شيوه هاي نگهداري سيب زميني در سردخانه و انبارسرد

پيش گفتار:
اين گزارش شامل چند فصل ميباشد.درفصل اول كلياتي در باره تاريخچه ،خصوصيات زراعي وواريته ها،ارزش غذايي،وضعيت توليد،مصرف سرانه سيب زميني آمده است.
فصل دوم به انواع انبار هاي سيب زميني پرداخته شده است و خصوصيات آنها بررسي شده و تصاويري از انبارهاي موجود استان ضميمه شده است.
در فصل سوم مراحل آماده سازي سيب زميني براي سردخانه و انبار ذكر شده است و در فصل آخر ظرفيت انبارهاي سيب زميني كشور بررسي شده و مشخصات انبارها و سردخانه هاي استان ارائه شده است.

مقدمه:
با افزايش مداوم جمعيت دنيا نياز به مواد غذايي روز به روز با سرعتي شگرف افزايش مي‌يابد. سازمان خواروبار جهاني اعلام كرده است كه جمعيت جهان تا سال 2030 به بيش از 8 ميليارد نفر خواهد رسيد كه تأمين مواد غذايي اين جمعيت نياز به كوشش و پيگيري در زمينه كشاورزي و علوم وابسته دارد. با وجود پيشرفتهاي قابل توجه در سه دهه اخير مصرف ساليانه مواد غذايي فقط در حدود 20 درصد افزايش يافته است. بر اساس برآوردهاي موجود تا سال 2030 بايد مقدار توليد محصولات غذايي در كشورهاي در حال توسعه 70 درصد بيشتر از توليد فعلي آن باشد تا بتواند همگام با جمعيت رو به رشد حركت نمايد و بدرستي جوابگوي نيازهاي آنها باشد.
رقابت شديد در بازار بين المللي غلات و ساير محصولات كشاورزي سبب نوسان قيمت مواد غذايي جهان گرديده كه منجر به خطر كمبود مواد غذايي و ناآرامي هاي اجتماعي در كشورهاي كم درآمد مي گردد. يكي از استراتژي هايي كه به كاهش اين ريسك كمك مي كند، تغيير توليد مواد غذايي به سمت توليد محصولات اساسي مغذي مانند سيب زميني است كه حساسيت كمتري نسبت به تغيير بازارهاي بين المللي دارند.

تاریخچه سیب زمینی:
مبداء پیدایش سیب زمینی منطقة رشته کوه آند در کشور های پرو و بولیوی می باشد و تقریباً 2000 سال قبل از ورود کاشفان اسپانیایی به این قاره کشت سیب زمینی بوسیلة اقوام اینکا در این منطقه رواج داشته است. کربن 14 موجود در نشاستة بدست آمده در کاوشهای باستانشناسی نشان می دهد که حداقل 8000 سال قبل، این گیاه مورد استفاده انسان قرار می گرفته است.
سیب زمینی تقریباً در سال 1570 میلادی از آمریکای جنوبی به اسپانیا معرفی شد و از این کشور به دیگر نقاط اروپا برده شد و کمتر از 100 سال بعد کشت آن در بسیاری از مناطق این قاره آغاز گردید. این گیاه تقریباً در سال 1610 در هند، 1700 در چین، 1766 در ژاپن معرفی شد.
در ایران، سرجان ملکم سفیر دولت بریتانیا بین سالهای 1800 تا 1810 میلادی در زمان فتحعلی شاه قاجار مقداری بذر سیب زمینی به دربار شاه ایران هدیه کرد. این سیب زمینی ها ابتدا در روستای پشند در اطراف تهران و سپس در فریدن اصفهان و بعد به تدریج به سایر نقاط کشور برده و کاشته شد.

خصوصيات زراعي سيب زميني:
سيب زميني گياهي است يك ساله كه ارتفاع ساقه هاي هوايي آن بين 50 تا 90 سانتيمتر و گاهي تا 120 سانتيمتر هم مي رسد. اين محصول از دو طريق رويشي به وسيله غده و زايشي به وسيله بذر تكثير مي يابد. روش مناسب و رايج براي تكثير اين گياه استفاده از غده است.
سيب زميني علي رغم گسترش وسيع كشت آن در جهان يك گياه مناسب آب و هواي معتدل و معتدل سردسيري بوده و در مقابل يخبندان حساس مي باشد. با توجه به تنوع اقليمي و آب و هوايي كشور، انجام كشت و برداشت در كليه مناطق توليد سيب زميني كشور استمرار داشته و بطور مثال همزمان با برداشت در مناطق سردسير، كشت سيب زميني در مناطق جنوبي كشور در دست انجام است.
استان هاي عمده توليد سيب زميني :
طرح استمرار (توليد زمستانه): از نيمه شهريور تا اواخر مهرماه كشت و از اوايل بهمن ماه تا نيمه اول فروردين برداشت انجام مي شود. استان هاي عمده توليد كننده شامل مناطق جيرفت و كهنوج، خوزستان، فارس، بوشهر و هرمزگان مي باشد.
توليد بهاره: از نيمه آذرماه تا اواخر دي ماه كشت و از نيمه اول فروردين ماه تا اواخر خرداد برداشت انجام مي گيرد. استان هاي عمده توليدكننده شامل منطقه جيرفت و كهنوج، خوزستان، گلستان، فارس، كرمانشاه، هرمزگان، بوشهر و سيستان و بلوچستان مي باشد.
توليد تابستانه : از اواخر آذرماه تا اوايل اسفند ماه كشت و از اواخر خرداد تا اواسط شهريور برداشت مي شود. استان هاي عمده توليدكننده شامل : همدان، اصفهان، آذربايجان شرقي، خراسان شمالي، فارس و زنجان مي باشد.
توليد پاييزه : در ماههاي فروردين، ارديبهشت و خرداد كشت و از نيمه شهريور تا اواسط آبان برداشت انجام مي شود. استان هاي عمده توليدكننده شامل : اردبيل، همدان، اصفهان، فارس، كردستان، آذربايجان شرقي، زنجان، چهارمحال و بختياري، خراسان رضوي، مركزي، لرستان، سمنان، تهران و آذربايجان غربي مي باشد.

