سینماهای شیراز

سینماهای شیراز در گذرگاه تاریخ

«مهدی وثوق»:

به زودی کتاب «تاریخچه سینماهای شیراز» را منتشر میکنم

محسن دانش

«مهدی وثوق» متولد شیراز است و در حوزه سینما، کارش را از سینما «آریانا»ی سابق شروع کرده و طی سالها تجربهاندوزی در عرصههای کارگردانی، فیلمبرداری، عکاسی و... از نزدیک با چگونگی ساخت سینماهای شیراز آشنا شده و هماکنون در حال نگارش کتابی در خصوص «تاریخچه سینماهای شیراز» است.

وی درباره اولین سینمای احداث شده در شیراز میگوید: مظفرالدین شاه در سال 1279 سینما را وارد این مملکت کرد؛ البته نه به نیت خدمت به مردم بلکه به خاطر تنوع و لذت بردن از این پدیده نوظهور برای خودش و بعدها که در تهران سینما همهگیر شد شیراز هم جزو اولین شهرهایی بود که با این پدیده آشنا شد. در سال 1279 در خیابان لطفعلیخان زند (محله گودعربان) که در آن زمان محله اعیاننشین شهر به حساب میآمد اولین سینما به نام «تماشاخانه» با نمایش فیلمهای صامت شروع به کار کرد، با ورودیه یک ریال برای درجه یک و دهشاهی برای درجه دو. در حیاطی بزرگ که اطراف آن نیمکتهای چوبی گذاشته بودند و با آپاراتهای دستی اقدام به نمایش فیلمهای صامت میکردند و یک نفر که به عنوان (دیلماج) مترجم صحنههای فیلم، با احساس هر چه تمامتر فیلم را برای تماشاگران توضیح میداد.

بعد از تعطیل شدن تماشاخانه در سال 1308 یک سالن روباز تقریباً نوین (فقط 3 ماه تابستان) با نام سینما خورشید با فیلم صامت «ا م د ن» مربوط به جنگ آلمان و انگلیس گشایش یافت که بعدها با نام سینما پارس فعالیت خود را ادامه داد و در سال 1347 مجدداً بازسازی شد و با فیلم ایرانی «معجزه قلبها» ادامه کار داد. البته طبق صحبتهایی که با اولین بلیتفروش این سینما در سال گذشته داشتم، به گفته «غلامحسین علیزاده طباخ» (معروف به محمدرضا خان وکیل) که متأسفانه فوت شده او متولد سال 1290 و از اولین اشخاصی بود که وارد کار در سینما شد.

مرحوم وکیل میگفت فقط شبها دو سانس فیلم نمایش میدادیم که اولین فیلمی که نمایش دادیم یعنی همان «ا م د ن» خیلی مورد استقبال مردم قرار گرفت ولی مردم بعد از این رغبتی به آمدن سینما نداشتند و ما مجبور بودیم برای جلب مشتری روزها تابلوگردانی کنیم. مثلاً خود من یک تابلو چهار گوشهای درست کرده بودم و بر روی سرم میگذاشتم در چهار طرف تابلو پلاکارد و عکسهای فیلم را نصب میکردم و در مرکز شهر که آن زمان خیابان احمدی، طالقانی، اطراف بازار مسگرها و وکیل بود میگرداندم تا مردم از برنامه شب سینما خورشید اطلاع پیدا کنند. خلاصه برای جذب مشتری من و دیگر همکارانم که در قید حیات نیستند زحمات زیادی کشیدیم تا بتوانیم مردم را با سینما آشنا کنیم ولی کسی قدر ما را ندانست و حتی در زمان کهولت هم کسی از ما سراغ نمیگیرد.

