مدارس هوشمند

منظور از مدارس هوشمند چیست ؟

در سال 1984، دیوید پركینز و همكارانش در دانشگاه ها هاروارد، طرح مدارس هوشمند را به عنوان تجربه ای نوین در برنامه های آموزش و پرورش، با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات ارائه نمودند. این طرح به تدریج در چند مدرسه اجرا گشت و بعدها تا حدوددی توسعه یافت، به طوریكه امروزه برخی از كشورهای توسعه یافته در امر فناوری اطلاعات، همچون مالزی، از این مدارس جهت تربیت نیروی انسانی در برنامه های توسعه خود استفاده می كنند. در تعریف این نوع مدارس گفته شده اس كه مدرسه هوشمند یك مدرسه و محیط آموزشی فیزیكی است كه كنترل و مدیریت آن مبتنی بر فناوری رایانه و شبكه می باشد و محتوای اكثر دروس الكترونیكی و سیستم ارزشیابی و نظارت آن نیز هوشمند است ودر فرایند آموزش به تفاوت استعداد وتوانایی دانش آموز توجه می شود .

بنابراین مهمترین ویژگیها و خصوصیات این مدارس عبارتند از :

الف) در مدارس هوشمند معلمان می توانند با استفاده از بانكهای اطلاعاتی و برنامه های نرم افزاری و غیره دروس جدیدی را با توجه به نیازها و علائق دانش آموزان طراحی نمایند و یا اینكه دروس موجود را تغییر داده و اصلاح نمایند بنابراین محتوای آموزشی دروس در این مدارس تا حدودی متفاوت با مدارس دیگر خواهد بود.
‌ب) دانش آموزان این مدارس، خود سرعت یادگیری خود را تعیین می نمایند. همچنین در این مدارس، ساعات یادگیری محدود به ساعات مدرسه نیست و دانش آموزان در هر لحظه كه اراده كنند كلاسهای دلخواهشان را از طریق برنامه های رایانه ای یا ارتباط از راه دور در اختیار خواهند داشت.
‌ج) نقش معلمان در این مدارس تا حدود زیادی از آموزش و ارزشیابی دانش آموزان به پیگیری آموزش شخصی آنان تغییر می یابد و در نتیجه فرصت و فراغت بیشتری برای پرداختن به برنامه های رشد و بالندگی حرفه ای خود (مطالعه، برقراری ارتباطات و تعاملات سازنده و مؤثر با مكاران، ارتقاء سطح علمی و بهبود مهارتهای تدریس و ...) خواهند یافت.
‌د) در این نوع مدارس دانش آموزان اغلب بجای كیفهای مملو از كتب حجیم، با كامپیوترهای كیفی (lab top) در سر كلاس درس حاضر می شوند. به عبارت دیگر در این مدارس علاوه بر مواد آموزشی رایج و كتابهای درسی، انواع نرم افزارها و درس افزارهای چند رسانه ای نظیر cd و... مورد استفاده قرار می گیرد.
‌ه) ارزشیابی از دانش آموزان در مدارس هوشمند به جای اینكه در مقاطع و نوبتهای فاصله دار (در پایان هر فصل یا هر ترم و ...) صورت پذیرد، همه روزه و به طور مداوم انجام می گیرد و تعدادی از این آزمونها هم به صورت on line واز راه دور می باشند.
‌و) در این مدارس دانش آموزان هنگام ورود و خروج از مدرسه، با كارت دیجیتالی كه در اختیار دارند، والدین خود را از ساعت آمد و رفت خود مطلع می سازند(ارسال SMS ازطریق سیستم اتوماسیون مدرسه). والدین دانش آموزان نیز می توانند با یك آموزش ساده به سیستم ارزشیابی مدرسه متصل شده و به این وسیله از وضعیت وروند پیشرفت تحصیلی فرزند خود آگاهی یابند. معمولاً در این مدارس روزانه در پایان ساعات كلاسی یك E-Mail از طرف مدرسه جهت آگاهی والدین از وضع تحصیلی فرزندانشان در آن روز، به آنها ارسال می گردد.
‌ز) از آنجاییكه پاره ای از فعالیتهای مرسوم در مدارس دیگر، در این مدارس به كمك فناوری اطلاعات كاهش می یابد، كمیت و كیفیت تعاملات بین دانش آموزان، معلمان و والدین ارتقاء می یابد و در نتیجة هم افزایی یا سینرژی حاصل از تعاملات این سه گروه، امكان ایجاد شرایط یادگیری بهتر برای دانش آموزان فراهم می گردد.
علاوه بر موارد فوق نكته ای كه درباره مدارس هوشمند حتماً بایستی مورد توجه قرار گیرد توجه به این مطلب است كه فناوری اطلاعات در واقع به معنای فن بهره برداری از اندیشه‌های انسانی است كه با سپردن امور شناخته شده، تكراری و غیرخلاق به ماشین از طریق خودكارسازی عملیات، اندیشه های انسانی را در جهت مكاشفه در ناشناخته ها آزاد می سازد. بنابراین نباید به اشتباه اینگونه تلقی گردد كه در مدارس هوشمند، تكنولوژی جای افراد و اشخاص را می گیرد بلكه همچنانكه پیتر دراكر(P.Drucker) نیز گفته است «كار یدی جای خود را به كار دانشی می دهد، اما نقش تعیین كننده انسان به عنوان حاكم سازمانی همچنان برقرار و مستدام خواهد ماند» , و بنابراین استفاده از تكنولوژیهای مذكور تنها به عنوان ابزاری در جهت رسیدن به هدف آموزش و تعلیم و تربیت كارآمدتر و متناسب با آهنگ فزاینده تغییرات در دنیای حاضر می باشد.

