ازدواج در ايران باستان

از مراسم ازدواج اصيل ايروني براي ما فقط باورهاي غلطي باقي مونده و مراسم خواستگاري، نامزدي ، عقد، عروسي، پاگشا ، آينه و شمعدان تنها جنبه تشريفات داره. در حاليكه در آئين كهن ايراني هر كدوم روش و هدف خاص خودش رو داشته ...

در ايران باستان و بنا بر قوانين دوره ساساني، دختران خود همسر خويش را انتحاب مي کردند. هنگامي که بهرام گور،پادشاه معروف ساساني از دختران يک مرد روستايي ساده درخواست ازدواج مي کند؛ روستايي، پاسخ را به دختران خود وا مي گذارد. در شاهنامه زنان دلاور و خردمندي چون کتايون و تهمينه، همسر خويش را انتخاب کرده و براي يافتن همسر خود همه مرزهاي سياسي و طبقاتي را زير پا مي گذارند.

زرتشت نيز در اوستا براي ازدواج و تشکيل خانواده منزلت والايي ديده است. در يسنا آمده است: عروس و داماد! اين کلمات را به شما مي گويم: زندگي سرشار از شادي داشته باشيد و به حقوق يکديگر احترام بگذاريد. بي گمان زندگي شيريني خواهيد داشت. زرتشتيان که تعداد آنها در دنيا بيش از 300 هزار نفر و در ايران 30 هزار نفر مي باشد پس از گذشت قرن ها مراسم مربوط به ازدواج خود را نگه داشته و بنا بر باورهاي ديرين خود رفتار مي کنند. به اين مراسم نگاه کنيم که چه اندازه زيبا هستند. بياييم اين آداب انساني و والا را پاس داريم.

خواستگاري

خواستگاري زرتشتيان به اين روش است که مادر و خواهر پسر در صورت تمايل خانواده دختر با چند نفر از بستگان نزديک براي خواستگاري دختر مي روند. در بيشتر مواقع خانواده پسر نامه‌اي که در باره ي خواستگاري از سوي پسر به پدر دختر نوشته شده همراه خود مي برند. اين نامه را بيشتر براي شگون روي کاغذ سبز رنگ و در پاکتي سبز مي گذارند و با يک دستمال سبز و يک کله قند همراه با مقداري سنجد و آويشن به منزل دختر مي برند. جواب نامه چند روزپس از آن از سوي خانواده دختر با همان روش به سراي پسر برده مي شود. در اين نامه پدر دختر، موافقت خود را بيان مي دارد و به دنبال آن نامزدي آغاز مي شود.

نامزدي

در روز نامزدي پسر همراه خانواده خود به خانه دختر مي رود و همراه با بردن انگشتر نامزدي هدايايي (از قبيل کيف، کفش، پارچه ،‌سکه طلا) به دختر مي دهد.دادن اين هدايا همراه با مراسم ويژه اي است. در جلوي همه اين هدايا دو لاله که در داخل هر کدام يک شمع روشن قرار دارد همراه آيينه،‌گلاب‌پاش، يک کله قند و نقل با خود مي برند و پس از پيش کش کردن اين هدايا از سوي پسر به دختر، آنان انگشتر نامزدي را در دست همديگر مي کنند. چند روزپس از نامزدي،‌خويشان دختر نيز با دو لاله روشن ونقل و کله قند سبز پوش،‌گل، پارچه و هداياي ديگر به خانه پسر مي روند و آنها را به خانواده پسر هديه مي کنند. در اين ديدار، دختر همراه پدر و مادر وخويشان خود نمي رود زيرا اين کار را گونه اي سبکي ازسوي دختر مي دانند. پسر مي تواند بعد از انجام مراسم نامزدي به خانه دختر رفت و آمد کند .پس از مدتي،‌که به آمادگي دو خانواده بستگي دارد، روز عروسي را که بايد روزي نيک و مبارک باشد برمي گزينند.

