خلاصه فصل ششم کتاب روش های تحقیق کیفی در علوم ارتباطات نوشته تامس لیندلف توسط دوست و هم کلاسی بسیار

Normal 0 false false false EN-US X-NONE AR-SA /**//**//* /*]]>*/ /* Style Definitions */ table.MsoNormalTable {mso-style-name:"Table Normal"; mso-tstyle-rowband-size:0; mso-tstyle-colband-size:0; mso-style-noshow:yes; mso-style-priority:99; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; mso-para-margin-top:0cm; mso-para-margin-right:0cm; mso-para-margin-bottom:10.0pt; mso-para-margin-left:0cm; line-height:115%; mso-pagination:widow-orphan; font-size:11.0pt; font-family:"Calibri","sans-serif"; mso-ascii-font-family:Calibri; mso-ascii-theme-font:minor-latin; mso-hansi-font-family:Calibri; mso-hansi-theme-font:minor-latin; mso-bidi-language:FA;}

خلاصه فصل 6 كتاب ليندلف

پرسيدن ، گوش كردن و گفتن

در اين فصل به اهميت گفتار شفاهي،پرداخته شده است.سوال كردن و گوش دادن به ديگران ، اين امكان را فراهم مي سازد كه ما بفهميم آنان چه باوري دارند.اين فرآيند پرسيدن و گوش دادن ، همان كهن الگوي مصاحبه است .مصاحبه به معناي لغوي آن به معناي بسط يك ديدگاه درباره چيزي و در ميان مردم است.( برنر)

مصاحبه كيفي در بهترين شكل آن ، رويدادي است كه در آن مصاحبه گر ، ديگران را تشويق مي كند تا آزادانه علايق و تجربيات خود را واگو نمايند.

مصاحبه كيفي روشي كاملا انعطاف پذير است به نحوي كه در هرجا كه امكان صحبت نسبتا" خصوصي دو نفره وجود داشته باشد ، انجام شود.حتي اينترنت و تلفن مي توانند رسانه مناسبي براي مصاحبه باشند، به شرط آنكه طرفين از قبل همديگر را بشناسند.در واقع مصاحبه هاي كيفي يا به بقول (بينگام و مور) " گفتگو هاي هدفمند " فقط گفتگويي سبك بالانه نيست و مفهومي بسيار فراتر از آن دارد. اين نوع گفتگو همواره از امور دور از انتظار و نوپديد استقبال مي كند. به نظر نورمن دنزين گفتگو به نحوي سازماندهي مي شود كه مصاحبه گر ، كنترل بيشتري بر طرف ديگر گفتگو داشته باشد و گفتگو نوعا" تامين كننده خواسته هاي طرف ديگر است.حتي اگر هدف ها و ساختار هاي مصاحبه كاملا در كنترل پژوهشگر باشد،مصاحبه شوندگان مي توانند بسيار بر مصاحبه تاثير گذار باشد.برخي مي گويند مصاحبه به همان اندازه كه علم است، هنر نيز هست.( شيوه هاي هنرمندانه در پرسيدن ، گوش دادن و گفتن )

هدف هاي مصاحبه هاي كيفي

در مصاحبه ،گفتگو ها هدفي ارجاعي Referential دارند. مردم بري از خطا نيستند و حتي ممكن است جنبه هايي را فراموش كنند يا حتي دروغ بگويند.توصيف و تشريح تجربيات مصاحبه شوندگان است كه مصاحبه را جذاب تر و پربار تر مي نمايد.ما ارزش حقيقي مصاحبه – يعني حقيقت از نظر مصاحبه شوندگان – را در بطن همه اطلاعات مربوط به رخداد مصاحبه و فرد مصاحبه شونده تفسير مي كنيم.اهداف مصاحبه هاي كيفي عبارتند از:

- استنباط و ادراك ما از دانش تجربي معمولا در قالب سه شيوه گفتماني است : داستان ، روايت و تبيين ها

- فهم مفهوم پردازي هاي بومي از ارتباط

- كشف و استنباط شيوه هاي زباني كه كنشگران اجتماعي در موقعيت هاي طبيعي به كار مي برند

- گردآوري اطلاعات درباره چيزها و فرايند هايي كه با شيوه هاي ديگر نمي توان به درستي آن ها را مشاهده كرد.

- بررسي اتفاقات رخ داده در زمانهاي گذشته

- بازبيني ، ارزشيابي يا تفسير اطلاعات بدست آمده از منابع ديگر

- آزمون فرضيه هايي كه در ميدان پژوهش كامل شده اند

- دسترسي به كارايي در گردآوري داده ها

مصاحبه هاي كيفي بهترين قلمرو براي داستان گويي اند،چرا كه در هر مصاحبه مردم كاملا مجازند در قالب زبان ، خودشان و خويشتن شان را بيان كنند. همچنين كنشگران اجتماعي مي توانند با مصاحبه كردن تبيين هايي از رفتارهايشان ارائه كنند و توضيح دهند كه چگونه آنچه را كه مي دانند در مقاطع مختلف زندگي خود بكار مي برند.

