مدیریت گله جوجه های گوشتی در شرایط استرس گرمایی

محمد کاملی - دانشجوی کارشناسی ارشد رشته پرورش و تولید طیور دانشگاه تربیت مدرس

۱۷ مهر ۱۳۹۰

استرس گرمایی در طیور منجر به افزایش تعداد تنفس، افزایش pH خون، تولید لاشه های سبکتر و پرچرب تر، افزایش دفع الکترولیت های خون از قبیل سدیم ، پتاسیم ، کلسیم ، منیزیم ، فسفر ، آهن و بی کربنات ، رقیق شدن خون و کاهش هماتوکریت می شود. بعضی عوامل مدیریتی از قبیل تهویه مناسب سالن ، ،کاهش تراکم سالن و عادت دادن طیور به گرما و اعمال محدودیت غذایی ، اصلاح ترکیب جیره ، حذف پروتئین اضافی جیره و افزودن برخی الکترولیت ها و ویتامین ها در تخفیف استرس گرمایی موثر می باشد.انرژی جیره در شرایط استرس گرمایی باید از مواد خوراکی غنی از چربی تامین گردد.پلیت و کرامبل بهترین شکل غذا در این شرایط می باشد.مصرف آب خنک نیز سبب کاهش شدت تنفس (حدود 60 درصد) می شود.اضافه نمودن کلرید پتاسیم به آب آشامیدنی زنده مانی را تا 73 درصد افزایش می دهد.افزودن ویتامین E و ویتامین C به جیره مقاومت طیور در مقابل استرس گرمایی را افزایش می دهد.افزودن 0/5 درصد بیکربنات سدیم و 3/0 تا 1 درصد کلرید آمونیوم یا زئولیت سدیم آلکالوز حاصل از استرس گرمایی را کاهش می دهد.افزودن بتائین سبب افزایش عملکرد جوجه های گوشتی می گردد. استفاده از تهویه تونلی سبب کاهش 20-30 درصدی مرگ و میر و 2-3 درصدی ضریب تبدیل می شود.

مقدمه

استرس گرمایی عملکرد تولیدی طیور را کاهش داده و سبب کاهش مصرف خوراک می شود چون بیش از 75 درصد انرژی قابل متابولیسم مصرف شده توسط جوجه های گوشتی به گرما تبدیل می شود و تضعیف سیستم ایمنی و افزایش بیماری می گردد. مرگ و میر بیش از 50 درصد در طول مدت گرما و رطوبت ناگهانی مشاهده شده است اما در پرندگانی که به شرایط گرمایی عادت کرده اند به ندرت به بیش از 10 درصد می رسد(10).

استرس گرمایی موجب تغییرات بیوشیمیایی و فیزیولو‍‍ژیکی زیادی در بدن می شود که در صورت ادامه به دلیل ضعف بدن سبب مرگ می شود.با تغذیه ی انتخابی جیره ی پر چربی می توان این تغییرات فیزیولوژی را بهبود بخشید.فرایند برداشت، هضم و متابولیسم غذا به طور طبیعی با تولید حرارت همراه می باشد.از اینرو با افزایش دمای محیط، مصرف خوراک کاهش می یابد و طیور با کاهش مصرف خوراک سعی می‌ کنند از خود محافظت نمایند.جوجه های گوشتی خوراک دریافتی را حدود 6/3 درصد به ازای هر 1 درجه سانتی گراد افزایش در دمای محیط از 22-33 درجه سانتی گراد کاهش می دهند(13).کاهش غذای مصرفی دلیل اصلی عملکرد ضعیف در دمای بالا می باشد به همین دلیل جیره پیلیت و کرامبل و افزودن چربی و ملاس و افزایش خوشخوراکی سبب افزایش مصرف غذا می شود(7).

در این مقاله برخی از اثرات استرس گرمایی بر جوجه های گوشتی و ارائه ی چند روش موثر و کاربردی تغذیه ای و مدیریتی برای کاهش اثرات زیان بار آن بر عملکرد جوجه های گوشتی مورد بازنگری قرار می گیرد.