ارزش غذايي سيب زميني:
سيب زميني حامل ويتامين C و B و حاوي مقدار زيادي از مواد معدني مانند آهن، كلسيم ، منيزيم، منگنز و فسفر است كه وجود اين مواد در بدن به طور فراوان موجب افزايش سيستم دفاعي بدن مي شود. تقويت سيستم دفاعي بدن موجب مقاوم شدن بدن مقابل باكتري هاي عامل بيماري مي شود.
در 100 گرم غده سيب زميني، حدود 80- 75 گرم آب، حدود 18 گرم تركيبات نشاسته اي، حدود 2 گرم پروتئين (50 درصد شامل آميد و اسيدهاي آمينه) و مواد معدني بوي‍‍ژه پتاس و مقاديري چربي و سلولز وجود دارد.سيب زميني پس از ذرت، برنج و گندم رتبه چهارم را از نظر ميزان توليد در جهان دارا مي باشد.

. اين محصول حاوی مواد آنتی اکسیدان بوده و خاصیت ضد سرطانی و محافظت از قلب و عروق را دارا است. سیب زمینی حاوی ترکیباتی موسوم به Kukoamines می باشد که باعث کاهش فشار خون می گردد.
از آنجایی که بدن انسان قادر به هضم سلولز نمی باشد، از این رو مصرف سیب زمینی خام، حتی اگر بطور کامل هم جویده شود از سراسر لوله گوارش بدون آنکه هضم گردد، خواهد گذشت. بنابراین اگر سیب زمینی پخته شود پوشش سلولزی آن پاره شده و محتویات آن(نشاسته و مواد مغذی) میتواند هضم گردد.

سموم موجود در سیب زمینی:
در برگها ، گلها و ساقه های سیب زمینی دو گلیکو آلکالوئید تلخ مزه و سمی به نامهای سولانین(Solanine) وچاکونین(Chaconine) وجود دارد. سولانین به عنوان سیستم دفاعی گیاه عمل کرده و گیاه سیب زمینی را از شر آفات و بیماریها مصون می دارد. میزان بسیار كمي سولانین در پوست و زیر پوست سیب زمینی وجود دارد، که میزان مجاز آن mg/g 2/0 میباشد.
اما هنگامی که سیب زمینی در معرض نور قرار میگیرد،، رنگدانه های سبزی روی پوست آن تشکیل می شود که همان کلروفیل است. اما این سبز شدن افزایش سطح سولانین را نیز در پی دارد. این میزان میتواند تا mg/g1 افزایش یافته و ایجاد مسمومیت کند. سولانین اغلب در پوست و حداکثر تا 3 میلی متر زیر پوست تجمع می یابد. بنابراین بايد لکه های سبز رنگ پوست سیب زمینی قبل از مصرف جدا شوند.
سرخ کردن سیب زمینی تا دمای 170 درجه سانتی گراد سولانین را تا حد زیادی نابود میسازد. اما پختن در مایکروویو و آب پز کردن تاثیر چنداني ندارد.

تولید جهانی سيب زميني
FAO تولید جهانی را حدود 314 میلیون تن در سال 2006 گزارش نموده است. چین، بزرگترین تولیدکننده (5/73 میلیون تن با 23 درصد از تولید جهانی) و پس از آن فدراسیون روسیه (6/38 میلیون تن)، هند (9/23 میلیون تن)، ایالات متحده امریکا (7/19 میلیون تن)، اوکراین (5/19 میلیون تن) و آلمان (10 میلیون تن) می باشد..توليد سيب زميني در ايران حدود 5ميليون تن بوده است.

مصرف سرانه سيب زميني
مصرف سرانه سيب زميني در ايران در حدود 45 كيلوگرم مي باشد. حال آنكه سرانه مصرف دركشورهاي صنعتي 78 و حتي 100 كيلوگرم نيزگزارش گرديده است. سرانه مصرف جهاني سيب زميني 35 كيلوگرم است. به عبارت ديگر، با افزايش سطح زندگي و سطح درآمد سرانه كشورها، ميزان مصرف سيب زميني نيز افزايش مي يابد . مقايسه مصرف سرانه سيب زميني كشور (45 كيلوگرم) با سرانه توليد اين محصول (73 كيلوگرم) گواه اين مطلب ناخوشايند است. بخش قابل توجهي ازمحصول توليدي كشور درمراحل مختلف بين مي رود .

وضعيت سيب زميني در ايران
سطح زيركشت، ميزان توليد و عملكرد سيب زميني در كشور
سطح زير كشت سيب زميني كشور در سال زراعي 87- 86 حدود 177 هزار هكتار بوده است. استان همدان با 5/14 درصد اراضي سيب زميني كشور در مقام نخست قرار دارد. ميزان توليد سيب زميني در كشور در سال زراعي 87-86، حدود 1/5 ميليون تن مي باشد. استان اردبيل باتوليد 850000 تن( 75/16 درصد) از توليد سيب زميني كشور، مقام اول را به خود اختصاص داده است
عملكرد توليد سيب زميني در سال زراعي 87- 86 در كشور 6/28 تن در هكتار بوده است. بيشترين و كمترين راندمان توليد سيب زميني در استان هاي همدان و بوشهر به ترتيب با 33 و 4/10 تن در هكتار مي باشد.جدول 2 سطح زيركشت، ميزان توليد و عملكرد سيب زميني در كشور را نشان مي دهد.

خصوصیات واریته های صنعتی سیب زمینی در ایران
بر اساس تحقیقات صورت گرفته در خصوص ارقام سیب زمینی مورد کشت در ایران، ارقام دراگا، مورن و پیکاسو به ترتیب 10،4 و 27 درصد نسبت به اگریا افزایش عملکرد داشته و میزان ماده خشک آنها به ترتیب 68/17، 69/21 و 94/18 درصد می باشد. اما ارقام دراگا و پیکاسو به دلیل شکل گرد و مطلوب، غده های درشت، بافت زرد روشن و طعم مناسبي بوده و از عملکرد بالا و ماده خشك حدود 5/22 درصد برخوردار مي باشد.
ارقام موجود در خراسان رضوي به تفكيك فراواني سطح زير كشت بصورت زير است:
اگريا ، مارفونا ، ديامانت ، آئولا ، ارقام جديد(سانته،آريندا و ...) ، ارقام بومي و قديمي

انواع انبارهاي نگهداري سيب زميني
انبارهاي سيب زميني را از چند نظر مي توان تقسيم بندي نمود . از جمله انبارهايي كه محصول نهايي آنها مصرف خوراكي، صنعتي و غير خوراكي (بذري) دارد.
شكل ديگر تقسيم بندي انبارها ميزان سادگي يا پيچيدگي طراحي ساختمان انبار و تجهيزات آن   مي باشد. انواع انبارها از نوع ساده و كم هزينه و كوچك روستايي و خانگي شروع شده و شامل انواع انبارهاي ساده و سنتي كه محصول با تهويه طبيعي در آن نگهداري مي شود تا انبارهايي با ظرفيت بسيار زياد كه داراي سيستم هاي تهويه، انتقال حرارت و تاسيسات مكانيكي ايجاد برودت مي باشند مي گردد.

