اصول و مقدمات نمایشنامه خوانی

در روند تولید تئاتر،مانند هر پدیده دیگری، به همان تعداد که کارگردان وجود دارد، به همان تعداد هم شیوه های مختلف نمایشنامه خوانی وجود دارد.اما به طور خلاصه می توان گفت که در یک واقعه نمایشنامه خوانی متن از بر نمی شود،بلکه نمایشنامه از روی متن خوانده می شود.مساله دیگر این است که مجموعه گسترده ای از سبک ها و شیوه ها وجود دارد.از یک سو طیفی هستند که نمایشنامه را در حالی خوانش می کنند که طراحی صحنه کامل،گریم،نور و حتی تعویض لباس هم دارند.گروه دیگر نمایشنامه را درحالیکه بازیگران نشسته یا ایستاده اند،می خوانند وبازیگران از روی متن هایشان می خوانند.گاهی اوقات هم از یک مدیر صحنه استفاده می شود که توضیحات مهم صحنه را از روی متن می خواند.

* چرا یک اثر نمایشی را یه صورت نمایشنامه خوانی اجرا می کنیم؟

دلایل مختلفی دارد.یکی از آنها این است که اجرای یک نمایشنامه خوانی آسان تر و ساده تر از اجراهای کامل صحنه ای است.معمولا ۶ تا ۸ جلسه برای تمرین کافی است.نیازی به حفظ کردن متن نیست.وسایلی که برای تولید اثر لازم است به نسبت تئاتر صحنه ای بسیار کم تر است.این واقعه می تواند هر شب به آسانی اتفاق بیفتد و هزینه اجرای آن بسیار کم است.به این دلیل که این امر نسبت به اجراها و نمایش های کامل،زمان زیادی نمی گیرد،می تواند راه آسانی برای بازیگران جدید باشد تا شناختی از روند یک نقش و بازی بدست آورند.ما همیشه از بازیگران جدید استفاده می کنیم و یک لیست از کسانی داریم که علاقمند به این کار هستند.به این دلیل که وقتی ذهن بازیگران معطوف به حفظ کردن متن و متمرکز بر این امر نیست،زمان بیشتری می توان صرف بسط و گسترش شخصیت و درونمایه نمایشنامه کرد.این کار مخصوصا برای بازیگران جدید مفید است.در جامعه ما بسیاری از بازیگران جدید کارشان را با نمایشنامه خوانی شروع می کنند.مثل همه جای دنیا پیدا کردن و کشف نقش بدون تجربه کار سختی است.در نمایشنامه خوانی،این افراد جدید نه تنها تجربه می کنند،بلکه در طول نمایش،بوسیله کارگردانان دیگر در معرض آزمایش قرار می گیرد.

*از کجا متنی را برای نمایشنامه خوانی پیدا کنیم؟

از همان جایی که برای دیگر نمایش ها متن پیدا می کنید.نمایشنامه های کلاسیک و قدیمی را بخوانید.آثار معاصر و هم چنین آثار دست نویس دیگران را هم بخوانید.فعالیتهای گروههای دیگر را دنبال کنید و در کاتالوگها جستجو کنید.بعضی از کاتالوگها(مثلا کاتالوگ ساموئل فرنچ)بخشی را دارند که در آن لیست نمایشنامه هایی که برای نمایشنامه خوانی مناسب اند، آورده شده است.

تقریبا هر نمایشنامه ای می تواند برای نمایشنامه خوانی مورد استفاده قرار گیرد.اما معمولا نمایشنامه هایی که صحنه ها،طراحی صحنه و یا طراحی لباس پیچیده ای دارند برای این امر مد نظر قرار نمی گیرند.فارس ها یا نمایشنامه هایی با کمدی جسمانی نیز عموما مورد استفاده قرار نمی گیرند.به جستجوی نمایشنامه هایی باشید که در آنها شخصیت پردازی،درونمایه یا دیالوگ و زبان،محور اصلی کار باشند و بر روی آنها تاکید شده باشد.نمایشنامه هایی که پیامشان را بدون مقدار زیادی حرکت بیان می کنند، مناسب هستند.

