بررسی میزان شیوع اختلالات رفتاری در دانش آموزان دختر و پسر دبستانی

مقدمه

هر جامعه ای برای پیشرفت و رشد در ابعاد مختلف اجتماعی-اقتصادی و فرهنگی و ... نیاز به افرادی دارد که از نظر روانی و جسمانی سالم باشند. با توجه به اینکه کودکان امروز، صاحبان بلافصل آینده جامعه هستند، سلامتی و بیماری آنان در سلامتی و بیماری جامعه فردا و نسلهای آینده اثراتی قابل توجه خواهد داشت. بنابراین، لازم است به سلامت روانی-جسمانی این قشر عظیم بیشتر توجه شود و گامهایی اساسی در جهت پیشگیری و درمان بیماریها و اختلالات روانی و رفتاری آنان برداشته شود. در مجموع، تحقيقات معتبر انجام شده در جهان نشان داده اند كه ميزان اختلالات رفتاري در كودكان سنين دبستاني در مناطق مختلف متغير بوده و معمولا بين 2 تا 12 درصد است كه در غالب موارد بررسي شده، ميزان شيوع اين اختلالات در پسران بيشتر از دختران بوده است. علاوه بر آن نتایج بررسيهاي انجام شده نشان می دهد كه ميزان شيوع اين اختلالات در دانش آموزان پايه هاي چهارم و پنجم دبستان بيش از ساير پايه هاست(1).

بررسي آماري ده كشور اروپايي و نيز نتايج مطالعات شيوع شناسي در 11 شهر و استان كشورمان نشان داده است كه عواملي همچون نابساماني هاي درون خانواده (عدم سازگاري والدين، سرزنش، تهديد، انضباط ضعيف، تحصيلات پايين والدين، فقر اقتصادي)، عوامل مربوط به مدرسه مانند روابط معلم و دانش آموزان و دانش آموزان با يكديگر، وضعيت تحصيلي، كيفيت و امكانات آموزشي، همچنين سن، جنس، هوش به عنوان (عوامل وراثتي) و عوامل فرهنگي و اجتماعي، مهمترين علل بروز اختلالات رفتاري هستند(2). بنابراین، شناخت دقیق و علمی مشکلات روانی و رفتاری کودکان و شیوع شناسی اختلالات رفتاری آنان اولین گام در جهت پیشگیری و درمان آنهاست.

هدف اصلی این مطالعه، تعیین میزان شیوع اختلالات رفتاری در دانش آموزان دختر و پسر دبستانی شهر ایلام در سال تحصیلی 85-84 بوده است كه به منظور، تعیین درصد اختلالات رفتاری دانش آموزان دبستانی به تفکیک جنس و نوع اختلال، رابطه بین عواملی همانند میزان تحصیلات، ترتیب تولد، وضعیت تحصیلی، شغل والدین، سن و جنس با اختلال رفتاری و ميزان همبستگي اختلالات رفتاري با پيشرفت تحصيلي دانش آموزان مد نظر قرار گرفت.

مواد و روش ها

جامعه آماری: جامعه آماری این تحقیق را کلیه دانش آموزان دختر و پسر مقطع ابتدایی شهر ایلام در سال تحصیلی 85-84 تشکیل داده است. كل جامعه 15283 نفر بوده که تعداد 7425 نفر از آنها دختر و 7858 نفر آنها پسر بودند.

براي تعيين اعضاي نمونه از روش غربالگري استفاده گرديد. با توجه به این که معلمان، مديران و معاونين مدارس ارتباطی طولاني و نزديك با دانش آموزان دارند، توسط محققين، مشخصات و ويژگيهاي كــودكان و دانش آموزان داراي اختلال رفتاري بصورت كتبي و شفاهي در اختيار آنان قرار گرفت و سپس از آنان خواسته شد كه دانش آموزاني كه چنين ويژگيهايي دارند را معرفي نمايند، كه در نهايت از مجموع دبستانهاي ابتدايي شهر ايلام تعداد 840 نفر بدين شيوه و با رعايت ملاحظات اخلاقي شناسايي و مورد بررسي قرار گرفتند. ضمناً تعداد 370 نفر از اعضاي نمونه دختر و 470 نفر پسر بودند.