انبارهاي سنتي سيب زميني بذري و خوراكي
در اين نوع انبارها كه در ساختمان آنها از مصالح ساده مانند چوب ، سنگ ، خشت و آجر استفاده مي شود، شرايط به گونه اي است كه مقدار محدودي از محصول را مي توان براي مدت نه چندان طولاني و بدون استفاده از سيستم تبريد مكانيكي نگهداري نمود. از آنجايي كه سيب زميني هاي بذري در موقع كشت بايد از كيفيت خوب و وضع فيزيولوژيكي مناسب برخوردار بوده و جوانه ها در حد دلخواه و ايده آلي باشند، لازم است ساختمان انبار به گونه اي طراحي شود كه بتوان درجه حرارت، نور و رطوبت نسبي محيط را براي حفظ جوانه محصول بخوبي تنظيم نمود تا ميزان عملكرد آن افزايش يابد . تعداد جوانه در هر غده نشان دهنده تعداد ساقه هاي گياه سيب زميني بعد از آن مي باشد . تعداد جوانه ها به نوع سيب زميني، اندازه سيب زميني و ميزان غلبه جوانه انتهايي (كه خود متاثر از شرايط حاكم بر انبارها خصوصا درجه حرارت محيط مي باشد) بستگي دارد. بر اساس ويژگيها و خصوصيات اين دسته از انبارها مي توان آنها را در چهار نوع زير طبقه بندي نمود :

1- انبارهاي روستايي يا خانگي
   در زير زمين ساختمان هاي مسكوني به شرط آنكه عمل تهويه در آنها بخوبي صورت گيرد (يعني داراي پنجره هاي مناسبي باشد) و ديوارهاي آن از مصالح ساختماني سنگي و عايق كاري شده باشد مي توان شرايط مناسبي را براي نگهداري موقت و كوتاه مدت مقدار محدودي سيب زميني فراهم نمود. زيرا بمنظور نگهداري سيب زميني براي مدت زمان طولاني تر بايد آن را به انبارهاي سردتري منتقل نمود. درجه حرارت اين انبارها بسته به منطقه آب و هوايي معمولاً بين 15- تا 20- درجه سانتيگراد در زمستان و 20 تا 25 درجه سانتيگراد در تابستان تغيير مي كند. در شرايطي كه هواي بيرون براي نگهداري سيب زميني مناسب نباشد، در زير زمين هاي معمولي مي توان تا حدود زيادي دوره نگهداري اين محصول را افزايش داد. ولي همانطور كه اشاره شد دوره نگهداري در اين روش انبارداري نبايد طولاني باشد. اصولاً زير زمين هايي كه در جهت شمال و جنوب واقع شده اند شرايط مطلوبتري براي انبار كردن دارند. در هر حال، داشتن حداقل يك پنجره براي تهويه لازم است. چنانچه رنگ شيشه پنجره ها تيره باشد تا از نفوذ نور به داخل انبار جلوگيري شود و نيز هر پنجره داراي سايه گير باشد، كمك زيادي به جلوگيري از رويش محصول و رشد جوانه ها و در نتيجه، بالا رفتن زمان نگهداري خواهد شد.
براي جلوگيري از چروكيدگي پوست كه ناشي از، از دست دادن رطوبت است، مي توان سطح انبار را از خاك اره پوشاند و دائماً آن را مرطوب نگه داشت. اين روش تأمين رطوبت بسيار ابتدائي مي باشد در حاليكه روشهاي پيشرفته تري نيز در حال حاضر وجود دارد .

2- انبارهايي كه نيمي از آنها در داخل زمين قرار دارد
اين انبارها گاهي بصورت كاملاً مجزا ساخته مي شوند و در پاره اي از موارد به قسمت مسكوني ارتباط دارند. براي ساختن اين نوع انبارها، ابتدا زميني را حفر كرده و كف انبار را با مصالح ساختماني (بويژه سنگ) پوشش مي دهند و ديوارهاي چهار طرف انبار را تا ارتفاع حدود 4 متر مي سازند. بطوريكه عمق هر انبار از سطح زمين 2 متر و ارتفاع آن از سطح زمين نيز 2 متر گردد. پس از احداث انبار و پر كردن آن به عمق 2 تا 5/2 متر خاكهاي حاصل از حفاري را بر روي محصول مي ريزند و يك طرف انبار را نيز براي رفت و آمد باز مي گذارند .

3- انبارهاي زير زميني
براي ساختمان اين انبارها از بلوك هاي سيماني و يا سنگ چين استفاده مي شود. اين انبارها بايد به مقدار كافي مقاومت براي تحمل پوشش خاك به ضخامت 60 تا 90 سانتيمتر را كه براي حفاظت در مقابل يخ زدگي در نظر گرفته مي شود داشته باشند. ضخامت اين لايه خاك بستگي به شرايط اقليمي منطقه دارد. براي عايق كاري از قشري از كاه و كلش و امثال آن نيز مي توان استفاده كرد. اين انبارها نيز معمولاً به زيرزمين ساختمان راه دارند .
در اين انبارها مجراي كوچكي براي تهويه در نظر گرفته مي شود كه روي آن رابراي ممانعت از ورود پرندگان و آفات انباري ديگر با تور سيمي مي پوشانند.

4- انبارهاي حفره اي
اين انبارها را بر روي زمين يا به عمق 2 تا 5/2 متر در داخل زمين احداث مي كنند. زميني كه براي اين منظور انتخاب مي شود بايد كاملاً زهكشي شده و آب اضافي درآن باقي نمانده باشد. ابتدا مقداري    كاه و كلش و يا مشابه آنها را بر روي زمين پخش مي كنند وسپس سيب زميني را بصورت توده مخروطي روي آن مي ريزند . سپس مقداري كاه و كلش بر روي آن ريخته سطح رو را با قشري از خاك به ضخامت 8 تا 10 سانتيمتر كه كوبيده شده و ذرات آن بهم چسبيده است مي پوشانند. با فرا رسيدن فصل سرما مقدار ضخامت قشر خاك را افزايش مي دهند و در اطراف اين توده مخروطي شكل جويهايي براي جريان يافتن آب و خارج شدن آن از اطراف محصول احداث مي كنند.

