معماری نمادین

معماری نمادین

مساجد اسلامي در سرزمين ايران، مثل همة ممالك اسلامي ، جلوه اي از زيبايي هاي بصري و نمونة‌بارزي از تلفيق و ارتباط فرم هاي نمادين با باورهاي عميق اعتقادي است . اشكال الگويي وارتباطات سمبوليك در تمامي جوانب و نماهايشان بوضوح ديده ميشود. « اساساً هنرهاي ديني ، به خصوص مساجد اسلامي در يك امر مشتركند و آن جنبة سمبوليك آنهاست ، زيرا در همة اين هنرها ، جهان سايه اي از حقيقت و مرتبتي متعالي از آن است . از اينجا در هنرها هرگز قيد به طبيعت كه در مرتبة سايه است وجود ندارد . به همين جهت هر سمبولي، حقيتي است ماوراء اين جهان پيدا ميكند . سمبول ها اينجا در مقام ديداري است كه از مرتبة‌خويش نزول كرده است تا بيان معاني متعالي كند . اين معاني جز با اين سمبول ها و تشبيهات به بيان نمي آيند ، هم چنان كه قرآن و ديگر كتب ديني براي بيان حقايق معنوي ، به زبان رمز و اشاره سخن مي گويند .»

در معماري مساجد نيز ، نقوش گچبري‌ها، آجر كاري ها و كاشيكاري ها بر مبناي معناي سمبوليك هريك از آنها و حس پويايي زيباپسندي مذهبي مردمان انتخاب مي شوند . ختايي ها ، اسليمي ها و ديگر نقوش كاشيكاري كه با رنگ هاي ملايم و تضادهاي دلنشين كنار هم در لابلاي هم ميخزند ، چشم را به منحني هاي بيكران به هم بافته شان به مسيرهاي بي انتهاي مأمني نامعلوم و بهشتي گم شده سوق مي دهند .

بيشترين قسمت سطوح كاشيكاري به رنگ هاي سردي چون زنگاري ها ، فيروزه اي‌ها و لاجوردي ها تعلق دارد . لاجوردي ها و رنگ هاي آبي خام ، عمق دارند كه آدمي را به بي نهايت و به جهاني خيالي و دست نيافتني مي برند . آبي گستردگي و وسعت آسمان صاف را به ياد مي آورد . نشانة‌صلح است و بهجهت و فرحناكي و رنگ هاي بي گناهي ، نور آبي، كساني را كه بيقرارند ، آرام مي كند . آبي همواره متوجه درون است و جنبه هاي گوناگون روح آدمي را نشان مي دهد ، در فكر و روح او داخل مي شود و با روان او پيوند مي خورد . آبي معني ايمان مي دهد و اشاره اي است به فضايي لايتناهي و روح .براي مردم مشرق زمين ، آبي سمبل جاودانگي است . وقتي به تاريكي تيرگي ميگرايد ، معني و هم ، بيم و غم و اندوه يا مرگ و فنا به خود مي گيرد . مردمان آيين پرداز باستان ، به قداست فيروزه اي معتقد بودند . به زعم آنها ، فيروزه سوي چشم را زياد مي كرد . رنگ رويش و تعالي بود ، نازايي و بي باري را از بين مي برد ، عزت و سلامت نفس مي آورد ، و نقشي داشت در چيرگي نور بر ظلمت

لاجورد رنگ عالم مثال است ، حكمت عالية عالم علوي است . تماشاي اين رنگ ، تماشاي وسعت دورن است ، رسيدن به شعور رازناك و شهود متعالي است . آبي لاجورد، هسته تمثيل مراقبه ومشاهده است .بيانگر بيكرانگي آسمان آرام وتفكر برانگيز سحرگاهان صاف و صيمي است .

در زمينة كاشيكاري ، اين رنگ به نهايت گويايي مي رسد و همچون سينة‌فراخ لاجور دين سپهر ، تماميت فضاي ميان نقش ها را مي آكند و نقوش زير زرد و نارنجي در ميانة آن ، بسان ستارگاني در آسمان بيكرانة شب هنگام ، مي درخشند و به هم پيوستن اين ستارگان روشن به طريق مسيرها و خطوط باريك با رنگ هاي شاد و روشن ، جريان و تموج بي دريغ چشمة نوري است كه در چرخش ها و دوران هاي بي پايان ، همچون آوندهاي جاري درخت زندگي ، به برگ هاي منتزع و ختايي هاي رنگين مي رسند كه گونه هاي متنوع هركدام ، به منزلة ورق هاي سبز دفتر هستي است كه چشمه هاي سرزمين نگاه را به ضيافت سفرة‌قداست مي خواند .