ابزار پژوهش : ابزار مورد استفاده در این پژوهش پرسشنامه اختلالات رفتاری راتر (Rutter) فرم ویژه معلمان بوده است. این پرسشنامه شامل 30 سوال بود که تعداد 24 سوال آن مستقیماً استخراج شده و تعداد 6 سوال نیز با توجه به فرهنگ و ویژگیهای خاص جامعه آماری به آن افزوده شده است. پرسشنامه ها توسط معلمان تکمیل شده (اطلاعات فردی و خانوادگی آنان مانند شغل والدین، معدل سال قبل و... توسط مدیران و دفترداران تکمیل گردید) و دامنه نمرات اکتسابی از صفر تا 60 متغیر بود. کسب نمره بالا به منزله وجود اختلال رفتاری (بیش از 9) و کسب نمره پایین تر از 9 نشانه بهنجاری است. اما به دلیل اینکه نمونه های این تحقیق به شیوه غربالگری انتخاب شده اند، همه کودکان انتخاب شده سطحی از اختلالات رفتاری را نشان دادند.

روش تحقیق: در این مطالعه به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات از روشهای آمار توصیفی برای نشان

دادن فراوانیها و درصدهای آنها، و نیز برای بررسی سطح معنی داری از روشهای آمار استنباطی نظیر همبستگی و آزمون 2x استفاده شده است.

یافته های پژوهش: میزان کلی شیوع اختلالات رفتاری در دانش آموزان مقطع ابتدایی شهر ایلام 5/5 درصد بود که از این میزان 42/2 درصد مربوط به دختران و 08/3 درصد به پسران اختصاص داشته است. این اطلاعات نشان داده که شیوع اختلالات رفتاری در پسران به میزان 66/0 درصد بیش از دختران بوده است(جدول شماره 2،1).

بیشتـرین میزان شیوع اختلالات رفتاری در پسران و دختران، مربوط به اختلال بیش فعالی-کمبود توجه (در پســران 02/1 درصد و در دختــران 66/0 درصد) بود، و کمترین میزان شيوع، مربوط به اختلال رفتارهای نــاســازگارانه (در پسران 43/0 درصد و در دختران 18/0 درصد) بدست آمد( جدول شماره 4 ).

جدول 1. توزیع فراوانی و درصد اختلالات رفتاری دانش آموزان شهر ایلام در جمع و بر حسب جنس

جنس	فراوانی کل	فراوانی اختلال	درصد اختلال رفتاری نسبت به جمعیت هر جنس	درصد اختلال رفتاری هر جنس به نسبت کل جمعیت
دختر	7425	370	98/4	42/2
پسر	7858	470	98/5	08/3
جمع	15283	840	___	5/5

جدول 2. آزمون 2x و توزیع اختلالات رفتاری دانش آموزان ابتدایی شهر ایلام بر حسب جنس

اختلال رفتاری جنس	فراوانی	درصد	مقدار 2x	سطح معنی داری (P)
دختر	370	44	9/11	04/0
پسر	470	56
جمع	840	100

این تــــوزیع نشــــان می دهد که شیــوع اختــلالات رفتــاری در دختــران به میــزان 12 درصــد کمتر از پسران بوده اســت. همچنیــن 2x محـــاسبه شده نشـــان می دهــد که اختـــلاف معنــی داری بین جنسیـــت و اختــلالات رفتاری وجود دارد(4 0/0= P).

جدول 3. توزیع اختلالات رفتاری دانش آموزان بر حسب پایه تحصیلی

اختلال رفتاری پايه تحصيلي	فراوانی	درصد	مقدار 2x	df	سطح معنی داری (P)
اول	161	2/19
دوم	158	8/18
سوم	151	18	6/18	8	017/0
چهارم	166	8/19
پنجم	204	3/24
جمع	840	100

این توزیع نشان داده که دانش آمــوزان پـــایه پنجم بیشتـــرین میزان اختــلالات رفتاری و پایه ســوم کمتـــرین میـــزان آن را به خود اختصاص داده اند. 2x محــاسبه شده نیز نشان داده است که اختلاف معنــی داری بین پایه تحصیلی و اختلالات رفتاری وجود دارد( 017/0 = P ).

