متون فقه 2

دروس فقه

نوشته شده در یکشنبه بیست و هفتم آبان 1386

با توجه به درس متون فقه ۲ در رشته حقوق قضایی خلاصه درس برای اطلاع دانشجویان عزیز ارائه می شود:

بسم الله الرحمن الرحيم
کتاب النکاح

توسط :

محمدحسين ايراندوست/

استحباب نكاح از ديدگاه قرآن

دلالت قرآن بر استحباب نكاح: و أنكحوا الأيامى منكم و الصّالحين من عبادكم و إمائِكم إنْ يكونوا فقراء يغنيهم اللَّهُ من فضله و اللَّه واسع عليم

 طبق اين آيه ازدواج ذاتاً ممدوح شرع مى باشد و از اين رو امر به تزويج ديگران شده است.

نكاح در روايات

روايت پيامبر(ص) مروي بين فريقين: (النكاح سنّتي فمن رغب عن سنّتي فليس منّي)

روايت امام صادق(ع) ازامير المؤمنين قال: (تزوّجوا فإنّ رسول اللَّه (ص) قال: من أحبّ أن يتّبع سنّتي فإنَّ من سنّتي التّزويج).

 روايت پيامبر(ص) : (ما بنى بناء أحب إلى اللَّه تعالى من التّزويج)

روايت پيامبر (ص): (من تزوّج احرز نصف دينه فليتّق اللَّه فى النصف الآخر)

تعريفات

نکاح : مصدر است و دو معنا دارد :

1- ازدواج کردن 2- نزديکی و همبستر شدن

ريبه يعنی ترس از فتنه و وقوع در نگاه

 محاسِن يعنی مواضع زينت زن ، نه خود زينت

عزل يعنی ريختن منی بيرون از رحم

افضاء يعنی يکی شدن مجرای بول و حيض يا مجرای حيض و غايط

صفات دختران شايسته

باكره باشد ( روايت رسولخدا)

عفيفه باشد ( در رفتار و يا مولود زنا نباشد)

ولود باشد( يائسه و صغيره و عقيم نباشد)

كريمه الاصل باشد( پدر و مادرش صالح و مومن باشند)

مرد بر زيبايي زن و ثروت او اكتفاء نكند

آداب خواستگاری (مستحب)

دو رکعت نماز

استخاره ( طلب خیر و صلاح از خدا)

 دعا بعد از استخاره

 دو رکعت نماز حاجت ( ازدواج از حاجات مهم است)

ادعیه ی مآثوره بعد از نماز

آداب اجرای عقد ازدواج(مستحب)

 اشهاد ( شاهدگرفتن)

اعلان ( به صورت علنی و با حضور دیگران)

 گفتن خطبه پیش از اجرای صیغه عقد

 اجرای عقد در شب (روایت امام رضاع)

اجتناب از وقوع عقد در زمان قمر در عقرب. در هر برج قمری، تقريبا دو روز و نصفی قمر در عقرب است مطابق تقويم های نجومی قديمی كه هم اكنون نيز مطابق گردش سالها چاپ می شود، نوشته شده است

 اجتناب از وقوع عقد در زمان محاق ماه. محاق از ماده محق به معنای محو و ناپديد شدن است. محاق، آخر ماه قمری را گويند كه هلال ماه به محاق می رود يعنی ناپديد شده و ديده نمی شود. برحسب روايت شيخ طوسی در كتاب من لايحضره الفقيه، ج ۳، ص ۲۵ انعقاد عقد نكاح مكروه است و از عبدالعظيم حسنی بنا به نقلی روايت شده است كه نكاح در آن هنگام موجب سقط بچه می شود

آداب زفاف(مستحب)

 دورکعت نماز

دعای الهم ارزقنی الفها و وُدها و رضاها...

