نمونه گیری در تحقیقات اجتماعی

دانیال حاتم پور

به منظور كسب اطلاعات دقيق منسجم علمي دانشمندان در رشته هاي مختلف علمي دست به تحقيق و پژوهش ميزنند در بعضي از پژوهش ها كه دامنه تحقيق حجم وسيعي از واحد هاي تحليل را در بر ميگيرد كسب اطلاعات پژوهشي مستلزم هزينه هاي هنگفت است لذا به منظور صرفه جويي در وقت و هزينه ها ، محقق ناچار است به بررسي قسمتي از كل جا معه پرداخته و سپس با استفاده از منطق استنباطي به تعميم نتيجه به كل جامعه اقدام نمايد اين حركت محقق در تعيين قسمتي از جامعه جهت بررسي به نما يندگي از كل جامعه نمونه گيري اطلاق مي گردد. برای نمونه گیری از جامعه مورد بررسی شیوه های متفاوتی وجود دارد که متناسب با شرایط تحقیق و جامعه مورد بررسی محقق تصمیم می گیرد از یک شیوه بخصوص یا ترکیبی از شیوه های نمونه گیری استفاده نماید آنچه در پی می آید معرفی شیوه های مختلف نمونه گیری در تحقیقات اجتماعی است.

مقدمه

به منظور كسب اطلاعات دقيق منسجم علمي دانشمندان در رشته هاي مختلف علمي دست به تحقيق و پژوهش ميزنند بنابراين مطالعه يا جستار علمي وسيله اي است براي كسب اطلاعات از جامعه آماري مورد بررسي. همانطور که مبرهن است دامنه بررسي ها با توجه به موضوعات مورد علاقه پژوهشگران متفاوت است در بعضي از پژوهش ها كه دامنه تحقيق حجم وسيعي از واحد هاي تحليل را در بر ميگيرد كسب اطلاعات پژوهشي مستلزم هزينه هاي هنگفت است لذا به منظور صرفه جويي در وقت و هزينه ها ، محقق ناچار است به بررسي قسمتي از كل جا معه پرداخته و سپس با استفاده از منطق استنباطي به تعميم نتيجه به كل جامعه اقدام نمايد اين حركت محقق در تعيين قسمتي از جامعه جهت بررسي به نما يندگي از كل جا معه نمونه گيري اطلاق مي گردد.

در حال حاضر نمونه گيري جزء لاينفك تحقيقات در زمينه هاي مختلف علمي اعم از علوم انساني ، اجتماعي و طبيعي به شمار مي آيد و نمونه گيري علمي و دقيق به محقق كمك مي كند تا با استفاده بهينه از حداقل امكانات به معتبرترين نتايج دست يابد .

به اين منظور بايد تعيين كند كه چه مقدار اطلاعات لازم است جمع آوري شود طبيعي است كه اطلاعات ناچيز و ناقص ، محقق را از برآورد دقيق محروم ميسازد و از طرف ديگر اطلاعات زياد نيز باعث اتلاف هزينه ها خواهد شد

اما اساسا در چه مواردي بايد دست به نمونه گيري زد ؟

1. اگر حجم جامعه مورد مطالعه خيلي زياد باشد به طوري كه مطالعه و اندازه گيري كلي آنها ممكن نباشد و محقق با محدوديت هاي مالي مواجه باشد

2. چنانچه تمركز و توجه بيش از حد معمول بر روي موارد واحدها از اهداف مطالعه باشد و محقق بخواهد حجم وسيعي از اطلاعات نسبت جامعه را بدست آورد

3. زماني كه فوريت نتايج بررسي الزامي باشد و محقق به لحاظ زماني در مضيقه باشد بنابراين مزاياي نمونه گيري عبارتند از كاهش هزينه سرعت عمل و وسعت اطلاعات (۱۰ ،312)

در اين جستار بر آنيم تا به تبيين منطق نمونه گيري و شيوه هاي انتخاب نمونه پردازيم

تعريف مفاهيم

جامعه آماري ( (population

واتري استون و جان اج مك كول از جامعه تحت عنوان جمعيت هدف(target population) نام برده و درتعريف ان مي نويسند:

كل گروهي كه محقق علقمند است درباره آن به تحقيق پردازد و در نهايت نتايج را به آن نعميم دهد (Easton)كه البته اين گروه مي تواند مجموعه اي از پديده ها اشيا موجودات زنده ويا فراورده هاي انساني باشد كه از قبل مشخص و تعريف شده اند معمولا جامعه (جمعيت) آماري در تحقيقات علمي متناهي هستند