جدول 4. توزیع فراوانی و درصد شیوع اختلالات رفتاری ( بر حسب ابعاد چهار گانه اختلالات ) در دختران و پسران مقطع ابتدایی شهر ایلام در سال تحصیلی 85-84

اختلال رفتاری	کمبود توجه بیش فعالی	اضطراب افسردگی	رفتار ضد اجتماعی اختلال سلوک	رفتارهای ناسازگارانه
جنسيت	فراواني	درصد	فراواني	درصد	فراواني	درصد	فراواني	درصد
دختر	127	83/0	116	76/0	99	65/0	28	18/0
پسر	156	02/1	133	87/0	116	76/0	66	43/0
کل	283	85/1	249	63/1	215	41/1	94	61/0

2x محاسبه شده نشان می دهد که بین فاکتورهای: جنس(05/0 <P)، سن(01/0 < P)، پایه تحصیلی (05/0 < P)، میـزان تحصیلات والدین (001/0 = P)، رتبه تولد(05/0 = P) و اختــلالات رفتاری دانش آموزان تفــاوت معنــی داری وجود دارد(جــداول شماره 2،3،4).

طبق نتايج تجزيه و تحليل رگرسيون، نمره اختلالات رفتـــاري كل بيشترين همبستگي(40/0) را با پيشرفت تحصيلي دارد، به طوريكه اختلالات رفتاري كل به ميزان 16/0 تغيــيرات پيشرفت تحصيلي دانش آموزان را پيش بيني مي كنند. (منظور از پيشرفت تحصيلي وضعيت درسـي، ميـــانگين نمرات يا معدل نمرات دانش آموزان مي باشد كه توسط معلمان و مدرسه از طريق پرسشنامه بدست آمده است).

آزمون F نشان داد كه نمرات اختلالات رفتاري كل، پيش بيني كننده پيشرفت تحصيلي مي باشد. بدين ترتیب، با افزايش ميزان اختلال پيشرفت تحصيلي كمتري حـــاصل مي شود، 5/89F=و 001/0P=. در این مطالعه، ضـــرایب همبستگی پیـــرسون بین نمـــرات، اختــلالات رفتاری و پیشــرفت تحــصیلی دانـــش آموزان محــاسبه شد. ضــریب همبــستگی محــاسبه شده، برای اختلال رفتاری با پيشرفت تحصيل، معادل 40/0- بود که در سطح 01/0 معنی دار است. این بدان معنی است که با افزایش میزان

اختلالات رفتاری، پیشرفت تحصیلی کمتـــری حاصل می شود.

بحث و نتیجه گیری

نتایج این تحقیق نشان داد که شیوع اختلالات رفتاری در دانش آموزان ابتدایی شهر ایلام 5/5 درصد است. راتر و همکاران (1965) در مطاله ای تحت عنوان "همه گیر شناسی روی کودکان 10 و 12 ساله انگلیسی" میزان شیوع را 8/6 درصد به دست آوردند. گادیت (2001) در بررسی میزان اختلالات دانش آموزان دبستانی پاکستان میزان این شیوع را 26/4 درصد بدست آورده است. میرزایی (1379) میزان شیوع 15/4 درصد در کودکان 6 تا 12 ساله مدارس ابتدایی شهر قزوین و رجبی (1379) این شیوع را معادل 47/5 درصد در میان دانش آموزان شهر مذکور به دست آورده است (3،4). بنابراین، نتایج حاصل از این تحقیق در خصوص شیوع شناسی اختلالات رفتاری دانش آموزان مقطع ابتدایی شهر ایلام با نتایج تحقیقات اشاره شده همخوانی دارد.