 آمیزش در شب ( زفوا نساءکم لیلا و اطعموا ضحی= امام صادق)

 نام خدا را بر زبان آوردن

طلب فرزند سالم و صالح و شایسته (و ذکور)

 یک یا دو روز ولیمه دادن ( سه روز نشود که نادرست و ریا و سمعه است)

دعوت فقرا یا جمع فقرا وثروتمندان(مکروه است که همه دعوت شدگان غنی باشند)

حکم نثار العُرس

 خوردن آن جایز است

تصرف آن با شاهد حال جایز است

 فرد مالک آن می شود

مکروهات آمیزش

 در وقت ظهر مطلقا (دفعه اول یا دفعات بعد) نباشد

بعد از غروب نباشد (تا سرخی مغرب برود)

 بین طلوع فجر تا طلوع خورشید صورت نگیرد

 عریان نباشد

پس از احتلام و پیش از غسل یا وضو

 نظر به فرج در طول آمیزش

روی به قبله یا پشت به قبله نباشد به دلیل روایت نهی

 سخن گفتن حین آمیزش

آمیزش در شب خسوف و روز کسوف

 آمیزش به هنگام وزش بادهای تند و زلزله

آمیزش در شب اول هر ماه به استثنای ماه رمضان

 آمیزش در شب نیمه هرماه

آمیزش در شب آخر هر ماه

آمیزش درمحلی که ناظر وجود دارد (بدون رویت عورتین)

احکام نگاه به زن قبل از ازدواج

نگاه مرد به صورت زنی که ميخواهد با آن ازدواج کند :

ا- بدون اجازه جايز است 2- برای رفع جهالت مستحب است

حکم جواز به وجه و کفين ، در دو حال قائمه و ماشيه اختصاص دارد

روايت شده که جواز به شَعر و محاسِن زن هم تعلق دارد

روايت مذکور (مرسله عبدالله بن فضل ) است .

 محاسن ، مواضع زينت است نه خود زينت

شرايط ششگانه نگاه مرد به زن

علم به صلاحيت زن برای ازدواج خلوها من البعل والعده والتحريم

احتمال پاسخ مثبت زن

ممنوعيت استنابه در نگاه حتی اگر مرد کور باشد

ممنوعيت تلذذ و ريبه در نگاه

وجود فايده برای نگاه

اراده ازدواج باعث نگاه باشد

سايراحکام نگاه :

جواز نگاه مرد به صورت و دست اَمه و ذمّيه بدون تلذذ و شهوت

جواز نگاه مرد به مرد بدون تلذذ و ريبه به استثنای عورتين

جواز نگاه زن به زن بدون تلذذ و ريبه به استثنای عورتين

جواز نگاه شوهر به ظاهر و باطن بدن همسرش و بالعکس

جواز نگاه به محارم (نسب و رضاع و مصاهره) به استثنای عورتين

موارد مذکور به محاسِن ( مواضع زينت ) اختصاص دارد.

احکام نگاه به اجنبی و اجنبيه :

اجنبيه زنی است که محرم يا همسر يا کنيز نيست.

جواز نگاه يک بار به اجنبيه بدون معاوده

جواز نگاه به اجنبيه با معاوده در مواقع ضرورت

مواقع ضرورت عبارتند از : معامله ، شهادت ، علاج

احکام نگاه به اجنبی نيز مانند نگاه به اجنبيه است .

در جواز نگاه زن به بنده خواجه خود اختلاف هست .

احکام استمتاع مرد از همسر و کنيز

جواز انواع استمتاع ( به جز قُبُل در حيض و نفاس)

کراهت شديد وطی در دُبُر طبق اشهر اقوال

صحيحه ابن ابی يعفور بر جواز وطی در دُبر زن و روايت سُدير از امام صادق ( محاش النساء علی امتی حرام ) بر تحريم دلالت دارد .

احکام عزل

عدم جواز عزل از زن آزاد در نکاح دائم (بجز با شرط ضمن عقد)

قول مشهور کراهت عزل است .

در صورت تحريم عزل ، ديه نطفه ( 10 دينار) واجب است .