یک روز داشتیم یکی از فیلمهای کمپانی «متروگلدین مایر» را نمایش میدادیم. در صحنهای از نمایش شیری شروع به غریدن میکند. آن وقتها پرده سینما از گچ بود و شخصی که خیلی علاقه شدید به سینما داشت به محض دیدن این صحنه چماقش را به طرف پرده سینما پرتاب کرد که به اصطلاح خودش این شیر را بکشد و همین مسأله باعث شد مردم از سالن سینما فرار کنند و تا مدتها از سینما بترسند.

وی ادامه میدهد: در فاصله بسیار کمی سومین سینمای شیراز با نام فردوسی در سال 1310 در خیابان انوری ساخته شد که به دلیل عدم استقبال مردم، این سینما به انبار قند و شکر مبدل شد اما پس از 5 سال با نام دیدهبان دست به فعالیت مجدد زد. صاحب این سینما که یک ارمنی بود بدون آن که تغییری در شکل و یا حتی دکور ساختمان این سینما بدهد هر چند صباحی یک بار اسم آن را عوض میکرد و همین تغییر نام سبب میشد که مردم سادهدل از این سینما استقبال کنند. به هر حال برخی از اسمهای این سینما فردوسی، دیدهبان، مایاک و سرانجام تاج بود.

سینما تاج دارای دو سالن نمایش بود، سالن تابستانه (روباز) و زمستانه که از لحاظ معماری و سینماسازی ایمن و در آن زمان منحصر به فرد بود یعنی سالنی تقریباً به شکل بیضی با درهای متعدد خروج اضطراری که به کوچه اطراف ختم میشد و سرانجام بعد از 42 سال یعنی در سال 1350 صاحبان آن تصمیم گرفتند یک سینمای نوین بسازند که هیچگاه این اتفاق نیافتاد و تعطیل شد و به عنوان پارکینگ عمومی مورد بهرهبرداری قرار گرفت.

وثوق میگوید: در سال 1330 اولین سینما تئاتر به نام سینما تئاتر «رکس» در خیابان توحید (داریوش سابق) با فیلم «برادران کارامازف» گشایش یافت. این سینما بعدها به سینما تختجمشید تغییر نام داد که اکثراً پاتوق هنرمندان تئاتر شیراز و حتی تهران مثل؛ عزتالله مقبلی، حسین امیرفضلی و عطاءالله زاهد و محل اجرای بعضی از تئاترها بود. این سینما در اجاره علی مخزون بود و چون خودش از هنرمندان تئاتر بود بیشتر سعی میکرد در این سینما به اجرای نمایشنامهها بپردازد. این سینما هم بعد از مصادره تبدیل به فروشگاه تعاونی مصرف کارکنان سینماهای شیراز شد.

در سال 1331 یک سینمای دیگر (روباز) با دو سالن تابستانه و زمستانه واقع در چهارراه مشیر با فیلم «دزد دوچرخه» به کارگردانی «ویتوریا دسیکا» و نام پارامونت گشایش یافت. به علت این که مردم کلمه پارامونت را نمیتوانستند به درستی تلفظ کنند هرگز اسم این سینما را یاد نگرفتند. به هر حال چون این سینما در چهارراه مشیر قرار گرفته بود و مردم در آن زمان به چهارراه مشیر میگفتند «دَم کل» مردم این سینما را با نام «دَم کلی» یاد میکردند و این امر موجب ناراحتی صاحب سینما شد. لذا تصمیم گرفت نام دخترش که شهرزاد بود را روی این سینما بگذارد و باز هم مردم گفتند سینما «دَم کلی». شخصی دیگر آمد این سینما را در اختیار گرفت و نام «شهرزاد» را به «مهتاب» تغییر داد و همچنان قصه ادامه پیدا کرد و نام سینما «دَم کلی» روی این سینما ماندگار شد و نکته جالب و با اهمیت این که این سینما درجه 2 بود و فیلمهای اکران 3 و 4 را نمایش میداد ولی پردرآمدترین سینمای شیراز باقی ماند تا سال 1361 که برای همیشه تعطیل شد.

وی میافزاید: چهارمین سینمای شیراز سینما «مترو» (بهمن فعلی) در خیابان زند با فیلم «پرنس دانشجو» گشایش یافت.

