مصاحبه در مددکاری اجتماعی

مصاحبه

یکی از مهمترین و متداولترین ابزار کار مددکاران اجتماعی « مصاحبه» (interview) با مراجع یا خانواده است.

همه ما در طول زندگی ممکن است بارها وبارها در جایگاه مصاحبه کننده (interviewer) (سوال کننده) و مصاحبه شونده (interviewee) (سوال شونده) قرار گرفته و با آن آشنایی اجمالی داشته باشیم اما واقعاً همه آنها مصاحبه بوده اند؟

تعریف مصاحبه

تاکنون، تعریف متعددی از مصاحبه ارائه شده است اما آنچه در همه این تعاریفها مشترک است این است که مصاحبه رابطه ای کلامی و دوجانبه است. اینک، برخی از این تعاریفها ذکر می شود.

« مصاحبه، یک رابطه دوجانبه بین مصاحبه کننده و مصاحبه شونده است. .... معنای مصاحبه با مکالمه فرق دارد و مصاحبه تنها مکالمه بین دو نفر نیست. مصاحبه، دارای هدف است. مصاحبه عبارت از مکالمه هدایت شده ای است که به منظور حصول به قصد و هدف خاصی، صورت می گیرد» (قندی، محسن، مددکاری اجتماعی، ص388).

در جای دیگر از مصاحبه به عنوان ارتباط واقعی یاد می شود:

« مصاحبه عبارت از برقراری یک ارتباط واقعی بین دو انسان می باشد؛ البته می توان آن را مکالمه یا گفتگوی حرفه ای نیز نام داد» (مصاحبه در خدمات اجتماعی و مشاوره و راهنمایی، ص 13).

کانل و کان (Cannel and Kan) مصاحبه را وسیله ای برای کسب اطلاعات می دانند:

« یک گفتگوی دو نفره که از سوی مصاحبه گر، جهت کسب اطلاعات مربوط، .... آغاز می گردد و توسط وی بر موضوعاتی متمرکز می شود که او برای دستیابی به هدفها..... بع آن نیاز دارد». (مبانی نظری و علمی پژوهش در علوم انسانی، ص 154).

در تعریف دیگری از مصاحبه چنین آمده است:

« ... گفت و شنودی بین مصاحبه گر و کطلع، با هدف دستابی به اطلاعاتی معین است». (روش تحقیق، ص 240).

گروهی نیز مصاحبه را یک پرسشنامه شفاهی (verbal questioner) می دانند:

« گروهی از محقان، مصاحبه را پرسشنامه ای می دانند که در آن ازمودنی به جای نوشتن پاسخ سوالات، اطلاعات و پاسخ هر سوال را به صورت شفاهی و در رابطه ای رو در رو به مصاحبه گر می دهد». (روشهای تحقیق و چگونگی ارزشیابی آن در علوم انسانی، ص 179).

در کتاب زمینه مشاوره و راهنمایی نیز از مصاحبه مشاوره ای نام برده شده است:

« .... مصاحبه یعنی ادامه جریان صحبت بین دو نفر ... آنچه مصاحبه مشاوره ای را از سایر مصاحبه ها جدا می سازداین است که دارای هدف بوده و می خواهد به تشخیص مشکل مراجع مختلف پرداخته و در رفع آن اقدام کند». ( زمینه مشاوره و راهنمایی، ص 94).

آدلر (Adler) روانپزشک مصاحبه را چنین تعریف کرده است:

« وسیله ای برای کمک به بیمار به منظور شناخت و فهم شیوه زندگی (style of life) خود و فراهم آوردن فرصتی برای وی است تا بتواند به شیوه نوین زندگی (new style of life) مقابله نموده و قدرت شناخت مسائل روزمره زندگی را کسب کند». (رنجبرف محمدرضا، کاربرد مصاحبه و گزارش نویسی در مددکاری اجتماعی، ص 12).

تعریف دیگر از مصاحبه رت سولیوان (Solivan)ف روان پزشک آمریکایی، ارائه کرده است. وی مصاحبه را وسیله ای می دانست برای بررسی فهم و چگونگی ویژگیهای شخصیت. (همان، ص 12 و 13).