نمونه sample

نمونه بخشي از جمعيت تحت بررسي است كه با روشي از پيش تعيين شده انتخاب ميگردد به كمك يافته هاي بدست آمده از آن مي توان استنباط هايي در مورد كل جمعيت انجام داد (تيموري ، فصل نو) نمونه بايد نمايا يوده و متناسب با موضوع پژوهش و امكانات در دسترس محقق تعيين ميگردد در اينجا نمونه به مفهوم بهترين و عاليترين (مانند دانش آموز ويا استاد نمونه) نيست بلكه به مفهوم نماينده است ( به مثابه ضرب المثل معروف مشت نمونه خروار است)

نمونه گيري sampling

نمونه گيري عبارت است از انتخاب تعدادي از افراد حوادث اشيا (فراورده هاي انساني) از يك جمعيت تعريف شده به عنوان نماينده آن جمعيت (۴ ، 120)

روش نمونه گيري

عبارت است از فرايند ي كه از طريق آن محقق به انتجاب واحد هاي نمونه جهت جمع آوري اطلاعات مورد نياز مي پردازد

مراحل نمونه گيري

1. تعريف جمعيت ( جامعه آماري)

اولين قدم در نمونه گيري تعيين جمعيتي است كه محقق قصد بررسي خصلت يا خصايصي از آن را دارد كه اين جمعيت مي تواند ساكنان يك شهر استان كشور روستا و يا محله باشد و يا آنكه يك سازمان و برخي مجلات تخصصي و يا جرايد مختلف و چندين مورد ديگر نيز باشد آنچه در اين مرحله مهم است اينكه محقق جمعيت مورد بررسي خود را تعريف و تمديد كرده باشد

2. مشخص كردن درجه دقت مطلوب

محقق تعيين نمايد كه با چه درصدي از دقت قصد دارد تا يافته هايش را از جمعيت نمونه به كل جمعيت تعميم دهد بديهي است كه هرچه درجه دقت بالاتر باشد حجم نمونه بزرگتر و هزينه بيشتري را نيز به خود اختصاص خواهد داد

3 . تعيين روش نمونه گيري

محقق با توجه به پراكندگي يكنواختي و حجم جمعيت مورد بررسي نسبت به اتخاذ روش خاص نمونه گيري اقدام مي نمايد.

4. تعيين حجم نمونه

آخرين مرحله در نمونه گيري تعيين حجم نمونه است كه شرايط و عوامل متعددي در تعيين آن اثر گذارند كه از آن جمله بصورت فهرست وار مي توان به عوامل زير اشاره نمود:

4 – 1 حجم كل جمعيت

4 – 2 تعداد متغيرهاي مورد بررسي : هرچه متغيرهاي مورد بررسي بيشتر باشند به حجم نمونه بزرگتر نياز است

4 – 3 تعداد متغيرهاي كنترل نشده

در برخي تحقيقات كنترل برخي از متغير ها كه در نتايج تحقيق اثر گزارد براي محقق ميسر نيست در چنين شرايطي نتايج حاصل وقتي قابل اطمينان است كه نمونه حجم بزرگي داشته باشد در صورتي كه انتخاب نمونه به اندازع بزرگ به صورت تصادفي صورت پذيرد متغيرهاي كنترل نشده به شكل تصادفي بر گروه هاي مورد بررسي تاثير مي گزارد و در نتيجه تاثيري در نتايج تحقيق نخواهند داشت

4 – 4 وضعيت تجاسن جمعيت مورد مطالعه

هر قدر ميزان تجاسن و همگني افراد مورد مطالعه بيشتر باشد نمونه اندك نيز مي تواند به محقق در رسيدن به نتايج محقق كمك نمايد در غير اينصورت بايد نمونه به اندازه اي بزرگ باشد كه بتوان مطمئن شد كه نمونه انتجاب شده نماينده واقعي جمعيت مورد مطالعه است

4 – 5 قابليت اعتماد وسايل سنجش

هر قدر قابليت اعتماد وسايل سنجش (اندازه گيري) كم باشد به همان اندازه خطاي اندازه گيري نيز بيشتر مي شود كه براي كاستن از ميزان اين خطا لازم است از حجم نمونه بزرگتري استفاده كرد

روش هاي نمونه گيري

فرايند انتخاب نمونه بر حسب شرايط مختلف پژوهش امكانات در دسترس محقق و وضيت جامعه مورد بررسي به روش هاي متعددي صورت مي گيرد كه به طور مفصل به اين روش ها پرداخته مي شود. روش هاي نمونه گيري به دو نوع تقسيم ميشود (۱۰ ،313)