بطور كلي درباره انبارهاي سنتي توجه به نكات زير ضروري است:
براي ايجاد انبارهاي سنتي در هر منطقه مي توان از شرايط طبيعي آن منطقه مانند وجود سرما و رطوبت استفاده نمود و به همين دليل پايين بودن سطح انبار در عمق يك متر از سطح زمين باعث مصون ماندن محصول انبار شده از سرما و گرماي محيط خارج مي گردد.
استفاده از گوني براي ذخيره سازي به نحوي كه گوني ها قابليت نفوذكامل در مقابل جريان هوا را داشته باشند، مطلوب است.
استفاده از مصالح محلي و ساختن ديوارها و سقف حتي المقدور در شرايطي كه علاوه بر تحمل بارهاي ساختمان ، داراي حداقل هدايت حرارتي باشد، توصيه مي شود .
ارتفاع چيدن محصول گوني شده نمي بايد از 5/1 - 2/1 متر تجاوز نمايد، چرا كه با ارتفاع بيش از اين مقدار تهويه طبيعي محصول به خوبي انجام نخواهد گرفت .
عدم استفاده از نور عامل مهمي در نگهداري محصولات مي باشد .
بدليل عدم تهويه و يا سيستمي كه بتواند تغييرات درجه حرارت را كنترل نمايد ، امكان به حركت در آوردن هوا و كنترل ميزان CO2 حاصل از تنفس محصول فراهم نمي باشد .
به دليل عدم استفاده از مواد ضد جوانه زني تا پايان دوره نگهداري، مقدار قابل توجهي از محصول دچار جوانه زدن مي شود.
بارگيري و تخليه محصول در انبارهايي كه سطح آنها از سطح زمين پايين تر مي باشد چندان آسان نبوده و طبيعتاً محصول در حين حمل و نقل متحمل ضايعات مي گردد.



انبارهاي فني سيب زميني خوراكي و بذري
از آنجا كه امكان نگهداري مقدار محدودي سيب زميني بذري يا خوراكي در انبارهاي سنتي وجود دارد، از طرفي هزينه هاي كارگري براي نگهداري محصول به اين شيوه بالا بوده و با افزايش جمعيت ، ذخيره سازي مقدار محدودي از محصول در انبارهاي سنتي نمي تواند نياز جامعه را بر طرف نمايد و در عين حال ميزان بالاي ضايعات محصول در انبارداري بطريقه سنتي ، ضرورت استفاده از انبارهاي بزرگ و فني سيب زميني كه بتواند با حداقل هزينه بيشترين مقدار محصول را بدون ايجاد ضايعات كمي و كيفي ذخيره نمايد غير قابل اجتناب كرده است.
از آنجا كه شرايط طبيعي منطقه حتي اگر كاملاً مطابق با نيازهاي فيزيولوژيك محصول باشد نمي تواند تضمين كافي براي تأمين شرايط مطلوب ذخيره سازي مقدار قابل توجهي از محصول را ايجاد نمايد، لذا نياز به استفاده از انواع تجهيزات الكترومكانيكي كه بتواند ضمن حمل و نقل آرام محصول، مطلوبترين شرايط را براي تقليل هر چه بيشتر ضايعات فراهم آورد، از جمله استفاده از انواع تجهيزات الكترومكانيكي كه بتواند تغييرات درجه حرارت، رطوبت نسبي، فشار هوا و ميزان هوا را در نقاط مختلف انبار گزارش و سيستم هاي فرمان مكانيكي را كنترل نمايد ضروري مي باشد .
در ساختمان اين نوع انبارها نه تنها از مصالح مختلف استفاده مي شود، بلكه طراحي اسكلت فلزي، كانال هاي هوادهي، ديوارها، سقف، راهرو و هوادهي و غيره به گونه اي است كه بتواند شرايط مناسب براي نگهداري محصول تحت كنترل مديريت انبار را ايجاد نمايد.

سردخانه سيب زميني
با توجه به بالا بودن درجه حرارت هوا در بسياري از مناطق استان استفاده از انبارهاي سنتي و فني را براي نگهداري طولاني مدت سيب زميني مشكل نموده است . در سردخانه دما،رطوبت و تهويه بصورت اتوماتيك كنترل مي شود و داراي سيستم برودتي شامل كمپرسور و اواپراتور مي باشد و ساختمان سردخانه بطور كامل ايزوله شده است.
بسياري از كشاورزان براي استفاده بيشتر از محصول و جلوگيري ازافزايش ضايعات محصول خود را در سردخانه نگهداري مي نمايند.ساحتمان سردخانه سيب زميني مشابه سردخانه هاي معمول بالاي صفرطراحي و ساخته شده و محهز به سيستم تبريد ميباشد.تصاوير زير نماي سردخانه آقاي برادران حسيني در چناران را نشان مي دهد. بسته بندي محصولات در داخل سردخانه و تجهيزات جانبي و نحوه عايق بندي در تصاوير بعدي نشان داده شده است.

     عوامل كنترل كننده ضايعات انباري سيب زميني
رسيدگي غده : انبارداري تنها در صورتي موفقيت آميز است كه غده ها سالم بوده و داراي پوست آسيب ديده نباشند. به اين دليل تنها بايد غده هاي سالم و رسيده را انبار نمود .
اگر به دلايلي برداشت و انبار كردن غده هاي نارس مد نظر است، توصيه مي شود حداقل 10 روز قبل از خارج كردن غده ها از خاك، شاخ و برگ بوته جدا شود.

رطوبت : غده ها بايد بصورت خشك در انبار نگهداري شوند. ولي از كاهش بيش از حد رطوبت آنها جلوگيري شود. نكته مهم اين است كه رطوبت نسبي هواي انبار نبايد از حدود 85 در صد كمتر باشد. البته بايد رطوبت و دما با يكديگر مطابقت داشته باشند تا از نشستن رطوبت هواي انبار بر روي غده هاي سيب زميني در دماهاي نزديك 1 درجه سانتيگراد جلوگيري شود.
رطوبت بالا در انبارها با پاشش آب بر روي سطح زمين يا گوني هاي كنفي آويخته از سقف و ديوار انبار تامين مي شود .