با جمع این تعریفها می توان گفت:

مصاحبه علم و هنر برقراری ارتباط ای کلامی بین مددکار و مراجع است و منظور از آن جمع آوری اطلاعات در باره مشکل یا نیاز مراجع و راههای کاهش یا برطرف کردن آنها، شناخت تواناییها، استعدادها و ضعفهای مراجع و نیز تقویت مهارتهای زندگی و مقابله با مشکل در اوست.

انواع مصاحبه

مصاحبه انواع مختلفی دارد و در منابع مختلف دسته بندیهای گوناگونی از آن شده استکه به یک طبقه بندی اشاره شده است:

1- مصاحبه منظم یا ساخت یافته (structured interviw) : در این نوع مصاحبه، سوالات و پاسخهای چند گزینه ای هر سوال از قبل تنظیم شده است و پاسخگویان در همان چهارچوب می توانند پاسخ مورد نظر خود ارانتخاب کنند. این شیوه هم حسن دارد هم عیب. حسن آن این است که همه افراد در یک موقعیت مشابه قرار می گیرند و پایایی (reliability) مصاحبه برای جمع آوری اطلاعات افزایش می یابد و عیب آن اینکه بررسی عمیق اطلاعات ممکن است صورت نگیرد. از این نوع مصاحبه با نام مصاحبه سازمان یافته یا ساخت یافته نیز یاد می شود که در آن جای هیچ گونه تغییری نیست.

معمولاً در این سوالات یا پاسخهای ازاد یافت نمی شود یا به تدرت یافت می شود.

2- مصاحبه آزاد یا ساخت نیافته (unstrustured interview): این نو ع از مصاحبه اعطاف فراوانی دارد و ایجاد تغییراتی در حین انجام ان امکان پذیر است.

« بنابراین، رفتار و گفتار آزمودنی بیشتر طبیعی است و در اغلب موارد اطلاعات واقعی تری حاصل می شود. در این نوع مصاحبه، مصاحبه گر می توند با مطرح کردن سوالاتی در باره نظرات، نگرشهاف عقاید و سایر ویزگیهای آزمودنی اطلاعاتی باارزش کسب کند. ازمودنی در این روش به میل و دلخواه خود به هر صورتی که مایا باشد به سوالات پاسخ می دهد ومصاحبه گر با استفاده ار ویژگی انعطاف پذیری این روش، اگر در حین مصاحبه به نکنه ای برخورد کند که کشف اطلاعات عمیق و دقیقی در آن باره جالب و ضروری و مهم به نظر برسدف می تواند جهت و مسیر مصاحبه را به آن نکته هدایت کند و به بررسی دقیق آن بپردازد. البته در این نوع مصاحبه تخصص و مهارت در مصاحبه برای مصاحبه گر ضروری است تا بتواند بدین طریق از پراکندگی اطلاعات جلوگیری کند. (روشهای تحقیق و چگونگی ارزشیابی آن در علوم انسانی، ص 181).

در واقع، در این نوع مصاحبه، که به مصاحبه اکتشافی نیز معروف است، مصاحبه گر توجهی به پرسشهای خاص از قبل تعیین شده که برای همه پاسخگویان یکسان بکار می رود ندارد.

« در عوض مصاحبه گر جنبه های متعددی از نظرات مصاحبه شونده را می کاود و موضوعات را انطور که در گفتگو پیش می آیند مطرح می کند و عناوین جالب توجه را تعقیب می کند». (مبانی نظری و علمی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعیف ص 156).

در این مصاحبه نیز مددکار هدف دارد و اینطور نیست که از هر دری خواست وارد شود. مددکار می تواند با مهارت خود به مصاحبه جهت منطقی و معقول بدهد و مهارت مدیریتی او چه به صورت غیر مستقیم و چه مستقیم در این زمان به خوبی به کارش خواهد آمد.

سراجام اینکه مددکارن اجتماعی می توانند بسته به شرایط مراجع گاهی از هر دو نوع مصاحبه نیز استفاده کنند.

مراحل مصاحبه

(برای مطالعه بیشتر رجوع شود به: اوکانف باربارافف تکنیکهای مصاحبه و مشاوره) .