تدابیر تغذیه ای

هنگام افزایش سریع درجه حرارت محیط، مصرف خوراک برای مدتی در سطح طبیعی باقی می ماند لذا حرارت افزایشی ناشی از خوراک با دوره حداکثر استرس گرمایی همراه می شود.در دمای بالا این عکس العمل 4-5 ساعت پس از مصرف خوراک به بیشترین مقدار خود می رسد و اثر آن ممکن است 8-10 ساعت هم ادامه یابد(1).حرارت متابولیکی تولیدی در پرندگان گرسنه (در محدودیت غذایی) 20-70 درصد کمتر از پرندگان تغذیه شده می باشد(7). در شرایط استرس گرمایی که 2 ساعت بعد از مصرف غذا دمای بدن 7-12 درصد افزایش می باید محدودیت غذایی ‌‌‌مانع از مرگ و میر می شود. غذا باید ترجیحا 6 ساعت قبل از شروع استرس برداشته شوند.این امر سبب افزایش زنده مانی می شود ولی تاثیر منفی بر عملکرد دارد.محدودیت غذایی نسبت به عادت دادن طیور به گرما دارای اهمیت کمتری است(8).

انرژی دریافتی مهمترین ماده ی غذایی محدودکننده ی عملکرد پرندگان در دمای بالاست.با افزایش دمای محیطی به بالای 21 درجه سانتی گراد انرژی لازم برای نگهداری حدود 30 کیلوکالری در روز کاهش می یابد.اگرچه انرژی لازم برای نگهداری در دماهای بالا کمتر است، ولی بیشتر انرژی بوسیله اتلاف هدر می رود. غذای مصرفی تقریبا 72/1 درصد به ازای هر 1 درجه سانتی گراد تغییر در دمای هوا (بین 18-32 درجه سانتی گراد) کاهش می یابد.اگرچه زمانی که دما بین 32 -38 درجه سانتی گراد باشد این کاهش خیلی بیشتر است (5 درصد افزایش به ازای هر 1 درجه سانتی گراد) (7).در صورت افزایش انرژی جیره باید تمامی موادمغذی دیگر را نیز متناسب با آن افزایش داد.به حداقل رساندن مقدار اسیدهای آمینه اضافی به بهبود مصرف خوراک منجر می شود(3). در بین مواد غذایی جیره پروتئین بیشترین حرارت افزایشی را دارد،جیره با پروتئین کم بر عملکرد جوجه های گوشتی زمانی که دمای هوا زیاد است، اثر منفی دارد.جیره با پروتئین کم (15-20 درصد) حرارت تولیدی را افزایش می دهد و سبب افزایش هورمون تیروئید (T3) در جوجه های گوشتی می شود.کمبود آرژنین، لیزین، ایزولیسین، میتیونین و تریپتوفان سبب افزایش T3 پلاسما و افزایش حرارت تولیدی در جوجه های گوشتی تغذیه شده با جیره دارای پروتئین کم می شود(12). افزایش ماده خشک در ران و بالها در جوجه های گوشتی زمانی که با جیره دارای پروتئین کم تغذیه می شدند و اغلب در شرایط استرس گرمایی بودند مشاهده شده است. تغذیه جوجه های گوشتی با جیره دارای سطح پروتئین بالا در دمای 32 درجه سانتی گراد سبب افزایش انرژی نگهداری و کاهش عملکرد جوجه های گوشتی در شرایط استرس گرمایی می شود (13).

در برنامه تغذیه ای انتخابی، انرژی جیره باید از مواد خوراکی غنی از چربی (چربی یا روغن هایی با اسید چرب اشباع بیشتر(7)) مثل سبوس داخلی برنج و یا روغن های گیاهی تامین و طی ساعات خنک شبانه روز بخشی از آن در صبح و قسمتی نیز در غروب به مصرف برسد(1) زیرا چربی باعث افزایش خوش خوراکی می شود،به علاوه چربی با کاهش سرعت عبور مواد هضمی و در نتیجه افزایش استفاده از مواد غذایی ارزش کالریک بیشتری فراهم می نماید.تراکم انرژی در مدت استرس گرمایی باید 10 درصد افزایش یابد در حالی که تراکم دیگر مواد غذایی بایستی 25 درصد افزایش یابد(7). پرندگان انرژی زیادی را صرف استفاده از غذا می کند به همین دلیل غذاهایی با تراکم بالا مفید هستند.پلیت و کرامبل بهترین شکل غذا در شرایط گرم می باشد(10).