ü هدف مصاحبه :

v هدف اول مصاحبه گر اين است كه منطق هاي فردي و بين فردي و فرهنگي را كه مردم

در فعاليت هاي ارتباطي شان بكار مي بندند ، از دل مصاحبه ها استخراج و استنتاج كنند.

v هدف بعدي مصاحبه،فهم مفهوم پردازي هاي بومي ارتباط است.مصاحبه ها مي توانند به كاوش و بررسي مفهوم پردازي هاي رايج در فهم عامه درباره ارتباط بپردازند.

v هدف دیگر مصاحبه این است که برای پژوهش درباره گذشته استفاده می شود.( مصاحبه ها و گفتگوهای غیررسمی به فهم دقیق رویدادهای گذشته کمک می کنند)

v مصاحبه ها به پژوهشگران كمك مي كنند تا شيوه هاي زباني راكه كنشگران اجتماعي در موقعيت هاي طبيعي بكار مي برند ، كشف و استنباط كنند.جامعه پذير شدن مستلزم يادگيري چند زبان و واژگان و اصطلاحات آنهااست.

v با استفاده از مصاحبه میتوان اطلاعاتی را در خصوص فرآیندهایی ، که به شیوه های دیگر نمی توان به درستی آن ها را مشاهده کرد ، گردآوری نمود.

v مصاحبه ها اغلب برای بازبینی ، ارزشیابی یا تفسیر اطلاعات بدست آمده از منابع دیگر بکار می روند(برای رویدادهایی که مرموز هستند یا بسیار سریع اتفاق افتادندو تنها افراد آگاه میتوانندواقعیت اتفاق را برای ما بیان کنند.)

v مصاحبه ها می توانند به گردآوری اطلاعات مفید و کارا بینجامند.(در مقایسه پژوهش های مبتنی بر مصاحبه و پژوهش های متکی بر مشاهده مشارکتی )

باید توجه بفرماییدکه مصاحبه ها و یادداشت های میدانی می توانند به خوبی مکمل هم باشند،لیکن به ندرت جایگزین هم می شوند.

انواع مصاحبه در حوزه ارتباطات :

1- مصاحبه مردم نگارانه( یا مصاحبه محاوره ای غیررسمی یا محاوره وابسته به موقعیت)

این نوع از مصاحبه غیررسمی ترین و خود جوش ترین شکل مصاحبه است.این مصاحبه در شرایطی رخ می دهد که پژوهشگر در میدان پژوهش حضور دارد.تبادل آزاد اظهار نظرها یا سکون و وقفه در رفتار و عمل می تواند نشانه آن باشد که لحظه مناسب برای پرسش " پژوهش " فرا رسیده است.پژوهشگر باید بتواند در اعمال یا گفتار مشارکت کننده مورد جالبی در پیوند با موضوع پژوهش پیدا کند و پرسش هایش را بر اساس آن طرح کند(یا موقعیت مناسب ایجاد می کند یا به انتظار موقعیت مناسب می ماند)- مبحث " تصمیم گیری آنی " در فصل پنجم ، در خصوص مصاحبه های مردم نگارانه هم کاربرد دارد.

2- مصاحبه با افراد مطلع

مصاحبه با کسانی است که اطلاعات خوبی درباره عرصه فرهنگی دارندو میتوانند در روند تحقق هدف پژوهش مثمر ثمر باشند.این افراد را " منابع اطلاعاتی زنده یا افراد مطلع " می نامیم.توفیق طرح های پژوهشهای کیفی غیرمردم نگارانه اغلب در گرو استفاده موثر از افراد مطلع و مصاحبه با آنها است.

ویژگی افراد مطلع :

1-2-تجربه طولانی در عرصه فرهنگ دارند.منابع قابل اعتمادی از خاطرات بومی به ویژه در مورد نهادها و سازمان ها هستند.

-2-2 این افراد با دانش کافی ، نسبت به دیگران ، درباره نقش ها و مسئولیت های مردم در بخش های مختلف اجتماعی صحبت می کنند.

-3-2-این افراد نزد همگان محترم اند و از طریق آنها می توان به یک یا چند شبکه اجتماعی مهم دست پیدا کرد.

-4-2- براحتی به اشکال مختلف زبان محلی صحبت می کنند و می توانند درباره استفاده از این زبان ها و معنای آنها با توجه به محیط عرصه،پژوهشگر را کمک کنند.

مختصر آنکه بهترین افراد مطلع،کنشگران اجتماعی دانا و هوشمند هستند که تصاویر عینی و ملموسی از رخدادها دارند و الگوهای درازمدت و با ثباتی را به خوبی به یاد می آورند.این در حالی است که پژوهشگران معمولا" با پرسش های آماده و سازمان یافته ،گفتگوهای متفاوتی را در مرحله تحلیل و تالیف گزارش با آنان دارند.

پژوهشگران باید مراقب باشند تا مبادا تفسیر های افراد مختلف بر روایت هایشان از عرصه ، سایه افکند.