مهمترین دلایل تاسیس مدارس هوشمند
مهمترین دلایل تاسیس مدارس هوشمند عبارتند از :
الف) امروزه به علت رشد فناوریهای رایانه ای، سرعت نقل و انتقالات اطلاعاتی و مسأله انفجار دانش، اطلاعات و دانش به سهولت و سرعت می تواند در اختیار همگان قرار گیرد و دیگر مانند گذشته مدرسه تنها چهار چوبی نیست كه معلم بخواهد دانش، مهارت و ارزشها را در آن به دانش آموزان منتقل كند بلكه چهارچوبهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و وسائل ارتباط جمعی در شكل پذیری پنداره های دانش آموزان نقشی تعیین كننده دارند. یكی از تبعات این امر بالا رفتن سطح دانش متعارف دانش آموزان است كه هماهنگی با دوره های آموزشی را بر هم می زند. در چنین شرایطی استفاده از فناوریهای اطلاعاتی و انفورماتیكی در مدارس هوشمند، امكان به روز نمودن اطلاعات علمی معلمان و ارتقاء مهارتهای تدریس ایشان را فراهم می آورد به طوریكه آنها می توانند با استفاده از امكانات موجود در این مدارس برآورد صحیحتر و دقیقتری از دانش متعارف دانش آموزان كسب نموده و دوره های آموزشی و مطالب درسی را با دانش متعارف دانش آموزانشان هماهنگ سازند.
ب) از سوی دیگر برنامه های آموزشی در مدارس سنتی، اكثراً به صورت معلم محور بوده و با استعدادها، تواناییها، نیازها و شیوه های یادگیری دانش آموزان كه هر یك آهنگ مخصوص خود را دارد، متناسب نیستند. مدارس هوشمند به دلیل برنامه های درسی انعطاف پذیر، امكان تدریس با شیوه های نوین، داشتن طیف وسیعی از برنامه ها و روشهای آموزشی و محوریت بخشیدن به نقش دانش آموز (با در نظر گرفتن تفاوتهای فردی و توجه بیشتر به نیازها، علائق و استعدادهای آنان) می‌توانند در جهت از بین بردن و یا كاهش دادن این شكاف آموزشی مؤثر و مفید فایده باشند ودرواقع هر دانش آمئز بسته به استعداد خود می تواند آموزش ببیند و یا به عبارت دیگر سیستم آموزش نسبت به استعداد دانش آموزان متغیر است .
ج) جامعه اطلاعاتی آینده نیازمند افرادی است كه بتوانند فناوری اطلاعات را خلاقانه در جهت رشد و توسعه به كار برند، در این عصر بی بهره مانده از دانش، بینش و مهارتهای روز، به بیكاری، نابرابریهای اجتماعی و در نتیجه پیدایش نارضایتی و تنش می انجامد و مدارس هوشمند نیز عمدتاً در جهت تأمین این نیازها برنامه ریزی شده اند چرا كه در این مدارس دانش آموزان می‌آموزند كه چگونه اطلاعات مورد نیاز خود را از طریق شبكه های اطلاعاتی استخراج نمایند، چگونه در مورد آنها بیندیشند و چگونه حاصل یافته های خود را در جهت حل مسائل و مشكلات خود و توسعه و پیشرفت جوامعشان به كار گیرند.