ترک آميزش همسر بيش از 4 ماه ، بر مرد جايز نيست.

 وطی زن کمتر از 9سال جايز نيست و در صورت افضاء ، بر مرد حرمت ابدی خواهد داشت .

کراهت آميزش برای مسافر به هنگام بازگشت از سفر

احكام جماع با زن صغيره

دخول با زن صغيره ممنوع است

حرمت دخول تا قبل از اتمام 9 سال قمري است

در صورت دخول و افضاي زن صغيره (يكي شدن مجراي بول و حيض) آن زن بر شوهرش حرام ابدي مي شود.

نفقه زن افضاء شده بر مرد تا زمان مرگ واجب است

احكام صيغه عقد دائم

صيغه نكاح لفظي و با ايجاب و قبول است ماده 1062 قانون مدني

 ايجاب بصورت (زوجتك، انكحتك، متعتك) جايز است

صيغه قبول به سه صورت( قبلت، قبلت النكاح، تزوجت) جايز است.( به لفظ ماضي)

تقديم ايجاب بر قبول و تحقق صيغه قبول به لفظ ايجاب لازم نيست.

با شرط قدرت، نمي توان صيغه را با الفاظ غيرعربي خواند.

مسئله دوم : ادعای زوجيت

ادعای زوجيت از سوی مرد و تصديق زن = حکم به عقد

ادعای زوجيت از سوی مرد و انکار زن = عليه مرد حکم شده و ازدواج با مادر وخواهر آن زن ممنوع است .

ادعای زوجيت از سوی زن و تصديق مرد = حکم به عقد

ادعای زوجيت از سوی زن و انکار مرد = عليه زن حکم شده و ازدواج او با مرد ديگر ممنوع است .

قسم منکر در احکام فوق نقشی ندارد.

مسئله سوم : تعارض در ادعای زوجيت

مرد «مدّعی» است و ادعای زوجيت با زنی دارد.

خواهر آن زن «منکِر» است و ادعای زوجيت با آن مرد را دارد.

از جهت ديگر مرد منکِر و خواهرِزن مدعی است . اگر خواهرزن بيّنه نداشت مرد قسم خورده و به نفع او حکم صادر می شود.

اگر خواهرِزن بيّنه داشت (مثل آميزش) به نفع او حکم ميشود.

 اگر مرد برای ادعای اول بينه داشت ، به نفع او حکم می شود.

آميزش مقدم بر بيّنه است .

اقرب آن است که در هر دو مورد ، صاحب بيّنه قسم بخورد .

علت قسم خوردن صاحب بينه

گفته شده واژه « الآخَر» نادرست و «الآخِذ» صحيح است.

علت قسم خوردن خواهرِزن (صاحب بيّنه) اين است که شايد بيّنه او صادق باشد ولی عقد مرد با زن مقدم بر خواهرِزن باشد.

علت قسم خوردن مرد (صاحب بيّنه) اين است که شايد بيّنه او صادق باشد ولی عقد مرد با خواهرِزن مقدم بر زن باشد.

تحليف در اين دو موضع فقط در متن لمعه آمده و هيچيک از فقها نقل نکرده اند.

حالات ششگانه بينه زن و مرد

مرد و زن بيّنه مطلق و بدون تاريخ دارند .

فقط بينه مرد تاريخ دارد .

فقط بينه زن تاريخ دارد .

تاريخ بيّنه زن و مرد يکی است .

تاريخ بيّنه مرد مقدم بر تاريخ بيّنه زن است .

تاريخ بيّنه زن مقدم بر تاريخ بيّنه مرد است .

6حالت مذکور با شرط دخول و عدم دخول به 12 می رسد.