علاوه بر این، نتایج به دست آمده در پژوهشهاي انجام شده توسط میرزایی (1379)، راتر (1983) وولف (1980) میزان اختلالات رفتاری در پسران را بیشتر از دختران عنوان داشته اند كه يافته هاي تحقیق حاضر نیز نشان می دهد كه ميزان شيوع اختلالات رفتاري در پسران بيش از دختران است. در عین حال، يافته هاي اين مطالعه مشخص نمود که بیشترین میزان شیوع اختلالات متعلق به کودکان 8 ساله (19 درصد) و سپس 11 ساله (9/16 درصد) بوده است. این یافته با نتایج به دست آمده توسط میرزایی (1379)، رجبی (1379)، راتر (1965)، کیتلمن[1] و همکاران (1985) ، نیکاپوتا[2] (1991) و گادیت[3] (2001) که بیشترین میزان شیوع اختلالات را در بین سنین 8 تا 12 ساله اعلام نموده اند، همخوانی دارد (5،6).

نتایج تحقیقات انجام شده توسط نیکاپوتا (1991) و دژکام (1371) نشان داده است که میزان شیوع اختلالات رفتاری در پایه های چهارم و پنجم دبستان بیش از سایر پایه های مقطع ابتدایی است. یافته های این مطالعه همچنین نشان داد که بالاترین میزان اختــلالات رفتـــاری مــربوط به پایه های پنجم (3/24 درصد) و چهــارم (8/19 درصد) می باشد. قابل ذکر است که در اکثر تحقیقات شیوع شناسی، به پایه تحصیلی توجه نشده است. براساس یافته های این مطالعه، که بین تحصیلات والدین و میزان اختلالات رفتاری رابطه معنی داری وجود دارد، به نحوی که بالاترین میــزان اختـــلالات رفــتــاري مربوط به دانش آموزانی است که میزان تحصیلات والدین آنها زیر دیپلم (35 درصد) و سپس دیپلم (4/30 درصد) باشد و کمترین میزان آن مربوط به دانش آموزانی است که والدین آنها تحصیلات بالاتر از فوق دیپلم دارند. نتایج به دست آمده توسط علیخانی (1376) نیز این مساله را تاًیید نموده است. یافته های این مطالعه نشان داد که بین شغل والدین و اختلالات رفتاری رابطه وجود دارد، به نحـــوی که کمتــرین میزان اختلال مربوط به دانش آموزانی است که والدین آنها مشاغل کشاورزی و دامپــروری دارند و بیشترین میـــزان، مــربوط به دانش آموزانی است که والدین آنها مشاغل آزاد دارند. در تحقیق انجام شده توسط شمس اسفندآباد (1380) نیز بر وجود رابطه بین شغل والدین با اختلالات رفتاری تاکید شده است(2،7).

همچنین یافته های این مطالعه نشان داد که بین رتبه تولد و میزان اختلالات رفتاری رابطه وجود دارد. بدین صورت که بالاترین میزان شیوع مربوط به فرزندان اول و دوم، و کمترین میزان آن مربوط به فرزندان ششم و بالاتر است. این در حالی است که یافته های دژکام (1371) و سالاری (1374) عدم ارتباط بین ترتیب تولد و اختلالات رفتاری را تایید نموده اند، علاوه بر آن در اغلب تحقیقات شیوع شناسی این مساًله بررسی نشده است.

به منظور بررسی رابطه بین اختلالات رفتاری و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان، ضرایب همبستگی پیرسون بین نمرات اختلالات رفتاری و پیشرفت تحصیلی محاسبه شد، ضریب همبستگی محاسبه شده بـــرای تمـــامی ابعاد چهارگانه اختلالات رفتاری برابر 40/0- درصد به دست آمد که در سطح 001/0معنی دار

بود. این بدان معنی است که اختلالات رفتاری باعث افت تحصیلی

مي شود. نتایج حاصل از این پژوهش در خصوص مساله مذكور، با یافته های پژوهش بهینا (1375) و علیخانی (1376) مبنی بر وجود رابطه منفی بین پیشرفت تحصیلی و اختلالات رفتاری همخوانی دارد(3).