· 1 - روش هاي نمونه گيري غير احتمالي(غير تصادفي)

· 2 - روش هاي نمونه گيري احتمالي(تصادفي)

2 - روش هاي نمونه گيري احتمالي(تصادفي) عبارتند از

· تصادف ساده سيستماتيك

· طبقه بندي شده(منطبق)

· نمونه گيري خوشه اي

· نمونه گيري خوشه اي چند مرحله اي

· نمونه گيري با احتمال متناسب با حجم (pps)

1 - روش هاي نمونه گيري غير احتمالي(غير تصادفي)

· قضاوتي (هدفمند يا تعهدي)

· آسوده (آگاهگر)

· سهميه اي

· دسترس پذير

· گلوله برفي

حال به تشريح هر كدام از اين روش ها مي پردازيم

1 – روش هاي نمونه گيري احتمالي:

در اين نوع نمونه گيري هر بك از اجزا يا عناصر جامعه آماري داراي شانس مساوي در جاي يافتن در جمعيت نمونه است اين نوع نمونه گيري روش هاي متعددي دارد كه در بالا ذكر آنها به ميان آمدو عبارتند از :

1 – 1 نمونه گيري تصادفي ساده

منطق طرح (شيوه انتخاب نمونه) : اين روش پنج مرحله دارد( ۳ ، 68)

1. تهیه چارچوب کامل نمونه گیری( همه افراد جامعه دریک لیست واحد ثبت می شوند)

2. شماره گذاری همه موردها با شروع ازشماره 1 (همه افراد حاضردرلیست ازشماره یک تا آخرشماره بندی می شوند)

3. تعیین حجم نمونه متقضی( محقق مشخص خواهد کرد که چند نفر نمونه را برای مقاصد تحقیقی نیازدارد)

4. انتخاب شماره ها ازجدول اعداد تصادفی به اندازه حجم نمونه (ازروی جدول اعداد تصادفی به تعداد نمونه مورد نیاز شماره انتخاب می شود)

5. تعیین موردهای نمونه برحسب شماره های انتخاب شده(موردها را با توجه به شماره های انتخاب شده مشخص کرده وبه عنوان نمونه مورد بررسی قرارمی دهند)

نقاط قوت:

ازآنجا که محقق نمونه ها را ازروی جدول اعداد تصادفی انتخاب می کند احتمال سوگیری محقق درانتخاب نمونه به حداقل می رسد وهمه افراد جامعه بطور یکسان شانس حضور در نمونه را داشته درنتیجه نمونه انتخا ب شده می تواند یک نمونه نما یا ازجامعه تحت بررسی باشد.

نقاط ضعف:

نمونه گیری تصادفی ساده موقعی ساده است که چهارچوب نمونه گیری درستی موجود باشد و جمعیت ازنظرجغرافیائی متمرکزباشد يا تکنیک گردآوری داده ها شامل رفت وآمد نباشد (۳ ،70 ) بنابراین زمانیکه جامعه مورد بررسی ازحالت معمول بزرگتربوده وازپراکندگی جغرافیائی بیشتری برخوردارباشد این شیوه نمونه گیری مستلزم هزینه و وقت زیاد است ونمی تواند به لحاظ اقتصادی به صرفه باشد.

1-2 نمونه گیری سیستماتیک:

- منطق طرح(شیوه انتخاب نمونه): این روش شکل پیشرفته تر روش تصادفی ساده است واختلاف این طرح با تصادفی ساده بطورعمده درنقطه شروع انتخاب ونوع انتخاب نمونه ها ست ازلحاظ فنی به این روش نمونه گیری منظم با شروع تصادفی اطلاق می شود.

درنمونه گیری منظم غالباً دواصطلاح را به کارمی برند: فاصله نمونه گیری وفاصله معیار بین عنصرهای انتخاب شده درنمونه: فاصله نمونه گیری عبارت است ازحجم جمعیت تقسیم بر حجم نمونه(ببی،1384، 445)به عبارتی چنانچه بخواهیم ازیک جامعه 1500 نفری 30 نفر انتخاب کنیم فاصله نمونه گیری ما50(50=30/1500) خواهد بود یعنی بعد ازانتخا ب تصادفی اولین نفر(ترجیحاً از روی جدول اعداد تصادفی) هرپنچاهمین نفرانتخاب شده تا حجم نمونه به 30 نفرکامل برسد. البته باید درنظرداشت که زمانی ازاین روش استفاده می شود که تمام اعضای جامعه قبلاً به صورت تصادفی فهرست شده باشند. (۴، 124)

