مضاربه ؛راهی برای کسب سود حلال

با توجه به پیشنهاد دوستان ، جهت قراردادن مقالات یا نوشته های همشهریهای محترم ، مقاله ای در خصوص مضاربه تقدیم می گردد ، امید که با نظرات خود خادمین خود را در ادامه انجام اینگونه طرحها یاری رسانید .

باسمه تعالی

با حمد خدا ودرود بر حضرت محمد وآل محمد صلی ... علیه وآله
با توجه به نیاز امروز جامعه بشری در خصوص همکاریها واستفاده از خدمات یکدیگر ، انسانها را به سمت استفاده از خدمات مطمئن بانکی در مسایل پولی ومالی خود سوق می دهد . اطمینانی که حاصل از منصفانه بودن نرخ کارمزد بانکی ، به خطر نیفتادن اصل سرمایه ، محاسبات کارشناسی شده و از همه مهمتر پرهیز از هر گونه آلودگی ربا گونه می باشد .
حال یکی از عقود ی که اسلام افراد را مجاز به انعقاد آن با یکدیگر دانسته مضاربه می باشد ، که در این مقاله سعی بر آن شده تا جنبه ها ودیدگاههای متفاوت نسبت به آن به اختصار بررسی شود .
مضاربه راهی برای کسب سود حلال:
یکی از قراردهایی که اسلام آن را مجاز دانسته و سود حاصل از آن را کاملا حلال می داند قراردای است به نام مضاربه به تعبیر بازاری، پول از یکی و کار ازدیگری و نیز هر دو طرف متعهد می شوند تا سود حاصله را بر اساس نسبتی که با هم قرار گذشته اند بین خود تقسیم کنند. نکته مهم در مضاربه آن است که این عقد شرعی با کمی بی دقتی، آلوده به حرام شده و سر از ربا در می آورد.
اسلام برای کسانی که دارای سرمایه نقدی هستند و به دلایلی نمی خواهند و یا نمی توانند با سرمایه ای که در اختیار دارند کسب و کاری کنند و دارایی خود را افزایش دهند و از طرفی نیز مایلند تا از یک راه شرعی و حلال، موجودی آنها افزایش یابد؛ راههای متعددی را قرار داده است که یکی از آنها مضاربه است. باید توجه داشت که از نظر اسلام هر داد و ستد و یا معامله و تجارتی باید بر اساس یکی از عقود شرعی قراردادی که اسلام حکم به جواز آن کرده است صورت پذیرد تا سود حاصل از آن حلال باشد و گرنه آن قرار داد باطل بوده و تصرف در سود حاصله جایز نمی باشد . این عقد فقط مختص به كارگیرى سرمایه در تجارت از طریق خرید و فروش است، و استفاده از آن به عنوان مضاربه در زمینه‏هاى تولید، توزیع و خدمات و مانند آن، صحیح نیست.
مضاربه چیست ؟
مضاربه قراردادی است که میان عامل و صاحب مال بسته شده و به این صورت است که عامل با سرمایه صاحب مال به داد و ستد پرداخته و در برابر آن به نسبت درصدی در سود با وی شریک می‌شود که البته اگر سودی بدست آید آن را با دارنده مال برپایه قرارداد تقسیم می‌کند. اما آن سرمایه گذاری منجر به زیان گردد تنها دارنده مال است که خسارت را تحمل می‌کند و تنها ضرری که متوجه کارپرداز (عامل) می‌گردد، همان کوشش و اقدامات بی‌نتیجه‌است. هرگاه کارپرداز بنا بر شرایطی قبول خسارت نیز کرده باشد، در این صورت اگر سودی بدست آید چیزی به صاحب سرمایه نمی‌رسد. شرط اساسی درستی مضاربه قبول خطر از جانب صاحب سرمایه و عدم ضمانت نسبت به سرمایه‌است. در غیر این صورت سرمایه به عنوان قرض است و پس از انعقاد مضاربه، عامل نمی‌تواند سرمایه را با سودی کمتر به شخص دیگری واگذارد.