3- مصاحبه با پاسخگویان Respondents

هدف از این شیوه مصاحیه استنباط و استخراج دیدگاه های پاسخگویان از پاسخ های باز است.معمولا در انتخاب پاسخگویان،تجربه مناسب در عرصه مهم و تعیین کننده است(کسانی که از اطلاعات غنی برخوردارند)

اهداف کلی این روش مصاحبه عبارتند از:

1- روشن کردن معنای مفاهیم و عقاید عمومی

2- تشخیص و تمیز مولفه های عقاید بیان شده

3- تعیین عوامل تاثیر گذاری که سبب می شوند کسی نظر خاصی پیدا کند یا به شیوه خاصی عمل کند

4- رده بندی الگوهای نگرش های پیچیده

5- فهم تفسیرمردم از انگیزه ها و کردارهایشان

برخلاف افراد مطلع که دنیای پیرامون خود را تفسیر می کنند،پاسخگویان تنها درباره خود،اندیشه ها و احساساتشان درباره دنیای اجتماعی شان حرف می زنند.این روش معمولا،روشی مستقل قلمداد می شود و کمتر در ترکیب با روشهای دیگر در عرصه پژوهش به کار می رود .گرچه پرسش هایی که از مصاحبه شوندگان پرسیده می شود متفاوت است ، در بسیاری از پژوهش های مبتنی بر مصاحبه با پاسخ گویان استفاده می شود،یکسان است تا امکان مقایسه مستقیم پاسخ ها وجود داشته باشد.مولفه های مهم مصاحبه با پاسخگویان عبارتند از:مواجهه های کوتاه ، پرسش های اندک ،پرسش های یکسان ،گمنام ماندن مصاحبه شوندگان و تاکید بر دریافت های ذهنی پاسخگویان .به نظر لازارسفلد ،مصاحبه با پاسخگویان دریچه ایست به تعاملی که بین دنیای درونی افراد (نگرش ها،انگیزه ها ی اجتماعی ) و زیست بیرونی آن ها جریان دارد . پاسخ های دریافتی در این نوع مصاحبه گزارش ، این تعامل است.با تمام این احوال تمایل به استفاده از این دیدگاه در حال تغییر است .در بحث روایی،شواهدی از این تغییر و تحول را در خور توجه بیشتری که به مصاحبه های باز و مبتنی بر گفتگو می شود،دیده شده است.

4- مصاحبه های روایی Narrative Interviews

وجه ممیزه مصاحبه روایی با دیگر مصاحبه ها در سرشت دوگانه آن است.ذاتا متضمن رویکرد تجربه گرایانه Empirical Approach و پارادایمی هستی شناسانهOntological Paradigm است.در مصاحبه روایی برخلاف سایر مصاحبه ها که داستان ها را تکه پاره می کنند و هرتکه را متناسب با مقاصد تحلیلی خود در کنار هم می چینند،کل داستان را ضبط و ثبت می کنند.داستان ها مردم را قادر می سازند تا تجربه های خود را برای دیگران فابل فهم سازند.(بقول برونر)داستان ها با جامعه ای که این داستان ها از آن برخاسته،همخوانی دارد.روایت نقشی بسیار محوری و بنیادی در هنر ، معنویت ، جامعه و هویت انسان ها در جامعه داشته و آرزوها را در عمیق ترین سطح رمزگذاری می کند.مصاحبه روایی نخستین شکل مصاحبه های عمیق در علوم اجتماعی بوده.

پس از باب شدن روایت زندگی سرخپوستان ا اوایل قرن بیستم ، جامعه شناسان مکتب شیکاگو از دهه 1920به بعد،روش شرح حال نویسی را در مطالعاتشان به کارگرفتند.مصاحبه مبتنی بر روش زندگینامه ، هماهنگی خوبی با سنت مردم نگارانه دارد.چون معمولا از پشتوانه زمانی و تاریخی برخوردارند با میزان بالایی از ارتباط با تاکید بر تفسیر مصاحبه شوندگان از تجربیات و شرایط زندگی شان از زبان خودشان.شرح حال ها و زندگینامه ها همچون منشوری است برای فهم چارچوب های بزرگ تر فرهنگی وتاریخی.

در مطالعات علم ارتباطات ، از دو گونه مصاحبه روایی استفاده می شود: روایت فردی و روایت سازمانی .روایت فردی ریشه در ریشه در سنت های فرهنگ شفاهی دارد و بر تک گویی متکی نیست.از تعامل محاوره ای بهره می گیرد تا بتواند روایت های جالبی بیافریند.اخیرا در حوزه مطالعات راهبردی ، روایت های فردی را منابع راهبردی می دانند و اعتقاد بر این است که این روایت ، نوعی درون بینی نظامند برای بیان روایت خویشتن خویش .