موانع موجود در راه به كارگیری موثر تكنولوژی اطلاعات و ارتباطات در نظامهای آموزشی و توسعه مدارس هوشمند

اصولاً هر گونه تغییر و نوآوری در ابتدا با مخالفتهایی روبرو می شود چرا كه از آنجاییكه نظم موجود را به هم می زند و نگرانیهایی با خود به همراه دارد، نوعی مخالفت و مقاومت منفی را در انسانها بر می انگیزد. مدارس هوشمند نیز از این قاعده استثناء نمی باشد و طبیعی است كه عده از مردم و مسئولین (به ویژه مسئولان با سابقه و دارای تجارب سنتی)، به سادگی تسلیم اینگونه برنامه ها نشوند. (علی الخصوص كه نگرانیهایی از قبیل احتمال عدم موفقیت دانش آموزان این مدارس در كنكور، و امكان بروز مشكلات عاطفی و دلزدگی دانش آموزان نسبت به این سیستم مدرسه ای جدید و این شیوه از آموزشها و ... مطرح می گردد.)
ناكافی بودن نیروی انسانی متخصص و اموزش دیده، و كمبود منابع مالی و فیزیكی جهت تجهیز مدارس هوشمند به سیستمهای رایانه ای و تجهیزات و ملزومات مورد نیاز این مدارس یكی دیگر از مشكلات موجود در زمینه توسعه مدارس هوشمند می باشد. با این وجود نمی توان این عامل را مهمترین مانع بر سر راه تاسیس و توسعه اینگوونه مدارس دانست چرا كه نتایج مطالعات و پژوهشهای انجام شده حاكی از ان است كه مسأله مهمتر ساختارهای سازمانی موجود در نظامهای آموزشی، فرهنگ و توانایی به كارگیری از ابزارها و امكانات، شرایط محیطی و از همه مهمتر درك افكار عمومی از این پدیده است.

          به عنوان نمونه عملاً عدم وجود فرهنگ صحیح استفاده از فناوری اطلاعات در بین مردم و مسئولان و به ویژه معلمان و متولیان امر آموزش و پرورش، موانعی جدی را بر سر راه اشاعه و توسعه مدارس هوشمند پدیده آورده است و بنابراین لازم است كه اینگونه مشكلات شناسایی گشته و بوسیله آموزشها و اطلاع رسانهای مناسب در جهت رفع آنها اقدام گردد. در همین زمینه از آنجاییكه موفقیت هر گونه نوآوری آموزشی در آموزش و پرورش منوط به رضایت و پذیرش این نوآوریها توسط معلمان می باشد , باید بوسیله آموزشهای مناسب، مشاركت دادن معلمان در طراحی برنامه ها و استفاده از نظرات آنها در برنامه ریزیها، فرهنگ پذیرش و استقبال از كاربرد شیوه های نوین آموزشی را در آنان ایجاد نمود، در غیراینصورت طبیعی است كه معلمان احساس كنند كه اینگونه نوآوریها امنیت شغلی آنان را به مخاطره می اندازد و آنها را به مثابه تجاوز به حیطه صلاحیت و تخصص خود قلمداد نمایند.
             و بالاخره عده ای از صاحبنظران نیز بر این باورند كه به دلیل عدم بستر سازیهای مناسب برای پیاده سازی اصول اولیه مدارس هوشمند، راه اندازی اینگونه مدارس موفقیت آمیز نخواهد بود و تنها در صورتی می توان به موفقیت این مدارس امیدوار بود كه فعالیتهای دولتی و تعاملات بین دولت و شهروندان نیز به صورت الكترونیكی انجام شود و یا به عبارتی دولت الكترونیك پیاده سازی شود.