نقاط قوت :

سرعت انتخاب نمونه ها دراین روش نسبت به روشهای دیگربالاست واین عمل به آسانی انجام می شود به عبارتی هنگامی که اولین عنصرنمونه انتخاب شد بقیه اعضا ی مورد نظربطوراتوماتیک انتخاب می شوند(۴، 124) همچنین نمونه های سیستماتیک بطوریکنواخت روی جامعه سرشکن می شوند(۱۰، 325)

نقاط ضعف:

این روش چند ضعف فني دارد اول اینکه اگرجامعه از لحاظ صفت مورد مشاهده واندازه گیری بطور تناوبی تغییرکند واتفاقاً فاصله بین واحدهای متوالی درنمونه سیستماتیک طوری باشد که واحدهای مشابه به عنوان نمونه انتخاب شوند نتایج حاصل ازآن تورش زیاد خواهد داشت(۱۰، 325) دوم اینکه آرایش عنصرها درفهرست می تواند نمونه گیری منظم را بی معنا کند اگرفهرست عنصرها به صورت الگویی چرخه ای مرتب شوند که با فاصله نمونه گیری متقارن گردد نمونه ای انتخاب خواهد شد که نمی تواند نماینده کل جامعه باشد.(۱، 446)به این معنی که ممکن است نوع خاصی ازافراد درفاصله های منظمی درچارچوب نمونه گیری قرارگرفته باشند که کل ضعفهای حاضردرجامعه را دارا نباشند دراین صورت نمونه ما یک نمونه نمایا نخواهد بود.

1-3 نمونه گیری طبقه بندی شده(مطبق):

منطق طرح(شیوه انتخاب نمونه ):

نمونه گیری طبقه بندی شده 2 شکل اصلاح شده ای ازنمونه گیری تصادفی ساده وسیستماتیک است که هدف آن رسیدن به نمونه معرف تر ودرنتیجه دقیقتر است که البته روال پیچیده تری دارد. یک نمونه طبقه بندی شده ازتقسیم عناصرجامعه به گروههایی که برهمدیگرهمپوشی ندارند وطبقات نامیده می شوند وازطریق انتخاب نمونه تصادفی ساده ازداخل هرطبقه بدست می آید به عبارت دیگرجامعه را به چند طبقه مجزا وهمگن تقسیم می کنند آنگاه ازداخل هر طبقه بطورتصادفی ساده نمونه را انتخاب می کنند(۷،186)

نمونه گیری طبقه بندی شده زمانی کاربرد دارد که واریانس بین طبقات زیاد ولی واریانس درون طبقات کم است(۱۰، 320)

برای استفاده ازاین روش ابتدا متغیرمورد طبقه بندی مربوط را انتخاب می کنیم(مثلاً انتخاب دانشکده محل تحصیل جهت بررسی یک نوع رفتاریا نگرش دانشجویان دانشگاه) متغیرطبقه بندی خصیصه ای است که می خواهیم نمونه ازآن نظرمعرف باشد با تعیین این متغیر چارچوب نمونه گیری را مطابق با طبقات آن متغیردسته بندی می کنیم یعنی نسبتی که هرکدام ازدانشکده ها به کل دانشجودارند را مشخص کرده ونمونه ها را به نسبت مشخص شده به روش نمونه گیری سیستماتیک ازچارچوبهای مشخص شده انتخاب می کنیم اساس نمونه گیری طبقه بندی شده درطریقه دسته بندی افراد درچارچوب نمونه گیری نهفته است(۳، 73) کارکرد اصلی نمونه گیری طبقه ای سازماندهی جمعیت به طبقاتی با زیرمجموعه ها ی همگن وانتخاب تعداد مناسب عنصرها ازهرزیرمجموعه است(۱، 449) دراین روش تا آنجا که ممکن است اقلام مشابه وهمگن را دریک طبقه قرارمی دهند.(۱۰، 324)

نقاط مثبت:

ازآنجا که استفاده ازاین روش مستلزم تقسیم جامعه غیرهمگن به گروه هایی همگن است ونمونه ازدرون این گروه ها به صورت سیستماتیک انتخاب می شود بنابراین امکان معرف بودن نمونه انتخاب شده نسبت به کل جامعه زیاد است ضمن اینکه محقق می تواند طبقه بندیها را به شکلی انجام دهد که هزینه تحقیق به میزان قابل توجهی کاهش یابد. همچنین به علت کم بودن واریانس درون طبقات دقت آمارگیری بیشترخواهد داشت.(۱۰، 320)

نقاط ضعف:

این روش برای جمعیت هائی که عناصردرون طبقات آنها ازواریا نس بالائی برخوردارباشند

(غیرهمگن باشند) نمونه اریب داری را بدست خواهد داد.