تقدم قول زن بر مرد در هفت مورد

مرد و زن بيّنه مطلق و بدون تاريخ دارند . (با شرط دخول )

فقط بينه مرد تاريخ دارد . (با شرط دخول )

فقط بينه زن تاريخ دارد . (با شرط دخول )

تاريخ بيّنه زن و مرد يکی است . (با شرط دخول )

تاريخ بيّنه مرد مقدم بر تاريخ بيّنه زن است . (با شرط دخول )

تاريخ بيّنه زن مقدم بر تاريخ بيّنه مرد است . (با شرط دخول )

تاريخ بيّنه زن مقدم بر تاريخ بيّنه مرد است . (با شرط عدم دخول )

تقدم قول مرد بر زن در پنج مورد

مرد و زن بيّنه مطلق و بی تاريخ دارند . ( به شرط عدم دخول )

فقط بينه مرد تاريخ دارد . ( به شرط عدم دخول )

فقط بينه زن تاريخ دارد . ( به شرط عدم دخول )

تاريخ بيّنه زن و مرد يکی است . ( به شرط عدم دخول )

تاريخ بيّنه مرد مقدم بر تاريخ بيّنه زن است . ( به شرط عدم دخول )

مسئله پنجم : شرايط صحت عقد ولیّ و وکيل

ممنوعيت تزويج به کمتر از مهرالمثل

ممنوعيت تزويج به مجنون ( ديوانه کامل يا ادواری)

ممنوعيت تزويج به خصی ( خواجه )

ممنوعيت تزويج به صاحبان عيوب مجوز فسخ نکاح

هرگاه ولیّ طفلی را به يکی از موارد مذکور عقد کند ، بعد از بلوغ و کمال ، به پذيرش عقد يا عدم آن مخيّر خواهد بود .

مسئله ششم : شرايط صحت عقد فضولی

اجازه معقود عليه : (کسی که عقد برای او واقع شده)

اجازه ولی ( در صورتيکه معقود عليه کامل نباشد )

در صحت عقد فضولی و عدم آن چند نظر هست :

ـ عقد فضولی مطلقا باطل است ( هم در نکاح و هم در بيع و غيره)

ـ عقد در اصل باطل نيست ( روايت محمدبن مسلم از امام باقر (ع) : ِان شاءَ قَبِلَ وَ اِن شاءَ تَرک)

مسئله ششم : ملکيت مهريه

زن به مجرد عقد نکاح با يکی از شرايط زير مالک مهريه می شود :

نزديکی

ارتداد فطری شوهر

فوت شوهر

فوت زن

احکام تصرف مهریه

زن پیش از قبض می تواند در مهریه تصرف کند .

اگر مهریه پس از عقد ، افزایش قیمت داشت ( نماء = میزان افزایش ) به زن اختصاص دارد.

اگر مرد قبل از نزدیکی زن را طلاق دهد نیمی از مهریه را به هنگام طلاق مالک میشود.

مستحب است زن در مسئله فوق همه ( نصف مهریه ) را ببخشد . ( بدلیل آیه وَاِن تَعفُوا اَقرَبُ للتَقوی)

ولی اجباری ( پدر و جدپدری ) فقط می تواند بخشی از (نصف مهریه ) را ببخشد نه همه را .

مسئله دوم : مهریه دِین است

اگر مرد پیش از پرداخت مهریه ، با زنش نزدیکی کند ، مهریه به صورت دِین بر ذمه او باقی است هرچند سالها طول بکشد.

نزدیکی که سبب ثبوت تمام مهر است ، وَطی در پشت یا جلو بوده و صرف خلوت کردن کافی نیست.

مسئله سوم : احکام اِبراء ذِمّه شوهر

اگر زن ذمه شوهر را از مهریه ابراء نماید و شوهر قبل از نزدیکی زن را طلاق دهد ، می تواند نیمی از مهریه را از زن مطالبه کند. ( مانند مواردی که زن تمام مهریه را می گیرد و تلف می کند و شوهر قبل از نزدیکی او را طلاق می دهد.)

اگر قبل از نزدیکی ، زن متقاضی طلاق خُلع شود . شوهر می تواند نیمی از مهریه را مطالبه کند .