برخی از احکام فقهی مضاربه به شرح زیر می باشد :
مسأله 2452: مُضاربه يعنى مالك با عامل چنين معامله كند: مقدارى از مال خود را، به عنوان سرمايه به او مى دهد تا با آن تجارت كند و به مقدار قرارداد، از سود آن مى گيرد.
مسأله 2453: مضاربه احتياج به «ايجاب» از طرف مالك و «قبول» از طرف عامل دارد ولى اگر مالك به قصد مضاربه، سرمايه را به .عامل بدهد و او نيز به همين قصد بگيرد، مضاربه صحيح است
مسأله 2454: مالك و عامل، بايد بالغ و عاقل باشند، كسى آنها را مجبور نكرده باشد و قصد مضاربه داشته باشند، پس اگر به شوخى بگويد: اين مال را بگير و با آن تجارت كن، مضاربه تحقّق نمى پذيرد.
مسأله 2455 : در عقد مضاربه چند چيز معتبر است، گرچه بعضى از آنها، از باب احتياط مى باشد. بايد مالك، سرمايه را معيّن كند. و اگر بگويد: « با يكى از اين دو مال مضاربه كن » و هر دو به يك مقدار باشد، صحيح خواهد بودبايد مقدار سرمايه و خصوصيّات آن را تعيين كند، مثلا بگويد: « هزار اشرفى طلا ».مالک بايد سهم عامل را تعيين كند، امّا اگر بگويد: « با اين مال تجارت كن، هر قدر فلانى به عامل خود مى دهد، براى تو باشد » در صورتى كه مقدار آن را ندانند صحيح نيست. بايد سهم عامل مُشاع باشد، يعنى نصف يا ثُلث و مانند آن، پس اگر بگويد: « با اين مال تجارت كن و هزار تومان از سود را بردار » صحيح نيست. بايد فقط مالك و عامل در سود شريك باشند، پس اگر مقدارى از آن را براى شخص ديگرى قرار دهند، باطل است، مگر به نحو شرط باشد. بايد عامل، مال را در تجارت صرف كند، پس اگر پولى را به عامل بدهد تا آن را در زراعت مصرف نمايد و در سود شريك باشند مضاربه نيست، گرچه معامله صحيح است.
مسأله 2456: لازم نيست سرمايه، طلا يا نقره سكّه دار باشد. و اگر با جنس يا طلا و نقره اى كه سكّه نخورده است و يا پولهاى رايج امروزى مضاربه كند صحيح است گرچه احوط ترك مضاربه با غير نقد است و همچنين لازم نيست پولى كه صاحب مال مى دهد، عين موجود باشد و اگر بدهى بر گردن عامل داشته باشد، مى تواند آن را سرمايه قرار دهد.
مسأله 2457 : صاحب مال و عامل، هر وقت بخواهند، مى توانند معامله را بر هم بزنند، خواه قبل از شروع در عمل باشد، يا بعد از آن، سودى حاصل شده باشد، يا نه .
اگر صاحب مال يا عامل بميرد، معامله به هم مىخورد.    :مسأله2458