بحث و نتیجه گیری
        یكی از مهمترین ویژگیهای عصر حاضر شتاب فزاینده تحولات علمی، تكنولوژیكی، اجتماعی و ... در آن است. در چنین زمانی كه تنها پدیده با ثبات تغییر و بی ثباتی است، جوامع انسانی و سازمانها برای بقا، پویایی و ایجاد تحولات سازنده در آینده ناگزیر از دستیابی به گرایشهای نوین می باشند چرا كه به گفته تافلر «تنها با بهره گیری خلاقانه از تغییر برای هدایت خود تغییرات است كه می توان از آسیب شوك آینده در امان ماند و به آینده ای بهتر و انسانی تر دست یافت .

از سوی دیگر تقریباً در همه جوامع از نهاد آموزش و پرورش انتظار می رود كه ضمن باز آفرینی در فرهنگ و انتقال از روشهای ارزشمند پیشینیان به نسل آینده، سر منشا تغییرات و نوآوریهای اجتماعی باشد، زیرا دستگاه آموزش و پرورش بنا به رسالت خود زیربنای اصلی شخصیتها و دیدگاههای اجتماعی را پدید می آورد و بنابراین اگر در این راه كوشش و جدیت متعارف را به عمل آورد، توقع و انتظار نوآوری در جامعه سهل تر خواهد بود. این مطلب بدان معنی است كه دستگاه آموزش و پرورش باید بتواند علاوه بر هماهنگ نمودن خود با تحولات جامعه امروزی سمت و سوی دگرگونیها و تغییرات آینده را پیش بینی نموده و تغییرات را در جهت ایجاد تحولات مطلوب در آینده، هدایت نماید.

در همین راستا یكی از رویكردهایی كه می تواند در جهت پاسخگویی به نیاز فوق در نظامهای آموزشی مفید واقع گردد و امروزه در بسیاری از كشورهای توسعه یافته اجرا شده و یا در حال اجرا شدن است، گسترش استفاده از فناوریهای اطلاعات و ارتباطات در نظامهای آموزشی و به تبع آن تأسیس و توسعه مدارس هوشمند است. این گونه مدارس در واقع به نوعی اختراع فلسفه و مفهومی جدید از تعلیم و تربیت بوده و با كنار گذاشتن یكسری از بازدارنده های سنتی، سعی در به كارگیری فناوری اطلاعات برای ارائه آموزش دارند. آموزش مؤثر در اینگونه مدارس مستلزم آن است كه دانش آموازن نقش های جدیدی را در فرایند یادگیری بپذیرند، بدین ترتیب كه جستجوگران اطلاعات باشند، تا بتوانند در مورد ارزش اطلاعات وسیعی كه در شبكه جهانی اینترنت برای استفاده آنان موجود است به داوری و ارزشیابی بپردازند. در چنین شرایطی نقش معلم ها نیز از انتقال دانش و معلومات، به تسهیل گر فراینده یادگیری تغییر می یابد، آنان نیز بایستی به گونه ای تلاش نمایند كه دانش آموزان اعتماد به نفس، راهبردهای مدیریت اطلاعات و مهارتهای نفی لازم را كسب كنند تا بتوانند در زندگی روزمره و در محیط كار خود ابزارهای فناورانه و ارتباط جمعی را با موفقیت راه اندازی كنند و مورد استفاده قرار دهند.

اما همچنانكه اشاره گشت مانند هر گونه نوآوری آموزشی دیگر در دستگاه آموزش و پرورش موانعی بر سر راه تأسیس و توسعه این مدارس وجود دارد كه عمده ترین آنها مشكلات فرهنگی و ساختاری می باشند. در 50 سال اخیر خیلی تغییرات در زندگی بشری اتفاق افتاده است , شما اگر به اطراف زندگی خود نگاه کنید شاهد این مدعا هستید اما متاسفانه کلاس های درس نسبت به 50 سال قبل هیچ تغییری نکرده است وهمچنان با تخته سیاه وگچ آموزش انجام می پذیرد . اگر برای مسئولان و متولیان امر، معلمان و مردم این موضوع كه زمان تكرار شیوه های سنتی به اتمام رسیده است، قابل پذیرش نباشد در آن صورت هرگز شیوه های جدید نخواهند پذیرفت، زیرا زیربنای «تغییر دادن» و «تغییر یافتن» آمادگی و علاقمندی برای پذیرش آن است، در غیر این صورت تغییر لزوماٌ اتفاق نمی افتد، نتایج پیش بینی شده را به همراه ندارد و همواره با مقاومت و حالتهای تدافعی افراد همراه است. نكته مهم دیگری كه بایستی در همین راستا مورد مداقه قرار گیرد آن است كه بدانیم فناوری ابزار است و بكارگیری كارآمد هر نوع فناوری از اندیشه، فرهنگ و مناسبات عمیق اجتماعی نشأت می گیرد. بنابراین برای بهره گیری موثر و كارآمد از فناوری اطلاعات، به ویژه در توسعه آموزش نیازمند بهبود رویكردها، بازبینی سیاست های آموزشی، سازمان دهی مجدد محتوا، بهسازی نیروی انسانی، طراحی برنامه های درسی اثر بخش و تحول معیارهای فرهنگی برای فراهم كردن همزیستی با فناوری نوین هستیم.