حکم مسئله فوق در دو حالت پرداخت یا عدم پرداخت مهریه به زن یکسان است.

شرایط الحاق وَلَد به شوهر :

ازدواج دائم یا موقت

نزدیکی و دخول

گذشت حداقل 6 ماه از زمان آمیزش

عدم تجاوز از حداکثر زمان بارداری ( طولانی ترین مدت برای حداکثر زمان بارداری نزد امامیه یک سال است )

راه نفی وَلَد :

اگر کسی با زن شوهردار زنا کند ، فرزند آن زن ، به شوهرش ملحق می شود . (نه به مرد زناکار)

شوهر نمی تواند به دلیل زنای همسرش ، فرزند را از خودش نفی کند . ( طبق قاعده الوَلَدُ لِلفراش)

در ازدواج دائم تنها راه نفی وَلَد ، لِعان است. و اگر شوهر بخواهد بدون لِعان فرزندش را نفی کند بر او حدّ جاری می شود.

عَزل ( ریختن منی بیرون رحم ) مجوز نفی ولد نیست .

اختلاف زن و شوهر در آمیزش

زن مدعی دخول و شوهر منکر است : شوهر قسم می خورد و قولش قبول می شود .

زن مدعی ولادت بچه است و شوهر منکر است : شوهر قسم می خورد و قولش قبول می شود .

مرد مدعی تولد کمتر از 6 ماه یا بیشتر از یکسال است و زن منکر است : زن قسم می خورد و قولش قبول می شود .

نفی وَلَد در ازدواج موقت

شوهر در ازدواج موقت می تواند فرزند را بدون لِعان نفی کند . اگرچه این فعل حرام است.

مستند این حکم از سوی مشهور فقها ، غلبـه ی اطلاق واژه « زوجه» بر همسر دائم است.

اگر شوهر دست از انکار بردارد و اعتراف کند که فرزند از اوست فرزند به او ملحق می شود .

اقسام مرتد:

فطری : الف)- درحالیکه پدر و مادرش یا یکی از آنهامسلمان است. متولد شده است ب)- درحالیکه پدر یا مادرش مسلمان است. بالغ شده است.. ج)- از زمان ولادت تا بلوغش به کفر او حکم نشده است

ملی: الف)- از زمان ولادت تا بلوغ کافر بوده ب)- پس از بلوغ اسلام آورده و سپس کافر شده

ازدواجهای مکروه:

ازدواج با مرد فاسق

ازدواج با شارب خمر

ازدواج با قابله مربیه

ازدواج پسر با دختر همسر پدرش که پس از طلاق بدنیا آمده

ازدواج با ضره ام (هووی مادر) از غیرپدر

تقدیر در مهریه:

قلت: حدی ندارد فقط باید قابل تملک باشد

کثرت: حدی ندارد ولی مکروه است بیش از مهرالسنه باشد

میزان مهریه در نکاح دائم:

با ذکر مهریه : همان میزان ملاک است خواه بیشتر یا کمتر از مهرالمثل باشد

بدون ذکر مهریه: با دخول مهرالمثل ثابت می شود و با طلاق مهرالمتعه

امارات نشوز زن:

تقطیب وجه : ترشرویی

تبرم: برطرف نکردن نیازهای شوهر (استمتاع)

تغییر عادت: الف)- رفتاری ب)- گفتاری

مستحبات مولود:

غسل

اذان درگوش راست و اقامه در گوش چپ

تحنیک: الف)- تربت امام حسین و آب فرات ب)ـ آب شیرین

تسمیه فرزند به محمد تا ۷ روز

عقیقه : گوسفندی که واجد شرایط قربانی است برای او قربانی کنند

حلق: تراشیدن سر

ختان: الف)- دختر مستحب است ب)- پسر هنگام بلوغ واجب است

ثقب اذن: سوراخ کردن گوش

متون فقه 2

مطالب مشابه :

متون فقه

متون فقه