(از دیدگاه بوج Boje)روایت سازمانی نوعی داستان گویی جمعی است که در بیان آن داستان بخش عمده ای از نظام معناسازی مشارکت کنندگان و ابزاری است که به پاسخ گویان امکان می دهد خاطرات فردی خود را با خاطراتی که از سازمان دارند،بیامیزند و تکمیل کنند.روایت های فردی و سازمانی از جهات بسیاری بهم شبیه اند،ولی در تفاوت اساسی دارندیکی اینکه روایت های سازمانی شبکه ای از واقعیت های جمعی را می سازدو دیگر این که سازمان ها خود منبع روایت داستان هایی هستند که در ذهن و کنش افراد آن سازمان تبلور می یابد.موفقیت مصاحبه روایی اغلب در گرو برقراری رابطه ای نزدیک و درازمدت با مشارکت کنندگان است.مصاحبه روایی در مقایسه با دیگر مصاحبه ساخت یافته و چندان طراحی شده نیست و هدف غالب آن تدارک راحت ترین شرایط برای مردم است تا ماجراهایشان را بازگو کنند.(کمک به تداوم جریان بحث و عدم ایجاد مانع و تسهیل و تشویق گوینده به ادامه روایت )

5- مصاحبه های متمرکز گروهی Focus Group Interviews

تمام مصاحبه هایی که تاکنون به شرح آن پرداختیم ، تعامل دوسویه بین مصاحبه گر و مصاحبه شونده بود.لیکن مصاحبه متمرکز گروهی یکی از رایج ترین مصاحبه های متمرکز گروهی است ( مصاحبه گروهی دلفی،مصاحبه های ذهن انگیز Brainstorming Groups و مصاحبه های غیررسمی در میدان پژوهش )این نوع مصاحبه از دیدگاه شرکت های بازاریابی و مشاوران سیاسی ، نه تنها به عنوان ابزاری برای تخمین واکنش های مردم نسبت به پیام ها،کالاها خدمات و تبلیغ نامزدی هایشان بلکه در امور تدوین پرسشنامه در مراحل مقدماتی مطالعات پیمایشی استفاده می شود .این روش مستقلا" به منزله روشی کامل برای گردآوری اطلاعات بکاربرده می شود که باعث رونق و افزایش مطالعات روش شناختی درباره طراحی ،اجرا و تحلیل داده ها ی این نوع مصاحبه است.مهمترین دلیل برای مصاحبه گروهی با مردم ،استفاده از عامل تاثیر گروه است که به معنای استفاده مشخص از تعامل های گروهی است و این تعامل ها داده های دانشی تولید می کندکه در تعاملات غیرگروهی دست یافتنی نیستند.افراد در گروه با افکار وتجربیات دیگران تحریک و تشویق می شوند و آنچه که رخ می دهد،نوعی تاثیر زنجیره ای یا سرریز شدن سخن است . چون به قول معروف حرف حرف می آورد و هر کلام از دل نکته ها و گفته های پیشین می جوشد.هدف ایجاد تعامل مکمل Complementary Interactions است که فاقد خشکی هنجارهای گروهی است و به جریان معنا سازی که به طور طبیعی در دنیای مشارکت کنندگان رخ می دهد،شور و حال می بخشد و گاه مردم مشتاقانه در خصوص مسایل حساس و مسایلی که مدت ها پنهان داشته اند،صحبت می کنند.در این نوع مصاحبه گاه موضوع های مختلف به تضارب آرا و بروز جهان بینی های متعارض می انجامد.در مجموع مصاحبه متمرکز گروهی ، آزمایشگاه اجتماعی سودمندی برای مطالعه نحوه تولیدتفسیر ها و برداشت ها و تجارب شخصی است.

دستور کار اولیه مصاحبه های گروهی : حداکثر افرادمشارکت کننده در گروه بین 6 تا 12 نفر- مدت مصاحبه 90دقیقه تا 2 ساعت – معمولا این مصاحبه ها در محل برگزاری نشست ها و همایش ها یا مکان های عادی و به دور از تاثیر خاص برگزار می شود. (مورگان) تعداد سوالات ، عامل مهمی در سامان بخشیدن مصاحبه است - ضبط ویدئویی آشکار یا از پشت شیشه های یک طرفه ، برای ثبت و ضبط حرکات و رفتارهای قابل توجه مصاحبه شوندگان از جمله مشخصات مصاحبه های نوآورانه است.مصاحبه گر یا مصاحبه گردان Moderator نقشی اساسی در توفیق مصاحبه گروهی دارد.(توازن مطلوب بین حاضران،ایجاد فرصت یکسان سخن گفتن برای حضار و برقراری حس خوب در گروه و هدایت آرام بحث به سمت هدف های پژوهش)مصاحبه گردانان با مراجعه به نوارهای ضبط شده می توانند نحوه مدیریت نشست ها را مطالعه و ارزیابی نمایند.

انجام مصاحبه :

مصاحبه فعالیتی چند وجهی است و مهارت های متنوعی را می طلبد.از مصاحبه بعنوان ، ابزار حفاری علوم اجتماعی یاد می شود که نشانگر اهمیت این فعالیت می باشد.مصاحبه تا اندازه ای شبیه گفتگو است و بنابر این مصاحبه گر باید از مهارت گفتگو برخوردار باشد.