به این موارد فکر کنید: کجا و در چه مکانی دوست دارید نمایشنامه خوانی را برگزار کنید؟چه تعداد بازیگر می توانید فراهم کنید؟هر چه این تعداد کمتر باشد،بهتر است.یک گروه شش نفره،بزرگتر از آن چیزی است که تصور می کنید.ولی یک گروه دو یا سه نفره برای تولید یک نمایشنامه خوانی بسیار مناسب است.بهترین گزینه برای انتخاب،نمایشنامه های دو یا سه شخصیتی هستند.این نمایشنامه های کم شخصیت خیلی خوب در قالب طرح نمایشنامه خوانی جای می گیرند.

نمایشنامه را بارها و بارها بخوانید و به جستجوی طرح و ساختار آن باشید.در حالیکه نمایشنامه را می خوانید،فرض کنید بازیگران آنجا ایستاده اند و آن کلمات را می خوانند.تا چه اندازه طرح نمایشنامه در انتقال پیام آن مهم است؟چه کاربردی دارد؟چگونه کنش های مهم را به مخاطب منتقل می کنید؟در مورد موسیقی اثر چگونه به مخاطب توضیح خواهید داد؟یه چه شکلی هیجان یک کشمکش نهفته در نمایشنامه را به مخاطب منتقل خواهید کرد؟چگونه بازیگران می توانند احساسات و عواطفشان را که بدون حرکت و میزانسن است، منتقل می کنند؟اگر توانستید برای این گونه از سوالات جوابی پیدا کنید،یک اجرای موفق خواهید داشت.

*بسیار خوب، ما نمایشنامه ای را برای خوانش پیدا کردیم، حالا نوبت چیست؟

اولین چیزی که باید تصمیم بگیرید این است که می خواهید چند اجرا داشته باشید؟شکل تجربه قبلی گروه ما بدین صورت بود که برای هر نمایشنامه فقط یک اجرا داشتیم.اما هم بازیگران و هم کارگردانان- هر دو گروه - احساس می کردند که برای یک اجرا انرژی زیادی صرف می کنند و بیش از حد تلاش می کنند.بنابراین ما اجراهای نمایشنامه خوانی مان را به سه اجرا و تازگیهاهمراه با افزایش تعداد مخاطبانمان به چهار اجرا رساندیم.این تعداد اجرا در طول فصل تابستان که تراکم اجراها و کارها زیاد است،حتی تا یک هفته هم طول می کشد، اما در طول فصل های دیگر هر نمایشنامه را معمولا در چهار جلسه خوانش می کنیم.(بیشتر آخر هفته ها-چهارشنبه تا شنبه )

*در چه مکانی باید نمایشنامه خوانی کنیم؟

اجرای نمایشنامه خوانی مزایای بسیاری دارد که دیگر انواع اجراها (اجراهای صحنه ای و..) ندارند.این مزایا عبارتند از:نداشتن طراحی صحنه،نداشتن چیدمان یا داشتن چیدمانی بسیار کم(حداقل چیدمان)،عدم نیاز به پشتوانه مالی و عدم نیاز به طراحی لباس یا داشتن لباسی بسیار ساده.

ما در ابتدا جلسات نمایشنامه خوانی خود را در سالن های تئاتر و بر روی سِن برگزار می کردیم،اما اینگونه به نظر می رسید که در حال اجرای یک نمایش کوچک بر روی یک صحنه بزرگ هستیم.برنامه ما معمولا آخر هفته ها بود که سالن ها برای تمرین یک نمایش صحنه ای بوسیله گروههای دیگر پر شده بود و در آن روزها اجرایی در کار نبود.اگر صحنه ای که در آن به نمایشنامه خوانی می پردازید،عمیق و بزرگ است،پرده های سِن را بکشید.شما به مکان بزرگی نیازمند نیستید. به این ترتیب کار خود را شروع کنید.