نور : در انبارداري غده هاي بذري، نور عامل بسيار مناسبي براي ممانعت از جوانه زني غده هاست. با نگهداري غده هاي بذري در زير نور پراكنده مي توان آنها را براي مدت طولاني تري انبارداري نمود غده هاي بذري كه در شرايط نور پراكنده انبار شده اند در مقايسه با انواعي كه در تاريكي و دماي بالا انبار مي شوند بوته هاي قويتري پديد مي آورند. اين نور را مي توان با قرار دادن يك لامپ حبابي 100 وات به ازاي هر 180 – 200 متر مربع انبار ايجاد كرد.
مواد شيميايي : ماده شيمياييC I P C به طور گسترده اي براي جلوگيري از جوانه زني سيب زميني هاي غير بذري در انبارها استفاده مي شود. توزيع اين ماده شيميايي يا به صورت پودر (گرد پاشي روي غده هنگام انتقال به انبار) و يا به صورت آئروسل (مه پاشي) و از طريق اسپري نمودن آن به درون مجاري و كانالهاي تهويه انجام مي شود. اين ماده در دماي بالاتر از 18 – 15 درجه سانتيگراد اثر ضد جوانه زني خود را از دست مي دهد و نبايد براي غده هاي بذري مورد استفاده قرار گيرد. استفاده از تركيب بنزيميدازول يا تركيبي از بنزيميدازول و ايمازاليل برروي غده ها پيش از انبار كردن آنها تلفات ناشي از فوزاريوم (fusarium ) و ضايعات قارچي ديگر را كاهش مي دهد. چند ماده شيميايي براي كنترل شب پره در انبار وجود دارد كه از آن جمله مي توان به پاراتيون دسيس2 درصد ، سوين و اكتيليك اشاره كرد .

تهويه و دما :
در طول دوره انبار داري به منظور جلوگيري از افزايش دماي انبار، خارج كردن رطوبت هوا، دي اكسيد كربن و تأمين اكسيژن لازم براي تنفس غده ها ، تهويه هواي انبار ضروري است . تهويه مي تواند بصورت طبيعي (با باز كردن در و پنجره هاي انبار) يا به كمك نيروي محركه (فن) انجام شود. غده هايي كه در يك توده متمركز شده اند در اثر تنفس ، حرارت توليد مي كنند و دماي غده ها و هواي بين آنها افزايش مي يابد. اين هواي گرم به قسمت بالاي توده رفته و هواي سرد كه سنگين تر از هواي گرم است جايگزين آن مي شود. از آنجايي كه در تهويه طبيعي مقدار هوايي كه مي تواند جابجا شود محدود و حداكثر 12 متر مكعب در ساعت به ازاي هر تن غده است، اثر خنك كنندگي آن كم است.
در چنين حالتي دماي بخش بالائي توده بيشتر از بخش پائيني مي شود. اين اختلاف دما در حدود 2 – 5/1 درجه سانتيگراد به ازاي هر متر ارتفاع توده است. سيب زميني را مي توان بصورت فله يا كيسه اي انبار نمود . در حالت كيسه اي عبور جريان هوا از لابلاي كيسه ها آسانتر است به شرط آنكه ارتفاع كل كيسه ها از 5/1 الي 2 متر بيشتر نبوده، فاصله بين كيسه ها 10 الي 15 سانتيمتر بوده و كيسه ها بصورت منفرد و يا دوتائي روي هم قرار گيرند. غده ها را مي توان روي يك سطح صاف، سيماني يا تخته هاي چوبي صاف و تميز كه در كف آن لوله و كانال هاي هوا قرار داده شده، تا ارتفاع 3 متر انبار نمود. اگر دماي هواي اطراف غده ها بالاتر از 13 درجه است و غده ها تازه برداشت شده اند ارتفاع توده نبايد بيشتر از يك متر باشد .
اگر پوشاندن توده براي محافظت از نور، دماي بالا يا پايين ضرورت داشته باشد بايد از موادي استفاده كرد كه مقاومت ناچيزي در برابر جريان هوا داشته باشند. به عنوان مثال كاه بهتر از علوفه خشك است . پوشاندن قسمت زيرين توده با كاه خيلي بهتر است. اين حالت تا اندازه اي امكان تهويه هوا را فراهم مي آورد. قرار دادن هواكش روي قسمت بالائي توده، سرعت تهويه هوا را افزايش مي دهد . اين شيوه اغلب در شرايطي كه توده بزرگ باشد به كار مي رود .
هرچه ارتفاع هواكش از سقف بيشتر و ضخامت آن كمتر باشد قدرت مكش و جابجايي هوا در آن بيشتر مي شود . وجود پنجره هاي شرقي – غربي در انبار به جابجايي بيشتر هوا كمك مي كند. از آنجا كه تهويه طبيعي محدوديت هاي خود را دارد، تقسيم كردن يك توده به واحدهاي كوچكتر ضرورت مي يابد. ولي در اين حالت سطح انبار بيشتري مورد نياز خواهد بود. در تهويه با نيروي محركه، هوا توسط يك يا چند بادبزن (فن) به حركت در آمده و از طريق كانال هاي موجود در زير توده به لابلاي غده ها هدايت مي شود، به طوري كه مقدار يكساني هوا در تمام توده پخش شود. در اين نوع تهويه ميزان گردش هوا بين توده بسيار بهتر و بيشتر انجام مي شود و در نتيجه كنترل دما و رطوبت موثرتر انجام مي شود. با استفاده از يك سيستم تهويه با نيروي محركه كه به خوبي طراحي شده باشد، مي توان اختلاف دما بين سطح فوقاني و تحتاني توده را به حدود 1 تا 5 / 1 درجه سانتيگراد رساند .