عروسي

چند روز پيش از عروسي، عروس و داماد و خويشان بسيار نزديک به خريد وسايل عروسي مي روند. از سوي داماد لباس عروسي (کيف و کفش،‌چند قواره پارچه،‌طلا و لوازم آرايش…) و از سوي دختر لباس دامادي و هداياي ديگر ( کفش، پيراهن …) خريداري مي شود. دو سه روز پيش از عروسي از سوي خويشان عروس جهيزيه را به خانه‌اي که بايد عروس و داماد با هم در آن زندگي کنند مي برند و خانه را خود تزيين و آماده مي کنند. هم چنين در اين روز همراه با بر پا کردن جشن کوچکي، با نخي که از سوي خانواده دختر فرستاده شده رختخواب عروسي به ياري خانواده پسر دوخته مي شود. گرد همايي براي مراسم عروسي را انجمن گويند.در يزد مراسم زيباي حنابندان نيز رواج دارد و دست و پاي دختر و پسر را با نقش هاي زيبا مي آرايند.عقد و عروسي زرتشتيان در يک روز انجام مي گيرد. روز عروسي،‌عروس و داماد وخويشان نزديک پيش از شامگاه براي انجام مراسم عقد در نيايشگاه حاضر مي شوند. دراين مراسم در پيشاپيش عروس و داماد،‌کتاب اوستا، دو لاله ي روشن،‌آيينه،‌نقل سفيد، انار و تخم مرغ به وسيله اقوام نزديک به معبد برده مي شود. عروس و داماد در جاي ويژه اي که در جلوي سفره عقد است مي‌نشينند.

سفره ي پيمان (گواه) يا عقد

سفره ي عقد يا گواه بر روي زمين گسترده مي شود. اين سفره از ترمه يا مخمل و ابريشم است و از سوي مادر عروس نسل به نسل نگه داري شده است . سفره بايد رو به خاور يا برآمدن خورشيد گسترده شود و بر روي آن اين چيزها ديده مي شود:گل سرخ. سيني از هفت سبزه. دو کله قند. کاسه ي عسل. سکه ي طلا. شاخ يا کاسه نبات. منقل براي اسفند. برنج. سبزي خشک. نمک. رازيانه. چاي. کندر. خشخاش. انار. سيب. ناني محلي که بر آن مبارک باد نوشته اند.

اوستا. آينه ي بخت. لاله( شمعدان)

عروس و داماد روبروي هم مي نشينند. بر فراز سرشان توري از حرير سپيد نگه مي دارند و دو کله قند را به هم مي سايند تا مراسم بله برون يا بله گفتن عروس به پايان رسد و مي خوانند:

مسابم و مسابم!...........چي چي مسابي؟
مهر و محبت مسابم!.......براي کي مسابي؟
براي عروس و دوماد!

داماد لباس سفيد چين دار و عروس ساري چين دار سفيد مي پوشد. بر گردن آن ها گلوبندي از گل آويزان مي کنند و بر پيشاني آن ها خالي سرخ رنگ مي گذارند. نخست عروس بر تخت مي نشيند و سپس داماد را دوستان وخويشان به نزد او مي آورند و به هنگام عروسي در دهان يکديگر با انگشت عسل مي گذارند.بنا بر دينکرد به هنگام عروسي و براي آگاهي همگان طبل و شيپور مي نوازند. اين مراسم را شاه جان گويند. روبروي عروس و داماد موبد و کنارشان خانواده‌هاي نزديک مي‌نشينند. آنگاه مراسم عقد در حضور دو شاهد که يکي از خانواده دختر و ديگري از خانواده پسر مي باشد انجام مي گيرد. سپس موبد شروع به خواندن بخش هايي از اوستا نموده و اندرز زناشويي مي دهد. بعد از طرفين مي‌پرسد که آيا به ازدواج با هم خوشنود هستند يا نه.

پس از شنيدن جواب بله از هردو، نوشتن ازدواج در دفتر رسمي زرتشتيان انجام ميگيرد و عروس و داماد وشاهدان آنرا گواهي ميکنند . پس از پايان مراسم عقد،‌تخم مرغي که در سر سفره عقد بوده به وسيله (موبد) به پشت بام پرتاب مي شود. با اينکار موبد حقوقي را که پدر نسبت به دختر خود داشته با قيچي بريده به اين تخم مرغ مصالحه کرده از خانه بيرون مي اندازد باين هدف که پدر ديگر حقي به دختر ندارد.