مسأله 2459: عامل اگر در نگهدارى پول، كوتاهى و زياده روى ننمايد و اتفاقاً سرمايه تلف شود، ضامن نيست و چنانچه مالك ادعا كند كه عامل در حفظ مال كوتاهى كرده، عامل مى تواند قَسَم بخورد و تبرئه شود.
مسأله 2460: اگر در مضاربه، تجارت خاصى را تعيين كنند، عامل نمى تواند تجارت ديگرى در پيش گيرد و چنانچه تجارتى تعيين نكرده باشند، عامل بايد سرمايه را در تجارتى كه معمول است، صرف نمايد.
مسأله 2461:اگر يكى از شرطهايى كه گفته شد، در مضاربه نباشد، مالك مى تواند سرمايه را به عامل فروخته و آنچه را كه مى خواهند، به صورت شرط در خريد و فروش ذكر نمايند، يا اينكه دو معامله بيع و شراء كنند يكى نقد يكى نسيه.
نکات اساسی در مورد مضاربه عبارت است از :
سرمایه باید پول نقد باشد
سرمایه باید پول نقد باشد از این رو نمی توان موارد زیر را به عنوان سرمایه مضاربه قرار داد:
الف. کالا: مضاربه با كالا صحیح نیست : مثلا نمی توان بیست گونی برنج را به عنوان سرمایه مضاربه به عامل تحویل داد
ب. منفعت: سرمایه گذار نمی تواند منفعت چیزی را به عنوان سرمایه مضاربه قرار دهد. مانند اینکه خانه ای را در اختیار عامل قرار دهد و به او بگوید بهره و منفعتی که تو از این خانه می بری را من به عنوان سرمایه مضاربه قرار می دهم
ج. د ِین: سرمایه گذار نمی تواند طلبی که دارد را به عنوان سرمایه مضاربه قرار دهد و نیز نمی تواند با دادن چک مدت دار و مانند آن صرفا با بر عهده گرفتن مبلغ سرمایه، قرارداد مضاربه را منعقد کند. بنابراین سرمایه گذار نمی تواند مبلغی را که از عامل یا کسی دیگر طلب دارد به عنوان سرمایه مضاربه قرار دهد.
سرمایه مضاربه فقط باید در تجارت مصرف شودعقد مضاربه فقط مختص به كارگیرى سرمایه در تجارت از طریق خرید و فروش است، و استفاده از آن به عنوان مضاربه در زمینه‏هاى تولید و توزیع و خدمات و مانند آن، صحیح نیست.سرمایه مضاربه باید در تجارت یعنی خرید و فروش به کار گرفته شود پس اگر کسی پول را گرفت و مثلا با آن تاکسی خرید و مسافر کشی کرد تا کرایه های به دست آمده را طبق همان نسبت مقرر بین خود تقسیم کند مضاربه باطل خواهد بود
تعیین سودِ معین، ممنوع استگرفتن پول از كسى به این شرط كه اصل پول را همراه با مقدارى اضافه، بعد از مدتى به او بپردازید، عقد مضاربه نیست بلكه قرض طرفین حق تعیین مبلغ مشخصی را برای تبادل پایانی ندارندو تعیین مبلغ مشخص، باعث ربوی شدن معامله می گردد پس اگر سرمایه گذار و یا عامل (کسی که کار بر عهده اوست) مبلغ خاصی (مثلاً ماهی 300 هزار تومان) را به عنوان سود سرمایه معین کردند و عامل متعهد به پرداخت آن شد این پول ربا محسوب می شود که هم دادن و هم گرفتن آن حرام است
سود طرفین به صورت نسبتی توافقی، معین می گردد در مضاربه شرط است كه تعیین سهم هر یك از صاحب سرمایه و عامل از سود به صورت یكى از كسرهاى ثلث ، ربع ، نصف و غیره باشد ، نسبتی که طرفین در تقسیم سود حاصله بین خودشان قرار می دهند گاهی به صورت درصدی است مثلا 45به یکی برسد و 55 به دیگری و یا به صورت نسبت کسری است مثلا دو پنجم یکی ببرد و سه پنجم دیگری.
مضاربه با خواست یکی طرفین، پایان می یابد مضاربه عقد جایز است به این معنا که هر کدام از طرفین می توانند هرگاه که خواستنداز ادامه همکاری انصراف داده و با برگشت سرمایه و تقسیم همان مقدار سودی که به دست آمده قرارداد مضاربه را فسخ نمایند
پایان مضاربه با وفات یکی از طرفین مضاربه با مرگ یکی از طرفین خود به خود باطل می گردد و ورثه نمی توانند همان قرارداد متوفی را ادامه دهند مگر آنکه خود قرارداد جدیدی را منعقد کنند
در پایان مورد مختصری در مورد عقد مضاربه بانکی نیز در اختیار مخاطبین قرار می گیرد . مضاربه عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین به عنوان مالک (بانک) عهده دار تامین سرمایه (نقدی) می‌گردد با قید اینکه طرف دیگر (عامل) با آن تجارت کرده و در سود حاصله هر دو طرف شریک باشند. اگر مشتری و نماینده بانک بر اساس قانون مضاربه با هم قرار دادی را امضاء کنند و بانک مکلف شود که تا رسیدن زمان پایان قرارداد مبلغی را ماهانه و به صورت علی الحساب به سرمایه گذار تقدیم کند؛ چنین توافقی ضرری به اصل قرارداد نزده و در این فرض اگر سایر شروط مضاربه را هم رعایت کنند مضاربه صحیح بوده و سود دریافتی حلال خواهد بود .

منابع : بخش احکام سایت تبیان
www.shirazi.irسایت
گرد آوری : محمود رضا باقری تودشکی

مضاربه ؛راهی برای کسب سود حلال

مطالب مشابه :

نمونه قرارداد تسهیلات بانک پارسیان

نمونه سئوالات حقوق بانکی

مضاربه ؛راهی برای کسب سود حلال

سوالات

نمونه قرارداد عقدمشارکت بانک پارسیان و اجاره بشرط تملیک بانک سامان

حقوق بانکی

بررسی ماده 559 قانون مدنی در مورد مضاربه

انواع عقود بانکی