آب

در بین مواد مغذی (انرژی،کربوهیدرات،پروتئین و چربی) چربی ها بیشترین مقدار آب را تولید می کنند (6/1 گرم به ازای تجزیه ی هر گرم چربی) به این دلیل تغذیه ی چربی در زمان استرس گرمایی به خنک کردن بدن طیور کمک می کند.کاهش شدت تنفس (حدود60 %) ناشی از مصرف آب خنک مشخص شده است(1). دمای آب شرب باید 15-20 درجه کمتر از درجه حرارت محیط بوده و تعداد آبخوری ها حداقل 50% افزایش یابد(2). از آنجایی که افزایش مصرف آب دمای بدن را کاهش می دهد پیشنهاد شده است که دمای آب در طول مدت استرس گرمایی 20 درجه سانتی گراد باشد و طبق گزارشات جوجه های گوشتی که تحت شرایط استرس گرمایی قرار گرفته اند اگر به مقدار 30 میلی گرم بر کیلوگرم وزن زنده، آب با دمای 41 درجه سانتی گراد بنوشند دمای بدن تغییر نمی کند ولی زمانی که آب با دمای 7/12 درجه سانتی گراد بنوشند دمای بدن 1 درجه سانتی گراد کاهش می یابد(13).

ویتامین ها و الکترولیت ها

در اثر استرس گرمایی ابقا پتاسیم در بدن کاهش می یابد.برای جلوگیری از عدم تعادل پتاسیم در شرایط استرس گرمایی، مقدار پتاسیم جیره برای جوجه های گوشتی 5/1 درصد در نظر گرفته می شود(1). اضافه کردن کلرید پتاسیم به آب آشامیدنی بطور معنی داری میزان زنده مانی را از 15% به 73% افزایش می دهد(3).

در آزمایشی 120 جوجه گوشتی 1 روزه را در 4 گروه بطور تصادفی قرار دادند (جیره پایه، 400 میلی گرم کرومیوم در کیلوگرم جیره،250 میلی گرم در کیلوگرم آسکوربیک اسید و 400 میلی گرم کرومیوم در کیلوگرم جیره به همراه 250 میلی گرم در کیلوگرم آسکوربیک اسید ).جیره ویتامین C و کرومیوم (بطور جداگانه یا مرکب) موجب افزایش وزن گیری جوجه ها(P<0.01) و غذای دریافتی (P<0.01) شدند.هم چنین موجب افزایش وزن لاشه (P<0.05) نیز شدند(11).

میزان اسید اسکوربیک پلاسمای طیور در معرض استرس گرمایی کم می گردد.میزان کسر تنفسی بطور معنی داری کاهش می یابد که نشان دهنده افزایش اکسیداسیون چربی ها یا نوسازی گلوکز می باشد.سرکوب سیستم ایمنی اتفاق می افتد.تمام این تغییرات موجب افزایش اسید آسکوربیک مورد نیاز می شود.افزودن 25 میلی گرم ویتامین C به ازای 1 کیلوگرم جیره سبب حفاظت طیور در برابر استرس گرمایی می شود(1). ویتامین E به مقدار ppm 80 در طول استرس گرمایی مفید می باشد(10). استرس گرمایی جذب کلسیم و تبدیل D3 به شکل فعال آن را که برای جذب و استفاده کلسیم ضروری است کاهش می دهد. افزایش بیش از اندازه مقدار کلسیم، مصرف غذا را کاهش می دهد به همین دلیل کلسیم باید جداگانه به عنوان غذای انتخابی داده شود. نتیجه بهتر با تغذیه کلسیم در بعد از ظهر به دست آمده است. حداقل اندازه صدف و سنگ آهک جهت تامین کلسیم جیره و برای بهبود فعالیت سنگدان 1 میلی متر می باشد.

الکترولیت ها بویژه بی کربنات سدیم 5/0درصد یا 3/0 تا 1 درصد کلرید آمونیوم و یا زئولیت سدیم می تواند آلکالوز حاصل از استرس گرمایی را کاهش دهد. بی کربنات سدیم موجب تحریک مصرف آب و غذا در دمای بالای محیطی می شود. با افزودن این ترکیبات به غذای جوجه های گوشتی تحت استرس گرمایی،وزن گیری آنها تا 9/ 0 درصد افزایش می یابد(3). افزودن 63/0 درصد بی کربنات (25/6 گرم در لیتر) در آب مصرفی جوجه های گوشتی در شرایط استرس گرمایی مصرف آب را تا 20 درصد افزایش می دهد و در نتیجه سبب کاهش مرگ و میر می شود. در مطالعات دیگر مشاهده شده است که مصرف آب و میزان رشد و تبدیل غذایی با افزودن 36/0 پتاسیم کلرید به آب بهبود بیشتری می یابد(13).

در جدول1 اثرات بیکربنات سدیم در کاهش استرس گرمایی نشان داده شده است.

