخت آن را دشوار سازند قبل از آنکه به ذکر برخی از استاندارد های نژادی این اسب بپردازیم لازم است به این عوامل اشاره شود . عوامل مختلفی مانند : تغذیه ، آب و هوا ، نحوه ی پرورش ، تیمار و نحوه ی تمرین دادن و آموزش به حیوان بر برشد و نمو پیکر اسب تأثیر فراوان می گذارد که به نظر می رسد دو عامل اساسی تأثیر منفی خود را بر رشد و نمو این حیوان خصوصاً در منطقه ی ترکمن صحرا و جر گلان و نواحی از بجنورد گذاشته اند.

نخست به دلیل اقتصادی نبودن این حیوان در حال حاضر اکثر پرورش دهندگان نستی این نژاد،توانایی این که جیره ی مکفی در اختیار این حیوان ق رار دهند را نداشته اند و متأسفانه این امر با زود به کار گرفته شدن آنها آن هم در سنین نزدیک به بلوغ اثرات مضاعف منفی خود را ایجاد نموده که در نهایتاًمنجر به آن می شود که این اسب ها نتوانند پتانسیل ژنتیکی خود را در مورد بسیاری از کاراکتر های ظاهری به ظهور برسانند.
نکته ی دیگر آنکه بر اساس سنت های قدیمی ترکمن ها در پرورش اسب برای آنکه چربی اضافی و مازاد بدن حیوان را بسوزانند با نمد پیچی و به اصطلاح عرقگیری حیوان پوشش چندین لایه را بر روی اسب انداخته و بدن وی را کاملاً می پوشانند که این امر نیز موجب عدم تأمین ویتامین D از طریق تابش نور خورشید به سطح پوست حیوان و در نتیجه عدم جذب کلسیم و متعاقب آن فسفر می شود و این امر نیز در صورتی که این ویتامین و کلسیم و فسفر از طریق جیره و یا به صورت مکمل ها به اسب نرسد موجب کوتاه شدن قد و جثه حیوان می شود.
شاید به همین دلیل تا حدود زیادی بر آورد قابلیت های واقعی اسب های ترکمن ایران از ظاهر آنها مشکل باشد.اسب های ترکمن یکی از قدیمی ترین نژاد های دنیاست.

اسب های ترکمن به خاطر داشتن استقامت در برابر شرایط نا مساعد محیطی و نیز شجاع بودنشان معروف هستند.یکی از صفات برجسته ی های ترکمن طولانی بودن عمد باروری این نژاد در مقایسه با سایر نژاد ها می باشد.
شاید در مورد اسب های ترکمن خیلی غیر عادی نیست که حتی پس از بیست سال سن و کشش با مادیان ها بتوانند کره های خوبی تولید کنند.

ویژگی های خاص اسب های ترکمن :

همانگونه که ذکر شد مهمترین ویژگی های این نژاد عبارت است از: سرعت ، قدرت ، استقامت ، فرمانبرداری و شجاعت ، این خصایص در حد کمال در اسب ترکمن جمع شده و این اسب را برای استفاده های مختلف در مسابقات مختلف ورزشی ، جنگ ، مسافرت ، مسابقات زیبایی و حتی در امور کشاورزی مناسب نموده است.
اسب های ترکمن دونده های خوبی برای مسابقات اسب دوانی با مسافت های طولانی هستند و به دلیل برخورداری از مفصل خرگوشی بسیار مناسب به لحاظ وسعت و زاویه در پرش از موانع،خیلی نرم واطاعت پذیرند.

خصوصیات ظاهری اسب ترکمن :

1) شانه:بلند و شیبدار نسبتاً عضلانی
2) سر:صورت کشیده،ظریف و استخوانی و معمولاًهیچ گونه تقعری در نیم رخ نداشته و کاملاً مستقیم بوده ، در تعدادی کمی برجستگی مشاهده می شود.سر با زاویه 45 درجه روی گردن قرار گرفته است
3) کمر و پشت:طویل و کمی فرو رفته
4) کپل:کم شیب و بیضوی و با عرض خوب و فاقد برجستگی آشکار
5) شکم:شکم تازی(در امتداد سینه و در انتهای خلفی اندکی جمع می شود)
6) جدوگاه:کاملاً برجسته
7) اندام حركتي:مستقیم وشاقولی،بلند و موزون با مفاصلی قوی و تاندون های برجسته،معمولاً فاقد موی اضافی در ناحیه ساق و بخولق
8) گوش ها:ضمن داشتن ظرافت در مقایسه با سایر نژاد ها مثل اسب های عرب،کمی بلند تر می باشند
9) چشمان:نسبتاً درشت،و اکثراً فاقد حدقه ی برجسته می باشند
10) بینی:انتهای بینی و منخرین کاملاً صاف است و گونه ها برجستگی ندارند
11) گردن:بلند و کشیده با اتصال قوی و مناسب به بدن با زاویه نسبتاً عمود به شانه ها متصل می شوند و فاقد حالت قوسی ناحیه بالای گردن
12) سینه:نسبتاً باریک(نسبت به جثه حیوان عرض کمی دارد)
13) یال و دم:کم مو ولی بلند با تراکم کم،محل اتصال دم به بدن کمی بالا تر از سایر نژاد ها است و به همین دلیل نگه داشتن دم دیده نمی شود
14) سم:در تیره یموت بر خلاف آخال تکه قوی و مستحکم است ولی به طور کلی در مقایسه با سایر نژادها سم ها ضعیف و شکننده می باشند،سم ها اغلب سفید رنگ و کوچک هستند
15) رنگ بدن:بیشترین فراوانی رنگ در در این نژاد رنگ های کهرطلایی و کرنگ و قره کهر و سمندو نیله می باشند.اسب های سیاه فراوانی کمتری دارند و از این رو رنگ های سیاه و طلایی بدون هر گونه نشان بسیار ارزشمند هستند
16) قد:در این نژاد قد در ناحیه جدوگاه در نریان ها در حدود 148 تا 5/154 سانتیمتر و برای مادیان ها در حدود 147 تا 152 سانتی متر به طور متوسط می باشند

برخی از سایر اختصاصات ترکمن:
• خلق و خوی : حیوانی است ملایم و با هوش که به خوبی آموزش می بیند.

تیره های اسب ترکمن:
به دلیل وسعت محل پرورش و تفاوتهای قومی و قبیله ای پرورش دهندگان ، به مرور زمان تیره های مختلفی از اسب های ترکمن به وجود آمده است که مسلماًهر یک از این تیره ها نسبت به سایرین تفاوت های جزئی را از خود نشان می دهند ، ولی اکثراً از نظر فتوتیپ (phenotype) و کارآیی (performace) یکسان هستند.

سه اکوتیپ اصلی اسب ترکمن عبارت اند از:یموت،جرگلان(گوگلان) و آخال تکه.

(معرفی نژاد های مختلف در پست های بعد )
تصاویری از اسب های ترکمن