در بهار ۱۹۹۹،من سه مکان برای برنامه نمایشنامه خوانی گروهمان در نظر داشتم؛دو تفریحگاه و یک اتاق پشتی در یک رستوران.می دانستم که اجرا در این مکانها سود مالی در پی نخواهد داشت.هر چند قرار بود این کار،هم برای ما و هم برای مسئولان آن مکانها سود داشته باشد.در نهایت مکانی که انتخاب شد رستوران بود و جلسات نمایشنامه خوانی به طور مداوم در آنجا برگزار می شد.به این دلیل که این مکان در رستوران و در یک اتاق پشتی و مخفی بود،فعالیتها و کارهای روزمره و معمولی رستوران در کار ما مزاحمتی ایجاد نمی کرد.هر دوی ما – هم گروه ما و هم مسئولین رستوران- این برنامه را با عنوان نمایش یک شام تئاتری تبلیغ می کردیم و تعدادی از مشتریان نیز این برنامه را از قبل رزرو می کردند.

من برنامه اجراهای نمایشنامه خوانی را برداشتم و به آنجا رفتم و از آنها خواستم که در طول تابستان،هر هفته،در یک روز مشخص،مکان خود را به برنامه نمایشنامه خوانی ما اختصاص دهند.هدف ما در ابتدای امر جذب توریست ها بود و رفتن به سوی یک اجرای کامل صحنه ای.(من یک جدول زمانبندی شده از اجراهای کامل صحنه ای گروهمان بعد از اتمام تابستان،تنظیم کرده بودم.)برنامه کامل ما،اجرای نمایشنامه خوانی به مدت یک هفته و اجرای کامل صحنه ای برای دو هفته بود.تعداد زیادی کارگردان را ملاقات کردم و با تثبیت ده هفته برنامه ارزشمند بازگشتم. برنامه ما پیش می رفت اما سرعتش بسیار کشنده بود.بالاخره وقتی که دو کارگردان بدقولی کردند ما فصل کاریمان را دو هفته زودتر به پایان رساندیم.

بعد از آن تابستان دیوانه کننده،برنامه های زیادی برای نمایشنامه خوانی داشتیم که با آنها می توانستیم زمانی را که مشغول یک پروژه بزرگ صحنه ای نیستیم پر کنیم.

می خواستیم راهمان را به سوی اتاق های کنفرانس و میتینگ ها وپاتوق ها و تفریحگاهها باز منیم.زمانی که ما کارمان– برنامه های نمایشنامه خوانی- را شروع کردیم،مخاطبان خیلی کم داشتیم.گاهی فقط یک نفر تماشاگر داشتیم و این برای ما یک شکست یاس آور و ناامیدکننده محسوب می شد،چرا که در ابتدا هزینه کمی هم که برای این کار صرف می کردیم، برایمان مهم بود.

*خوب، من نمایشنامه ام را انتخاب کرده ام، می دانم کجا و کی آن را اجرا خواهم کرد و یک گروه بازیگر هم دارم، مرحله بعدی چیست؟

کارگردان تصمیم می گیرد که چگونه بین اجزای نمایشنامه پیوند برقرار کند که نتیجه آن حرکت است.همانطور که پیش تر از این اشاره کردم،راههای زیادی برای انجام این کار وجود دارد.همانطور که کارگردانان زیادی وجود دارد.اجازه بدهید چند نمونه خاص برایتان مثال بزنم:

نمایشنامه دام:

تعداد شخصیت ها:۲ نفر.

مکانی که برای این اجرا در نظر گرفته شده بود گوشه کوچکی از یک رستوران به اندازه ۸ در۸ بود. اما بر اساس آنچه در متن نمایشنامه آمده بود،هنوز هم می توانستیم صحنه را خیلی محدودتر از در نظر بگیریم.بازیگران همانطور که متن هایشان را به دست گرفته بودند،حرکت می کردند.بیشترین فعالیت در آن مکان کوچک بر میز متمرکز بود،جایی که بازی بر روی آن صورت می گرفت.