مراحل آماده سازي سيب زميني براي انبارداري و مديريت انبارداري سيب زميني
دوره انبارداري سيب زميني را مي توان به هشت مرحله تقسيم كرد كه دقت در كنترل هر مرحله در حفظ كيفيت محصول بسيار مهم است . اين مراحل عبارتند از :
خشك كردن و التيام دهي : بلافاصله بعد از برداشت سيب زميني بايد عمل خشك كردن به عنوان اولين مرحله انبارداري انجام گيرد. اين عمل به منظور خشك كردن رطوبت موجود در سطح سيب زميني و گل چسبيده به آن انجام مي شود . مزاياي خشك كردن عبارتند از :
-   جلوگيري از گسترش پوسيدگي نرم (Soft Rot)
-   جداسازي آسانتر خاك چسبيده به محصول و در نتيجه عبور بهتر هوا از لابلاي غده ها
-   جلوگيري از گسترش فعاليت باكتري ها و آفات
بدين منظور لازم است :
الف- سيب زميني ها بسته به وضعيت برداشت و شرايط آب و هوايي طي 6 – 2 روز و هر روز به مدت 8– 6 ساعت از طريق روشن نمودن پنكه ها يا باز كردن درب و پنجره هاي انبار تهويه شوند. بهتر است عمل هوادهي، در زمانهايي انجام شود كه هوا داراي رطوبت بالائي بوده و نيز دماي هواي بيرون به دماي توده سيب زميني نزديك يا از آن سردتر باشد. زمان مناسب براي اجراي اين مرحله، زمانهاي پيش از ظهر و بعد از ظهر تا اوايل غروب است. ساعات مياني روز به دليل بالا بودن دما و پائين بودن رطوبت چندان مناسب نيست.
ب- هواي به كار رفته براي خشك كردن سيب زميني از فضاي انبار خارج شود
ج- هنگامي كه وضعيت رطوبتي قسمت هاي بالاي توده ( تا عمق 45 سانتيمتر ) به حد مناسب رسيد عمليات خشك كردن متوقف شود .
پس از خشك كردن غده ها عمليات التيام دهي انجام شده و سبب التيام زخم هاي ايجاد شده بر روي      غده ها طي برداشت مي شود. بدين طريق كاهش وزن غده ها به حداقل مي رسد. در اجراي مرحله التيام دهي بايد به نكات ذيل توجه نمود :
الف- التيام دهي با هوايي كه از نظر دمايي به دماي خشك كردن سيب زميني نزديك است ( 22 – 15 درجه سانتيگراد) و حداكثر بمدت 3 – 2 ساعت در روز انجام شود. بهتر است هوا در اين مدت از انبار خارج نشود. براي اين منظور نيازي به باز بودن دريچه هاي خروج هوا نيست و هوا تنها درون انبار جابجا مي شود.
ب- التيام دهي غده ها حداكثر 2 هفته پس از برداشت سيب زميني ادامه مي يابد. با در نظر گرفتن دوره خشك كردن، مرحله التيام دهي بين 6 تا 10 روز طول مي كشد.
ج ) در صورتي كه رطوبت يا دماي هواي درون انبار تا حد زيادي بالا رود، درب هاي ورود و خروج هواي تازه تا حد امكان باز شده تا اختلاف دماي داخل و بيرون انبار كاهش يابد .

جلوگيري از جوانه زني غده ها
براي ممانعت از جوانه زني غده هاي غير بذري از مواد شيميايي استفاده مي شود. اين مواد سه هفته پس از برداشت به كار مي روند. يعني زمانيكه سيب زميني ها التيام يافته اند. متداولترين و جديدترين ماده مهار كننده جوانه زني CIPC است . ميزان مصرف آن 25 گرم ماده خالص به ازاي هر تن سيب زميني است . بايد توجه داشت كه براي غده هاي بذري نبايد از هيچ نوع ماده ضد جوانه زني استفاده كرد . جوانه زني در غده هاي بذري تنها با استفاده از نور پراكنده و پائين آوردن دماي هواي انبار كنترل مي گردد.

سرد كردن و حفظ درجه حرارت مناسب
در اجراي عمليات سرد كردن محصول سيب زميني تا سه هفته پس از برداشت نبايد اقدام به خنك نمودن توده كرد. سرد كردن غده ها با تهويه شبانه هواي انبار به مدت 7 – 6 ساعت انجام مي شود و بهتر است اين عمل در زمان هايي كه رطوبت هوا بالاست اجرا گردد. همچنين، بايد از سرد كردن سريع و يكباره توده خودداري گردد و دماي غده ها به آرامي و در هر روز حدود 1 تا 2 درجه كاهش داده شود. در هر روز هواي داخل انبار حدوداً 1 الي 2 ساعت جابجا شود تا درجه حرارت بالا و پائين توده يكنواخت گردد. در اين حالت نيازي به ورود هواي تازه از بيرون انبار نيست.
دماي توده براساس الگوي زير تعيين مي شود :
7 – 6 درجه سانتيگراد براي سيب زميني هاي خوراكي
5 – 3 درجه سانتيگراد براي سيب زميني هاي بذري
10 – 6 درجه سانتيگراد براي سيب زميني هائي كه مصرف صنعتي و توليد نشاسته دارند
محصول نبايد با هواي سردتر از توده ( حداكثر 3 درجه سانتيگراد يا 1 – 5 / 1 درجه سانتيگراد در اواسط پاييز ) تهويه شود و زمان هاي تهويه بايد به طور مرتب كنترل گردد.
رعايت موارد زير به كنترل دماي انبار كمك مي كند :
الف- هر روز هواي درون انبار براي چند ساعت جابجا شود تا اختلاف درجه حرارت بخش هاي بالا و پايين توده بيش از 1 درجه سانتيگراد نباشد .
ب- نبايد دماي توده بيش از 5/0 الي 1 درجه سانتيگراد در روز بالا برود.

هوا دهي
هوادهي بايد يك تا دو بار در هفته و هر بار به مدت 1 الي 5/1 ساعت انجام شود. در صورتي كه قسمت بالاي توده سيب زميني رطوبت بالائي داشته باشد، لازم است هوا دهي 3 الي 4 بار در هفته و هر بار به مدت 2 تا 5/2 ساعت انجام شود.هنگامي كه دماي هواي داخل انبار 6 – 4 درجه سانتيگراد است، با روشن كردن فن ها هوا بصورت مختصر در انبار جابجا مي شود. در اين حالت نياز به وارد كردن هواي بيرون به داخل انبار نيست.
اگر دماي هواي محيط كمتر از 5/1 درجه باشد، بهتر است هوادهي انجام نشود يا در صورت نياز به هوادهي از دستگاه گرمكن ( هيتر ) براي افزايش دماي هواي ورودي استفاده شود.

جلوگيري از نشستن رطوبت بر روي محصول ( ميعان )
اين پديده در ساختمان هاي غير قابل نفوذ به هوا حائز اهميت است. در اين مورد بايد به نكات زير دقت شود :
- در زمان سرد كردن توده ، بايد هواي مرطوب را از فضاي انبار خارج كرد .
- اگر دماي هوا تا نزديك صفر درجه پايين آمده باشد ، درب هاي خروج هوا تا 50 درصد و درب هاي ورودي را تا 10 درصد براي مدت نيم ساعت باز كرده و هوادهي همزمان با استفاده از گرم كن انجام گيرد . سپس هواي داخل انبار به مدت 20 تا 30 دقيقه بدون گرم شدن در فضاي انبار جابجا شود .