1-4 نمونه گیری خوشه ای:

منطق طرح(شیوه انتخاب نمونه): وقتیکه گردآوری فهرست کاملی ازعنصرهایی که جمعیت را تشکیل می دهند ناممکن یا غیرعملی باشد(ببی،1384، 454) وهمچنین بین طبقات جامعه واریانس کم وبین افراد هرطبقا ت واریانس زیاد وجود داشته باشد ازنمونه گیری خوشه ای استفاده می شود دراینجا هرطبقه را خوشه می نامند بدین طریق که تعدادی ازطبقات انتخاب شده وطبقات انتخاب شده(خوشه های انتخاب شده)بطورکامل تمام شماری می شوند. دقیقترین نتیجه ازراه نمونه گیری خوشه ای زمانی بد ست می آید که هرخوشه تا آنجا که ممکن است دارای اقلام گوناگون ومخلوط بوده ودرعین حا ل هرخوشه با خوشه دیگرازنظرتعداد اقلام مختلف وضع مشابه ای داشته باشند یعنی واریانس خوشه ها تقریباً یکسان باشند(۱۰، 324) این روش ممکن است به دوصورت انجام پذیرد

الف) نمونه گیری خوشه ای در یک مرحله وآن زمانی است که با انتخاب اولین خوشه ها تمامی حجم نمونه مورد نیازتحقیق درخوشه ها قرارگیرند.

ب) نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای وآن زمانیست که حجم کل نمونه ازحجم افراد وعناصرحاضردرخوشه ها بیشترباشد ویا پراکندگی جغرافیائی حوزه جمعیت تحت بررسی زیاد باشد.

نمونه گیری خوشه ای دربرخی اوقات با توجه به هزینه صرف شده اطلاعات بیشتری نسبت به سه روش قبلی بدست می دهد این روش دردوصورت کم هزینه ترازنمونه گیری تصادفی ساده یا طبقه بندی خواهد بود وآن درصورتی است که هزینه دستیابی به چارچوب حاوی شمارش عناصرجامعه بسیاربالا باشد یا اینکه هزینه دستیابی به مشاهدات با افزایش فاصله میان عناصرافزایش یابد.(۱۰، 398)

1-4-1- نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای:

نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای نوع پیچیده تر نمونه گیری خوشه ای است وآن بدینصورت است که ابتدا ازمیان مناطق بزرگ نمونه ای انتخاب می گردد وبعد ازهر منطقه بزرگ مناطق کوچکتری انتخاب می شوند نها یتاً کاربه انتخاب نمونه ای ازخانوارها و استفاده ازروش برای انتخاب افراد درخانوارهای منتخب ختم می شود نتیجه این روش نمونه گیری تمرکزمصاحبه درچند نقطه جغرافیایی وکاهش هزینه رفت وآمد است(۳، 7)

نکته اصلی درنمونه گیری چند مرحله ای تعداد خوشه هایی است که درهرمرحله باید نمونه گیری شوند با توجه به حجم نمونه نهایی رابطه مستقیمی بین تعداد خوشه های منتخب وتعداد واحدهایی که متعاقباً انتخاب می شوند وجود دارد بنابراین اگرفقط یک حوزه انتخاب گردد عملاً می توان تمام بلوکهای آنرا انتخاب کرد یا اگردرمجموع تعداد محدودی بلوک انتخاب شود می توان تقریباً همه افراد آن بلوکها را به عنوان نمونه انتخاب کرد. ازطرف د یگر اگرتعداد خوشه های منتخب خیلی زیاد باشد نهایتاً می توان افراد معدودی ازهرخوشه برگزید درغیراینصورت حجم نمونه هایی بسیاربزرگ ولاجرم پرهزینه خواهد شد.اصل کلی به حداکثر رساندن تعداد خوشه های اولیه منتخب ومتعاقباً انتخاب تعداد نسبتاً معدودی ازافراد یا واحد ازهرخوشه منتخب است دلیل این امراهمیت گنجانده شدن حوزه های مختلف درنمونه است اگرفقط یک یا دوبخش انتخاب شود نمونه انتخابی یک نمونه غیرمعرف خواهد بود با به حداکثررساندن شانس انتخاب انواع اولیه شانس معرف بودن نمونه درمراحل بعدی بالامی رود

نقاط قوت:

چنانچه خوشه های انتخاب شده ازتنوع لازم برخوردارباشند با هزینه اندک نمونه معرفی را مورد بررسی قرارداده ایم.