سپس ده موبد در حالي که گلاب و آيينه در دست دارد جلو مهمانان آمده همراه با نگاه داشتن آيينه روبروي آنان به آنها گلاب مي دهد و يک نفر ديگر که پشت سر ده موبد حرکت مي کند به مهمانان شيريني مي دهد. آنگاه ده‌موبد سيني بزرگ پر از لورک يا آجيل را برداشته به تقسيم آن بين مهمانان که بيشتر سهم خود را به خانه مي برند مي‌پردازد.پس از انجام مراسم عقد، موبد،‌عروس و داماد را در معبد دور آتش مقدس مي گرداند. آنگاه عروس و داماد به مجلس جشن عروسي مي روند و پس از پايان مراسم جشن، عروس و داماد به وسيله خويشان نزديک به خانه داماد برده مي شوند. در اين مجلس موسيقي زنده نواخته مي شود و مهمانان با ترانه هاي بومي به رقص و پايکوبي مي پردازند. انار و هندوانه و شيريني مي خورند. غذا بيشتر گوسفند بريان کرده، مرصع پلو و شيرين پلو مي باشد. مراسم بين سه تا هفت روز به درازا مي کشد. گاه نيز با آوردن مطرب ها به اجراي گونه اي نمايش هاي رو حوضي مي پردازند. حوض ميان خانه پر از سيب و انار و هندوانه است و بر تختي روي حوض، مردمان به تماشاي نمايش کمدي و شادي مي پردازند. در چند عروسي ديدم که زني با بستن چند قاشق به انگشتان پاي خود، که بر هرکدام صورتي را نقاشي کرده بودند، بر پشت نيم پرده اي خوابيده و نمايش شاد عروسکي را اجرا مي کرد.

در مراسمي ديگر دو شخصيت نمايش، يکي در نقش عروس و ديگري در نقش داماد براي هم مي خواندند:

آي دخترک ترگلک ورگلک خوش قد و بالا.........عقدت مي کنم، عقد مدارا
تو که عقدم مي کني، عقد مدارا............ ......منم عروس مي شم حجله مي شينم
تو که عروس مي شي حجله مي شيني.......منم دوماد مي شم، پهلوت مي شينم
بادا بادا مبارک بادا

پا انداز (پاگشا)

در يزد و کرمان زرتشتيان عروس را با آداب ويژه اي به خانه داماد مي برند. بدين ترتيب که سمت راست عروس، خواهر داماد و سمت چپ او خواهر عروس (يا يکي از زنان خانواده ي عروس) قرار گرفته زنان فاميل در حالي که صف چهار يا پنج نفري تشکيل داده‌اند پشت سر عروس به سوي خانه داماد حرکت مي کنند. چون به کوچه اي باريک ( کوچه ي آشتي کنان) مي رسند، مي ايستند و مي خوانند:

اين کوچه تنگه؟ بله......عروس قشنگه؟ بله
دست به زلفاش نزنيد....مرواريد بنده. بله
بادا بادا مبارک بادا.......اي يار مبارک بادا

همراهان عروس از جلوي منزل هر زرتشتي عبور کنند، در برابرش، آتش افروخته بر روي آن اسفند و کندر دود مي کنند. زنان شاباش مي کشند . بدين گونه که سر در گوش و دوش يکديگر نهاده و فرياد شادمانه بر مي آورند. در جلو در خانه، جلوي پاي عروس و داماد آتش مي افروزند. خانواده داماد براي ورود عروس پاگشا يا پانداز مي دهند که بيشتر پول و طلاست. در خانه به مهمان ها شربتي به نام (شربت در حجله ) مي دهند. در هنگام ورود عروس و داماد به حجله مادر شوهر هديه‌اي( گوشواره، انگشتر، دستبند و سينه ريز) به عروس مي دهد. پس از ورود عروس و داماد به حجله،‌در حضور عده اي‌ از زنان خانواده نزديک آنها،‌عروس و داماد به پاشويي يکديگر مي پردازند. ابتدا سيني را در زير پاي عروس و داماد قرار ميدهند. عروس و داماد از ظرفي ،مقداري سبزي که به آن (مرو) و (مور) يا مورد سبز مي گويند، و مقداري شير و آب که همه با هم مخلوط شده برداشته هر دو پاي عروس را با آن مي شويد و سپس عروس پاي داماد را مي شويد به اين نشان که مانند گياه مورد هميشه زندگي آنها سبز و خرم باشد و مانند آن شير همواره از گناهان پاک گردند و مانند آن ريشه( مورد) زندگيشان دراز و پردوام باشد.