گرم كردن:
گرم كردن توده سيب زميني براي حفظ آن در مقابل زخم هائي كه در حين حمل و نقل ايجاد شده اند ضروري است. اگر هواي بيرون براي گرم كردن سيب زميني مساعد نباشد، هوا بوسيله تهويه و نيز جابجايي جزئي در داخل انبار، گرم مي شود. با وارد كردن هواي بيرون به داخل انبار، كاهش اكسيژن فضاي انبار نيز جبران شده و از قهوه اي شدن مغز غده جلوگيري مي شود. دماي هواي دميده شده نبايد از 20 درجه بالاتر باشد و توده نيز بيشتر از 7 – 14 درجه گرم نشود . قبل از خروج توده سيب زميني از انبار، دماي آن بايد به آرامي و حداكثر 2 درجه در روز بالا برده شود .

طراحي و ساخت انبارسيب زميني
محاسبه مساحت مورد نياز: براي محاسبه مساحت مورد نياز براي انبار كردن سيب زميني ، وزن توده را بر عدد 655 ( جرم حجمي سيب زميني فله بر حسب كيلوگرم بر متر مكعب ) تقسيم كرده تا حجم توده حاصل شود . سپس براي تعيين مساحت توده ، حجم به دست آمده را بر 3 ( حداكثر ارتفاع توده بر حسب متر ) تقسيم مي شود . معمولا مساحت تقريبي مورد نياز براي نگهداري هر تن سيب زميني 53 / 0 متر مربع در نظر گرفته مي شود .
ديوارها: بهتر است ديواره هاي انبار در برابر عبور حرارت عايق بوده و بايد از استحكام لازم برخوردار باشند، زيرا از سوي توده محصول فشار زيادي بر ديواره ها وارد مي شود. بعنوان مثال اگر ارتفاع توده 3 متر در نظر گرفته شود نيرويي معادل 892 كيلوگرم بر متر مربع بر انتهاي ديوار وارد مي شود.
پنجره هاي تعبيه شده بايد شرقي- غربي باشند تا در مواقع لازم از وزش بادهاي طبيعي نيز استفاده شود. . براي انبارهاي بزرگ دو درب تعبيه مي شود. يك درب ورودي كوچك نيز براي ورود افراد به درون انبار تعبيه مي شود.

كف انبار:
در كف انبار و در زير توده ها كانال هاي عبور هوا به پهناي 70 و ارتفاع 60 سانتيمتر حفر شود . فاصله مركز اين كانال ها از يكديگر 5/2 متر و تا ديوارهاي انبار 25/1 متر در نظر گرفته شود. كانال بايد در جهت فن ها داراي شيب ملايمي (در حدود 5 – 8 درجه) باشد . به طوري كه با دور شدن از فن ها عمق كانال ها كاهش يابد . اين وضعيت تا حد زيادي كم شدن سرعت هوا در قسمت هاي انتهائي كانال را جبران كرده و به حركت بهتر و يكنواخت تر هوا در سراسر انبار كمك مي كند. اگر ارتفاع توده چندان زياد نيست (كمتر از 2 متر) مي توان به جاي حفر كانال، از لوله هاي مثلثي شكل و مشبك در زير توده استفاده كرد اضلاع اين مثلث 60 – 80 سانتيمتر است .

براورد هواي لازم براي هوا دهي:
به طور تقريبي مي توان هواي لازم براي هوا دهي توده سيب زميني را 145 متر مكعب هوا در ساعت به ازاي هر تن محصول موجود در انبار در نظر گرفت . دمنده بايد بتواند حداقل فشار استاتيك معادل 20 ميليمتر ستون آب را تامين كند. دمنده هاي Axial با دور موتور 1500 دور در دقيقه براي اين كار مناسبند
تغييرات سيب زميني طي نگهداري
تغيير در تركيبات غده سيب زميني: غده سيب زميني بافتي ذخيره اي از نشاسته است. 80- 75 درصد غده را آب و نشاسته تشكيل مي دهد. همچنين حاوي مقداري قند محلول، مواد ازته ، مواد معدني و ويتامين ها مي باشد. تركيبات غده با شرايط آب و هوايي، روش كشت، رقم مورد استفاده، شرايط رسيدگي در هنگام برداشت، دماي نگهداري و مدت زمان آن تغيير مي كند. بدين ترتيب نسبت قند به نشاسته با نزديك شدن به رسيدگي محصول كاهش يافته ولي اگر دماي انبارداري بسيار پايين باشد يا اينكه زمان نگهداري غده بسيار طولاني شود ( تشكيل قند هاي مربوط به دوره پيري غده ) اين نسبت افزايش مي يابد .
كيفيت غده: كيفيت غده به سالم بودن و قدرت فيزيكي آن كه مربوط به رقم و تكامل فيزيو لوژيكي است بستگي دارد. هدف اصلي از نگهداري غده، حفظ دوره خواب و حيات آن با حداكثر ممانعت از پديده گرم شدن مي باشد. سرد كردن سريع غده (حدود يك ماه پس از برداشت) و رساندن دماي آن به حدود 2 درجه سانتيگراد با توجه به حساسيت آن به گرم شدن مي باشد .

وضعيت كاهش وزن و ماده خشك :
در غياب فساد و جوانه زني، كاهش وزن غده عموماً كم مي باشد و عمدتاً به تعريق طبيعي غده (90 درصد) بر مي گردد. در طول يك ماه اول نگهداري، افت وزني براي غده رسيده به 3 – 1 درصد و براي غده نارس به 5 -3 درصد مي رسد. تنفس، منجر به افت آب قابل ملاحظه اي در طي اين دوره مي گردد . همچنين، افت وزني بستگي به دماي نگهداري دارد كه حدود 8/0– 6/0 درصد به ازاي هر ماه نگهداري مي باشد . بنابراين طي دوره نگهداري، كاهش وزن به 8 – 6 در صد مي رسد. ميزان ماده خشك كمي تغيير مي كند

براساس استعلام انجام شده از مديريت زراعت سازمان جهاد كشاورزي خراسان رضوي ميانگين آمار توليد سيب زميني كشور در دو سال اخير 4420000 تن بوده است.