مرحله شروع مصاحبه

این مرحله اهمیت خاصی دارد؛ زیرا ایجاد رابطه صحیح بین مددکار و مراجع برای طرح مسائل و مشکلات در همین مرحله صورت می گیرد. در مرحله شروع مصاحبه، چند وظیفه بر عهده مددکار اجتماعی است که اجرای آن در تشویق مراجع به طرح مسائل واقعی اش و ایجاد ارتباط مناسب بین او و مددکار نقش اساسی دارد.

1- ایجاد احساس آرامش در مراجع: نخستین برخورد مددکار با مراجع در ایجاد این احساس نقش اساسی دارد. پذیرش خوب و احتراو گذاشتن به مراجع امنیت روانی را ، که لازمه کار است ، ایجاد می کند.

2- دادن فرصت تطبیق به مراجع: مددکار اجتماعی با معرفی خود می تواند این فرصت را به مراجع بدهد تا خود را با آنجا تطبیق دهد؛ مثلاً گاهی، مراجع پس از ئارد شدن شروع به گریه می کند که در این حالت، مددکار حرفه ای با اقداماتی از قبیل ترک لحظه ای اتاق، راحت گذاشتن مراجع و آوردن آب می تواند این فرصت را برای مراجع ایجاد کند. البته، مددکار باید مواظب باشد که این وضع زیاد طول نکشد.

3- توضیح کوتاه در خصوص وظایف موسسه و مددکار: با این کار، مددکار می کوشد تا چنانچه برای مددکار ابهامی وجود دارد، آن را برطرف کند. البته، در جریان مصاحبه این توضیح باید کامل شود.

4- انتخاب موضوع مصاحبه: در جلسان اول بهتر است مددکار اجازه دهد که مراجع خود رشته کلام را به دست گیرد و از هر کجا که برای او مهم تر است صحبت را شروع کند. در این مرحله، تشویق مراجع به صحبت کردن بسیار مهم است.

5- تعیین مدت مصاحبه : هدف از این کار آن است که مراجع با اطلاع از زمان ، مطالب خود را مطرح کند.

مددکار در این مرحله با اعمال مدیریت خود به شیوه غیر مستقیم می تواند انتخاب موضوع صحبت را بر عهده مراجع بگذارد. مرحله آغاز مصاحبه، معمولاً کوتاه و مقدمه ای برای ورود به مرحله اصلی یا جریان مصاحبه است.

مرحله جریان مصاحبه

چگونگی ارتباط مددکار و مراجع در مصاحبه، در این مرحله تأثیر گذار است. در این مرحله، که معمولاً مهمترین قسمت مصاحبه و شامل محتوای مصاحبه است این اقدامات انحام می گیرد:

1- تبادل اطلاعات بین مراجع و مددکار ممکن است شامل گرفتن اطلاعاتی در باره مراجع، خانواده مراجع و مشکل مراجع و نیز دادن توضیحاتی در خصوص وظایف مددکار و همین طور شرح وظایف اساسی موسسه و یا مرکز به مراجع باشد.

2- توافق در باره وظایف مددکار و بستن قرارداد.

3- دستیابی به اطلاعات در خصوص عوامل زمنه ساز بروز مشکل.

4- تفاهم بینمددکار و مراجع در خصوص مشکل مراجع.

گاهی ممکن است مددکار، مشکل اصلی مراجع را درک نکرده باشد یا مراجع تصور درستی از مشکل داخلی خود نداشته باشدکه در این صورت، باید در مرحله جریان مصاحبه بین مددکار و مراجه تفاهم ایجاد شود.

5- الویت بندی مشکلات.

6- انتخاب راه حل مشکلات با تدوین برنامه های کمکی با مشارکت مراجع.

مرحله جریان مصاحبه قسمت اعظم زمان مصاحبه را به خود اختصاص می دهد.

مصاحبه در مددکاری اجتماعی

مطالب مشابه :

فنون مصاحبه

مصاحبه در مددکاری اجتماعی

مصاحبه با مدد جو

نحوه مصاحبه با مددجو

تکنیک‌های مصاحبه با بیمار

راهنمای گزارش نویسی در مددکاری اجتماعی

فرم مشخصات مددجو

مددكاري اجتماعي

گزارش بازدید از منزل:

ادامه مددکاری اجتماعی در زندان