نمایشنامه آواز در گرگ و میش:

تعداد شخصیت ها: ۴ نفر.

سه بازیگر اصلی در حالیکه متن هایشان را بدست گرفته بودند بر روی چهارپایه نشسته بودند؛موسیقی زنده آنها را همراهی می کرد.زمانی که بازیگران در صحنه حضور نداشتند،اگر این غیبت کوتاه بود،همانطور که بر روی چهارپایه نشسته بودند،به تماشاگر پشت می کردند و اگر طولانی بود بر روی صندلی هایی که پشت سر آنها و جلوی دیوار گذاشته شده بود می نشستند.چهارمین شخصیت(پیشخدمت) رو به دیوار نشسته بود و برای خواندن نقشش به دیگران نزدیک می شد.

نمایشنامه سه منظر:

تعداد شخصیت ها:۳ نفر.

نمایشنامه سه منظر،مجموعه ای از سه تک گویی است. بازیگران در انتهای اتاق منتظر بودند،دو بازیگر،هنگامی که نقشهایشان را می خواندند،ایستاده بودند و بازیگر سومی که در آن لحظه حضور نداشت،بر روی سه پایه نشسته بود.تمام خوانش با موسیقی زنده انجام می شد.

نمایشنامه بر فراز رودخانه و در اعماق جنگل:

تعداد شخصیت ها:۶ نفر.

بازیگران در یک عمق وی( V ) مانند،بر روی پنج،چهارپایه نشسته بودند.بنابراین می توانستند بدون اینکه به جلو خم شوند،یکدیگر را ببینند.زمانی که بازیگر ششم وارد شد،یک چهارپایه دیگر(چهارپایه ششم)هم در کنار دیگر بازیگران در صحنه قرار داشت برای اینکه بازیگری که وارد می شود راحت باشد.بازیگران هنگامی که در صحنه نبودند،رو به دیوار می نشستند.در این نمایش، بازیگران در لحظاتی که مستقیما مربوط به تماشاگر و مخصوص به او بود می توانستند دو قدم به سمت مخاطب بردارند.

اگر بروشور ندارید،کارگردان،باید نمایش را معرفی کند و مکان،مدت اجرا و همه اطلاعات دیگری را که مخاطب به آن نیاز دارد را توضیح دهد.

* جایگاه کارگردانی در اجرای نمایشنامه خوانی کجاست؟

زمانی که تمرکز بر اجرای صحنه ای اثر نیست،بلافاصله حواس و تمرکز شما معطوف به شخصیت ها،درونمایه و گسترش طرح نمایشنامه می شود.هنگامی که تعداد زیادی بازیگر انتخاب می کنیم که بازی اولشان محسوب می شود،مجبوریم وقت زیادی برای اصول مقدماتی بازیگری صرف کنیم.ما در گروه خودمان بر روی ارنباطات درون شخصیتی کار می کنیم و سعی می کنیم ارتباطات را پیدا کنیم،چه نشسته،چه ایستاده.اما بدون حرکت.من معمولا برای هشت جلسه تمرین برنامه ریزی می کنم.(دو جلسه بیشتر در نظر می گیرم برای زمانهایی که به آنها نیازداریم.)دو جلسه برای تمریناتی که صرف کشف افکار و درونیات شخصیت ها صرف می شود،چهار جلسه برای گسترش تمرینات فنی و یک جلسه برای تدارک لباس.من کارگردانانی را می شناسم که چهار جلسه تمرین می کنند.یک نفر دیگر را می شناسم که دوازده جلسه و حتی بیشتر تمرین می کند.ما حتی شانس همکاری با یک کارگردان حرفه ای را داشتیم که در زمان کوتاهی روند یک اجرای نمایشنامه خوانی را طی می کرد.او شنبه شب کار را انتخاب می کرد و بازیگرانش را جمع می کرد،یکشنبه و دوشنبه تمرین می کرد،سه شنبه وسایل فنی و لباس را آماده می کرد و پنج شنبه اجرا می رفت.اجرای خوبی از آب درمی آمد اما او نیاز به یک جلسه بیشتر برای تمرین داشت.اینطور نیست؟

