وركانه همدان تجسم عيني سادگي و صفاي روستايي
گذشته‌هاي دور روستا به عنوان نخستين مجتمع زيستي بشر مطرح شده و با تأثير اقليم، نوع رفتار و روابط اجتماعي و فرهنگي شكل خاصي به خود گرفته است به گونه‌اي كه مي‌توان روستاها را واحدهاي همگن اجتماعي، طبيعي و اقتصادي دانست كه در آنجا افرادي كه داراي عقايد و افكار مشتركي هستند، زندگي مي‌كنند.
در اكثر روستاهاي كشور هماهنگي بافت با طبيعت و محيط در ساختار جمعيتي روستا مورد توجه بوده است اما در اين ميان روستاهايي وجود دارند كه به نحو شگفت‌آوري با محيط‌هاي طبيعي خود درآميخته و فضاهايي كه از ارزش فراواني برخوردار هستند را پديد آورده‌اند به طوري كه در برخي، نوع انتخاب و استفاده از مصالح ساخت بناها و فضاها و تركيب سطوح به گونه‌اي است كه حداكثر انطباق را با محيط دارد و فضاهاي خلق شده از جذابيت و زيبايي منحصر به فردي برخوردار است.
اين روستاها كه در پهنه سرزمين ايران كم نيستند، تحت عنوان روستاهاي داراي بافت با ارزش معرفي شده‌اند و به عنوان منطقه‌اي توريستي، گردشگري مطرح هستند.
در شهر همدان نيز كه از سوي شوراي عالي شهرسازي و معماري ايران، به عنوان يكي از 5 شهر فرهنگي و تاريخي كشور معرفي شده است، اين خصوصيت در چند روستاي منطقه به چشم مي‌خورد كه بر نقش توريستي آنها به لحاظ جاذبه‌هاي تاريخي و طبيعي تأكيد دارد.
شهر همدان به عنوان مركز سياسي – اداري استان همدان در دامنه شمالي الوند قرار دارد و با دارا بودن پتانسيل‌هاي فراوان به منظور جذب توريسم تابستاني و زمستاني مطرح است به گونه‌اي كه در ميان بيش از يك هزار و 120 روستاي استان همدان، بافت روستاي وركانه به لحاظ نوع و انتخاب مصالح سنگي و نحوه ساخت بناها و فضاها، موجب معرفي اين روستا به عنوان روستاي ارزشي استان همدان شده كه طبيعت زيبا و بكر آن و وجود پتانسيل‌ها و قابليت‌هاي منطقه در جذب توريسم وتوسعه صنعت گردشگري بر ويژگي‌هاي منحصر به فرد آن افزوده است.
روستاي وركانه يكي از روستاهاي دهستان الوند كوه شرقي در شرق شهرستان همدان است. اين روستا در دامنه كوه قرار دارد و كوه‌هاي سرده در 3 كيلومتري شمال شرقي، كوه سرخ بلاغ در 3 كيلومتري جنوب غربي و كوه قره‌داغ در 4 كيلومتري شرق‌آبادي قرار دارند.
اين روستا مدت‌ها به لحاظ وضع خاص خود از نظر موقعيت جغرافيايي و ارتباطي وتوانمندي اقتصادي و زيرساختي در انزوا قرار داشته است. روستاي وركانه در دامنه جنوبي زاگرس مركزي قرار گرفته و روستاهاي اين منطقه عموما به دليل كوهستاني بودن و برخورداري از طبيعت زيبا، از مناطق بسيار بكر به شمار مي‌روند.
وجود دره‌هاي فراوان از جمله دره‌هاي زيباي يورد صفرخان، دره‌خان، تخته سنگ، جن‌دره و سوبلاغ در مجاورت روستا از خصوصيات طبيعي منطقه است به طوري كه دره باراني در جنوب و جنوب شرق آبادي واقع شده است و شيب عمومي اين منطقه و وجود دره‌هاي فراوان در اطراف روستا موجب شكل‌گيري رودخانه‌هاي فصلي شده است.