دستور کار اولیه مصاحبه : پرسش ها به نحوی موثر ، بدون ایجاد احساس واهمه و تهدید در مصاحبه شونده باید طراحی و اجرا گردد.مصاحبه موقعیتی برای یادگیری است.مصاحبه ها مواجهه های بین فرهنگی هستند و چنانچه مصاحبه افشاگر برخی رازها و واقعیت های پنهان است،مصاحبه گر باید در استفاده از اطلاعات قابل اعتماد باشد.اشتباه های احتمالی به رغم آمادگی مصاحبه گر،قابل گذشت است.نکته آخر اینکه گوش دادن دقیق و هوشمندانه به محتوا و نحوه گفتارها،پلی است که پژوهشگر با آن به دنیای مشارکت کنندگان می پیوندد.

محیط و زمینه مصاحبه Interview Context

برای انجام مصاحبه باید کلا" {زمان های محفوظ ومطمئنی }لحاظ گردد تا کمترین فشار بر مشارکت وارد شود یا احساس نگرانی کنند.بهترین نتایج زمانی بدست می آید که مشارکت کنندگان آرام – نه برانگیخته و خسته باشند.مکان مصاحبه تابع ملاحضاتی مشابه است .مکانی دور از مزاحمت یا حضور دیگران ( نه الزاما" پشت درهای بسته).مکان خصوصی تا آرامش و محرمانه بودن گفتگوها آسیبی نبیند.مصاحبه تلفنی مشکل مکان را به طور کلی برطرف می کند،لیکن بیشترین انتقادی که به مصاحبه تلفنی شده این است که مصاحبه ها غیرشخصی و جانشین ضعیفی برای دیدارهای رودررو هستند.

ضبط مصاحبه ها

از آنجایی که ما اربابان حافظه نیستیم ، به دو صورت امکان ثبت مصاحبه ها مقدور است: یادداشت برداری یا ضبط صدا.مهمترین مزیت یادداشت برداری این است که در هر جا و بدون اتکا به ابزارهای مکانیکی قابل اجراست.با ضبط و پیاده کردن نوار مصاحبه،متنی را بازتولید می کنیم که نه تنها شامل گفتگوهاست بلکه نشان می دهد مطالب چگونه و با چه واژه ها و عبارتی بیان شده است.

دلیل مهم دیگر برای ضبط مصاحبه ، آزاد کردن مصاحبه گران از قیدیادداشت برداری و دادن امکان مشارکت کامل به آن هاست.چنانچه پژوهشگرتنها به واقعیاتی که آزمودنی ها بیان می کنند و نه عین عبارات ،نیاز داشته باشند،در این صورت یادداشت برداری مناسب تر از ضبط مصاحبه خواهد بود .

سرانجام این که پژوهشگر می تواند به مصاحبه شونده وعده بدهدکه نسخه ای از متن پیاده شده مصاحبه را برای او خواهد فرستادو این پیشنهادمی تواند نشانه ادب و لطف وی و ضمنا" پیام حسن نیت او در استفاده از متن ضبط شده ،تلقی شود.گاه مصاحبه شوندگان پس از خواندن متن،مطالبی به آن اضافه می کنند.

ارتباط و حسن تفاهم Rapport

پژوهشگر باید بکوشد خود را جای مشارکت کنندگان بگذارد و آماده شود تا به ابهامات و پرسش های مرتبط با پژوهش و مصاحبه و خصوصیات فردی و حرفه ای پژوهشگرکه توجه مشارکت کنندگان را جلب می کند،پاسخ دهند.هدف دستیابی به ارتباط و حسن تفاهم با مصاحبه شونده است و حسن تفاهم از یک نقطه نظر بدان معناست که دو طرف مصاحبه به رغم اینکه ممکن است با دیدگاه های یکدیگر موافق نباشند،به نظرات هم احترام بگذارند.حسن تفاهم وضعیت پژوهشگر است در برابر مصاحبه شونده و بی طرفی موضع اوست در قبال محتوای گفته های مصاحبه شوندگان.حسن تفاهم کیفیتی مرتبط با رخداد ارتباط استو نه امری ناظر بر روابط بین افراد.به نظر اسپردلی حسن تفاهم هم می تواند مثل حس احترام،در نبود انس و علاقه به وجود آید و این چیزی نیست که یکی از طرفین مصاحبه مالک آن باشد،چراکه ذاتا" دستاوردی اجتماعی است.

ایجاد ارتباط با روشن کردن هدف پژوهشگر آغاز می شود.باید دلایل روشن و صادقانه ای برای مشارکت کنندگان اورد تا مطلع شوند که چرا با آنها تماس گرفته شده ؟ یا اینکه هدف پژوهش چیست ؟ و غیره ...بنابر این هدف مصاحبه متمرکز گروهی پی بردن به دیدگاه های گروهی از مردم در زمانی معین است و برای انجام امر ناگزیر از پیروی برنامه کاری معین و ایجاد حسن تفاهم هستیم.