مرحوم «حیدر اقبالپور» که جزو اولین کارکنان این سینما بود میگفت: حضور بیشمار مردم در سراسر خیابان زند باعث میشد حتی صبحهای زود هم با صفهای طویل نتوانیم خودمان را به سینما برسانیم. این سینما هم در سال 1351 بازسازی شد و تاکنون به فعالیت خود ادامه میدهد.

پنجمین سینمای شیراز با گنجایش 200 نفر به نام سینما «ایران» واقع در خیابان زند گشایش یافت. این سینما به اصطلاح یک سینمای لژی محسوب میشد (به معیارهای آن زمان) و جولانگاه افراد به اصطلاح روشنفکر و اعیان و اشراف شهر بود که دارای دو سالن تابستانه بسیار بزرگ با درختان سرسبز در اطراف سالن و یک سالن کوچک بود و این سینما سالیان سال ادامه حیات میدهد تا این که در سال 1353 بازسازی شده و با فیلم «اریکا» آغاز به کار کرد. سالن تابستانه این سینما تبدیل به سالن نمایش فعلی شده و سالن نمایش آن به سالن انتظار مبدل شده که به شکل فعلی فعالیت دارد.

وی ادامه میدهد: در دی ماه 1339 سینما «سعدی» با فیلم «پمپی در آتش» با حضور جمعی از مسئولین شهر گشایش یافت. این سینما تا سالیان سال به دلیل دور بودن از مرکز شهر در آن زمان فقط شبها اقدام به نمایش فیلم میکرد و فقط در آن سالها فیلم «ده فرمان» ساخته «سیسیل ب دومیل» مورد استقبال مردم قرار گرفت که برای مدتی بر روی اکران این سینما ماند تا این که در سال 1350 این سینما بازسازی شد و بعدها مبادرت به نمایش فیلمهای فارسی کرد و هماکنون هم به همان سبک قدیم فعالیت دارد.

رشد سینما در ایران تا آخر دهه چهل به 439 سالن سینما میرسد که از این تعداد 111 سالن سینما متعلق به تهران و 19 سالن سینما مربوط به استان فارس بود و در شهرستانهای جهرم، فسا، مرودشت، آباده، کازرون، لار و شیراز 13 سالن سینما وجود داشت.

در ابتدای سال 1340 سینما پاسارگاد (فلسطین) واقع در ابتدای خیابان رودکی با فیلم «سه مرد شجاع» به کارگردانی «برت لنکستر» گشایش یافت.

اصولاً هر سینمایی که در شیراز آغاز به کار میکرد ابتدا با نمایش فیلمهای ارزنده تا مدتها فعالیت داشت و بعداً روی به فیلمهای کمارزش میآورد و سینما پاسارگاد هم از این مسأله جدا نبود. در سالهای اولیه فعالیت، این سینما در نوروز 1343 با نمایش یک فیلم ایرانی فروش بیسابقهای داشت که بعدها با نمایش فیلمهای رزمی، چنان به نمایش اینگونه فیلمها پرداخت که دیگر شاهد هیچ فیلم ارزشمندی در این سینما نبودیم. فقط در سالهای 50 تا 55 روزهای چهارشنبه یک سانس آخر به نمایش فیلمهای هندی برای هندیهای مقیم شیراز میپرداخت. هزینه ساخت این سینما با تمام امکانات فقط 200 هزار تومان در آن زمان بود.

این پژوهشگر میگوید: در سال 1345 دو سینمای نسبتاً نوین گشایش یافت. ابتدا سینما «پارامونت» واقع در چهارراه پمپ بنزین اول مشیرفاطمی بود. پارامونت از لحاظ اصول معماری نمای بیرون یکی از بهترین سینماهای شیراز و دارای سالنی دوطبقه و در نوع خودش بسیار زیبا بود. پارامونت بعد از مدت بسیار کمی اقدام به نمایش فیلمهای فارسی کرد و خانوادگیترین سینمای شیراز شد که بعدها با رونق گرفتن سینمای فارسی، در شیراز دو گروه سینمایی تشکیل شد که هر دو گروه همزمان با تهران فیلمهای فارسی را نمایش میدادند؛ سینما پارامونت و پارس و سینما کاپری و پرسپولیس.