با هشت یا ده جلسه تمرین،بازیگران تقریبا پنجاه درصد نمایشنامه را از حفظ می خواندند،متن فقط مایه اطمینان خاطر آنها بود.من نگران این قضیه نبودم که بازیگرانی داشته باشم که قطعات کوتاهی از نمایش را حفظ کنند.

*هزینه های تهیه و اجرای یک اثر برای نمایشنامه خوانی:

همچنان که زمان می گذشت برنامه هایی در سرداشتیم.مطمئن نبودم همه آن وسایلی را که جمع کرده بودیم لازم داریم یا نه.اما این امر به هزینه های اجرا اضافه شد.ما مجموعه ای از تخته هایی به بلندی ۷ تا ۹ اینچ و عرض ۲ تا ۳ اینچ داریم.آنها به خود متکی هستند.اگر در اجرا نیاز به فضای پشت صحنه داشته باشیم از یک تخته تاشو جداکننده استفاده می کنیم.همچنین یک میز دو،سه نفره داریم که به اندازه کافی برای جابجایی ها محکم و مقاوم است.چهارپایه ها و وسایل موسیقی را اگر نیاز داشته باشیم قرض می کنیم.

بیشتر مکان هایی که ما کارهایمان را اجرا می کردیم از نور مناسب برخوردار نبودند. سالنهای کنفرانس اغلب نور کمی داشتند و نور رستورانها نیز نورهای خاصی بود. زمانی که گروه ما اولین کارش را شروع کرد،مقداری تجهیزات و وسایل نوری مثل پروژکتور،دیمر،چراغهای هالوژن و... خریدیم.همه این وسایل بر روی هم چیزی به مبلغ ۱۸۰۰ دلار شد.اما یادتان باشد که در این جور کارها نیاز به نورهای لوکس و فانتزی و عجیب و غریب زیادی ندارید.تا امروز بارها و بارها از همان وسابل ابتدایی و ساده ای که برای اولین بار تهیه کردیم،استفاده کرده ایم.

برچهره بازیگران نور خیلی زیادی ندهید برای اینکه این کار خواندن از روی متن را برای آنها بسیار دشوار می کند.هنگامی که در کار از موسیقی زنده استفاده می کردیم بر روی وسایل موسیقی نیز از نور استفاده می کردیم و زمانی که بازیگران صرفا از روی متن می خواندند و نیاز به موسیقی نبود،مطمئن بودیم که نور عقب یا جلوی صحنه کافی است تا آنها بتوانند متن را ببینند.

در ابتدا در صورت نیاز از میکروفن استفاده می کردیم.دو سال بعد یک سیستم صوتی خریدیم و تا حالا از آن استفاده می کنیم.اما صدا در مقایسه با نور از اهمیت چندانی برخوردار نیست.تماشاگر نیاز دارد که بازیگران را ببینند.

ما در کارهایمان طراحی لباس خاصی نداشتیم،لباس خاصی هم نمی پوشیدیم– بیشتر بازیگران ما از میان رخت و لباس هایشان چیز مناسب و بدردبخوری برای اجرا می پوشیدند.گاهی اگر بازیگری به لباسی برخورد کند و چیزی پیدا کند آن را به هزینه خودش می خرد.

علاوه بر بازیگران،از یک یا دو نفر دیگر نیز استفاده می کنیم که برای جابجا کردن وسایل و تجهیزات فنی(مثل نور و صدا)و...کمک کنند و البته به آنها پولی نیز پرداخت می کنیم.