1- معرفی مصاحبه گر توسط خودش از جمله راههای جلب توجه مشارکت کننده و یکی از شیوه های هموار کردن راه برای شکل گیری مصاحبه ای پر بار خواهد بود.

2- مشارکت کنندگان خود را معرفی کنند.با صحبت کردن در جمع،مشارکت کنندگان احساس راحتی خواهند نمود و تجربه ای مثبت خواهد بود.این امر ، شیوه ای مناسب جهت هموار نمودن راه برای شکل گیری مصاحبه ای پر بارخواهد بود.

3- و سرانجام تذکر این نکته مهم است که رسیدن به حسن تفاهم بین دو انسان غیرمتجانس (به لحاظ سن و جنس)دشوار است که ممکن است علاوه بر تهدید رسیدن به حسن تفاهم،منجر به تضعیف احساس امنیت و اعتماد به نفس پژوهشگر بینجامد.

بنابر این حتی اگر با اخلاقیات،ارزش ها،با رفتار دیگران مخالفیم،می توانیم به حسن تفاهم دست یابیم.هر چند رسیدن به این حسن تفاهم،خود مستلزم آن است که رفتارطبیعی و عادی مان را تعدیل کنیم.

پژوهشگر نیز در هر پژوهش باید هوشمندانه آماده باشد تا شیوه واکنش به آزمودنی هایش را ،تصمیم گیری نماید.

گوش دادن

گوش دادن در بنیادی ترین سطح به معنای توجه کردن است که مهمترین رفتار در برقراری ارتباط می باشد.روشی که بدون آن فهم سخن و استنباط کلام ممکن نیست.توجه کردن نوعی گوش دادن منفعلانه است و گوش دادن فعالانه تلاشی است برای شنیدن نکته های مهم سخن مصاحبه شونده و شناخت جنبه های مختلف یعنی آرایه های سخن،لحن عاطفی،ارتباط و انسجام مطالب.گوش دادن فعالانه تنها شامل پرسیدن سوال نمی شود.سوال باید در زمان مناسب و بجا پرسیده شود تا نشان دهد،پژوهشگر دارد به حرف های مصاحبه شونده گوش می دهد.علاوه بر این حرکاتی همچون سرتکان دادن،لبخند زدن،نگاه کردن با توجه و بیان اصواتی،همچون بله یا آهان،به گفتگو قوت و قوام می بخشد.ارتباط و حسن تفاهم همواره به گوش دادن فعالانه می انجامد که پیوند دهنده اجزای هر مصاحبه است.

طراحي و كاربرد پرسش

پرسش ها شناخته شده ترين ، ابزار هنر مصاحبه گر هستند.شروع بحث در مسيري مشخص ، حتي تغيير مسير بحث ، واداشتن افراد خجول و كم حرف به حرف زدن و يا احيانا" پرحرفان به كم گويي و ايجاز كشاندن ،انديشيدن به شيوه اي نو درباره موضوع بحث ،داشتن يك مصاحبه جذاب، همه در سايه يك پرسش خوب ممكن خواهد بود.

برنامه ها و راهنماهاي مصاحبه Interview Guides& Interview schedules

برنامه مصاحبه در مقايسه با راهنماي مصاحبه رسمي تر است و زماني بكار مي رود كه لازم باشد متن و ترتيپ پرسش ها كاملا يك شكل باشد.هدف از برنامه مصاحبه آن است كه مصاحبه گر مطمئن شود كه همه مصاحبه شوندگان تقريبا" شنونده پرسش هاي واحدي به شكلي يكسان اند.به نظر پژوهشگران استفاده از برنامه مصاحبه ، راهي براي افزايش روايي و پايايي داده هاي پژوهش است.راهنماي مصاحبه غير رسمي تر و انعطاف پذيرتر است كه شامل دسته بندي مباحث و پرسش است.پژوهشگران با راهنماي مصاحبه آزادند،پرسش هاي متناسب با موقعيت خود را طرح كنند يا حتي مسير پيش بيني نشده اي را دنبال كنند، به ويژه در مواجهه با افراد مطلع كه تجارب و تخصص بسيارمتنوعي دارند، مي تواند نظم متفاوتي براي عناوين و پرسش ها در نظر گيرند.

تفاوت اين دو ابزار را ميتوان چنين بيان كرد:‌ برنامه مصاحبه بر ابزارهاي گرد آوري اطلاعات تاكيد مي ورزد،در حالي كه راهنماي مصاحبه با توجه به مباحث مورد بررسي و ضوابط بر هدف ها تاكيد دارد.به عبارت ديگر راهنماي مصاحبه به منظور تحقق هدف هاي پژوهش ، با پرسش هاي متفاوت ، امكان دستيابي مصاحبه گر به ابزارهاي گوناگون را فراهم مي كند،اما برنامه مصاحبه بر يكسان سازي روش اجرايي مصاحبه تاكيد مي كند.گرچه تفكيك اين تفاوت ها در عمل چندان ساده نيست و اغلب جنبه هاي مختلف هر دو ابزار با هم تركيب مي شوند

اينكه كنشگران اجتماعي چه برداشتي از انگيزه دارند،موضوع اصلي و مهم بسياري از مطالعات ارتباطي است.