پارامونت در سال 1355 بازسازی شد و با فیلم «پاپیون» مجدداً گشایش یافت که بعد از 2 سال یعنی در شهریورماه 1357 به آتش کشیده شد.

در سال 1345 سینما پرسپولیس (حافظ) واقع در ابتدای خیابان سعدی با فیلم «رابرت وایز» گشایش یافت. در این سینما برای اولین بار ردیف صندلیها با چراغهای رنگی در کف سالن نمایش نصب شد که برای مردم جالب توجه بود. تا مدتها شرکت «مولن روژ» اقدام به نمایش فیلمهای ارزشمند در این سینما میکرد ولی بعد از آن افراد سودجو با نمایش فیلمهای اکران 1 – 2 چنان ضربهای به این سینما زدند که تا به امروز تاوان آن را پس میدهند. این سینما به عنوان سینما تئاتر هم مورد استفاده قرار گرفته و میگیرد.

در آبانماه 1346 اولین سینمای 70 میلیمتری شیراز با گنجایش 1200 نفر به عنوان بزرگترین و نوینترین سینمای شیراز با نام «کاپری» و با فیلم «اشکها و لبخندها» ساخته زیبای «رابرت وایز» گشایش یافت. مردم که برای اولین بار پرده عریض 70 میلیمتری و صداهای استریوفونیک 6 باندی را در این سینما تجربه میکردند از تماشای فیلم استقبال کردند، ولی صاحب سینما به منظور هر چه بیشتر کشاندن مشتریان و جلب توجه آنها ابتکار تازهای به خرج داد. او تعداد زیادی تراکت دستی فیلم را با مهر سینما «کاپری» از طریق هلیکوپتر در سطح شهر پخش کرد و هر کس که موفق میشد تراکت دستی را پیدا کند میتوانست مجانی فیلم «اشکها و لبخندها» را ببیند. یکی دیگر از اتفاقهای جالب که برای سینما «کاپری» در نوروز 1347 با فیلم «12 مرد خبیث» پیش آمد این بود که تعداد زیادی بنر در ورودیهای شیراز نصب کردند که روی آنها نوشته شده بود: «مدیر سینما کاپری به اتفاق 12 مرد خبیث نوروز باستانی را به شما تبریک میگویند.» از همین رو مطبوعات به کنایه نوشتند: «سیزدهمین مرد خبیث در شیراز پیدا شد.»

وی میافزاید: با وجود آمدن سینمای 70 میلیمتری در شیراز، در فاصله بسیار کمی دومین سینمای 70 میلیمتری با نام «پرسیا» واقع در خیابان زند گشایش یافت. این سینما پس از بازسازی به یک سینمای درجه یک تبدیل شد که ابتدا با نمایش فیلمهای خوب و ارزشمند رقیبی برای سینما «کاپری» بود ولی به یکباره با نمایش فیلمهای کمارزش ایتالیایی و اروپایی چنان به بیراهه رفت که تا پیش از انقلاب هرگز خانوادهها پا به این سینما نگذاشتند و تنها اتفاق مهمی که در این سینما افتاد، نمایش فیلم سهبعدی «حباب» بود که به دلیل نوظهور بودن این فیلم اعجابآور مورد استقبال مردم قرار گرفت.

وی ادامه میدهد: در سال 1347 اولین سینمای «سینهراما» با نام «آریانا» با نمایش فیلم «راز کیهان» ساخته «استنلی کوبریک» گشایش یافت.