نقاط ضعف:

نمونه ای که ازاین روش بدست می آید عمدتاً یک نمونه کم دقت است درنمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای کارانتخاب نمونه ها با خطاهای نمونه گیری متعددی(به تعداد مراحل نمونه گیری) مواجه است به عبارتی طرح نمونه گیری چند مرحله ای درهرمرحله درمعرض یک خطای نمونه گیری است(۱، 459)

نحوه کاهش خطا:

اگرتعداد زیادی خوشه انتخاب شود واگرخوشه ها خیلی شبیه هم باشند نمونه ای ازاین خوشه ها بهترین معرف همه خوشه ها ست(۱، 457) البته باید تناسبی بین تعداد خوشه ها ونمونه برقرارشود چون تعداد خوشه ها بیش ازحد متعادل باعث افزایش هزینه تحقیق می شود وکاهش بی اندازه تعداد خوشه ها موجب غیرمعرف شدن نمونه خواهد بود.

1-4-1- نمونه گیری خوشه ای با احتمال متناسب باحجم (pps):

این روش شکل پیشرفته خوشه ای چند مرحله ای است که هدف اصلی ازکاربرد آن کاهش اریبهای ناشی ازنمونه گیری است. دراین طرح هرعنصربرای انتخاب شدن شانس مساوی با بقیه عناصرجامعه دارد. شانس هرخوشه برای انتخاب شدن متناسب با حجم آن است به عنوان مثال شانس انتخاب شدن یک بلوک شهری دویست خانواری دوبرابرشا نس بلوکی است که دارای صد خانواراست(۱، 262) دراین شیوه احتمال انتخاب هربلوک به تعداد خانوارهای آن بستگی دارد بدین ترتیب که شا نس انتخاب بلوکی که تعداد خانوارهای آن چهار برابربلوک دیگراست چهاربرابراست برای اجتناب ازاریب شدن نمونه نهایی تعداد خانوارهایی که ازهربلوک انتخاب می شوند یکسان خواهد بود نکته اصلی درنمونه گیری احتمالی متناسب با حجم تضمین حضورمتناسب بلوکهای پرتراکم درنمونه است(۳، 77)

نکته:

محققان جمعیت بطورمتعارف ازهربلوک سرشماری پنج خانوارانتخاب می کنند(۱، 459) نمونه گیری با احتمالهای مختلف واریانس یک برآورد را پایین می آورد اگراحتمالهای انتخاب نمونه متناسب با حجم واندازه نمونه باشند برآورد دقیقتری بد ست می دهیم(۷»433)

2- روشهای نمونه گیری غیراحتمالی:

ازروشهای نمونه گیری غیراحتمالی زمانی استفاده می شود که دسترسی به نمونه ها به صورت تصادفی با تهیه چارچوب نمونه گیری امکانپذیر نیست نمونه گیری غیراحتمالی روشهای متعددی دارد که مهمترین آنها عبارتند از:

2-1- نمونه گیری هدفمند(قضاوتی):

منطق طرح: این روش پایه انتخاب موارد نمونه توسط آمارگیربا توجه به قضاوت شخصی و هدفهای مطالعه وماهیت تحقیق استوار است نام دیگر این روش نمونه گیری تعمدی است غالبا از این روش در نظر سنجیهای سیاسی استفاده می شود (۳ ، 85) مثلا چنانچه هدف تحقیق بررسی رهبری یک جنبش اعتراض دانشجویی باشد بسیاری از رهبران جنبش دانشجویی به راحتی قابل رویتند اما تعیین کردن ونمونه گیری از همه رهبران غیر ممکن است بنابراین با مطالعه برخی از رهبران مشهور محقق می تواند برای هدفهای خود داده های کافی جمع اوری نماید(۱ ، 405)

نقاط قوت:

هزینه اندک ودسترسی سریع و اسان به نمونه های مورد نظر نقاط ضعف: معرف نبودن نمونه بررسی شده نسبت به کل جامعه

2-2 – نمونه گیری گلوله برفی:

منطق طرح (شیوه انتخاب نمونه): این روش زمانی مطلوب است که یافتن محل اعضای یک جمعیت ویژه استواار باشد این روش به این صورت است که محل معدودی از جمعیت هدف را پیدا کرده و بعد از جمع اوری اطلاعات انها از ایشان می خواهید اگر اطلاعات لازم را درباره محل اعضای دیگر ان جمعیت دارند در اختیار شما قراردهند گلوله برفی به فرایند جمع اوری اطلاعات اطلاق می شود یعنی وقتی یک ازمودنی را یافتید او ازمودنیهای دیکر را به شما معرفی می کند از این روش برای هدفهای اکتشافی استفاده می شود (۱ ، 405)

نقاط قوت:

زمانی که تحقیق درخصوص گروه های خاص است که به راحتی قابل شناسایی نیستند این روش کمک می کند تا با یافتن یک یا چند نفر از گروه (محقق) به اعضای دیگر گروه از طریق گرفتن نشانی از اعضاء در دسترس به انها دست یابد.