جدول (1). تاثیر بیکربنات سدیم بر عملکرد جوجه های گوشتی(6)

کاهش مرگ و میر تنش گرمایی جوجه های گوشتی با بی کربنات سدیم در خوراک

	درصد مرگ و میر			تیمارهای غذایی
کل	36تا 45 روز	29 تا 35 روز	28-1 روز
	(درجه حرارت عادی)	(استرس گرمایی)	(درجه حرارت عادی)	کل سدیم(%)	بیکربنات سدیم (%)
1/16	9/0	14	2/1	13/0	1/0
1/17	7/0	14	4/2	16/0	2/0
6/15	8/0	13	8/1	19/0	3/0
9/9	6/0	5/7	8/1	22/0	4/0
3/11	0/1	9/7	4/2	25/0	5/0

در این تحقیق نشان داده شده است که مصرف 4/0 یا 5/0 بیکربنات سدیم نسبت به 2/0 یا 3/0 بیکربنات سدیم در جیره درصد مرگ و میر را حدود 50 درصد کاهش می دهد.

دفع پتاسیم از طریق ادرار در دمای 35 درجه سانتی گراد خیلی بیشتر از 24 درجه سانتی گراد می باشد به همین خاطر نیاز به پتاسیم از 4/0-6/0 درصد با افزایش دما از 25-38 درجه سانتی گراد افزایش می یابد.دریافت روزانه 8/1-3/2 گرم پتاسیم برای هر پرنده برای کسب حداکثر وزن در شرایط استرس گرمایی لازم است.برای جبران کاهش غذای دریافتی در شرایط استرس گرمای، الکترولیتهای جیره (سدیم ، پتاسیم و کلرید) ممکن است به ازای هر 1 درجه سانتی گراد افزایش دما به بالاتر از 20 درجه سانتی گراد، 5/1 درصد افزایش یابد. البته باید توجه داشت که افزایش بیش از حد کلرید سبب کاهش بی کربنات خون می شود.

عملکرد پرندگان تحت استرس گرمایی ممکن است توسط منیزیم آسپارتات، زینک سولفات، دیازپام، متیراپون یا کلونیدین در خوراک افزایش یابد(7).

فعالیت دارو ها در حالت تنش حرارتی مشابه با محیط های عادی نمی باشد.در دوره های تنش گرمایی از مصرف داروهای ضد کوکسیدیوز نظیر نیکاربازین باید اجتناب کرد.افزودن کلرید پتاسیم به آب آشامیدنی همراه با نیکاربازین سبب کاهش تلفات می شود.جوجه های گوشتی که در شرایط استرس گرمایی از لازالوسید تغذیه می کردند دارای افزایش وزن بیشتری نسبت به گروه شاهد بودند(5). نیکاربازین در دوز استاندارد (125 میلی گرم در کیلوگرم) مرگ و میر جوجه های گوشتی را در شرایط استرس گرمایی حدود 90 درصد افزایش می دهد (7).

بتائین

بتائین در گیاهان و حیواناتی که در مناطق کم باران رشد می کنند یافت می شود و نقش مهمی در سلامت و عملکرد جوجه های گوشتی بویژه در شرایط گرمایی دارد و سب بهبود قابلیت هضم لیزین ، پروتئین و چربی و کاروتنوئید در طیور مبتلا به کوکسیدیا می شود. بتائین فشار اسمزی سیتوپلاسمایی را در شرایط استرس گرمایی افزایش می دهد که سبب کاهش انرژی مورد نیاز برای نگهداری شده و مقادیر بیشتری از انرژی صرف رشد و تولید می کند.افزودن بتائین به خوراک یا آب مانع از دست دادن آب بدن (دهیدراسیون) پرندگانی که دچار استرس گرمایی هستند گردیده و سبب حفظ عملکرد طیور در حد مطلوب می گردد. مکمل بتائین در مدت استرس گرمایی نسبت هتروفیل به لنفوسیت را که به عنوان شاخصی در شرایط استرس در طیور می باشد کاهش می دهد. هم چنین گزارش شده است که بتائین سبب بهبود بازده گوشتی سینه در طیور گوشتی شده است(15).

راهکارهای مدیریتی

از آنجایی که تحقیقات نشان می دهد افزایش هر 3 درجه سانتی گراد دمای سالن (بیشتر از 33 درجه سانتی گراد) رشد را به اندازه 9 درصد و ضریب تبدیل را به مقدار 1/2 درصد کاهش می دهد (10) راهکارهای مدیریتی برای کاهش دمای سالن باید اتخاذ گردد.