اين نقش ها : كه اغلب از نقوش گياهي ، برگ ها و درختان پيچان نشأت گرفته اند – درخت تعالي گرا و روبندة زندگي را در باغ ها‌ي آرماني انسان ؛تداعي مي كنند . جريان و رويش اين درخت ، در خرامش خطوط سيال و نقش هاي گوناگون ، زايندة‌دنيايي از رموز و اسرار عميق سر به مهري است كه در شاخه هاي بي شمار و سياليت امواج روان ، گسترش يافته و گوشه هاي فراموش شدة‌خاطر آدمي را با خامة‌خيال مشحوان از تصاوير پاك و رنگ هاي زيبا مي سازد .

گل ها ، برگ ها و رياحين تجريد شده ، هركدام رايحه اي پنهاني در خود دارند . رايحة آن بهشت ازلي ، آن آرمانشهر زيبا و باغ هاي موعود فرحبخش خيال آدمي . عطر بهشت عدم و باغ رضوان و عطر سايه سار گل ها و درختان خم شده ونقش بسته بر چشمة كوثر . اين گل ها ، برگ ها و درختان كه در فرش ها و نگارگري ايران نيز به چشم مي خورد ، بيانگر دنياي مثالي ، و تمثيلي از فرودس برين و مأمني براي جديد اشتياق و تعلق خاطر آدمي و تداعي ذهني لذتبخش و ي به نيستان ازلي گم كردة‌اوست .

در اغلب اين نقوش ، نوشتة‌نقش كارساز و مهمي ايفا مي كند . خطوط نسخ و كوفي به سياليت آب زلال و به نرمي نسيم سحرگاهي ، در لابلاي نقوش ، يا روي آنها مي لغزند و آيات و نور و اشارات قداست را بر آنها مي نگارند . در اكثر اين گونه موارد ، خط نسخ سفيد رنگ روي نقش ها ونوشته هاي ديگر و در پردة نزديك ، به چشم مي خورد . بعد از آن خط كوفي بنايي كه اغلب به رنگ طلايي است ،سپس نقوش درشت و روشن كه با زمينة تضاد چشمگيري برقرار مي سازد و آخر سرنقوش كوچك كه با تضاد كم و به حالت محور و نامشخص ، سطوح كوچك زمينه را مي پوشانند و گهگاه حتي به چشم نمي آيند و بدين ترتيب در اين نوع كاشيكاري ، كلام و نقوش پرده پرده به عرصة‌عيان و منظر چشم مي رسند و به تعبير امروز ، در چندين پلان در وادي هم قرار مي گيرند و اين عمل باعث توجه بيشتر نگاه و تفكر بيشتر تماشاگر در اعجاب كار هنرمنداني مي شود كه نفس نفس زندگي شان شيفتة كلام الهي و اثرشان نمونة‌مجسم خلاقيت و آفرينش به عاريت گرفته شده از منبع فياض خالق مطلق است در چنين عرصه‌اي ، هر عاملي كه به كار گرفته مي شود و هر فني كه ماية‌زايش و آفرينش اثري است ، نشان از جهان علوي دارد و هر نقش و رنگ ، در مقام نماد و سمبل ، بيانگر چيزي از همان عالم است وهنرمند در اين فرآيند ، در مقام انساني است كه به صورت ، ديدار و حقيقت اشياء در وراي عوارض و ظواهر مي پردازد . اوصنعتگري است كه هم عابد است .و هم زائر ، و وجودي كه بااثر اين هنرمند ابداع مي شود ، نه آن وجود طاغوتي كه هنر اساطيري و خدايان ميتولوژي است و نه حتي خداي قهر و سخط يهوديان ، يعني « يهوده » بلكه وجود مطلق و متعالي حق عز و شأنه و اسماء ا... الحسني است كه با اين هنر ، به ظهور مي رسد . و براي اين است كه به صورت خيالي هنر اسلامي متكفل محاكات و ابداع نور جمال ازبي حق تعالي است ، نوري كه جهان در آن آشكار مي شود و حسن جمال او را چون آينه جلوه مي دهد . در حقيقت بود اين جهاني ، رجوع به آن حسن و جمال علوي دارد و عالم فاني در حد ذات خويش نمودي ، و خيالي بيش نيست .