نقاط ضعف:

از انجا که دسترسی به نمونه ها بصورت پیوسته است یعنی نشانی عضو شماره 2 از عضو شماره یک گرفته می شود ممکن است اعضایی معرفی شوند که هماهنگی بیشتری با هم دارند بنابراین نمونه انتخاب شده نمی تواند معرف کل جامعه باشد

4-3- نمونه گیری سهمیه ای:

منطق طرح(شیوه انتخاب نمونه ):

هدف این روش ارائه نمونه معرف بدون انتخاب تصادفی افراد است (۳ ، 85) نمونه گیری سهمیه ای با ماتریس شروع می شود که مشخصات جمعیت هدف را توصیف می کند مثلا محقق باید بداند چه نسبت از جمعیت هدف مرد و چه نسبت زن است چه نسبت با سواد چه نسبت بی سواد چه نسبت مسلمان چه نسبت مسیسحی و ... وقتی چنین ماتریسی تهیه وبرای هر خانه ماتریس سهمی نسبی تعیین شده باشد از اشخاصی که همه مشخصات یک خانه معین را دارند اطلاعات جمع اوری می شود داده های کل ماتریس باید معرف قابل قبولی از کل جمعیت بدست بدهند (۱ ، 405) مصاحبه گران می توانند هر کسی را که با معیار خاص مورد نظر منطبق است مورد مطالعه قرار دهند (۳، 85) مراحل انجام این روش به ترتیب عبارتند از :

الف) تعیین وتحديد جامعه اماری

ب) تعیین متغیرهای اساسی

ج) تعیین حجم کل نموته

د) تعیین حجم ( سهمیه) جمعیت نمونه در هر قشر (رده ) از متغیر. (۶ ، 166)

نقاط قوت

در اين روش پرسشگر از ضريب آزادي نسبتا بالايي جهت انتخاب عناصر نمونه برخوردار است بنابراين با عناصر غايب سروكار ندارد و كار جمع آوري اطلاعات در كوتاهترين زمان قابل انجام است.

نقاط ضعف

با توجه به ضريب آزادي پرسشگر در انتخاب نمونه همراه با سوگيري پرسشگر باشد پرسشگر مايل به انتخاب كساني است كه مصاحبه با آنها راحتتر و آسانتر است

دشواري به روز كردن اطلاعات مربوط به چارچوب از سهميه از ديگر مشكلات اين روش است (۸ ، 407) .

4 – 4 نمونه گيري آسوده (انتخاب آگاهگران)

در اين روش نمونه گيري نمي كنند بلكه از افراد متخصص و آگاه اطلاعات مورد نياز را جمع آوري مي كنند (۱۰ ، 315)

4 – 5 نمونه هاي دسترس پذير

اين روش از انواع نمونه گيري هاي غير احتمالي است كه بايد آنرا با احتباط و فقط براي مقاصد خاص به كار برد احتمال معرف بودن نمونه در اين تكنيك كمتر از هر تكنيك ديگري است در اين روش با هر كس كه مايل به پاسخگويي است مصاحبه مي شود اين روش نمونه گيري براي آزمون مقدماتي پرسشنامه يا تحقيقات اكتشافي ، براي اطلاع از ديدگاه هاي مختلف و طبقه بندي انواع آنها مناسب است ولي نمي توان با آن مدعي معرف بودن چيزي جز خود نمونه بود .(۳ ، 86)

نكته

نهايتا نوع روش نمونه گيري بر اساس بررسي هزينه وقت مورد نظر نوع مساله تحقيق و سنجش امكانات تعيين مي شود

تعيين حجم نمونه:

همانطور كه قبلا بيان شد هدف نمونه گيري بدست آوردن اطلاعات وسيع با كمترين هزينه و در كوتاهترين زمان است " حجم نمونه به دو عام كليدي بستگي دارد : درجه دقت مورد نظر براي نمونه و ميزان تغيير در جمعيت برحسب خصوصيا ت اصلي مورد مطالعه " ( ۳ ، 78 )