تاثیر سرعت جریان هوا

سرعت هوا بطور معنی داری بر وزن بدن ،مصرف خوراک و بازده خوراک (Feed Efficiency) در جوجه های گوشتی تحت شرایط گرمایی تاثیر دارد.طیور گوشتی که در معرض هوایی با سرعت m/s 2 قرار داشتند وزن بدن و مصرف خوراک بیشتری نسبت به طیور گوشتی که در معرض هوا با سرعت کمتری (m/s 8/0-5/1) قرار داشتند نشان داده اند.غلظت پلاسما و سطح AVT در طیوری که در معرض هوایی با سرعت m/s 2 قرار داشتند نسبت به طیوری که در معرض هوا با سرعت m/s 8/0 قرار داشتند خیلی کمتر بود.انرژی مصرف شده برای نگهداری بطور معنی داری در طیور گوشتی که در معرض هوایی با سرعت m/s 2 قرار داشتند نسبت به طیوری که در معرض هوا با سرعت m/s 8/0 قرار داشتند بیشتر بود(16).

عادت دادن طیور به گرما

این روش شامل عادت دادن پرندگان به یک استرس گرمایی مصنوعی قبل از وقوع استرس گرمایی که به طور طبیعی اتفاق می افتد می باشد(5). Geract(1991) گزارش کرد که عادت دادن جوجه های گوشتی به دماهای بالا در خلال روزهای اول زندگی مقاومت به گرما را در مراحل پایانی دوره پرورش یعنی زمانی که استرس گرمایی عملا آسیب می رساند بالا می برد(8). Teeter و همکاران (1992) جوجه های گوشتی را که قبلا به استرس گرمایی چرخه ای عادت کرده بودند در معرض استرس گرما قرار دادند و مشاهده کردند که میزان مصرف خوراک این پرندگان نسبت به پرندگان عادت نیافته یعنی جوجه های گوشتی که در دمای ثابت 24 درجه سانتی گراد پرورش یافته بودند و برای اولین بار استرس گرمایی را تجربه می کنند 24 درصد کمتر و دمای بدن آنها نیز 4/0 درجه سانتی گراد کمتر بود.کاهش مصرف غذا و دمای کمتر بدن بیانگر مقاومت بیشتر جوجه های گوشتی عادت یافته به استرس گرمایی است(10).

بر طبق نظر May و همکاران (1987) کاهش دمای بدن درناحیه مقعد به عنوان یک شاخص خوب سازگاری به گرما در جوجه های گوشتی می باشد(9)؛ Yahav و Hurwitz (1996) گزارش کردند که در معرض گرما قراردادن جوجه های گوشتی (1±36 و رطوبت 80 درصد به مدت 24 ساعت) در سنین اولیه (5-7 روزگی)، به تغییرات همودینامیک (کاهش وزن قلب و هماتوکریت) منجر می شود و غلظت تری یدوتیروزین پلاسما را کاهش می دهد این محققان پیشنهاد کردند که این تغییرات ممکن است بخشی از مکانیسمی باشد که با بهبود مقاومت دمایی در جوجه های گوشتی عادت یافته همراه می شود (10).

نتیجه گیری

برای کاهش اثرات زیانبار استرس گرمایی باید انرژی جیره را افزایش و پروتئین خام جیره را کاهش داده و میزان مکمل ویتامینی و معدنی را افزایش داده و به جیره ویتامین C اضافه نمود و هم چنین دفعات خوراک دهی را افزایش و خوراک را در ساعات خنک روز در اختیار پرنده قرار داده و از آب خنک نیز استفاده نمود.مصرف بیکربنات سدیم با توجه به قیمت ارزان آن و اثرات مفید و قابل توجه آن پیشنهاد می شود. همچنین باید از عوامل گرمازا یا استرسزای دیگر مانند مصرف برخی از داروها که موجب تشدید استرس گرمایی یا عوارض آن می شود اجتناب نمود. عادت دادن طیور به گرما قبل از وقوع استرس گرمایی نیز بسیار مفید می باشد.

مدیریت گله جوجه های گوشتی در شرایط استرس گرمایی

مطالب مشابه :

تاثیر اسید سیتریك و آنزیم فیتاز میكروبی برعملكرد

جدول و نمودار قیمت جوجه یکروزه گوشتی

پرورش جوجه گوشتی بدون استفاده از آنتی بیوتیک

براورد هزینه ها و درآمد یک واحد مرغداری

لیست قیمت دستگاه جوجه کشی

برنامه ی پیشنهادی واکسیناسیون جوجه های گوشتی

بهترين نژاد جوجه گوشتي در ايران راس 308 بوده و هست

مدیریت گله جوجه های گوشتی در شرایط استرس گرمایی

پرورش مرغ بدون مصرف آنتی بیوتیک

جوجه یک روزه ی بلدرچین