پرسش هاي غير راهنما Nondirective Questions

آخرين خواسته پژوهشگران از مصاحبه شوندگان اين است ،كه انتقال تجربياتشان به نحوي كه فكر مي كنند ، ما مي خواهيم باشد.بنابر اين بهتر است در مرحله نخست سوالاتي با طرح پرسش هاي كلي غير راهنما شروع شود و در طول مصاحبه نيز از اين گونه پرسش ها استفاده شود.يكي از رايج ترين پرسش هاي غير راهنما ، پرسش سفرنامه اي بزرگ Grand Tour Question است.اين پرسش زماني طرح مي شود پژوهشگر مي خواهد بفهمد يك رخداد از آغاز تا پايان چگونه انجام مي شود يا ساماندهي مي شود.پژوهشگران با پرسيدن يك پرسش سفرنامه اي واحد از تعداد زيادي آزمودني،از طرح مطالب تكراري ، پيشگيري كرده و در عين حال به نكات متفاوتي كه ارزش شنيدن دارند،توجه مي كنند.همچنين پژوهشگر مي تواند با طرح پرسش هاي كوتاه تر يا اصطلاحا" پرسش هاي سفرنامه اي كوچك Grand Tour Questions اطلاعات عميق تري درباره بخش هايي از فعاليت هاي گسترده بدست آورد. نوع ديگر هم پرسش موسوم به پرسش به ياد ماندني است كه از مشاركت كنندگان درخواست مي شود نخستين يا جالب ترين تجربه اش را بازگو كند.

گاه حتي با تكرار ملايم يك عبارت از مصاحبه شونده ، مي توان اطلاعات بيشتري درخواست كرد.يا با پرسيدن يك چطور؟ يا چرا؟ از اتلاف وقت هم جلوگيري مي شود.

اگرچه پرسش هاي سفرنامه اي بزرگ بعد تاريخي و زماني دارند،اما راه موثرتر براي تاكيد بر بعد زماني حوادث پرسيدن پرسش هاي خطي زماني Time-Line Questions است.

پرسش هاي مثالي Example Questions و پرسش هاي تجربه اي Experience Questions نيز شيوه هايي غير راهنما براي ورود به لايه هاي عميق تر دنياي مشاركت كنندگان اند.

در مصاحبه همراه با عكس Photo-Elicitation Interviewاز ابزارهاي بصري و نوعا" عكس براي تفسير جنبه هاي خاص عرصه فرهنگي استفاده مي شود.

اين كه كنشگران اجتماعي چه برداشتي از انگيزه دارند،موضوع اصلي بسياري از مطالعات ارتباطي است و خوشبختانه اغلب بي آن كه از آن ها خواسته شود درباره علل و انگيزه خود و حتي ديگران نظر مي دهند.ليكن اگر مشخصا" به پاسخ مورد نظر در خصوص انگيزه نرسيد ، بايد صراحتا"در مورد انگيزه كنشگران اجتماعي سوال كند.

يكي از پرسش هايي كه مي توان به دنبال پرسش هاي سفرنامه اي مطرح كرد ، پرسش مطلوب

Posing the Ideal نام دارد. پرسش مطلوب به اين معنا است كه از مشاركت كنندگان خواسته مي شود

تا آرمان يا هدفي را كه براي گروه خود تصور مي كنند، را توصيف كنند.اين شيوه عقايد پنهان يا گرايش هاي ايدئولوژيكي شان را برملا مي سازد و با اين كه از بيشتر پرسش هاي غير راهنما ساختمندتر است،فضاي كافي در اختيار آزمودني ها قرار مي دهد تا آرمان ها و راه حل هاي خود را ابراز كنند .

سرانجام پرسش از زبان محلي Native – language Questions است،كه كنشگران اجتماعي را تشويق مي كند تا درباره زبان و اصطلاحاتي كه در زندگي روزمره خود بكار مي برند،حرف بزنند...اينكه برخي اصطلاحات رايج چه معنايي دارند و چگونه مي توان آن را فراگرفت و چه كسي از آن ها استفاده مي كند.

طرح ايده نوپديد و غيرمنتظره Emergent Idea ، يكي ديگر از شيوه هايي است كه پرسش ها را ساختمند مي سازد.مثلا" اينكه از كارمندان سوال شود كه مديران اكثرا" براي دادن يك خبر بد ، حرفشان را اينطور آغاز مي كنند كه { كه براي حفظ منافع شركت ،چاره اي جز اين نيست كه ....}آيا به نظر شما معمولا همينطور شروع مي شود؟

و شيوه ديگر پاسخگويي مشاركت كنندگان به پرسش هاي نوپديد ،

طرح پرسش هاي شيطاني Devil 's Advocate Questions است.