در برخی پژوهشهای انجام شده در کشور و خارج از کشور در ارتباط با موضوع، عوامل و متغیرهای دیگری از جمله نقش مواردی همچون طلاق و جدایی والدین، فوت والدین یا یکی از آنها، وضعیت اقتصادی خانواده، طبقه اجتماعی، نقش دوستان و همسالان، ناسازگاری درون خانواده، نوع برخورد والدین، جمعیت خانواده، بیماری جسمی، وضع انضباط خانواده، رفتار معلمان و عوامل مدرسه، روابط عاطفی و نظایر آن بررسی شده است که در این تحقیق این عوامل مطالعه نشده اند. البته نتايج حاصله از تحقيقات اشاره شده بطور كلي حاكي از تاييد تاثير اين عوامل در بروز و شدت بخشيدن به اختلالات رفتاري است.

با عنايت به ميزان شيوع اختلالات رفتاري، روشهاي مداخله اي ويژه اي به منظور كاهش ميزان اين اختلالات ارائه شده است. اين روشها شامل پيشگيري (آموزش و ...) و مداخله هاي درماني است، كه آموزش كودكان در زمينه مهارتهاي عملكردي، سازگارانه، افزايش شايستگي، آموزش مهارتهاي حل مسئله، مهارتهاي كنترل خود و ساير مهارتهاي فردي و اجتماعي، آموزش مهارتهاي فرزندپروري به والدين و آموزش معلمان و دست اندركاران تعليم و تربيت كودكان، حذف خطرات روان شناختي محيط، تغيير عوامل و محركها و تامين امكانات مادي و آموزشي لازم مي باشد.

منابع

1-باقري ، قادر . بررسي همه گيرشناسي اختلالات رفتاري در دانش آموزان شهر ياسوج ، پايان نامه كارشناسي ارشد انستيتو روان پزشكي تهران ، 1373.

2-شمس اسفند آباد ، حسن . بررسی شیوع اختلالات رفتاری در دانش آموزان شهر ابهر ، شوراي تحقيقات اداره آموزش و پرورش استانزنجان، 1380.

3-رجبی ، مسعود . بررسی میزان و علل اختلالات رفتاری دانش آموزان دوره راهنمایی استاــن قزوین در سال تحصیلی 79-78 ، شورای تحقیقات اداره کل آموزش و پرورش استان قزوین ، 1379.

4–Rutter M, Tizard y, Yulew, et al. Research report; ISLE of weight studies. Psycho Med, 1976; 6:313&332.

5- میرزایی ، مریم . بررسی درصد شیوع انواع اختلالات رفتاری کودکان 6 تا12 سال از دیدگاه معلمان و والدین در مدارس شهرستان قزوین در سال تحصیلی 79-78 ، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی ، 1376.

6–Rutter MA .Children's behavior questionnaire for completion by teachers; preliminary findings. J. psychol psychiatry. 1985; 8:1-11.

7- سالاری ، عباس تاًثیر فقدان پدر بر اختلالات رفتاری کودکان تحت پوشش کمیته امداد ، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی ، 1383.

بررسی میزان شیوع اختلالات رفتاری در دانش آموزان دختر و پسر دبستانی

مطالب مشابه :

فهرست دانشگاه‌های ایران

شرایط و نحوه ثبت نام برای مراکز تربیت معلم و دانشگاه فرهنگیان در کنکور سراسری سال 91ویژه داوطلبان آز

دانشکده های فنی حرفه ای سراسر کشور

دانشگاه فرهنگیان

آمار پسران در سن ازدواج از سال ۹۳ به بعد بيش از دختران مي شود

کدام معلمان در شناسایی دانش‌آموزان مبتلا به اختلالات روانی بهتر عمل می‌کنند؟

نتخاب واحد ترم تابستانه دانشگاه فرهنگیان

معلم

پذیرش دانشجویان افغانی در دانشگاه تربیت معلم(با کارت آمایش)

مدارک مورد نیاز داوطلبان دانشگاه فرهنگیان کرمان