در واقع ، هنرمند معتقد ، مجاز را واسطة حقيقت مي بيند و فاني را مظهر باقي ، به عبارتي ، او هرگز به جهاني فاني توجهي ندارد ، بلكه نقش رخ محبوب است كه اين جهان را برايش خوش مي آرايد . و نشان اوست كه در قدم به قدم حركت دستش و هر گوشه گوشة اثرش به عناوين و جلوه هاي گوناگون به ظهور مي رسد . پس و با رخ حق و جلوة رخ حق ، در مجالي و مظاهر اعيان ثابته – كه عكس تابش حق اند و ديدار وجه الهي – سروكار پيدا ميكند .صورت خيالي در اين مرتبه براي هنرمد مشاهده و مكاشفة شاهد غيبي و واسطة حضور و تقرب به اسم اعظم الهي و انس به حق تعاي است و بدين اعتبار او ، «‌لسان الغيب » و «ترجمان اسرار »‌الهي مي شود و قطع تعلق از ماسوي ا... پيدا مي كند و به مقام و منزل حقيقي يعني توحيد كه مقام و منزل محمود انساني است سير ميكند .

هنرمند در اين مسير ، در ختايي ها ، اسليمي ها و خطوط دوار و حتي در نقوش منتظم كه نماد تحكم و ريتم مستقرند و در سطوح رنگارنگ كاشي ، تذهيب و حتي نقاشي – كه به نحوي مانع حضور و قرب به جهت جاذبه خاص است . نمايش عالم ملكوت و مثال را ، كه عاري از خصوصيات زمان و مكان و فضاي طبيعي است ، ميبيند. در اين نمايش كوششي براي تجسم بعد سوم و خطاهاي ديد انساني نيست . تكرار مضامين و صورت ها ، همان رفتن به اصل است .

هنرمند در اين مضامين از الگويي ازلي ، نه از صور محسوس بهره مي جويد ، به نحوي كه گويا صور خيالي او به صور مثالي عالم ملكوت مي پيوندد.

هنرمند مسلمان از كثريت مي گذرد تا به وحدت نايل آيد انتخاب نقوش هندسي و اسليمي و ختايي و كم ترين استفاده از نقوش انساني و وحدت در كثرت و كثرت در وحدت را نمايش ميدهد ، همراه با نقوش اسيلمي كه نقش ظاهري گياهي دارند ، آن قدر از طبيعت دور مي شوند كه ثبات را در تغيير نشان مي دهند وفضاي معنوي خاصي را ابداع مي كنند كه رجوع به عالم توحيد دارد .

تفكر توحيدي چون ديگر تفكرهاي ديني و اساطيري ، در معماري مساجد تجلي تام و تمام پيدا مي كند .معماري مساجد و تزيينات آن در گنبد و مناره ها، موزائيك و كتيبه ها و نقوش مقرنس كاري ، فضايي را ابداع مي كند . كه آدمي را به روحانيت فضايي ملكوتي پيوند مي دهد بهره گيري از تاق هاي ضربي و گنبدها چون نشانه اي از آسمان و انحناها و فضاهاي چند سطحي ، و اين گونه تشبيهات و اشارات در هنر اسلامي ، عالمي پر از راز و رمز را ايجاد مي كند كه با همة صور و عوالم مأنوس در جهان مادي ، متفاوت و متابين است .

معماری نمادین

مطالب مشابه :

آگهی استخدام شركت مهندسي قدس نيرو براي پروژه هاي صنايع نفت و گاز

دانلود دفترچه سوالات و پاسخنامه كليدي كنكور سراسري گروه آزمايشي علوم رياضي و فني (رياضي فيزيك) سال93

قيمت یک آپارتمان 50 متری در تهران 93

پرسشنامه MMPI یک تست بالینی چند وجهی در روانشناسي

دانلود رایگان 23 نمونه آماده قرارداد پیمانکاری ساختمان (مهندس حسن فراهانی)

معماری نمادین

روش هاي توليد چرخ دنده ها

كاربرد بيو متريال سراميكي در مهندسي پزشكي‌

روزملي كارآفريني ومهارتهاي فني وحرفه اي