اين پرسش ها ديدگاه هاي نامطلوب و نادرست را مطرح مي كنند و براي درك و فهم گفتگوها درباره عقايد و پيش فرض هاي مهم مفيدند.با وجود اين در برابر اين پرسش ها موضع گيري مي شود و واكنش هاي عصبي يا تدافعي بر مي انگيزد.بنابر اين تنها زماني از اين پرسش ها ميتوان استفاده كرد كه حسن تفاهم و رابطه مطلوبي بين مشاركت كننده و پژوهشگر حاكم و برقرار باشد.

پرسش هاي پايان مصاحبه

قاعده كار اين است كه پرسش هاي حساس را كه سرشت شخصي يا سياسي دارند ، در اواخر مصاحبه مطرح شود.چون نه تنها پژوهشگران به زمان كافي براي اعتماد سازي نياز دارند،بلكه لازم است پيش از تصميم گيري درباره تناسب پرسش ها و پاسخ هاي مشاركت كننده ها را درباره ديگر مباحث بشنويم.

بنابر اين بايد در اواخر مصاحبه زماني را براي پرسش هاي پاياني باز كه اصلا" طرح شده نيستند.پرسش هايي كه در طي مصاحبه پيش مي آيند ولي پژوهشگر بلافاصله ان ها را نمي پرسد تا در جريان بحث اخلالي ايجاد نشود و مسير تعيين شده منحرف نگردد.پايان مصاحبه مي تواند غافلگيرانه و افشاگرانه باشد.

پياده كردن مصاحبه ها

يكي از فوايد پياده شدن نوار توسط پژوهشگر اين است كه پيشاپيش مشاركت كنندگان را مي شناسد و با الگوي گفتاري آن ها و به نحوه ارجاع دادن آن ها به افراد و مكان ها آشنا است.ميتوان تنها پياده كردن مصاحبه ها را كه به متن كامل آن ها نياز است ، به افراد حرفه اي سپرد و بقيه را بصورت گزيده پياده كرد.

هدف از ويراستاري تبديل گفتگوي مصاحبه هاي معمولا" طولاني و تكراري و يا حتي غير منسجم به متني است كه ساده تر خوانده مي شود و متقاعد كننده تر از مصاحبه خام است.دستكاري و تغيير گفتار پياده شده،حقيقتا" نوعي ويراستاري است،كه از آن بعنوان جراحي غير مجاز فرهنگ و هويت مشاركت كنندگان نام برده مي شود.هميشه مرز بين ويراستاري جزئي به منظور روشن كردن معناي متن و ويراستاري آسيب رسان كه مقصود گويندگان را تحريف مي كند ، و وضعيت اجتماعي اصلي كاملا" روشن نيست.

رعايت يكدستي در به كار بردن رويكرد خاص ويراستاري در تمام مراحل پياده كردن مصاحبه ها ضروري است ولي بشرط حفظ اصول و قواعد حاكم بر پژوهش هاي كيفي و هدف هاي آن .

نتيجه گيري

مصاحبه كردن تجربه اي خاص است نه از آن رو كه به ندرت رخ مي دهد.چرا كه مصاحبه ها هميشه و در همه حال اتفاق مي افتند.مصاحبه موقعيتي است جدا از شبكه هاي منزلت اجتماعي ، طبقه اجتماعي و همه تعهداتي كه همه ما را در برگرفته.زمان و مكاني براي شكوفايي گفتگو است كه اين گفتگو دستاورد دو يا چند تن است كه بازي را جدي گرفته اند...

مصاحبه گر مي تواند از طريق ارتباط نزديكي كه با مشاركت كننده برقرار مي كند،در معرض رابطه اي اصيل با فردي ديگر قرار مي گيرد،به زباني تازه گوش مي سپارد... زباني كه بخشي از آن،گوياي موقعيت مصاحبه است و بخش ديگر گفتگوهايي است كه از يادآوري ديگر تجربه هاي زيسته نشات مي گيرد.

پژوهشگر در هيئت مشاهده گر و با تمسك به هدف هاي پژوهش ، درباره اين كه چه چيزي را چگونه بپرسد

و چگونه پاسخ دهد و چه زمان حرف هاي ديگران را بشنود ، تصميم مي گيرد و به اين ترتيب ، از طريق خود

مشاهده گرش ، به صورتي صرفا" نظري با گفتمان هاي ابراز شده ، رابطه برقرار كند.

پايان

خلاصه فصل ششم کتاب روش های تحقیق کیفی در علوم ارتباطات نوشته تامس لیندلف توسط دوست و هم کلاسی بسیار

مطالب مشابه :

روش تحـقـيـق

روش تحقیق

نتايج روش تحقيق در گوگل

تعریف تحقیق

روش تحقيق

روشهای تحقیق در مدیریت

روش تحقيق كيفي،

خلاصه فصل ششم کتاب روش های تحقیق کیفی در علوم ارتباطات نوشته تامس لیندلف توسط دوست و هم کلاسی بسیار