در اين هنگام مهمانان عروس و داماد را تنها مي گذارند. عروس و داماد اناري شيرين را که در روي سفره گواه بوده در اتاق حجله با هم مي خورند تا به اندازه دانه‌هاي آن داراي اولاد گردند. بامداد روزديگر رختخواب عروس و داماد بوسيله خواهر شوهر (يا خواهر زن) بزرگتر جمع مي شود. رسم است که داماد سکه‌اي براي خواهر خويش در رختخواب مي گذارد و خواهر شوهر موقع جمع کردن رختخواب، آنرا برمي دارد. بامداد همان روز نيز از طرف خانواده عروس مقداري ماست (بعنوان روسفيدي ) همراه شيريني و پشمک (براي شيرين کامي ) براي خانواده‌هاي نزديک عروس و داماد فرستاده‌مي شود.

پا تختي

داماد عصر همانروز ( که روز پاتختي است) قبل از آمدن مهمانان به وسيله چندتن از مردان فاميل همراه موبد با دو لاله روشن و مقداري شير که با برگ گل و آب مخلوط ميباشد برسر آب روان ميرود و پس از خواندن پاره هايي از اوستا به وسيله ي موبد،‌آنرا در آب روان مي ريزد تا بدين ترتيب هر گونه آلودگي قبل از زناشويي او شسته شود و مانند آب و شير و گل پاک باشد. دربازگشت، داماد براي دست‌بوسي وسپاس از رنج هايي که پدر براي دختر خود کشيده است به خانه پدرزن مي رود و با بوسيدن دست مادر و پدر زن خود از تلاش آن ها در تربيت دخترشان که حالا زن اوست سپاسگزاري مي نمايد. پدر زن هديه‌اي به داماد مي دهد. سپس داماد به خانه خود باز مي گردد. در بازگشت داماد، در پاگرد خانه، عروس کاسه‌اي از نقل و شيريني به نشان پذيرايي از داماد به سر او مي ريزد. دراين هنگام خويشان و دوستان هدايايي را که آماده کرده‌اند به عروس و داماد مي دهند. آنگاه داماد به نشان شيربها، اناري را که به آن 33 سکه زده شده همراه يک جفت کفش به مادر زن هديه مي کند و يک جفت کفش نيز به خواهر زن مي دهد. روز سوم عروسي روز آش رشته است. رشته اين آش بايد به دست عروس بريده شود و به دست داماد به ديگ ريخته شود. اين آش را نيز همراه با برگزاري جشن کوچکي بين دوستان و خويشان بخش مي کنند.

زيارت و مهماني

رسم است که عروس و داماد پيش از رفتن به جاي ديگر همراه خويشان خود به زيارتگاه و مکان مقدسي و در يزد به پير سبز و چکچک و پير بانو مي روند. پس از زيارت، در يک روز خوب هفته، مادر شوهر و پدر شوهر، عروس و پسرشان را به خانه خود مهمان مي کنند و هنگام ورود آن ها هدايايي به نشان پاگشا به آن ها مي دهند. همين کار را مادر زن و پدرزن نسبت به داماد و دختر خود انجام داده و هدايايي به نشان پاگشا به آنها مي دهند. پس از آن خويشان نزديک عروس و داماد را به خانه‌هايشان مهمان مي کنند. گاهي اين مهماني ها به درازا مي کشد، زيرا عروس و داماد هر هفته در خانه يکي از خويشان مهمان مي شوند. اين مهماني ها نيزهمراه با تشريفات ويژه اي است. هنگام ورود عروس و داماد يک شاخه گل و گياه سبزي يا يک دانه انار (يا سيب و يا نارنج) به آن ها داده مقداري (آويشن) که با شيريني و سنجد و بادام و غيره مخلوط است بر سر آنها مي ريزند و چندين مرتبه با صداي بلند که همراه با خوش حالي است نسبت به عروس و داماد شادباش مي گويند. زدن دف و خواندن ترانه هاي شادمانه و خوردن انار و هندوانه و شيريني نيز در تمام اين مراسم رايج است.

ازدواج در ايران باستان

مطالب مشابه :

نوعروسان زنجاني، چشم انتظار خنچه هاي عيدي