رودخانه‌هاي فصلي وركانه از ارتفاعات يخچال‌ها سرچشمه مي‌گيرند و بعد از عبور از اراضي سيمين وركانه، به رودخانه فصلي ارزانفود مي‌ريزند و سرچشمه گرفتن رودخانه دارستان (ارزانفود) از ارتفاعات روستاي ارزانفود بر جاذبه‌هاي طبيعي منطقه افزوده است. اين رودخانه بعد از عبور از روستاهاي وركانه، علي‌آباد و شمس‌آباد و يلفان به سد اكباتان منتهي مي‌شود. اين رودخانه‌ها فصلي‌اند و در فصل‌هاي بهار و تابستان آب در آنها جريان دارد. زمين‌هاي زراعي روستاي وركانه از نظر كشاورزي به لحاظ وجود سفره‌هاي آب زيرزميني از جمله مناطق مستعد منطقه به شمار مي‌روند كه وجود درختان گردو در معابر روستا و در مجاورت واحدهاي مسكوني تأييدي بر اين مطلب است.
گذري بر كوچه پس كوچههاي روستاي سنگي وركانه در فصل تابستان، نشان دهنده پرورش درختان گردو، سيب و زردآلو در حياط برخي از واحدهاي مسكوني است. در روستاي وركانه باغ‌هاي سرسبز، اراضي و فضاهاي سبز، نقطه مثبت و پتانسيل فعال براي برنامه‌ريزي جهت جذب گردشگر محسوب مي‌شود چرا كه باغ به عنوان فضاي اصلي زندگي براي مردمان اين روستا مطرح است و در جاي جاي زندگي افراد رخنه كرده است به طوري كه حضور باغ، هر چند كم وسعت، در حياط خانه‌ها به وفور ديده مي‌شود.
گذشته از اين، محور ارتباط اصلي روستا از شهر همدان نيز داراي مناظر و چشم‌اندازهاي زيبايي است كه مي‌تواند به عنوان محوري توريستي مطرح شود چرا كه وجود چشم‌اندازهاي زيبا و مناظر بديع اين محور را يكي از پتانسيل‌هاي بالفعل شهر همدان كرده است. اين محور از جاده همدان – ملاير منشعب مي‌شود و پس از عبور از سد اكباتان و روستاهاي يلفان، شمس‌آباد و علي‌آباد به وركانه مي‌رسد. تركيب سطوح و فضاها در ابنيه روستاي وركانه به 2 صورت ديده مي‌شود.
برخي بناها و فضاها كه بيشتر در بخش مركزي روستا و جاهايي كه قدمت بيشتري دارند شامل بناهاي سطوح و فضاهاي پر و خالي در هم ادغام شده هستند كه بافت همگن ايجاد كرده‌اند. در اين فضا و بافت، تراكم بناها شديد است و معابر طراحي شده در اين منطقه عرض كمي دارند. برخي بناها نيز به لحاظ تركيب مربوط به دوره جديد هستند و به لحاظ تركيب‌بندي و بافت از نظم خاصي برخوردارند، در اين بخش از بافت، در حياط، باغ وجود دارد و بر زيبايي فضا افزوده است.
فضاهاي باز روستا روي هم رفته 62 هزار و 569 متر وسعت دارند كه 17 هزار و 207 مترمربع آن را معابر، 4 هزار مترمربع آن را فضاي باز، 20 هزار و 286 مترمربع آن را عرصه‌هاي ساختماني و 21 هزار و 76 مترمربع آن را باغ‌ها و اراضي تشكيل مي‌دهند.
فضاهاي پر روستا هم كه شامل بناها و اعياني بافت روستاست 38 هزار و 81 مترمربع وسعت دارد.
روستاي وركانه به لحاظ كار و استفاده از مصالح بومي و محلي به خصوص مصالح سنگي منحصر به فرد است و كاربرد سنگ به صورت يك مصالح عام و متعارف در چهره و سيماي روستا خودنمايي مي‌كند. كاربرد سنگ نه‌تنها در پي، بلكه در قسمت اعظم بناها در ساخت ديوارهاي باربر و ديوارهاي محوطه و حياط‌ها مورد استفاده قرار گرفته است و اكثر سنگ لاشه است كه توسط ملات گل كار شده و پهناي اين ديوارهاي سنگي بعضا در طبقه همكف به يك متر هم مي‌رسد و تنها عامل اتصال در ديوارهاي سنگي نيز استفاده از تيرهاي چوبي است. سنگ، سنگ لاشه، سنگ مالون، خشت و آجر انواع مصالح متعارف ساختماني در ابنيه روستاي وركانه است و عنصر سنگ به عنوان اصلي‌ترين مصالح در ابنيه روستاي وركانه بيش از هر چيز در بازديد از روستا به چشم مي‌خورد و به نظر مي‌رسد كاربرد سنگ در روستا به علت فراواني اين عنصر در روستا و سختي و مقاومت آن در برابر تغييرات جوي و همچنين كمبود آجر و خشت در منطقه بوده است.