*یادداشتی درباره بازیگران در جریان اجرای یک نمایشنامه خوانی:

هر بازیگری که در یک اجرای نمایشنامه خوانی شرکت می کند در مواجه با متن خصیصه های فردی خودش را دارد.بعضی از آنها متن را در دفترچه های یادداشت می پسندند،بعضی ها در سررسیدهای کوچک،برخی در سررسیدهای بزرگتر برای آنکه متن راحت تر خوانده شود،بعضی دیگر صفحات متن را می برند و آنها را به صورت دیگری تنظیم می کنند و...

من سعی می کردم بازیگران را مجبور کنم که از متن چاپی استفاده کنند.می دانستم که توانایی تهیه و خرید تعداد متنی را که نیاز بود داشتیم.یک متن برای هر بازیگر،یک متن برای کارگردان و یکی برای مدیر صحنه و متنی هم برای مسئول امور فنی اگر نیاز بود.اما بعد اجازه دادم که هر بازیگر خودش تصمیم بگیرد که با متن چه می خواهد بکند.

*نتیجه:

مانند تمام اموری که به تئاتر مربوط می شود،در پدیده نمایشنامه خوانی نیز کیفیت کار مهم است.ما همواره بر کیفیت اثر تاکید داریم.به دلیل اینکه اجراهای نمایشنامه خوانی از نظر قابل اجرا بودن،بسیار آسان هستند،درخواستهای زیادی از طرف کارگردانان بی تجربه و برخی کارگردانان بی اطلاع دریافت کردیم.زمانی که سالانه امکان عرضه سه تا شش اجرای کامل صحنه ای برای یک تشکیلات تئاتری وجود دارد،تولید دوازده اجرای نمایشنامه خوانی یا حتی بیشتر از آن نیز امکان دارد.

اجازه ندهید اشتیاق برای کمیت کار باعث شود از کیفیت کارها کاسته شود.غیر از کمیت و مقدار،به کیفیت نیز نیاز هست.همچنان که یک تشکیلات تئاتری سخت کار می کنند که در اجراهای فصلی برای تئاترهای صحنه ای به یک تعادل(از نظر کیفیت) برسند،شما نیز برای اجراهای نمایشنامه خوانی تان به چنبن دقتی نیاز دارید.ما در طول سالها چنین برنامه ای را طرح ریزی کردیم.اصلا مهم نیست که چقدر سخت تلاش کردیم تا مخاطبان خودمان را گسترش دهیم،اکثر مردمی که کارهای ما را می بینند،محلی ها و دوستان و مهمانانشان هستند.ما درمی یابیم که مخاطبانمان چه چیزهایی دوست دارند و چه چیزهایی باید برای آنها به نمایش بگذاریم.(به جز چند مورد استثناء)در طول دو سال مخاطبانمان را از یک نفر به سی تا پنجاه نفر در بعضی از اجراهایمان رساندیم.اغلب نظراتی در مورد کار می شنیدیم،در مورد اجرا،متن، بازی ها و...

مهمتر از همه،یک لیست از بازیگران جدید داریم که منتظرند تا نقشی به آنها محول شود.اجراهای نمایشنامه خوانی باید بخشی از هر فصل یک تشکیلات تئاتری باشد

اصول و مقدمات نمایشنامه خوانی

مطالب مشابه :

اولين فراخوان متون نمايشي مديريت توليد تئاتر كودكان ونوجوانان

پست مدرنیسم در تئاتر

کارگردانی تئاتر

نمایشنامه

چه متن نمایشی برای اجرا‌ انتخاب کنیم‌؟

"کوپو - پدر تئاتر مدرن"

متن نمایشنامه نفس

اصول و مقدمات نمایشنامه خوانی

تئاتر پست مدرن چسیت؟

برگزاری جشنواره ی تئاتر 13 و درخشش گروه تئاتر فراسو