و بالاخره نوشتار حاضر را با فرمایش گرانسنگ حضرت امام صادق (ع) به بیان می بریم كه فرموده اند «كسی كه بدون كسب هماهنگی و بینش اقدام به عمل كند رهرو بیراهه رویی را ماند كه شتاب حركت و سرعت سیر وی، جز بر دوری از اهداف و مقاصدش نیفزاید.» هدف آموزش و پرورش در كشور ما رشد و پرورش همه جانبه (رشد عقلانی، جسمانی، عاطفی و اجتماعی) دانش آموزان به گونه ایست كه ضمن التزام به ارزشهای اسلامی، ملی و اخلاقی، به كمال بالقوه خویش نائل آمده، آگاه به مسائل روز جهان و مبتكر و توانمند در جهت حل مسائل و مشكلات خود و جامعه و ساختن آینده ای مطلوبتر باشند.

در همین راستا ایده ی مدارس هوشمند و یا هر گونه نوآوری آموزشی دیگر در آموزش و پرورش در صورتی كه بتواند ما را در رسیدن به این هدف یاری نماید ارزشمند خواهد بود. رشد جوانان، توسعه آموزش و پرورش و توسعه ملی در گرو توجه خاص به نیروی انسانی در آموزش و پرورش است اگر می خواهیم آموزش معنا پیدا كند، خلاقیتها بارور گردد، بهره وری نیروی انسانی بالا رود و اهداف و معیارهای بالایی از عملكرد بدست آید، باید تحولی فكری و تعهدی اخلاقی در قبال مأموریت جدید آموزش و پرورش در جهان متحول امروزی و قرن نامطمئن آینده در تك تك آحاد و مسئولان و مجریان آموزش و پرورش كشور به وجود آید . كاربرد تكنولوژیهای جدید در سیستم آموزش و پرورش ما امید كارآیی كلاسها را افزایش می دهد و ایجاد شیوه یادگیری مداوم در دانش آموزان و یادگیریهای رسمی و غیررسمی خارج از كلاسهای درس را ممكن می سازد. بنابراین لازم است كه با فراهم آوردن هماهنگی های لازم و تمهیدات كافی در این رابطه، زمینه بهره مندی نظام آموزشی كشورمان را از منافع این گونه فناوریهای نوین، ایجاد نماییم.

با امید آن که با گسترش و اجرایی شدن طرح اینگونه مدارس در سراسر کشور، شاهد حرکت سریع و پویا به سمت هوشمند شدن واقعی آموزش در ایران عزیزمان باشیم. کیفیت واقعی آموزش زمانی محقق می شود که بتوانیم هر دانش آموز را به آن نسبت که توانایی، استعداد و علاقه دارد به سمت بهترین مسیر و جهت در زندگی هدایت کنیم. آموزش و پرورش ما باید از روزمرگی خارج شود تا دغدغه¬های والای تربیتی، مجال به عرصه عمل درآمدن پیدا کنند. می شود و می توانیم؛ ان شاء الله.

مدارس هوشمند

مطالب مشابه :

برنامه ریزی رشد هوشمند شهری

تخته هوشمند (برد هوشمند) چیست؟

مراحل رشد دانه

مدل سه هفت رشد و مديريت نوين

مدارس هوشمند

مدارس هوشمند

بردار رشد و ماتریس انسف

هوشمند سازی مدارس باعث رشد خلاقیت در بین دانش آموزان می شود