تمامی سینماها به جز سینما «تختجمشید» دارای دو سالن نمایش تابستانی و زمستانی بودند که سینما «مترو» هم این دو سالن را داشت ولی با این تفاوت که سالن تابستانی آن در فاصله دورتری یعنی محل فعلی سینما «آریانا» بود و فقط شبها یک یا دو سالن فیلم نمایش میدادند.

سالن تابستانی سینما «مترو» (آریانا فعلی) متعلق به زرتشتیان شیراز است. با توافقی که بین شاهرخ گلستان و انجمن زرتشتیان صورت گرفت قراردادی منعقد شد که به مدت 10 سال سینمایی توسط شاهرخ گلستان ساخته شود و تمامی عواید و اختیارات آن کاملاً در دست وی باشد. گلستان هم سالن تابستانه سینما «مترو» را تبدیل به یک سینمای نوین و زیبا نمود که به جرأت میتوان گفت در ایران نظیرش تا به امروز ساخته نشده بلکه در خاورمیانه بهترین بود. این سینما که در خلوتترین بخش خیابان زند (در آن زمان) قرار داشت، پایگاهی شد برای دانشگاهیان، درسخواندهها و خانوادهها که به محتوا و درونمایه فیلمها بیشتر اهمیت میدادند و در جستجوی آن بودند که هنر باارزش و پرمحتوا را دریابند.

سینما «آریانا» بسیار تمیز و زیبا و محیطی بسیار آرمانی و کاملاً فرهنگی توأم با نزاکت و ادب افراد تربیت شده با فرهنگ، با معماری عالی و دلپذیر بود.

سینما مجهز به سیستمهای خنککننده و گرمکننده بود و امکانات صوتی و تصویری بسیار بالا داشت و به همین جهت خانوادهها در آن احساس آرامش میکردند. در این سینما جشنوارههای مختلف جهانی برپا میشد و هر دو سال یک بار در تابستانها جشنواره فیلمهای «سینهراما» 70 میلیمتری نظیر «بن هور»، «اسپارتاکوس»، «لورنس عربستان» و... برگزار میشد.

روزهای یکشنبه یک سالن شب فیلم به زبان اصلی و روزهای چهارشنبه 5 بعدازظهر هم یک سانس آثار برتر تاریخ سینمای جهان نمایش داده میشد و همچنین در ایام تابستان همه روزه صبحها فیلمهای مخصوص کودکان و نوجوانان پخش میشد. در این سینما شاهد حضور بسیاری از بزرگان سینمای جهان نظیر «آنتونی کوئین»، «آکیراکوراساوا» و... بودیم.

سینما «آریانا» در آبانماه 1357 به آتش کشیده شد و سالها به کارگاه گروهی از جانبازان عزیز و از جان گذشته تبدیل شده بود که در آن کارهای صحافی و تولید نوشتافزار میکردند.

تمامی مطالب گفته شده از زبان اشخاصی که خود سندهای زندهای هستند و هر آنچه خودم دیدم، عنوان شد و انشاءالله در آینده نزدیک به صورت یک مجموعه با تصویرهای بسیار زیبا و قدیمی از این تماشاخانهها و تصاویر مختلف سینماها و حتی بلیتهای قدیمی و گفتنیهای دستاندرکاران و مدیران سینما از ابتدا تا به امروز در قالب کتابی ارائه خواهد شد.

سینماهای شیراز

مطالب مشابه :

سینماهای شیراز

دانلود انونس فیلم ندارها +جدول پخش فیلم سینمایی «ندارها» در سینماهای تهران

برنامه جشنواره فیلم فجر اهواز - سینما حلال

لیست داروخانه های اهواز با آدرس و تلفن

اسکان میهمانان نوروزی در اهواز نوروز 94

دستور پخت فلافل و سمبوسه اهوازی

مضرات استفاده از ظروف یکبار مصرف پلاستیکی

شماره 226

گزارش جشنواره بین المللی فیلم فجر در شیراز

سیروس الوند: نیکی کریمی در «زن دوم» یک بازی ماندگار ارائه کرد