سنگ لاشه‌هاي به كار رفته در ساخت بناها اكثرا به شكل مالون است و شكل و ابعاد مشخصي ندارند ولي غالبا در رگه‌هاي نسبتا موازي قرار گرفته‌اند.
سنگ‌هاي مالون كه در بدنه ساختمان‌ها و بناهاي روستاي وركانه خودنمايي مي‌كند قطعه سنگ‌هايي است به شكل مكعب كه در ابعاد 20×20×30 سانتي‌متر تراشيده شده و مانند آجر در ساخت ديوارها به كار برده شده‌اند. اين سنگ‌ها در اصطلاح محلي به سنگ‌هاي فولاد معروفند و تنها در رم‌هاي پاييني ديوارهاي سنگي مورد استفاده قرار گرفته‌اند.
پيشينه روستاي وركانه به بيش از 400 سال مي‌رسد و آنچه از تاريخ برمي‌آيد اينكه نخستين و قديمي‌ترين محله آن، محله درب مسجد است.
روستاي وركانه مجموعه‌اي از چند محل است كه هر كدام از چندين واحد همسايگي و مسكوني تشكيل شده‌اند و در محله درب مسجد كه قديمي‌ترين محله روستاي وركانه به شمار مي‌رود مسجد، حمام و مخابرات قرار گرفته است.
در محله كردها نيز كه در شرق روستاي وركانه و ورودي آن جاي گرفته، تنها مدرسه روستا واقع شده است و خرمن جا كه به محله خرمني معروف است در اين محله قرار دارد. محله عباس‌آباد سومين محله روستاست كه در مناطق تازه توسعه يافته قرار دارد و غير از نانوايي و يك آسياب، كاربري ديگري در آن استقرار ندارد.
روستاي وركانه به دليل اينكه در پيرامون آن معادن سنگ به فراواني مشاهده مي‌شود نام وركانه را به خود گرفته و وجه تسميه روستاي وركانه را معادل محلي كه در نزديكي معدن يا وركان است، آورده‌اند و شايد وركانه را به دليل قرار گرفتن اين روستا در كنار رود و جوي آب به اين نام خوانده‌اند زيرا در زبان كردي، كانه به معناي چشمه است. در روستاي وركانه مانند ساير روستاهاي استان، ريش‌سفيدان جايگاه خاصي دارند و در زمان‌هاي قديم نيز نظام تصميم‌گيري و قدرت بر اساس ارباب – رعيتي بوده است. در آن زمان نقي‌خان قراگوزلو، خان روستا بوده و بعد از او نيز دخترش ارباب و حاكم روستا شده است و در حال حاضر نيز اصطبلي كه در دو كيلو متري جنوب روستا ساخته شده، بقايايي از آن زمان است.
اين اصطبل در سال‌هاي پيش از انقلاب به عنوان مركز پرورش اسب دربار مطرح بوده و در حال حاضر نيز جزو آثار ديدني روستا به شمار مي‌رود. اين اصطبل براي نگهداري اسب‌هاي دربار در فصل‌هاي بهار و تابستان ساخته شده و در ضلع غربي روستاي وركانه واقع است.
اين بنا داراي طول و عرضي به ابعاد 75 در 22 متر و با زيربناي كل يك هزار و 650 مترمربع ساخته شده و داراي يك حياط مركزي است كه در دو طرف حياط فضاي نگهداري اسب وجود داشته و دو ضلع ديگر، ورودي و انبار علوفه بوده است.
كل ساختمان از مصالح بنايي بومي منطقه نظير سنگ لاشه و ملات گل با پوشش سقف تير چوبي ساخته شده است و فضاي نگهداري اسب‌ها در دو جبهه حياط و در هر جبهه داراي 25 دهانه با عرض دهانه 5/1 متري است.
ورودي اصطبل در ضلع شمال شرقي بناست و در ضلع‌هاي شرقي و غربي انبار علوفه و فضاي نگهباني تعبيه شده و كف انبارها از كف حياط در حدود يك متر پايين‌تر است.
قلعه اربابي نيز بنايي است كه ساختمان آن با پلان چليپايي طراحي شده، مربوط به مهري خانم، ارباب روستا بوده است.
اين بنا در ابعاد 12×20 متر و با زيربناي 330 مترمربع در 2 طبقه ساخته شده است. طبقه دوم در قسمت مركزي بنا ايجاد شده است. طبقه دوم در قسمت مركزي بنا ايجاد شده و ساير قسمت‌ها يك طبقه است. ورودي بنا نيز از طبقه همكف و طبقه اول و از ضلع شرقي بنا صورت مي‌گرفته است و 2 پله از دو طرف ورودي طبقه همكف به طبقه اول منتهي مي‌شود.