براساس اطلاعات موجود، ميزان ضايعات سيب زميني در مراحل مختلف برداشت و پس از برداشت حدود 25- 20 درصد مي باشد كه 15- 10 درصد آن مربوط به عدم وجود انبارهاي فني مناسب و 8 درصد مربوط به عدم درجه بندي مناسب مي باشد كه در صورت احداث انبارهاي فني كه در كنار آنها واحدهاي سورت و بسته بندي سيب زميني نيز در نظر گرفته شده است، بطور متوسط 15- 12 درصد از ضايعات آن كاسته خواهد شد.
لازم بذكر است كه در صورت درجه بندي سيب زميني پيش از انبار و جدا نمودن و بسته بندي سيب زميني هايي كه از نظر سايز براي انبارداري مناسب نيستند و عرضه آنها به بازار مصرف، از اين طريق نيز براي كشاورزان افزايش درآمد ايجاد خواهد شد.

بهسازي و نوسازي انبارهاي موجود نگهداري سيب زميني
جهت بهسازي و نوسازي انبار هاي موجود نياز به دستگاه پكيج اتوماتيك نگهداري سيب زميني مجهز به سيستم گرمايش الكتريكي ، برودتي(سيستم خنك سازي با استفاده از هواي بيرون )، هوادهي و رطوبت زني، سيستم كنرل اتوماتيك و نيز عايق كاري ساختمان است.
جهت نگهداري حداكثر 80 تن سيب زميني از اين دستگاه ه مجهز مي توان استفاده كرد. در نظر. با توجه به ظرفيت انبار ميتوان ا ز چند دستگاه استفاده نمود.

از ميان اين سردخانه ها سردخانه تربت حيدريه ، ،سردخانه دلخواه احمدي،سردخانه توس ،سردخانه بهسرد،سردخانه حجت،سردخانه مرواريد فريمان حدود 80درصد ظرفيت خود را براي نگهداري سيب زميني اختصاص داده و كار نگهداري سيب زميني تخصص پيدا كرده اند.
سردخانه برادران حسيني ،سردخانه نوبخت فريمان در محل مزرعه ساخته شده است و 100 درصد ظرفيت خود را براي محصولات سيب زميني اختصاص داده اند.
.سردخانه سرماسراي توس نيز با اختصاص حدود نيمي از ظرفيت خود به نگهداري سيب زميني جزءاين گروه قرار ميگيرد.ساير سردخانه هاي ذكر شده در جدول به نگهداري ساير محصولات كشاورزي و ميوه ها اشتغال داشته و در نگهداري سيب زميني كمتر فعاليت مي كنند.
تعداد دو انبار فني( سرد ) نيزدر استان ساخته شده است كه يكي از آنهادر قوچان و توسط سازمان تعاون روستايي ساخته شده است و فعال ميباشد.انبار فني ديگر در گلمكان واقع شده است و توسط شركت خدمات حمايتي كشاورزي اداره شده و با توجه به سياست واگذاري نگهداري بذر سيب زميني به بخش خصوصي در حال حاضر راكد مي باشد.

نتیجـه گیـری و پيشنهادات

بر اساس استعلام اخذ شده از مديريت زراعت سازمان جهاد کشــاورزی خــراسان رضوی ميانگين سطح،عملكرد و توليد سيب زميني استان در دو سال زراعي اخير مقدار بصورت زير است:
سطح :5200 هكتار – عملكرد :28 تن – توليد : 145600 تن
آمار دقيقي از انبارهاي سنتي استان در دست نمي باشد ولي بر اساس آمار ارائه شده در گزارش
ميز سيب زميني سال 85 ، ظرفيت سردخانه هاي بالاي صفرسيب زميني استان در حـدود 102هـزار تـن اعلام شده است.
درحال حاضر ظرفيت سردخانه هاي فعال بالاي صفرو دومداره سيب زميني استان 152300 هزار تن مي باشد. ولی در طی یکی دو سال آینده با توجه به مجوزهای صادر شده و واحدهاي در حال احداث كه تا 50 درصد پيشرفت فيزيكي دارند، این مقدار افزايش خواهد يافت.

ايجاد انبار فني جديد:
با توجه به پديده گرم شدن هوا در استان ايجاد انبارهاي فني و سرد سيب زميني در حال حاضر جايگاهي نداشته و صرفا در مزارع كوچك و جهت ارائه به بازار و مصرف تازه خوري كاربرد دارد. اين انبارها قادرند سيب زميني را تا حدود 3 ماه پس از برداشت نگهداري نمايند و پس از آن، افت وزني محصول تا حدود 35درصد افزايش مي يابد،علاوه بر آن پوسيدگي هم شروع شده كه منجر به ايجاد قارچ و آلوده شدن ساير سيب زميني ها در نزديك و اطراف محل پوسيدگي شده و ضايعات محصول را چند برابر افزايش مي دهد.

احداث سردخانه سيب زميني
بنابراين براي جلوگيري از ضايعات و ايجاد ارزش افزوده براي كشاورزان بهتر است بجاي ايجاد انبار هاي فني سرد ،احداث سردخانه سيب زميني در اولويت سرمايه گذاري قرار گيرد .
اين سردخانه ها خصوصا براي كشاورزان توليد كننده عمده و در كنار مزارع و ظرفيت هاي پايين بايستي احداث شوند تا بتوانند مقرون به صرفه باشند.
تعداد كل واحدهاي در حال احداث حدود 50 واحد ميباشد كه25 واحداز اينها داراي جواز تاسيس از جهاد كشاورزي هستندو و 25 واحد داراي مجوز از سازمان صنایع ومعادن ميباشند.پيشرفت فيزيكي اين واحد ها تا50 درصد مي باشد

مهندس عليرضا اكبري : کارشناس ارشد صنایع كشاورزي سازمان جهاد كشاورزي خراسان رضوي

شيوه هاي نگهداري سيب زميني در سردخانه و انبارسرد

مطالب مشابه :

روش تولید ونگهداری انگور وسردخانه

سرد خانه وگل خانه

عقاب سرد !

کارخانه توليد مواد غذايي

شيوه هاي نگهداري سيب زميني در سردخانه و انبارسرد

خرما کاران بلوچستان 2 برگفته از وبلاگ پهره داران سبز

تكنولوژي توليد فرآورده هاي گوشتي

مراحل فرايند توليد کنسرو ماهی

نقش مایکو توکسینها در فساد موادغذایی در شرایط اضطراری

تكنولوژي توليد فرآورده هاي گوشتي