در باره ارتباط بين حجم نمونه و دقت نمونه گيري لازم است كه توجه داشته باشيم كه اولا" درجائي كه حجم نمونه كوچك است افزايش اندكي در تعداد نمونه منجر به افزايش زيادي در دقت نمونه گيري مي شود اما درنمونه هاي بزرگ افزايش حجم نمونه چنين حاصلي به بار نمي آورد قاعدتا" با نصف شدن خطاي نمونه گيري حجم نمونه چهار برابر مي شود از نطقه خاصي به بعد افزايش ميزان دقت به هزينه افزايش نمونه نمي ارزد ثانيا" حجم جمعيتي كه نمونه از آن انتخاب مي شود عمدتا" ربطي به دقت نمونه ندارد بلكه حجم نمونه است كه حائز اهميت است . تنها استثنا در اين قاعده در جائي است كه حجم نمونه نسبت قابل توجهي از جمعيت باشد ( مثلا" 10 درصد ) در اين صورت نمونه اندكي كوچكتر هم به همان نسبت از دقت برخوردار است .

در جامعه اي كه ميزان ناهمگني برحسب خصوصيات اصلي مورد مطالعه بالاست حجم نمونه كوچك برآورد مناسبي براي مطالعه كل جمهيت نخواهد بودفي المثل مطالعه جمعيتي كه در آن 50 درصد مايل به انتخاب يك مورد خاص و 50 درصد ديگر مايل به انتخاب مورد متضاد مورد اول هستند (شكاف پنجاه به پنجاه ) مستلزم نمونه بزرگتري است تا در جائي كه 80 درصد در مقابل 20 درصد قرار مي گيرند بنابراين سواي مقتضيات تعيين دقت مورد نياز بايد تصوري تقريبي از نحوه پاسخ دادن افراد به سوالهاي اصلي مورد بررسي داشته باشيم و حجم نمونه را بر حسب متغيري انتخاب كنيم كه در آن مورد احتمالا" بيشترين ميزان ناهمگني در نمونه وجود داشته باشد

فرمولهاي مختلفي براي تعيين حجم نمونه بر حسب شيوه هاي نمونه گيري وجود دارد امام دواس در كتاب پيمايش در تحقيقات اجتمتعي بنا به تجربيات پژوهشي دو جدول را فارغ از فرمولهاي زياضي براي تعييين حجم نمونه ارائه داده است كه عبارتند از:

حجم نمونه براي جمعيتي كه ميزان همگني آن در سطح پائيني قرار دارد ( شكاف 50 به 50 )

خطاي نمونه گيري%	حجم نمونه	خطاي نمونه گيري%	حجم نمونه
1	10000	6	277
5/1	0 450	5/6	237
2	2500	7	204
5/2	1600	5/7	178
3	1100	8	156
5/3	816	5/8	138
4	625	9	123
5/4	494	5/9	110
5	400	10	100
5/5	330	***************	**************

1- حجم نمونه مقتضي برحسب دقت و ميزان همگني جمعيت :

خطاي نمونه گيري%	درصد افرادي كه انتظار مي رود پاسخ ارائه كنند و حجم نمونه
5 به 95	10 به 90	20به 80	30 به 70	40 به 60	50 به 50
1	1900	3600	6400	8400	9600	10000
2	479	900	1600	2100	2400	2500
3	211	400	711	933	1066	1100
4	119	225	400	525	600	625
5	76	114	256	336	370	400
6	***	100	178	233	267	277
7	***	73	131	171	192	204
8	***	***	100	131	150	156
9	***	***	***	104	117	123
10	***	***	***	84	96	100

***با نمونه كوچكتراز اين نمي توان به تحليل معنادار پرداخت ( ۳ ، 78 و 79 )

استفاده از مطالب با ذکر ماخذ مجاز است

جهت دریافت منابع با ایمیل نویسنده تماس حاصل فرمائید

نمونه گیری در تحقیقات اجتماعی

مطالب مشابه :

نمونه گیری در تحقیقات اجتماعی

روش تحقیق در علوم اجتماعی

روش تحقیق در علوم اجتماعی

روش تحقیق در علوم اجتماعی

روش تحقیق در علوم اجتماعی

روش تحقیق در علوم اجتماعی

دانلود جزوه روش تحقیق در علوم اجتماعی

پاور پوینت روش تحقیق در علوم اجتماعی - ریمون کیوی

قابليت اعتماد(reliability) و اعتبار (validity) در تحقيق

روشهای تحقیق در علوم اجتماعی _تکنیک مشاهده