اين بنا در فاصله 100 متري در ضلع جنوبي روستا و در بستر سبز كوهپايه و مشرف به روستا واقع شده است.
وجود گورستان ساده‌اي در روستاي وركانه كه در آن هيچ سنگ قبري ديده نمي‌شود از ديگر مواردي است كه مورد توجه قرار دارد. در روستاي وركانه تنها يك مسجد و آن نيز در ضلع جنوبي روستا وجود دارد كه بناي آن نوساز است و با مصالح جديد ساخته شده است. نماي ساختمان مسجد از آجر كار شده و وضوخانه، فضاهاي پشتيباني و خدماتي مسجد در اطراف آن قرار دارد. اين مسجد به لحاظ معماري داخلي كاملا ساده است و يك محراب كوچك با كاشي‌كاري اندكي در اطراف محراب در آن ساخته شده است.
در هر كوچه اين روستا كه قدم مي‌گذاري، فرش سنگي زير پا، احساسي زيبا را در وجود انسان ايجاد مي‌كند، تمام كوچه‌ها جدول‌كشي شده و مانند شهري زيبا به نظر مي‌رسد و چراغ‌هاي روشنايي زيبايي كه مناسب سنگفرش‌هاست كنار پياده‌رو تعبيه شده است.
اين زيبايي وصف‌ناشدني حاكم بر روستاي وركانه همدان در پي امضاي تفاهم‌نامه ميراث فرهنگي و بنياد مسكن انقلاب اسلامي ايجاد شد و به دنبال آن زيباسازي روستاي وركانه در چند فاز انجام گرفت و حفظ معماري سنتي آن جلوه‌اي ويژه به خود گرفت. اين روستا زادگاه پرفسور توفيق موسيوند، سازنده نخستين قلب مصنوعي جهان است كه در سال 1315 در اين ديار چشم به جهان گشود.
روستاي وركانه همدان يكي از 6 روستاي گردشگري همدان است كه نام آن در فهرست آثار ملي به ثبت رسيد و به عنوان منطقه ويژه گردشگري كشور مطرح شد. بافت كالبدي روستاي وركانه همدان به خاطر ويژگي خاص فرهنگي، به عنوان ميراثي ارزشمند از نياكان به شمار مي‌رود و حفظ و نگهداري آن را مورد تأكيد قرار مي‌دهد.
اين روستا منطقه‌اي است كه قدم زدن در كوچههاي آن عظمت قدرت و زيبايي آن انسان را مبهوت مي‌كند و آن را زيباتر از شهر به عنوان نگين همدان معرفي مي‌كند.
پروين قادري
مطالب مشابه :
بناهاي تاريخي تهران
از نقوش و طرح‌هاي نماي داخلي مي‌توان به صحنه تسخير اين عرصه به خيابان اكباتان (معروف
تاریخچه ی شهر ها(قسمت5)
اين بنا همانند يك برج آجري است كه نماي خارجي گنبد و هاي فضاي داخلي اكباتان - هگمتانه
جغرافياي تاريخي شهر همدان
نسبت مي دهند هرودت مي گويد پادشاه ماد اين محل را كه اكباتان نماي آرامگاه از داخلي برج
آثار تاریخی شهر همدان
نماي آرامگاه درياچه پشت سد اكباتان . كاشي كاري معرّق و تزئينات قسمت هاي داخلي مقبره
ارامگاههای استان همدان
دانستنیها ی تاریخ وجغرافیایی ایران وجهان - ارامگاههای استان همدان - اشنایی کامل با شهرهای
مروری بر معماری معاصر جهان
- نماي ازاد در هنرهاي داخلي ومعماري داخلي شروع به اكباتان در تهران مثال بسيار
وركانه همدان تجسم عيني سادگي و صفاي روستايي
ملاير منشعب مي‌شود و پس از عبور از سد اكباتان نماي ساختمان اين مسجد به لحاظ معماري
معماری مدرن
هنر نو نام سبكي در اروپا بود كه ابتدا در هنرهاي داخلي در اين ساختمان نماي اكباتان در
معماری مدرن متاخر
در اين ساختمان نماي نمايان بتن اكباتان در تهران به فضاي داخلي ـ داده است و
برچسب :
نماي داخلي اكباتان